Պատմութիւն թաթարաց

[ԳԼՈՒԽ Թ. ՄԱՀ ՉԱՒՐՄԱՂԱՆԻՆ: Տ. ԿՈՍՏԱՆԴԻՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ՀԱՅՈՑ: ՊԱՐՈՆ ԿՈՍՏԱՆԴԻՆ ՆԱԽԿԻՆ ԹԱԳԱՒՈՐ ՀԱՅՈՑ ՀԱՅՐՆ ՀԵԹՄՈՅ: ԴԱՒԻԹ ԱՐՔԱՅ ՎՐԱՑ ՄԱՏՆԻ ՅԻՇԽԱՆԱՑՆ ԻՒՐՈՑ: ՄԵՌԱՆԻ ՎԱՆԱԿԱՆՎԱՐԴԱՊԵՏ: ]
      
       Իսկ Չաւրմաղանն մեռաւ բարի խորհ[րդ]ով. եւ եթող երկուս որդիս յԱյլթանա խաթուն կնոջէ իւրմէ. անուն միոյն Սիրամուն, եւ երկրորդին` Բաւրայ: Եւ էր Սիրամունն բարի ի մանկութենէ իւրմէ, սիրող քրիստոնէից եւ եկեղեցւոյ. եւ կամաւքն Աստուծոյ յաջողեալ ի գործ պատերազմի. մինչ զի վասն կարի քաջութեանն` ղաներն Ոսկի Սիւն անուանեցին զնա, յետ բազում յաղթութեանց եւ պատերազմաց: Իսկ եղբայր նորին վասն չարութեան բարուց իւրոց սպանաւ ի Հուլաւու Ղանէն:
       Յայսմ ժամանակի հանդիսավայր պայծառ եւ առաքինի վարիւք հաճոյ Աստուծոյ եւ մարդկան, Տէր Կոստընդինն՝ կաթուղիկոսն Հայոց, հանդերձ քրիստոսապսակ թագաւորաւն Հեթոմաւ, որ եւ լուսաւորեցին ուղղափառ հաւատով եւ պայծառ կարգաւք զամենայն եկեղեցիս Հայաստանեայց, յարեւելս եւ յարեւմուտս եւ յամենայն տեղիս:
       Իսկ թագաւորահայրն պարոն Կոստընդինն հանդերձ այլ աստուածատուր որդւովքն եւ իշխանաւքն կայր վառեալ ընդդէմ զաւրաց այլազգացն եւ թշնամեաց խաչին Քրիստոսի. եւ պահէին յուրախութիւն հանապազ զբարեպաշտ եւ զքրիստոսապսակ թագաւորն Հայոց զՀեթոմ, հանդերձ գեղեցիկ եւ պատուական զաւակաւքն իւրովք, Լեւոնիւ եւ Թորոսիւ:
       Իսկ բարեսէր եւ գեղեցիկ թագաւորն Վրաց Դաւիթ հանապազ իւր ամենայն թագաւորութեամբն կայր ի մեծ ուրախութեան եւ ի գինարբուս յիւր թագաւորանիստ քաղաքն Տփխիս: Եւ յաւուր միում էր մեծ ճաշ եւ ուրախութիւն առաջի թագաւորին. եւ սովորութիւն է Վրաց հանապազ ամպարտաւանել եւ մեծամեծ բանս խաւսել:
       Իսկ մի յիշխանացն Վրաց համարեաց առաջի թագաւորին զայլ իշխանսն եւ ասաց զթիւ իշխանացն հազար: Եւ կայր յիշխանացն` որ ունէր հազար ձիավոր պատերազմող, կայր` որ ունէր հինգ հարիւր. եւ անկաւ բանս այս ի լոյս ամենայն թագաւորութեանն, յորժամ էին անուշացեալ յուտել եւ յ[ը]մպելն: Եւ յորժամ հաշուեցան եւ համար արարին զաւրացն Հայոց եւ Վրաց` ասացին զիւրեանցն յաղթող լինել ի վերայ զաւրաց Թաթարին. եւ բաժանեցին զգլխաւորսն ի վերայ իւրեանց. եւ այս ոչ թէ ուղորդ խորհեցան եւ կամ խաւսեցան, այլ առ կատականս. զի պարապ եւ անհոգ էին ի ցաւոց, եւ այլ թշնամի ոչ գոյր յերկիրն արեւելից, բայց միայն Տաթարն. որ յամենայն ժամ գային եւ հարկաւ նեղացուցանէ[ին] զՎրաց եւ զՀայոց իշխանքն. յոմանց ուզէին ոսկի կտաւ. յոմանց` բազայ, յոմանց` աղէկ շուն եւ ձի. եւ այդպէս նեղացուցանէին զնոսա՝ զատ ի մալէն եւ ի թաղարէն եւ ի խալանէն. վասն այնորիկ խաւսեցան զայդ, բայց ոչ ուղորդ, այլ` ընդ խաղս եւ ընդ կատակս:
       Իսկ մի ոմն յայնցանէ որ անդն կային, նմանեալ Յուդայի մատնչին, գնաց եւ մատնեաց Տաթարին. զսուտ բանն իրաւ եւ ուղորդ դարձուցեալ՝ այսպէս ասելով. թէ Վրաց թագաւորն եւ իւր իշխանքն խորհեցան գալ ի վերայ ձեր: Իսկ նոցա [հ]աւատացեալ սուտ բանին, դարձան ի վերայ աշխարհին, յաւարի առեալ զամենայն ինչս եւ զխաշինսն. բայց զմարդիկն ոչ կոտորեցին առանց հրամանի մեծ Ղանին. եւ ընբռնեցին զթագաւորն եւ զամեն իշխանքն աղի, մինչ զի ի յայն, որ զմեծ իշխանն Վրաց՝ զորդի Աթաբակ Իւանէի՝ Աւագ անուն, տարան առ դուրս գլխաւորին դագաղաւք. զի ընդ աւուրսն ընդ այնոսիկ հիվանդացեալ էր եւ ոչ կարէր նստե[ա]լ ի ձիոյ: Եւ թէպէտ այլ իշխանքն եւ թագաւորն շատ խաւսեցան, ոչ [հ]աւատացին խաւսից նոցայ. եւ ի գերելոյ եւ յաւարելոյ զաշխարհն ոչ դադարէին: Եւ յորժամ տարան զԱւագն դագաղաւք ի դուռն գլխաւորաց Տաթարին, ապա նմա խաւսիցն [հ]աւատացեալ թողացուցին զաշխարհն ի կոտորելոյ, եւ արարին խաղաղութիւն սրտաբեկ եւ ողորմելի քրիստոնէիցն:
       Ընդ աւուրսն ընդ այսոսիկ փոխեցաւ ի Քրիստոս աւագ եւ փառաւոր վարդապետն մեր Վանականն, եւ սուգ մեծ եթող մեզ. եւ ոչ թէ միայն մեզ աշակերտելոցս նմայ, այլ եւ ամենայն աշխարհիս. որոյ յիշատակն նորա աւրհնութեամբ եղիցի. եւ աղաւթք նորա ի վերայ ամենայն աշխարհի եւ [յ]ամենայն քրիստոնէից: