Պատմութիւն թաթարաց

[ԳԼՈՒԽ Դ. ԱՍՏՂ ԳԻՍԱՒՈՐ, ՎԵՐՍՏԻՆ ՅԱՐՁԱԿՈՒՄՆ ԹԱԹԱՐԱՑ, ԵՒ ՅԵՏՍ ԿԱԼՆ ՅԱՒԵՐԵԼՈՅ ԶԱՇԽԱՐՀՍ ՆՈՒԱՃԵԱԼՍ. ԵՒ ԲԱԺԱՆՈՒՄՆ ԱՇԽԱՐԱՑ ՚Ի ԳԼԽԱՒՈՐՍՆ]։
      
       Դ. - Յաւուրս յայսոսիկ երեւեցաւ աստղ մի գիսաւոր աւուրք ինչ. եւ դարձեալ ծածկեցաւ: Նոյն եւ ի յայս աւուրքս խաւարեցաւ արեգակն ի վեց ժամէ աւուրն մինչեւ ցինն ժամն:
       Իսկ երեք գլխաւորքն, որ ասացաւ առին զաշխարհն Վրաց եւ Աղուանից, եւ դարձան յերկիրն Մուղանայ, որ միշտ կանաչ լինի խոտն ամառն եւ ձմեռն, վասն պարարտութեան երկրին եւ քաղցրութեան աւդոյն. եւ անդ կացեալ աւուրս ինչ, դարձեալ այլ եւս խորհեցան գալ ի վերայ քրիստոնէից, առ ոչինչ ունելով եւ համարելով զկոտորումն եւ զգերումն քրիստոնէից յաշխարհէն Վրաց եւ Աղուանից: Որ եւ զանուանի քարն Շմեղայ առին. եւ բիւրք բիւրուց կոտորեցին ի նմա. որ եւ թիւ ոչ գոյր կոտորելոցն. եւ զտղայսն գերեցին յամենայն աշխարհէն անթիւ բազմութեամբ: Եւ այսու ոչ յագեցան. այլ դարձեալ խորհեցան գալ ի վերայ երկրին, եւ առհասարակ կոտորել զամենայն երկիրն:
       Իսկ նախախնամութիւն ամենակալին Աստուծոյ ոչ առնէ անտես զյուսացեալսն առ նայ. զի զանարժան խորհուրդս նոցա եւ զանիրաւ՝ խափանեաց, եւ զերից գլխաւորացն` որ ասացաւ, զերկուսն սատակեաց:
       Եւ թէ զի՞նչ խորհեցան, ասասցուք սակաւիկ: Երեկոյն արարին խուռութայ, որ ասի ժողով, եւ խորհեցան կրկին եւս դառնալ ի վերայ կալե[ա]լ երկրին, եւ առ հասարակ կոտորել. եւ զայս ոչ երեքն միաբան խորհեցան. այլ (եւ) երկուքն: Իսկ Չաւրմանն բարի խորհրդով ասէր, ի հրամանէ նախախնամութեանն Աստուծոյ, բաւական լինել զաւիրումն եւ զկոտորումն աշխարհի. ասելով թէ շէն մնան ասէ, զերկիր վաստակին, եւ զկէսն մեզ տան զապրանացն զայգոյ եւ զարտոյ, եւ կիսովն իւրեանքն ապրին:
       Եւ մինչ ի այս խորհուրդս էին, աւրն երեկոյացաւ եւ խուռութայն խափանեցաւ եւ ի քուն մտանէին։ Եւ մինչ լուսացաւ, տեսին զերկուս գլխաւորսն մեռեալ, որք զչարսն խորհեցան. եւ միւսն էր կենդանի, որ զշինութիւն եւ զխաղաղութիւն երկրին կամեցաւ. որոյ անունն էր Չաւրման: Եւ ապա ելեալ Չաւրմանն վկայիւք բանիս, գնաց առ մեծ գլխաւորն իւրեանց Չանկզ խանն. եւ պատմեաց զամենայն խորհեալսն զիւրն եւ զերկուց գլխաւորացն, զնոցայ սատակումն եւ զիւր կենդանի մնալն ի միում գիշերի:
       Իսկ Ղայանն իբրեւ լուաւ, զարմացեալ ասաց զՉաւրմանն. այն զինչ երկու գլխաւորքն խորհեցան՝ չէր հաճոյ Աստուծոյ. վասն այն յանկարծամահ եղեն: Իսկ դու վասն բարի խորհըրդոց քոց ոչ մեռար. զի Աստուծոյ կամք է առնուլ զերկիր եւ պահել ի շինութիւն. եւ դնել ասախ կալ ընդ հրամանաւ մեր, եւ տալ մեզ տզղու եւ մալ եւ թաղար եւ ղփչուր : Իսկ զայնոսիկ որ ո'չ հնազանդին հրամանաց մեր եւ ոչ տան մեզ հարկ, զայնոսիկ սպանանել եւ զտեղին քակել, որ այլքն որ լսեն եւ տեսանիցեն՝ երկիցեն եւ ոչ արասցէն այնպէս:
       Եւ զայս ասացեալ Ղայանն ապա հրամայեաց Չաւրմանին գնալ եւ պահել զուխտն իւր, զոր խորհեցաւ եւ ապրեցաւ ի մահուանէ: Եւ ետ զբարեմիտ կինն իւր զԱյլթանայ խաթունն Չաւրմանին, եւ անուանեաց զնա Չաւրմաղան: Իսկ Չաւրմաղանն առեալ զբարեսէր եւ զշնորհաւոր կինն Չանկըզ Խանին զԱյլթանայ խաթունն, եկն նստաւ ի Մուղան, որ է ձմերոց Տաթարին, հանդերձ հարիւր եւ տասն գլխաւորաւք: Եւ ապա արարին ղուռութայ եւ ժողով մեծ, հրամանաւ Չաւրմաղանին, եւ բաժանեցին զերկիրս ի միմեանց վերայ՝ հարիւր եւ տասն գլխաւորքն: Եւ արարեալ ընդ երեք մասն զաշխարհս, բաժին մի գնացին ընդ հիւսիսոյ կողմն. եւ բաժին մի ընդ հարաւ, եւ բաժին մի ընդ մէջ երկրիս, որ այժմ ունին դեռ եւս:
       Իսկ անուանք գլխաւորացն որ ի մէջ երկրիս մնացին, են այսոքիկ. Ասութու նուին. որ էր ոսկր Ղանին. Չաղատայն` որ Ղան կոչեցաւ, եւ յետոյ Սոնիթայ. միւս այլ փոքր Չաղատայ. Բաչու նուինն, որ դրին գլուխ ամենայն զաւրացն. Ասար նուին. Խութթու նուինն. Թութտու նուինն. Աւգաւթայ նուինն, Խաւշխայ նուինն. Խոջայ նուինն, Խուռումչի նուինն. Խունան նուինն. Թենալ նուինն, Անգուրագ նուինն:
       Նոյնպէս եւ այս ԳԺ. ան[13] գլխաւորքս բաժանեցին ի միմեանց վերայ զերկիրն Վրաց եւ Աղուանից լեառնով եւ դաշտով. եւ զմեծ տուն Չաւրմաղանին բերին ի Գանձակ շահաստան, որ զառաջն աւիրեալ էին եւ յետոյ այլ շինեցաւ: