Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Երեւան 178

Գրիչ` Միքայէլ

Վայր` Երկայն Մաւրուի անապատ

ա

<146b> Փառք հաւր, պատիւ Որդոյ, գոհութիւն նորոգաւղ Հոգոյն Սրբոյ:

Գրեցաւ մատեանս այս ի թուականին ՉԲ (1253) ձեռամբ Միքայէլի քահանայի: Արդ աղաչեմ զամենայն որդիս Նորո Սիոնի, որ սիրող են այսմ պատուիրանի, յիշել զմեզ եւ զծնաւղսն մեր ի Քրիստոս:

Եւ ինքն Տէրն բարի

Եւ ողորմած յամենայնի,

Մեզ եւ ձեզ ողորմեսցի,

Եւ նմա փառք յաւիտենի:

բ

<177b> Մինչ ի յայս տեղս եաք նա Պապիաւսն եկն եւ եբեր մեզ աւձանման, չգիտեմ ուստի:

գ

<178a> Զմեղաւք մեռեալս եւ զանարժան գրիչս Միքայէլ, աղաչեմ յիշել ի Տէր Յիսուս: գրեցաւ մատեանս այս ի թուականիս մերում ՉԴ (1255), յամսեանս հոգտեմբերի ԺԳ (14)-ին, ի յանապատիս Յերկայն Մաւրուի, ի փառս ամենակաքին Աստուծոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս: Եւ վասն դառն ժամանակիս խիստ շտապով գրեցաւ, ոչ գրչի պէտ է այրած, եւ ոչ գրի:

դ

<212b> Յամի եւթնհարիւրորդի եւ չորրորդի (1255), եղեւ զրաւ մատենիս, յամսեանս հոքտեմբերի ԻԹ (29), աւրն յուրբաթի, եւ մինչ էաք ի ցաւն, որ է վերջին գիր, վաղվաղակի հաւ խաւսեցաւ, եւ մեք գոհութեամբ փառս ի վեր առաքեցաք:

Արդ, գրեցաւ սա ի դառն ժամանակիս, ի թագաւորութեանն Հեթմոյ, եւ նորա երեգ ամն էր երթալոյն ի Թաթարսն, եւ ես մեղաւորս եւ անարժանս եւ անպիտանս կամաւ իմով մտախորհ եղէ ի գրել զգիրս զայս, եւ վասն առաւել սիրոյ` փոյթ ընդ փոյթ գրեցի, որ ոչ գրի պէտ եմ այրել, ու ոչ գրչի շինելոյ զուղեղն, այլ շտապով ի գիշերի եւ յամենայն ժամ գրեցի, հայնց վատ գրչով, որ զերկու տետրն եւ զերեքն ի մի գրչի, նաեւ զայս վերջինս ի մի գրչէ:

Արդ աղաչեմ սակս յիշման արժանի առնել զմեզ եւ զմերսն, վասն սիրոյ Քրիստոսի:

Տէր Քրիստոս Յռամանոսնոցս գրեցի ես Միքայէլ քահանա, ի փառս Աստուօոյ:

ե

<67a> ԶՄիքայէլ զաշխատող մատենի:

***

ՆՈՐ ԿՏԱԿԱՐԱՆ

Երեւան 6661

Գրիչ` Կոստանդին

Վայր` Կիլիկիա

ա

Թուականիս Հայոց ՉԴ (1255):

Փառք երից անձնաւորւոթեանն եւ միոյ աստուածութեանն Հաւր եւ որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն: Որք զմտացս աչս անաղաւտ եւ վճիտ ունիցին երկնանըկատ գիտմամբ առ էականն լոյս եւ իմանալեացն տեսարանս, նոցին ոչինչ է փոյթ բովանդակ բնաւին ինչ որ յաշխարհի եւ որ ըստ հոսանուտ եւ եղծանելի բնութեանս բերին, այլ միանգամայն զհուր սիրոյն զոր հուրն կենդանի արկ ի բանականս <412b> բնութիւն աւրըստաւրէ արծարծանեն յոգիս անշիջանելի բորբոքմամբ հոգեվորացն տուրեւառութեամբ, որով եւ լուսաւորին ըստ բանի աստուածահայր մարգարէին, որ ասէ. Պատուիրանք Տեառն լոյս են եւ լոյս տան աչաց:

Արդ, ըստ նոյն ապացուցի աստուածայնոց իրաց հետեւեալ յոգներջանիկ եւ արդիւնական վարդապետն Ստեփանոս, եւ իմանալի աչաց տեսութեամբ պայծառապէս եւ գերաբնաբար արտափայլեալ, եւ բովանդակ զինքն Աստուծոյ ընծաեալ, եւ ի մանկական տիոց ոչ աշխարհական ինչ իրաց հետեւալ, բայց եթէ աստուածային ուսմանց զանձն տուեալ, եւ ի նոյն միայն աշխատասիրաբար դեգերեալ, որոյ աղագաւ ոչինչ գրելով աշխատութիւն ըստ մարմնոյ, կամ զնիւթականաց գոյից զծախումն, այլ միայն ստացուած կենդանի ասացեալ, այսինքն զպատուիրանս աստուածայինս եւ զհոգեշունչ մատեանս Հնոց եւ Նորոց կտակարանաց, զաւետարանական աստուածախաւս քարոզութիւն փրկչին մերոյ եւ Աստուծոյ, նաեւ զառաքելոյն Պաւղոսի եւ զԳործոց առաքելոցն Քրիստոսի եւ զԵւթանեքին թուղթսն Կութուղիկեայց յոյժ փափագանաւք եւ մեծատենչ ըղձմամբ ետ ծրագրել զաստուածաշունչ Նոր կտակարանս յաստիս ի վայելումն, եւ յետ ելից իւրոց յաշխարհէ, յիշատակ անջինջ ի ձեռս մանկանց Նորոյ Սիովնի:

բ

<4a> ԶԿոստանդին գրիչ աղաչեմ յիշել ի Տէր:

գ

<179a> Յաստիս ի վայելս եւ յաւրն Քրիստոսի ի պարծանս եղիցի աստուածախաւս մատեանս շնորհալից րաբունւոյս մերոյ Ստեփանոսի ստացաւղի սորա եւ Կոստանդեայ գրչի:

դ

<383a> ԶԿոստանդին գրիչ աղաչեմ յիշել ի Տէր:

ե

Ստացող` Ստեփանոս

<52a> Զմեղաւք դատապարտեալ ստացող սուրբ կտակիս եւ զամենայն քրիստոնեայս, որոց արդեամբք ստացեալ եղեւ ի ձեռն իմ թշուառական եւ հեք վարդապետիս Ստեփանոսի ցաւակցաբար յիշեցէք որդիք լուսոյ եւ խաւարի զբնակեալս, եւ թողութիւն մեղաց խնդրեցէք:

զ

Զտառապեալ ստացող սորին Ստեփանոս յիշեա իՏէր, Տէր իմ:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Կիւլեսերեան, Ցուցակ Անկիւրիոյ, էջ 1274-1276

Ստացող` Յովհանէս

Վայր` Կիլիկիա

ա

<542> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն, այժմ եւ յանզրաւ յաւիտեանս, ամէն:

Ի թուականութեանս Հայկազնեայ տովմարիս, եւթն հարիւերորդի չորրորդերորդի (1255) ամի ի թագաւորութեան Հայոց Հեթմոյ աստուածասիրի, եւ ի հայրապետութեան տեառն Կոստանդեայ ծերունւոյ, ես Յովհանէս երէց, նուաստ եւ անարժան ծառայ աստուծոյ, գտի զաստվածապատում եւ փրկաւետ սուրբ Աւետարանս առ առն միյոջ, գրեալ ձեռամբ Գրիգորի մականուն Կոզեռն կոչեցեալ, եւ մտացայ զսա յիշատակ ինձ եւ իմոցն փոխեցելոցն առ Քրիստոս, եւ վասն ծովացեալ մեղաց իմոց, թերեւս գտից ներումն թողութեան: Եւ իմ փափագաւղ եղեալ զարդարել զսա խորանաւք եւ ծաղկաւետ վայելչութեամբ եւ ոսկետիպ պայծառութեամբ: Եւ գտի զոմն յոյժ հմուտ եւ յարգի յարհեստ գրչութեան Կոստանդին կոչեցեալ, եւ ի ձեռն սորա բազում աշխատութեամբ եղեւ զրաւ սորա:

Իսկ որ արբեալ զմայլիք ի քառավտակ հոսմանէ սորին, զւր Հոգին Սուրբ թելադրեալ ի շրթունս երանեալ աւետարանչացն, խաւսել վասն անաւրէնութեան մարդացելոյ բանին, նաեւ վասն փրկաւետ վարդապետութեան նորին Որդւոյն Աստուծոյ, եւ նշանաց եւ արուեստից զոր առ մերս բնութիւն, եւ վասն իջման Հոգւոյն Սրբոյ առ ընտրեալ դասս առաքելոցն, եւ զնոսին առաքեալ քարոզս եւ աւետարանիչս տիեզերաց, եւ տալ իշխանութիւն թողուլ որոց կամեցին: Արդ, աղաչեմ զամենեսեան զմանկունս սուրբ եկեղեցւոյ, յորժամ ընթեռնուք զաստուածախաւս մատեանս զայս, յիշեսջիք առաջի զենլոյն Յիսուսի զծնողսն իմ զոխեցեալսն առ Քրիստոս, նաեւ զիմս անարժանութիւն, թերեւս գտից ձեւք թողութիւն ի Տեառնէ: Եւ որ առատն է ի տուրս բարեաց, ձեզ հատուսցէ յաստիս բարիս, եւ ի հանդերձելումն ընդ նմին թագաւորեալ, որ է աւրհնեալ յաւիտեան:

բ

Ուղղող` Վարդան

<544> Զմեղապարտ Վարդան աղաչեմ յիշման արժանի արարէք, ով սուրբ դասք քահանայից, վասն զի սակաւ ինչ աշխատանս եւ ես իսկ ծախեցի ի սա ուղղելով զսղալն, զոր գտի:

գ

Ուղղող` Զաւրավար

Զմեղապարտս Զաւր[ա]վար նվաստ քահանայս աղաչեմ յիշման արժանի արարէք, ո՜վ դասք քահան[այ]ից, վասն զի աշխատեցայ զի զգիր աւէլին ու զպակասն \\\եղ կու գան ի նայ \\\ողորդի, եւ Աստուած [ձեզ] պարգեւեսցէ զերկնից արքայութիւն:

դ

Սմբատ Գունդուստապլ

<443> Ողորմեա Քրիստոս Սմբատ Գունդաւստապլի, ամէն:

***

ՏԵՍՈՒԹԻՒՆ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ ԲԱՆԻՑ ՆՆՋՄԱՆ ՍՐԲՈՑ ԱՒԱՏԱՐԱՆՉԻՆ ՅՈՀԱՆՆՈՒ ՆԵՐՍԻՍԻ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑՒՈՅ

Երուսաղէմ, 458, (ԺԳ դ. ), Պողարեան, Ցուցակ Բ, էջ 437

Ստացող` Յոհաննէս Արքաեղբայր

<238> Ես Յոհաննէս եպիսկոպոս դատապարտ ծառայ Աստուծոյ եւ նըւաստ ձեր, կրսերս իսկ պաշտաւնակից, որդի քրիստոսասէր եւ բարեպաշտ իշխանաց իշխողին Կոստանդեա թագապահի եւ արքայահաւր Հայոց, շնորհիւն Աստուծոյ, եւ աւրհնաբեր փութով բարէհոգի եւ քրիստոսազգեաց հաւրն իմո եղեալ ծանւթ մասամբ իւիք իբր ծագիւ մատին նշուլից աստուածաշունչ եւ քրիստոսաձիր տառից, եւ իմ յընթեռնուլն զաստուածաբան սուրբ աւետարանչին եւ սիրելի աշակերտին տեառն զիմաստա[ս]փած հանգըստեան նորին բանս աղաւթից, ոչ լինէր հասու խակախամ միտք բծկանիս ըստ արժանւոյն, որս վասն ի խոյզ իսկ եղեալ գտի զքրիստոսազգեաց երջանկին տեառն Ներսէսի Լամբրոնեցւոյ զհոմազնեա իսկ մեր եւ արեւանառուի տեսութիւն արարեալ սոցին բանից ի խնդրո հարց աստուածազանից: Ընդ որո գիւտ յոյժ բերկրալից եղէ որպէս զայր, որ գտանէ գանձ յագարակի եւ կամ որ առնու աւար բազում ցնծանլից, եղեալ երեսաւք մտաց, ոչ եւ եթ անձին իմոյ, այլեւ յոքանցդ ապագա իմաստախոյզ եղբարց զսոյն ցնծութիւն վայելել, գրիւ ետու, զոր իմ իսկ մեղսամակարթ ձեռամբ եւ հողացեալ մատամբ սկսա եւ վասն անպարապութեան իմոյ ետու գրել Փիլիպոսի քահանայի, որ թէպէտ եւ կիրթ էր գրոյ, այլ վնասեալ էր ի լուսոյ, որո Տէր ողորմեսցի:

Աստուածարեալ ոգոցդ ապագայից ի սոյն վարժողաց եւ աւգտողաց հայցեմ հողս ձեր Յոհան եպիսկոպոս եւ րաբունի, ծնողաւք մեր եւ համայն ընտանեաւք, նա եւ ես ուսուցչաւք եւ ընկերակցաւք եւ բնաւին իսկ սպասաւորաւք, սրտի մտաւք եւ բազում հառաչմամբ եւ արտասուաւք յիշել զմեզ սերտ սրտիւ ի բարին Քրիստոս, ողորմութիւն եւ քաւութիւն, եւ հանգիստ ի Քրիստոսէ գտանել ամենեցունցս, զի կարաւտ եմք մտածիլ ձեզ եւ յիշել ի բարին Քրիստոս, յոր եւդուք անմոռաց յիշումն ի միշտ կենդանւոյն մատեանս մեաւք լիջիք գրեալք, ամէն:

Նաեւ զայսւ տառ խնամաւղ եւ յարգող, եւ աննախանձ զաւրինակ շնորհող խնամեսցէ գթով ամենախնամն Աստուած, ամէն: Անմահ փառաց եւ բարեաց արժանացին համայն քրիստոնէայք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ, ամէն:

***

ՀԱՐՄՑՄՈՒՆՔ ԵՒ ՊԱՏԱՍԽԱՆԻՔ ՎԱՆԱԿԱՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ

Երեւան 6106

Գրիչ` Գրիգորիս

Վայր` Խորանաշատ

ա

<219b> Գրեցաւ հարց եւ պատասխ[անիք] սուրբ վարդապետին Վանական Խորանաշատի, ի թվին ՉԴ (1255), հրամանաւ բերեմիտ եւ ընտրեալ երկու եղբարց Թադէի եւ Հայրապետի, ձեռամբ մեղապարտ(ի)ս Գրիգորիսի, ի վանս Խորանաշատի, առ դրան Աստուածամաւր:

Ով հանդիպիք, յիշեցէք զԹադ[է] եւ զՀայրապետ, եւ զգրողս մեղուցեալ, եւ Աստուած զձեզ յիշէ:

բ

Ստացող` Ստեփաննոս

<72b> Ստեփաննոսի:

գ

<125b> Ստեփաննոսի է գիրգս:

դ

Գրիչ` Աստուածատուր

<269b> Տէր Աստուած ողորմի Աստուածատուր աբեղաին:

***

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

Վենետիկ, 221, Սարգիսեան, Ցուցակ, Բ, էջ 322

Գրիչ` Գրիգոր Վզիկ

Վայր Կապոսի վանք

ա

<111b> Կատարեցաւ հրաշապատում եւ լուսազարդ վարդապետութիւն` աստուածազգեացառնն սրբոյնԱթանասի եպիսկոպոսի Աղեքսանդրի, եւ գլուխշ եւ հիմն ամենայն ուղղափառաց, որ ել համբաւ հաւատոյ սորա ընդբնաւս ամենայն, հրամանաւ հաւր Սամուելի, եւ առաջնորդի սուրբ ուխտիս`որ Կապոսին ասի, ի նոյն վանքս, ի դրանն Ակոբայ, ձեռամբ մեղապացտ գրողի` որոր անունն Գրիգոր, մականուն Վզիկ, յիշատակ իւրն, եւ ծնողացն իւրոց, եղբարց, քերց եւ ամենայն ազգայնոցն:

Աղաչեմ զքեզ, Քրիստոս որդի Աստուծոյ, ողորմեայ հաւր Սամուելի` ստացողի գրոցս, եւ ծնողաց իւրոց, եւ ամենայն եղբարց: եւ ինձ Գրիգորի, որ բազում չարչարանաւք փակուցի ի սմա գիր` ի պատմել զբանս պատվիրանի քո…

բ

<168a> Թվին ՉԴ (1255): Քրիստոս Աստուած Սուրբ հայրապետին բարեխօսութեամբ ողորմեա հաւր Սամուելի, եւ ինձ մեղաւոր Գրիգորի:

***

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

Վենետիկ, 260, (1224 թ. ), Սարգիսեան, Ցուցակ Բ, էջ 35

<123b> Ի թուին Հայոց ՉԴ (1255) միայբանեցաւ Սուրբ Լուսաւորչին պարոն Քրիստոսայտուր` Վասլին որդի, որ յամէն տարին եւ յամենայն ժամ այս աղաւթիցս մասնակիցի ի տաւնի Սուրբ Արիստագիս[ի] եւ Գր[իգ]որիսի, Տէր Աստուած զժամանակ նորա յերկայն արասցէ ամեէն. եւ յամէն տարի սպ[իտակ] տայ:

***

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Մարտիրոսեան, Ցուցակ Մշոյ, էջ 97

Ծաղկող` Սարգիս

Փառք եռանձնեա տէրութեան, երից յատկութեամբ եւ ի մի բնութեամբ համապատիւ վեհագոյն ինքնութեամբ Հօր եւ Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ, ամէն: Արդ, եղեւ աւարտումն տառիս որ կոչի Շարակնոց ի լաւ եւ յընտիր օրինակէ, որ է Խլկցի ի թվականիս Հայկազան տումարի ՉԴ (1255), ի հայրապետութեան տեառն տէր Մխիթարայ, եւ թագաւորութեան Լեւոնի բարեպաշտի եղեւ աւարտումն սորա, աշխատողքս վարձս առնուն ի յԱստուծոյ, ամէն: Ընդ նմին զիս զանարժան եւ զմեղաւոր հողս Սարգիս քահանայս, զծաղկաւղ եւ զսոսկաւղ այսմ տառիս, աղաչեմ յիշել ի տէր, եւ զծնաւղս իմ, եւ որ յիշէ յիշեալ լիջի ի Տէր:

***

ՍՏՈՐՈԳՈՒԹԻՒՆՔ ԱՐԻՍՏՈՏԵԼԻ

Երեւան 1647

<252a> Փառք Սուրբ Երրորդութեանն կատարելոյ եւ միոյ: ՉԴ (1255) գրեցաւ ի թուականիս:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՅԱՅՏՆՈՒԹԵԱՆ ԱՆԴՐԷԱՍԻ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ

Երուսաղեմ, 998, (1623 թ. ), Պողարեան, Ցուցակ Գ, էջ 606

<546b> Եւ սորա օցինակին թիւն ՉԴ (1255) էր: Աստուած ողորմի ասացէք գծողին: