Հայերէն Յիշատակարաններ

       1372
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 5557
      
       Գրիչ ` Վարդան
      
       վայր ` Երուսաղէմ
      
       ... Յամի ութհարիւրորդի, քսանեւմիերորդի մեծ թուականի մերոյ (1372), ի հայրապետութեան տեառն Մեսրովպայ, ի թագաւորութեան Կոստանդեա, եւ յեպիսկոպոսութեան տէր Գրիգորի Մսրցո, նուաստ ծառայս ծառայիցն աստուծոյ, բազմամեղ հողս, որ ամաչեմ կոչիլ ի բարձրագոյն քահանա[յա]կան անուանէն, զի ի դատապարտութիւն է ինձ անունդ այդ, զի անարժան եւ զազիր գործաւք, բազմամեղութեամբ, լալով ասեմ, զանբարկանալին աստուած յոյժ բարկացուցի:
      
       Այլ ես` երկրորդ անառակ որդիս` Վարդան աբեղայս, որ տարագիր եղէ յիմ հայրենի գաւառէն, որ եմ ի Բաբերթու, ի գեղջէ Երմնոյ որդի Կիրակոսի, տղահասակ գնացի ի Ղրիմն, ի սուրբ վարդապետ Աւետիս խոտաճարակն ի մաւտ, յետոյ աշակերտեցայ Պետրոս հայրապետին եւ պաշտեցի զշարական եւ զտետր ի վանքն, որ կոչի Ղըզըլտաշ, եւ եղա աբեղա, եւ կեցա Ժ. (10) տարի: Յետո շինեցաք վանք նոր, զոր Պետրոսի եւ Խոճայ Ազզի կոչի, յանուն երաշխաւոր սուրբ Աստուածածնին` խիստ վայելուչ եւ սիրուն ամենայն իրաւք:
      
       Եւ ես` յետինս || կրաւնաւորաց, ալէկոծէի հանապազ վասն անչափ եւ դառն մեղաց իմոց, թէ զի՞նչ արարից, զի կենցաղս այս ունայն է եւ սնոտի ...: Եւ այլ ճարակ չգտա իմ դառն մեղացն, քան զսուրբ առաքեալքն. երես դրի, եւ բազում աշխատութեամբ եւ նեղութեամբ հասոյց զիս Քրիստոս եւ աղաւթք սուրբ առաքելոցն ի մեծն Հռոմ ...: Եւ դարձա ուրախութեամբ ուր նաւահանգիստն էր, եւ չգտայ նաւ , որ բերէր յԵրուսաղէմս, եւ դարձայ ի նոյն ճանապարհն, բազում աշխատանաւք եւ նեղութեամբ մարմնոյ հասա ի տուն: Ուզէի գալ յԵրուսաղէմս, զմտաւ ածէի թէ զի՞նչ հաճոյ իցէ տեառն իմոյ նուէրք ի մեղաւորէն: Յիշեցի զայն, որ ասէ` ընկ[ե]այ ի տէր զհոգս քո, եւ նա
      
       հոգաց եւ երետ մակաղաթ, եւ գրեցի աւետարան ըստ || կարի իմում, ի յոտն կալով, բազում ճգնութեամբ եւ աշխատ[ա]սիրութեամբ, ոսկի ծաղկով եւ արծաթապատ բեւեռաւք: Եւ բերի յԵրուսաղէմս, ի սուրբ Գողգոդա, ուր Քրիստոս զսուրբ արիւնն իւր վասն մեր եհեղ եւ փրկեաց զմեզ: Եւ ուրախացա, զի արժանացոյց զիս Քրիստոս իւր սուրբ տեսոյն, եւ դարձայ ի տուն: Եւ հանապազ խիղճ մտացս կու տանջէր զիս, թէ է՞ր եկի, զայս ամէն աշխատանք պիտի կորսնեմ:
      
       Դարձեալ ապաւինեցայ ի Քրիստոս, թէ դու հոգւայ զիս, ըստ կամաց քո զգնացս ուղղեա, եւ եբեր զիս յԵրուսաղէմս: Եւ կացի Ժ. (10) ամ ի սուրբ Յակովբ, գրեցի Ա. ճաշոց Փրկչին եւ Ա. Գողգոդային. եւ ծերացա եւ բթացաւ ամենայն կարողութիւն մարմնոյս: եւ գայաք ի սուրբ ծնունդս քրիստոս ի եւ աւետարան եւ այլ գիրք պիտոյ լինէր, եւ չկայր. եւ իմ զմտաւ ածի, թէ մեր բարեխաւս եւ միջնորդ սուրբ Աստուածածինն է, նմա Ա. աւետարան թող գրեմ, որ ինձ բարեխաւսէ
      
       առ իւր կուսածին աստուածորդի: Եւ ... || սկիզբն արարի այսմ լուսաիղձ եւ կենսակիր աստուածաւանդ սուրբ կտակիս, ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ, տի նա, եւ յարուեստ բանի ոչ յաննշան գրչէ, այլ լի եւ կատարեալ արուեստիւ ի բանս, ի բառս, ի լծորդս եւ ի բացատս, եւ ի տրոհմունս առոգա նութեանց: Եւ յոյժ բաղձանաւք եւ յոքնատոչոր տենչանաւք, ալէտանջ երկաւք, մեծաւ աշխատութեամբ ըստ կարի գծագրեցի զսա ի լուսաւորութիւն մանկանց եկեղեցւոյ եւ ի յիշատակ հաւրն իմ Կիրակոսի, եւ մաւրն իմ Թաճերին, եւ եղբարցն իմ` Յակովբին եւ Աւետեացն եւ Աւետաբերին` կուսակրաւն կրաւնաւորացն, եւ ամենայն ազգականաց եւ երախտաւորաց մերոց, եւ վարդապետացն մեր, եւ խոստովանորդեցն, եւ ինձ` նուաստ գրչիս Վարդան խաբողիս...:
      
       ... Դարձեալ աղաչեմ զձեզ` լուսաբար եւ սպասաւոր եղբայր, վասն Քրիստոսի սիրոյն եւ լուսոյ արքայութեանն, որ խնամով պահես, եւ քանի որ ահ լինի եւ մարդ չկենա, տանիս ի սուրբ Փրկչին, յեկեղեցապանն ի պահ դնես, երբ ուզենաս` առնուս, եւ աւրհնիս յաստուծոյ եւ յամենայն սրբոց, ա մէն:
      
       ՃԱՇՈՑ
      
       Երեւան 7432 (տես նաեւ 1653 թ. )
      
       Նուիրող ` Յովհաննէս
      
       վայր` Ղրիմ, Շահնշահի գիւղ
      
       Այս գիր հոգեւորական հրամանի եւ հաստատութեան է նուաստ Յովհաննիսի կրօնաւոր քահանայի, ծառայի Յիսուսի Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ , շնորհաւք եւ ողորմութեամբ նորին աթոռակալի Հիւսուսական կողմանց: Յաղագս որոյ զգիրքս զայս աստուածային, որ է ընթերցմունք սրբազանից գրոց հ նոց եւ նորոց կտակարանաց, յամենայն աւուրս տաւնից տէրունականաց եւ բնաւից բոլորից սրբոց, ի ձեռն արժանահաւատ եւ յոլովագոյն վկայից քահանայից եւ ժողովրդականաց հաստատեալ կարգեցաք ի տաճարի սրբոյն Գէորգեայ արագահաս մարտի րոսի, արի եւ քաջ նահատակին Քրիստոսի աստուծոյ յուսոյն մերոյ, ի գիաւղ, որ կոչի Շահնշահի, ի գաւառս Ղրիմ քա-
      
       ղաքի, յիշատակ անջնջելի առաջի աստուծոյ Վարդանայ քահանայի եւ ամենայն երախտաւորաց սմին գրոց, որոց անուանքն գրեալ կան յաւարտ սորին գրոց, եւ որոց ոչ են գրեալ` գրեսցին ի դպրութիւն կենաց ` յերկինս:
      
       Արդ, մի ոք շորթեալ հանցէ զսուրբ գիրքս այս աստուածային ի վերոգրեալ տաճարէս սրբոյն Գէորգեայ քաջ նահատակին Քրիստոսի աստուծոյ, զի մի պատժեսցի յարդարադատէն աստուծոյ եւ ի սրբոյ նահատակէ նորին Գէորգեայ եւ յամենայն սրբո ց, իսկ կատարաւղք հաստատուն եւ անջրելի դաշանցս աւրհնեսցին յաստուծոյ ամենակալէ...:
      
       Գրեցաւ գիրս յըստ մեզ մարդեղութենէն տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի ՌՅՀԴ. (1374) թվականին եւ ըստ Հայոց մեծի թվականին ՊԻԱ. (1372), ի դեկտեմբերի ամսոյ ի ԻԷ. (27): Եւ վասն առաւել հաստատութեան նշանեցաք մերով իսկ սովորական ձեռագիր նշանաւս:
      
       Կնիք
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 6364
      
       Գրիչ ` Ստեփաննոս
      
       վայր` Դարանաղեաց գաւառ, Աւագ անապատ
      
       ... Արդ, ես` նուաստ հողս Ստեփաննոս ... շնորհիւն աստուծոյ եւ ողորմութեամբ նորին գրեցի ըզսուրբ եւ զկենսունակ աւետարանս ի յիշատակ մեր, եւ նախնեաց , եւ ծնաւղաց, եւ ամենայն երախտաւորաց մերոց, եւ ի պայծառութիւն սրբոյն եկեղեցւոյ, եւ ի զուարճութիւն մանկանց նորին:
      
       Գրեցաւ սա ի թուականութեանս Հայոց ՊԻԱ. (1372), ի Դարանաղեաց գաւառիս Կամխայ, հանդէպ սրբոյ գերեզմանի լուսաւորչին մերոյ սրբոյն Գրիգորի, ի սուրբ եւ գերահռչակ անապատս, որ կոչի
      
       Աւագ, ընդ հովանեաւ սրբոց Առաքելոցս, || եւ սրբուհոյ Աստուածածնին, եւ Կարապետին Յովհաննու, եւ բազմահաւաք սուրբ նշխարացս, որ աստ ԸկանԹ:
      
       Արդ, աղաչեմ ... յիշեցէք սրտի մտաւք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զփցուն եւ զխոշոր գրչակս զՍտեփ[աննոս]...:
      
       Յիշեսջիք եւ զծնաւղսն մեր` զՍտեփաննոս քահանայն եւ զամենայն ազգատոհմ, որք յուսով առ Քրիստոս են փոխեալ : Յիշեսջիք
      
       զՆերսէս հարազատ եղբայր մեր: Յիշեսջիք զճգնազ[գ]եաց, զառաքինասէր հայր Կիւրակոս` զառաջնորդ սուրբ ուխտիս, որ բազում բարութեանց առիթ եղեւ մեզ եւ բազմաց, որոյ տէր աստուած վարձահատոյց
      
       լիցի ի գա||լստեան իւրում: Յիշեսջիք եւ զմիաբանութիւն եղբայրութեանս, որ կան աստ առաքինի եւ սուրբ վարուք...:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Սեբաստիա, սբ. Նշան, 64, ՀԱ. 1926 թ ., էջ 44-45
      
       Գրիչ ` Ստեփանոս
      
       վայր` Դարանաղեաց գաւառ, Աւագ անապատ
      
       ... Արդ, ես նուաստ Ստեփանոս ... գրեցի զսուրբ եւ զկենսունակ աւետարանս ողորմութեամբ աստուծոյ, ի խնդրոյ հոգեսէր եղբօր մերոյ Ներսիսի` հարազատի եւ աստուածասիրի, որ յորդորեաց զմեզ եւ ետ գրել զսա ի յիշատակ ի [ւ]ր եւ ծնողաց իւրոց եւ ամենայն նախնեաց: Եւ գրեցաւ ի թուականութեանս Հայոց ՊԻԱ. (1372), ի սուրբ եւ գերահռչակ անապատն, որ կոչի Աւագ, ընդ հովանեաւ սրբուհւոյ Աստուածածնիս, եւ Կարապետին Յովհաննու, եւ սրբոյն Ստեփանոսի նախավկային, եւ սրբոց Առաքելոցս, եւ բազմահաւաք սուրբ նշխարացս, եւ կենսակիր սուրբ նշանացս, ի Դարանաղեաց գաւառիս Կամխայ, հանդէպ սրբոյ գերեզմանի լուսաւորչին մերոյ Գրիգորի:
      
       Արդ աղաչեմ զձեզ ... յիշեցէք սրտի մտաւք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զերկու եղբարքս` զՍտեփանոս գրիչ` անարժանս ի կրաւնաւորս, եւ զՆերսէս` հարազատ եղբայր մեր, հանդերձ ծնաւղովք մերովք եւ ամենայն նախնեաւք եւ հանգուցելովքն առ Քրիստոս: Յիշեսջիք եւ զառաջնորդ սուրբ ուխտիս զԿիրակոս եւ զայլ միաբանութիւն եղբայրութեանս, որ աստ կան:
      
       ՄԱՇՏՈՑ
      
       Բրիտ. թնգ. 42., Կոնիբ. Ցուց. էջ 89
      
       (տես նաեւ 1375 թ. )
      
       Գրիչ ` Ներսէս
      
       վայր ` Մելիտինէ
      
       Ո՜վ աստուածարեալ արհեպիսկոպոս տէր Յովաննէս Մելիտինոյ, ընկալ զսակաւ գիրս եւ յիշեա զանարժան հողս` զՆերսէս աբեղայս. ի թվ. ՊԻԱ. (1372), հոկտեմբեր ԺԹ . (19) աւրն: