Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4509

Գրիչ` Աբել

Վայր` Այրիվանք

ա

<211a> Աստուածային իրաց դիտաւորութիւն, անպատում գոյաւորութիւն ամենայնքն անասելիք են, մանաւանդ յեղական անճառ մարդեղութեան բանին Աստուծոյ, որ երեւեցաւ մարմնու անբովանդակելի բնութեամբ կեցուցեալ կամեցեալ նմանեաւն զնմանս, ի ձեռն առաքելոցն կեն[ս]ահրաւէր քարոզութեան, ըստ այսմ, թէ երթայք, աշակերտեցէք զամենայն հեթա <311b> նոսս, մկրտեցէք զնոսա յանուն Հաւր եւ որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, որով լցին զտիեզերս աւետեաւք սուրբ եւ կենսաբեր յարութեանն, որում ականատես եղեալ քարոզեցին ընդհանուր զբան հաւատոյ, լուսաւորելով զխաւարեալս մեղաւք յիւրաքանչիւր վիճակս ընտրութեան: Նա եւ ընդ քառահոլով տիեզերս վկայ ճշմարտութեան աւանդեցին գտանելով, ճշմարտիմաց դաւանմամբ զմիածին Աստուծոյ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի անաւրինութիւն ներմարդութեան գրով եւ անգիր յայտապատում բանիւք հաւա տ արմացուցանելով, իմանալի լուսոյն զամենեսեան մերձ կացուցանելով: Այլ վասնզի կամք հոգւոյն կենաց զնորոգումն անճառ շնորհացն զպարգեւ, ոչ բանիւ միայն, այլ եւ գրով մշտընջենաւոր այսմ յաւիտենի արձանացուցանել հա <312a> ճեցաւ, զորս մաքրազատեաց իջմամբ ի սուրբ վերնատանն երկրորդելով ի հոգիս նոցա, ըստ Տեառն, թէ Յիշեցուցանէ, ձեզ զամենայն զոր ինչ ասացի ձեզ, յորում զտարակոյս տրտմութեանն փարատեալ մխիթարեաց: Զորս եւ հրազինեալ քարոզս ընդ տիեզերս տարածանէր ի ձեռն մկրտութեան աւազանին, յորդէգրութիւն կենաց զամենեսեան հրաւիրէր:

Իսկ չորից աւ[ե]տարանչացն խո[ր]հուրդ բազմաւրինակ իմն ցուցմամբ տեսանի, զի ոմանք ասեն, թէ չորից աւետարանչացն են չորք անկիւնք արարածոց, պարտ էր համասփիւռ քարոզել զԱւետարանն: Իսկ ոմանց հաճոյ թուեցաւ ըստ չորից մշտահոս գետոցն յադենական աղբերէ յառաջխաղացեալ առ ի տիեզերաց ոռոգումն, եւ սոցա գոլով <312b> նմանապէս թուով ուռճացեալք ի կենդանական աղբերէն ոռոգանել սպասքեալ միտս մարդկային բնութեանս: Նոյնաւրինակ ըստ տեսութեանն Եզեկիէլի քառակերպն աթոռոյ զանմարմնոցն, Տէր տեսանելով բազմեալ ի փառացն աթոռ իմանալի ցուցմամբ, զխնամս բոլոր [բ]նութեանս զակնարկումն, որ աստուածապէս եւ տիրաբար բերմամբ նշանակէ զլինելն առ ի հողածինս հոգեզինացն անմահից, զմահկանացուս առնել հաղորդս, եւս եւ ի գերակատար հանել ի փառս, վասն զի փառաց թագաւորն Քրիստոս, փառակիցն Հաւր եւ Հոգոյն, զմերս առնլով բնութիւն, ինքեան միացոյց աստուածութեան, ուսուցանելով մի՛ դաւանել որդի, որ յԱստուծոյ Հաւրէ, եւ որ ի Մարիամայ կուսէ, անճառ միութեամբ, զոր աւետարանականն ուսուցանեն բանք <313a> մինչ ի կատարած անպակաս եւ անյաւելուած հաւանութեամբ, հաւատահաստատ կարգաւք ի նոյն յարելով յառաքելասանդն քարոզութիւն, որ զաստուածախաւսն վարդապետութիւն դրոշմեալ, զսակաւս ի բազմացն առ ի հաւատալ, թէ Յիսուս Քրիստոս է` որդի Աստուծոյ ըստ վեհին Յովհաննու, հաւատով եւ զկեանսն յաւիտենականս ընդունել յանուն նորա:

Ուստի եւ տեսեալ զսորայս ա[ն]ճառ փրկագործութեան խորհուրդ, ոմն ի յընտրելո[ց] քահանայից Աստուծոյ, որ էր մի ի ժառանգաւորաց սուրբ ուխտին Այրիվանաց, սնեալ եւ ուսեալ ի նմին մենաստանի, Խաչատուր անուն կոչեցեալ, եռափափագ սրտիւ ցանկացեալ այսմ ներգործական բանից փրկչին Յիսուսի, ստանա զսա յարդարապէս գոյից իւրոց, հանդերձ երեք եղբարբք իւրովք <313b> եւ քերս` յաշ[խ]արհական դասուէ ամուսնացելոց, եւ ոչ ունելով արու որդի զսա ստացեալ զաւակ` զսուրբ գիրսս, եւ առ Աստուած զլոյս իւրեանց եդեալ, զգրեալսն կատարելո[վ], թէ Բարի է յուսաք ի Տէր, քան յուսալ ի մարդիկ:

Եւ գեղեցիկ խորհրդածութեամբ տան ի բնիկն իւրեանց ի գերա[պ]անձ արքայանիստն Գեղամի, որ Գառնի, յորում հրաշակերտ հովանոցն է զարդարեալ հաստահեղոյս քարամբք ի սբաւսանս թագաւորաց եւ թագուհեաց, եւ աւանդէն զսա մեծափառ Կաթողիկէին, տալով ի ձեռս սպասաւորաց նորին սրբասէր քահանայիցն, որ ի նմա տաղաւարին, եւ զմայլին ուրախարար բաժակաւն եւ զենմամբն Քրիստոսի:

Արդ աղերսիւ հայցեմ զարժանապատիւ քահանայսդ եւ զխուռներամ ժողովոց քրիստոնէից, որք գումարիք ի դուռն յայդմ քաւա <314a> րանի, յագաղս քաւութեան մեղաց, իբրեւ պարտականաւրէն եւ տրիտուր փոխարէն վճռի, յիշեսջիք զստացողք սորա զԽաչատուր կուսակրաւն քահանայ եւ զծնաւղսն իւր, զմահացեալսն, եւ զլերդակից հարազատսն իւր` զՎարդագէլն, եւ զԱպստամբն, եւ զՍտեփանոս, որք աւժիտք եղեն այսմ աստուածախաւս տառի, եւ յիշողքդ եւ յիշեցեալքս յիշեալ եղիցին ի Քրիստոսէ յաւուրն համառաւտի եւ մեծի, ուր բանք սպառ[ին] եւ գործք թագ[աւ]որեն, եւ նմա փառ[ք] յաւիտենանս, ամ[էն]:

Եւ յանցելում եռի[ց] ամաց թագաւորազնն` մեծն եւ աջողակն եւ ըմբշամարտիկն քաջ Զաքարայ, որդին Սարգսի սպարապետի Վրաց արքային, աւաղական մահուամբ բարձաւ յաստեացս, վճարելով զկէտ կենաց իւրոց, ի տիս միջահասակի, եւ յաջորդէ զաթոռ նորա գեղեցկաբողբոջ պատանին` շառաւէղ նորին Շահանշահ, որ բացայայտի` թագաւոր թագւորաց:

<314b> [Ը]նդ որս եւ ես աղա[չեմ] աղերսալի բազ[մա]վիշտս Աբել յի[շե]լ եւ զիմ նորատու[ն]կսն զերեսին եղբարսն, որ ի վայրկենի միում խամրացան եւ հատան իբրեւ զուռի բարունակէ, եւ կիսաւրեա ելին յ[ա]աշխարէ` երթալով առ յոյսն իւրեանց Քրիստոս:

Ի մերումս ժամանակի երկուք հովուապետք հան[դ]իպեցան բարիոքք եւ ճշմարիտք` տեառն Վրթանիս ի կողմն Վարաժնունեաց, որ առ Հրազդան գետով` եւ այսր եւ անդր պարփակեալ եւ շինանի[ս]տք լայնք ը ընդարձակք, ունելով զվայրս բերդի յոյժ, եւ Տառն Դաւիթ ի կողմն Խոսրովակերտի, առ որս իջանէ ազատ գետ եւ հասանէ ի մեծն Երասխ եւ շինանիստք, որ առ նովաւ, եւ Ռուբար դաշտ արգաւանդ եւ ամենալի ողկուզաբեր, որ ճմլի արիւն խաղաղոյ, որ ուրախ առնէ զստացողսն:

բ

Նկարող` Սարգիս

Վայր` Դեղձանւոյ մենաստան

<97a> Զկուսակրաւն քահանայ Աստուծոյ զԽաչատուրն, զստացող սուրբ Աւետարանիս յիշեսջիք ի Քրիստոս, ընդ նմին զգրիչս Աբել:

գ

<151a> Զստացող սուրբ Աւետարանիս զկուսակրաւն քահանայ զԽաչատուրըն, եւ զհարազատսն իւր` զԱպըստամբն եւ զՎարդագելն եւ զՍտեփանոս յիշեցէք ի Տէր:

դ

<211a> ԶՍարգիս նկարիչն եւ զՍիքենոս շարայարողն, որ աշխատեցան ի լերանդ սորա եւ ի կողմն յիշեցէք ի Քրիստոս:

ե

Այսմ գործառնութեան բարւոյ սկիզբն եղեւ ի գերադրական սուրբ ուխտին, որ կոչի Այրից վանք, որ է բանակետղ լուսակիր արանց եւ կացորդ լուսաւորչացն նախնեաց, <98b> եւ յանգեցաւ ի պարկեշտաժողով մենասպ տանիս Դեղձանոյ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Կարապետիս եւ այլ սրբոց միանձանցս, յիշատակ նորա աւրհնութեամբ:

Դարձեալ աղաչեմ յիշել զԽաչատուրն եւ սիրելի հարազատսն իւր, զՎարդագէլն եւ զկենակից նորին զԽաթունիկն, որ բազում գթով եւ խնամոտ սիրով սպասաւորեաց մերում նուաստութեանս: Աւրհնութիւնն Քրիստոսի ի վերայ նորա եւ զփոխարէննն հատուսցէ բազմապատիկ աստ եւ հանդերձելումն, ամէն:

Թուին ՈԿԶ (1217):

զ

Կազմող` Սէքենոս

<241a> Զաստուածարեալ եւ սրբասէր եւ զհաճոյակատար հրամանի Տեառն զՎաշաւուր քահանայ` զարեան մերձաւորն մեր լիաբերան եւ սրտի մտաւք յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ Տէր զձեզ յիշեսցէ յիւրում գալստեանն, ամէն: Ընդ նմին եւ զՍէքենոս կազ(մ)ի <ն> չ, որ բազում աշխատեցաւ ի ծադիս եւ ի կազմս սորա, եւ նայ յիշեցէք եւ ծնաւղսն իւր եւ մաքրայփա(յ)լ յաղաւսդ ձեր, եւ Աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

է

<241a> Զկուսակրաւն քահանայ եւ զձեռասուն աշակերտ մեր զԿարապետ ճշմարիտ պատարագող մեղսաքաւիչ մարմնոյ եւ արեանն Տեառն, որ զբազում աշխատեցաւ ի սուրբ Աւետարանս, յիշեսջիք ի սուրբ եւ յաստուածահաճոյ աղաւթսդ ձեր, եւ Աստուած զձեզ յիշեսցէ, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Վենետիկ 136, Սարգիսեան, Ցուցակ Ա, էջ 600-602

Վայր` Դրազարկ

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս, ամէն:

Շնորհիւ Տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի զկենսունակ սուրբ Աւետարանս, հրամանաւ Թորոս միայնակեցի, մականուն` Գորգացի կոչեցելոյ, որ եւ ըստ բազմամեայ ծերութեան իւրում անկեալ կայր ի մահիճս եւ յարգելանոցի խցկան, եւ զի թէպէտ եւ մարմնով ծերացեալ էր եւ անցեալ զաւուրբք բազմաւք, սակայն տեսչութեամբ եւ նախախնմութեամբ մեծին Աստուծոյ արիագոյն եւ քաջամարտիկ էր ի պատուիրանս սուրբմ, եւ յընթերցմունս աստուածային գրոց: Վասն այնորիկ ստացաւ զսա ի սփոփանս ծերութեան իւրոյ եւ գանձ անկապուտ կողոպուտ եւ մարգարիտ անգին` հոգւոյ իւրոյ վշտագնելոյ ի յունայնութեանց չար կենցաղոյս այսորիկ, իսկ զկնի ելից կենաց իւրոց եւ յաշխարհէ եւ փոխելոյ առ Քրիստոս յոյսն ամենեցուն, ետ զսա մանկահասակ եղբաւրորդւոյ իւրոյ Պետրոսի եւ բեմական քահանայի` ստացուած նմին սեպհական եւ յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց, զոր Տէր Աստուած վայելել տացէ նախասացեալ քահանայիս Պետրոսի եւ եղբարց իւրոց ընդ նմին երկայն աւուրս:

Բայց կատարեցաւ սա ի թուականութեանս Հայկազնեան տոմարի` ՈԿԶ (1217), ի հայրապետութեան տեառն Յովհանիսի Հայոց հեղինակի եւ իմաստուն դիտապետի, եւ ի թագաւորութեան քրիստոսապսակ արքայիս մերոյ Ղեւովնի որ եւ որդի Ստեփանէի` եղբայր մեծին Ռուբէնայ, որ միապետեալ ունի թագաւորական իշխանութեամբ զամենայն նահանգս Կիղիկեցւոց եւ զմեծն Անտւոք, որոյ յիշատակ նոր[ին] աւրհնութեամբ եղիցի եւ անուն նորա` ազգաց յազգս:

Իսկ կատարեցաւ սա ի հռչակաւոր եւ յականաւոր վանս Դրազարկ կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնի եւ բնակարան փրկչին մերոյ Յիսուսի:

Արդ աղաչեմ զամենեսեան զընթերցողսդ եւ զլսաւղսդ զի յիշեսջիք բարի յիշմամբ առ ի Քրիստոս զայսոսիկ, զորս յառաջն ասացաք, եւ զտէր Գրիգոր որ աւգնական եղեւ ի գինս սորա, եւ զեղկելի գրիչս եւ զծնաւղսն իմ, զի եւ Քրիստոս Աստուած զձեզ յիշէ յիւր մեծ ողորմութիւնն, ամէն:

***

ՍԱՂՄՈՍԱՐԱՆ

Երեւան 1813 եւ 1797 պատառիկներ

Գրիչ` Մարգարէ

(Աւրհնութիւն երից մանկանց)

Ի թվին Հայոց ՈԿԶ (1217): Գրեցաւ շնորհալի տառս մարգարէական նուագացս` ի զարդ տաւնից տէրունականաց, հրամանաւ եւ յաւժարական փափագմամբ ի խնդրոյ եղբաւր մերոյ ըստ հոգւոյ` Գրիգորոյ, զոր Տէր Յիսուս վայելել տացէ սրբութեամբ հանդերձ, ամէն: Արդ որք երգէք սովաւ, յիշեսջիք զստացաւղ սորին, նա եւ զիս չուառական ոմն գծաւղ սորին` զՄարգարէ մեղաւոր, եւ Տէր Յիսուս զձեզ զամենէսին յիշեսցէ եւ ողորմեսցի, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2877 (ժ դար)

ա

<219a> Քրիստոս Աստուած ողորմի Վրացտիկնի Մելտե, որ եղեւ միաբան Սուրբ ԱՍտուածածնի եւ իւր սպասաւորացն, եւ զինչ որ իւր կարողութիւն է` յամենայն տարի հատուցանէ զնուէրսն եւ մասնակից եւ յամենայն բարոյ մասն ի պատարագ եւ յաղաւթք:

բ

Յանուն Աստուծոյ, որ եկին Գուգիկն եւ իւր քուրադուստրն Գոհարազիզն, եւ միաբան եղեն Սուրբ Աստուածածնին եւ իւր սպասաւորացն: Քրիստոս Աստուած, Սուրբ Աստուածամաւրն բարեխաւսութեամբ, իւր արքայութիւն հանգուսցէ զնոցա հոգիսն, եւ ինքն Քրիստոս աւրհնեալ եղիցի յաւիտեն:

գ

Քրիստոս Աստուած, բարեխաւսութեամբ Սուրբ Աստուածածնին, ողորմեա պատրոն Մանիլին, եւ իւր կենակցին Ոսկիտիկնա, եւ իւրեանց ծնողացն: Թվին ՈԿԶ (1217):

դ

Աւրհնեալ Քրիստոս Աստուած Թորոս խապազն որ եղեւ միաբան Սուրբ Աստուածամաւրն: Յամեն տարի Ո (600) մ[ոթ] հաց վանիցն պտղի ե:

ե

<218b> Քրիստոս Աստուած աւրհնէ զպարոն Սիրն Աստուածամաւրն բարեխաւսութեամբ, որ եկ հայրն\\