Հայերէն Յիշատակարաններ

       1330
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Ն. Ջուղա, Ամենափրկիչ, 47. Ս. Տ. -Ավետիսյան, Ցուցակ, էջ 150-151
      
       (տես նաեւ 1606 թ. )
      
       Գրիչ` Կիրակոս Եզնկայեցի
      
       վայր` Ջղաւնա անապատ
      
       ա
      
       ... Արդ , այսպիսի պատուական եւ անգին մարգարտի բաղձացեալ իբրեւ զիմաստուն վաճառականն մեծազարմ իշխանս Վեգեն` մականուն կոչեցեալ Վրթանէս, որ արհամարհեաց զսնոտի փափակութիւն կենցաղոյս` խարազանազգեստ եղեալ կրաւնաւորեցաւ, եւ շինեաց եկեղեցիք մեծապայծառ, հանդերձ եղբարբն իւրով Պիչար իշխանաւն յանուն սուրբ Աստուածածնին. եւ շինեալ եկեղեցին Դեղձանավանաց` սալեցին, եւ զժամանատունն գեղ[եց]կապէս յաւրինեցին, եւ ժողովեալ բազում կրաւնաւորս, եւ զցայգ եւ զցերեկ արտասուաթոր պաղատանաւք յաստուծոյ զթողութիւն յանցանաց եւ զխաղաղութիւն ամենայն աշխարհի [խնդրէն]:
      
       Արդ, ընդ այլ բարեացն, զոր արար եւ առնէ բազում տենչանաւք եւ եռանդնաշարժ բաղձանաւք, ետ գրել եւ զաւետաբեր կտակս ի վայելումն անձին իւրոյ եւ եղբարց իւրոց Ազատային եւ Պիչարին` յաղթող եւ քաջ իշխանացն բարեսիրաց:
      
       Արդ, գրեցաւ սա ի թուականութեանս հայկազեան տումարիս ՉՀԹ. (133 0). ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ, եւ ի թագաւորութեան Հայոց Լեւոնի, եւ վրաց Գէորգայ, եւ ի ղանութեան Պաւսայիտի յանապատիս Ջղաւնա, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ աստուածակիր սուրբ Նշանացս: Ձեռամբ ամենամեղ եւ անարժան ծառայի աստուծոյ Կիրակոսի` պիտականուն վարդապետի Եզնկայեցւոյ , նշդեհի:
      
       Արդ, աղաչեմ զամենեսեան` զպատահողսդ այսմ սոփերի, զվերոյասացեալս Վեգեն ճգնաւոր եւ զեղբայրն իւր զպարոն Պիչար յիշեցէք ի Քրիստոս, որ յոյժ փափաքմամբ գրել ետուն զաւետարանս եւ ծաղկել ոսկով, եւ կազմեցին ոսկետուփ արծաթապատ, եւ ակամբք եւ ընդելուզեալ մարգարտով զարդարեցին: Յիշեցէք եւ զդեռաբողբոջ մանուկն զՀասան զորդի Բիչարին, եւ զԱւլատայն, եւ զՎարդայն` որդի նորա, եւ զքոյր պարոնացս` զԽորիշահ, եւ զգլուխ նորա` զպարոն Չէսարն` ամենայն զաւակաւք, եւ զմիւս քոյրն` զՎախախ` ամենայն ընտանեաւք, եւ զմայր պարոնացս` զԴաւփ, եւ զԹաւղթանի` զուգակից Պիչարին: Այլ եւ զծնաւղսն Վեգենա` զպարոն Վարդան եւ զՄահան յիշել աղաչեմ` զփոխեալսն առ Քրիստոս, եւ զհանիկն` զՎախախ, զսնուցանաւղ պարոնացս եւ զյոյժ երախտաւոր` զմայր Վարդանա եւ զհանիկ սոցայ, որ ամենայն բարեպաշտութեամբ զարդարեալ էր:
      
       Աղաչեմ խոշորութեան գրոյս եւ սխալանաց թողութիւն շնորհել եւ զսխալն ուղղել սիրով, զի մեք չէաք հմուտ կատարեալ քերթողական արհեստի գրչութեան, այլ յոյժ սիրով բռնադատեալ եղէ յաստուածասէր առնէս Վեգենա:
      
       Եւ վերըստին աղաչեմ յիշել զվերոյգրեալսն, եւ զմեզ` ծնողաւք, եւ վարդապեաւք, եւ եղբարբք, զնախնեաւք, որպէսզի մեք` յիշեցեալքս եւ յիշողքտ, արժանի եղիցուք ողորմութեամբն Քրիստոսի եւ արքայութեան նորա, եւ նմայ փառ[ք ] յաւիտեանս յաւիտենից , ամէն:
      
       Յիշել աղաչեմ զյոյժ հաւատարիմ պաշտաւնեա միայնակեցիս զՅովաննէս, եւ զզաւակս նորա, եւ զմիւս սպասաւորն` զԵղբայրատեղն, եւ զՇնորհք` եղբայր նորա, եւ զՄոլոշ տնտեսն, որ բազում բարութիւնս արարին մեզ նման աստուածասէր պարոնի իւրեանց: Յիշել աղաչեմ եւ զաշակերտն իմ զՄկրտիչ` զսպասաւորն իմ եւ զհետող (՞ ) մագաղաթիս եւ զծնողսն իւր, եւ աստուած զձեզ յիշէ , ամէն:
      
       Յիշել աղաչեմ եւ զԳէորգ կրաւնաւոր, որ աւգնեաց յուղղելն, եւ նշդեհակից մեզ էր եւ ցաւակից յամենայնի, եւ աստուած զյիշողսդ յիշէ եւ որ զամէնն ասէ , ամէն:
      
       բ
      
       ԶՎեգեն ճգնաւոր, ստացաւղ աւետաբեր կտակիս եւ զԿիրակոս փցուն գրիչ յիշեցէք ի Քրիստոս , եւ Քրիստոս զձեզ. յիշէ , ամէն:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Ն. Ջուղա, Ս. Ստեփաննոս եկեղեցի. Ս. Տ. -Ավետիսյան, Ցուցակ, էջ 157
      
       (տես նաեւ 1442 թ. )
      
       Գրիչ ` Խաչատուր
      
       վայր` գիւղ Լօնգշէն
      
       ... Ըստ նմին աւրինակի սրբասէր եւ իմաստուն ճոխ տանուտերս այս Կոստանդ եւ հաւատարիմ կենակիցն իւր Աւագ տիկինն միշտ հանապազ բորբոքէին ի սէր սուրբ եւ տիեզերաքարոզ քառավտակ սուրբ աւետարանիս. եւ ըստ բնաւոր բարուց բարւոյն, ախորժական մտաւք եւ մեծաւ տենչմամբ, ի խալալ արդեանց ստացան զսա անջնջելի արձան ... եւ ամէնաւրհնեալ բարի զաւակաց սոցին` որդոյն Յովհանիսի, եւ դստերն Խուանդ խաթունի...
      
       Եւ արդ, ես` յոգնամեղս եւ փցունս ի գրչաց անպիտան Խաչատուր սուտ կրաւնաւոր, տեսեալ փափաք եւ զսէր սոցա, յանձն առեալ ըստ իմում կարի, յանգ հանեալ կատարեցի զխնդիր սոցա: Շնորհաւք եւ ողորմութեամբն աստուծոյ գրեցաւ սա ի թուականիս Հայոց ՉՀԹ. (1330) ամի, ի գիւղս, որ կոչի Լօնգշէն, ընդ հովանեաւ սուրբ Յովանիսի, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, եւ ի յաշխար[հ]ակալութեան Բուսաիտի, ի դառն եւ ի վշտաբեր ժամանակի, որ հարկ կու տանք վասն Յիսուսի, որ երբ նստի տէրն յատենի, նա զհա[ր ] կատուքն պսակի:
      
       Արդ , աղաչեմ զամենեսեան սիրովն աստուծոյ, որք հանդիպիք սմա տեսութեամբ կամ ընթեռնելով. յիշեցէք ի Քրիստոս զպարոն Կոստանդ, եւ զհոգեւոր մայր մեր զԱւագ, եւ զորդեակսն իւրեանց` զՈվաննէսն եւ զԽուանդ: Դարձեալ յիշեցէք աղաչեմ ... զպարոն Հազրպետ, զմեր հոգեւոր մայրն` զկենակիցն սորին, հանդերձ ծաղկեալ զաւակաւքն իւրեանց, որ մեզ սպասաւորեցին ի գրել աւետարանիս, զմեզ կերակրեցին, զմեզ ծառայեցին, զմեզ լուացին, եւ զմեզ թափեցին յայս յաւտարութիւնս:
      
       Դարձեալ աղաչեմ յիշել զիս` մեղապարտ գրիչս, եւ զիմ ծնողսն, եւ զեղբարսն, եւ զամենայն ազգատոհմսն` զկենդանիս եւ զհանգուցեալս ի Քրիստոս, եւ որք ի նիւթ թխթիս աշխատեցան:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Ն. Ջուղա, Ս. Կատարինեայ վանք (Չարսութաղ ), Ս . Տեր-Ավետիսյան,
      
       Ցուցակ, էջ 166-167:
      
       Գրիչ ` Ռստակէս
      
       վայր` Արտազ գաւառ, սուրբ Թադէոսի վանք
      
       ա
      
       Եւ արդ, գրեցաւ սա ի թուականութեանս Հայկազեան տումարի ՉՀԹ. (1330) յա[մ]սեանն յուլիս, ի գաւառս, որ կոչի Արտազ, ընդ հովանեաւ սուրբ առաքելոյս Թադէոսի եւ աստուածամուխ սուրբ գեղարդեանս, ի թագաւորութեան Հայոց Լեւոնի, եւ ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ, յառաջնորդութեան այսմ նահանգի տեառն Զաքարիայի եւ տէր Տիրացու` հեզի եւ սրբասիրի, զոր տէր Յիսուս անսասան պահեսցէ զսոսա ամենայն համացեղիւք եւ ամենայն հնազանդելովք իւրեանց , ամէն:
      
       Այլ ես` Մարգարէ քահանայ, ստացա զաստուածաբարբառ եւ զաւետաբեր սուրբ աւետարանս ի հալալ արդեանց մերոց, յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց` Ազատշահին, եւ հաւրեղբաւրն իմոյ Հազարին, եւ մաւրն իմոյ Ղումարկանն, եւ հարազատ եղբարցն իմոց Շաքարպէկին, եւ պարոն Սարգսին, եւ ամենայն զաւակաց մերոց, այլեւ պարծանաց հաւրեղբաւրորդեացն իմոց` Ամիրասլանին եւ Ամիրշահին, եւ նախնեաց եւ աստուածատուր զաւակաց նոցա , ամէն:
      
       Եւ արդ, ես` մեղապարտ գրիչ Ռստակէս, յերկիր անկեալ աղաչեմ զդասս լուսերամ սուրբ քահանայից եւ սարկաւագաց, զի որք հանդիպիք յայսմ տէրունական հրամանիս կարդալով, կամ լսելով, կամ աւրինակելով [յիշեսջիք ] զվերոյգրեալս ի սմա ... եւ զհոգեւոր հայրն իմ` զպատուական քահանայն զԵղիսէ, եւ զամուսինն իւր զԱմենտիկին, եւ զամենայն զաւակս նոցա: Յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զպարոն Էլթանն եւ զզաւակս նորա, յիշեսջիք ի տէր զպատուական եւ զերեւելի տանուտէրքն` զԵլպասան, եւ զՄելիքշահ, եւ զայլ մեծ ու փոքր տանուտէրք: Զպատուելի եւ զսրբասէր քահանայքն` զԿարապետ, եւ զՅովաննէս, զԶատենց (՞ ), եւ զՍամուէլ յաղաւթս յիշեցէք, ընդ նոսին յիշեցէք ի Քրիստոս զՅովհաննէս քահանայն եւ զՅակոբոս, որ զաւրինակն ետուն...:
      
       Ծաղկող ` Յովսէփ
      
       բ
      
       Յիշեսջիք ի սուրբ աղաւթս ձեր զպարտապանս տեառն իմում բիւր քանքարաց` զՅովսէփ ծաղկող սուրբ աւետարանիս:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Վենետ. 184 (1585), Ցուց. հտ. Ա էջ 769-770
      
       Գրիչ ` Մարտիրոս
      
       Փառք ... որ արժանի արար զմեղուցե[ա]լ ծառայս հասանել ի վերջին գիծս յամի Չ. երորդի Հ. երորդի Թ. երորդի (1330) հայկազեան սեռի [տոմարի]...:
      
       Արդ, այս երանելի եւ բարիհոգի կրաւնաւորս Քաւունս ցանկացող եղե[ա]լ սուրբ աւետարանիս, եւ ետ գրել զսա յարդար վաստակոց իւրոց` անձին իւրոյ ճեմարան սրբութեան եւ վարժարան մաքրութեան, գանձ պատուական, եւ մարգարիտ գեղեցիկ, եւ յիշատակ յաւիտենական:
      
       Արդ, երեսասող մաղթանս արկանելով առաջի, աղաչեմ զամենեսեան, որք ընթեռնուք զսուրբ աւետարանս կամ աւրինակէք, յիշեսջիք ի Քրիստոս զսրբասէր միայնակեցն զՔաւունն, եւ զծնողսն իւր զԱլեքսն` զփոխեցե[ա]լն ի Քրիստոս, եւ զմայրն իւր` զՄինայն, զաւակն իւր` Ալեքսն, զհոգեւոր զաւակն իւր զՍարգիսն, եւ զնորին զաւակն զՍտեփանոսն, եւ զնորին զաւակն զՇատին, եւ զմայր նորին Ատրան, զհաւրեղբայր իւր զԵրանոսն, եւ զկենակիցն իւր զՔեմիրն, եւ զզաւակ իւր` զԵմինայ, եւ զպապն իւրեանց զՔաւուն, եւ զմեծ Սարգիսն, զՊարոնիկն, եւ զՈւմեկն, եւ զԽաչերեսն, զԱստուրն, եւ զՆորշահն, եւ զայլ ամենայն արե[ա]ն մերձաւորս:
      
       Արդ, դարձե[ա]լ, կրկին յերես անկեալ աղաչեմ զամենեսե[ա]ն, ո՜վ ընթերցողք սուրբ աւետարանիս, յիշեսջիք ի Քրիստոս զգրող սուրբ աւետարանիս` զՅակոբ քահան[այն ], որ նահատակեցաւ յանաւրինաց եւ ոչ ժամանեաց յաւարտ գրոցս:
      
       Դարձեալ, կրկին աղաչեմ սրտառուչ մաղթանաւք զամենեսեան` յիշեսջիք ի Քրիստոս զմեղուցե[ա]լ եւ զանարժան յետին գրիչ Մարտիրոս սուտանուն, որ գրեցի յիշատակարան, եւ զճապաղ ցանկ, եւ զգլխագիր գրոյս: Յիշեսջիք եւ զծնող ..., եւ զաւակն Մանուէլ քահանայն եւ զմայր իւր զՄամախաթուն, եւ զստեփանոս, եւ զՍիրան...:
      
       ՄԱՆՐՈՒՍՄՈՒՆՔ
      
       Երեւան 1725
      
       Գրիչ ` Սարգիս
      
       ա
      
       Գրեցաւ եղանակաւոր տառս, որ կոչի մանրուսումն ի թվականիս Հայոց ՉՀԹ. (1330)-ն, || ձեռամբ Սարգսի նըւաստ եւ անարժան քահանայի, ի խնդրո պատուական եւ երջանիկ կուսակրաւն քահանա-
      
       յի Տիրացուի, ի վայելումն անձին իւրոյ եւ ի յիշատակ համաւրէն ազգականաց իւրոց, ի թագաւորութեանն Լեւոնի Հայոց, որդոյ արքային Հայոց Աւշնի, եւ ի հայրապետութեան տեառն Յակովբայ:
      
       Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք աւգտիք ի սմանէ ուսմամբ
      
       կամ աւրինակ դնելով, յիշեցէք ի մեղաց թող||ութիւն զպատուական քահանայն զՏիրացուն, եւ զծնողսն իւր, եւ զամենայն ազգականքըն իւր` զկենդանիս եւ զհանգուցեալսն ի Քրիստոս. նաեւ զեղկելի գրաւղ սորին` ծաղկաւղ եւ ոսկաւղ` զՍարգիս նըւաստ քահանայ, եւ զծնողսն իմ, եւ զամենայն ազգայինսն իմ` զկենդանիս եւ զգնացեալսն առ Քրիստոս, աղաչեմ յիշել ի մեղաց թողութիւն, եւ աստուած, որ առատն է ի տուրս ողորմութեան իւրոյ, տացէ ձեզ ընդ միոյն զհարիւրապատիկն, ամէն, ամէն եւ հազար , ամէն:
      
       բ
      
       ԶՍարգիս անարժան քահանայ, եւ զհայրն իմ Գրիգոր քահանայ, եւ զմայրն իմ Հեղինի, եւ զքոյրն իմ` զգնացեալսն առ Քրիստոս, աղաչեմ յիշել ի սուրբ աղաւթս ձեր, եւ որ յիշէ յիշեալ լիցի , ամէն:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 2929
      
       Գրիչ ` Ստեփանոս
      
       ... Բարեսէր եւ իմաստուն պարոն Յովանէս եւ բարեպաշտ կենակիցն իւր Յուստեան մեծ աւ տենչմամբ բորբոքէին ի սէր աստուածային գանձուցն, ի պայծառութիւն սրբոյ եկեղեցոյ, եւ ի վայելումն մանկանց առագաստի, եւ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ` Յովանիսի եւ Յուստիանի, եւծնողաց իւրեանց, եւ ամենայն ազգականաց իւրեանց:
      
       Եւ ես` յոգնամեղս եւ փցունս ի գրչաց Ստեփանոս մեղապարտ երէցս, տեսեալ զփափագ եւ զսէր սոցա, յանձն առեալ ըստ իմում կարի, յանգ հանեալ կատարեցի շնորհաւք եւ ողորմութեամբն աստուծոյ, յամի ՉՀԹ. (1330) ի թուաբերութեանս Հայկազեան սեռի:
      
       ... Եւ արդ, ես ` Ստեփանոս մեղապարտ գծողս, աղաչեմ յիշել եւ զծնողն իմ` զՊետրոս քահանայ, եւ զմայրն իմ` զՋաւհար, եւ զամենայն ազգակիցս իմ յիշել ի Քրիստոս յոյսն ամենեցուն:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Փիրղ. 6273, էջ 136, Վան, Տիրամայր եկեղեցի (տես նաեւ 1368 թ. )
      
       Գրիչ ` Բարեսղ
      
       վայր ` Սուլտանիայ
      
      ... [Յիշեցեք ] եւ զիս` զԲարսեղ երէցս, որ շնրհօք տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի զհոգիաբողբոջ սուրբ աւետարանս, ի Սուլտանիայ մեծահռչակ քաղաքս, եւ ծնողաց իւրոց , եւ ինձ, եւ իմոցն: Ի թուականութեանս Հայոց ՉՀԹ. (1330):
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Սմբատեանց, Երնջակ, էջ 151 (Գանձակի Ոսկանապատ գյուղի եկեղեցի)
      
       Ստացող ` Ստեփաննոս
      
       վայր ` Սիւնիք
      
       ... Աւետարանս ի ձեռն ուրումն եբեր յաշխարհէն Հայոց , գրեալ ոսկեզաւծ որակաւք ի Դրազարկն, ձեռամբ Թորոս փիլիսոփայի, զոր տեսեալ տեառն Ստեփաննոսի` հզաւր եւ իմաստուն գիտնականի, վարժեալ ի վարժարանի վարժապետին Եսայեայ տիեզերաքարոզ լուսաւորչին, որդի իշխանաց իշխանին` քաջ սպառազէն մենամարտիկ զինաւորի Ջալալին, թոռն մեծ աթաբակին Հայոց եւ Վրաց վեհ Տարսայիճին, տէր եւ վերատեսուչ գահերէց եւ գլուխ արհիերից աթոռոյս Սիւնեաց Տաթեւոյ եւ Նորավանից եւ Ցախացքարոյ, պետ երկոտասան գաւառաց, ուրախ եղեւ իբրեւ ընծայ ի վերուստ առաքեալ...:
      
       Եւ արդ, ես` նուաստ եղկելի թշուառացեալս Ստեփաննոս ,... աղաչեմ զդասդ սրբազանիցս զպատահողսդ տիեզերաքարոզ աւետարանիս, սրտի մտաւք յիշել զգեղաղէշ եւ զարեգակնափայլ եղբայրն իմ` զպարոն Շահնշահ, առաջի զենմանն Քրիստոսի...:
      
       Նաեւ յիշել զծնողսն իմ` զհայրն իմ զՋալալն եւ զմայրն իմ զամենաւրհնեալ Գոնցայն, եւ յերկար կենդանութիւն խնդրել երկուց եղբարց իմոց` պարոն Էլիկումին եւ Աղբուղային: Եղեւ մեզ այս բաւթ տրտմագին ի տաւնի զատկին, ի ՉՁ . թվ. (1331):