Հայերէն Յիշատակարաններ

       1395
      
       ՄԱՇՏՈՑ
      
       Երեւան 6925
      
       Գրիչ ` Ստեփանոս
      
       վայր ` Խիզան
      
       ... Արդ, գրեցաւ գիրս հոգեշահ, մահու եւ կենաց յարմարող եւ միջնորդ առ աստուած եւ առ մարդիկ, ի թուականիս Հայկազեան տումարի ՊԽԴ. (1395), ձեռամբ մեղսաներկ եւ փծուն գրչի` սուտանուն Ստեփանոսի, ի քաղաքիս, որ կոչի Խիզան, ընդ հովանեաւ սրբուհոյ Աստուածածնին եւ սրբոյն Սարգսի զաւրավարին, ի հայրապետութեանն Կիլիկեցոց տէր Կարապետի, որ մականուն Բոկիկ կոչի, եւ ի մերում հայրապետութեանս տէր Դաւթի Աղթամարեցոյ, եւ ի թագաւորութիւնս այլայսեռից Լանկ-Թամուրի, որ տիրեալ ունէր ի տանէն Սըմըրղընդայ մինչեւ ի Բաբելոն, եւ անտի մինչեւ ի Միջագետս Ասորոց` Ուրխա, եւ անտի մինչեւ ի գլուխ գետոյն Եփրատայ: Եւ զչարութիւնն նորա, զոր գործեաց առ եկեղեցիքն եւ առ եկեղեցականքն եւ առ հաւատացեալս, ո՜ կարասցէ պատմել, զի բազումք սրով կատարեցան , եւ
      
       բազումք սովալըլուկ եղեալ, եւ այլք առ ոտս || ձիոց անկեալ կատարեցան չարաչար կտըտանաւք, զոր տէր աստուած բարձցէ զթագաւորութիւն նորա եւ անդընդասոյզ արասցէ եւ տացէ մեզ թագաւոր խաղաղարար:
      
       Ո՜վ, պատուական մանկունք եկեղեցոյ, որք հանդիպիք այսմն տառիս, յիշեցէք ի յերկնաթռիչ յաղօթս ձեր զբարեպաշտ տանուտէրն զՄուրատն, եւ զծնողսն իւր, եւ զբարի կենակիցն իւր զՂըպչախն, եւ զծընողսն իւր, զի յոյժ փափաքմամբ ետուն գրել զՄաշթոցս զայս ի վայելումն Կարապետ քահանային...:
      
       Արդ, աղաչեմ զձեզ մանկունք եկեղեցոյ, ես `... Ստեփաննոս քահանայ,
      
       որ զտառըս գրեցի, յիշման արժանի || առնել զիս , եւ զծնողսն իմ, եւ զծերացեալ հայրն իմ զԳրիգոր քահանայն, զի յոյժ երախտաւոր է ինձ, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն իմ, եւ զթղթի կոկողն, որ վասն մի տէր-ողորմոյ, զինչ ես գրէի նայ յոյժ փափաքանօք կոկէր...:
      
       ՀԱՏՈՒԱԾ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ
      
       Փիրղ. Նօտարք Հայոց, էջ 6-7
      
       Ստացող` Ուստիանէ խաթուն
      
       վայր` Խաղտեաց նահանգ, Խաղճանի մենաստան
      
       Ի թուաբերութեանս ՊԽԴ. (1395), ի հայրապետութեան տեառն Թէոդորոսի ... եւ ի յառաջնորդութեան մերոյ նահանգիս Խաղտեաց`
      
       Բաբերդոյ տէր Յովհաննիսի արքեպիսկոպոսի, եղեւ հրաման ի տեառնէ աստուծոյ մերոյ վերափոխել ի տէր Յիսուս սրբասնունդ եւ երանաշնորհ եպիսկոպոսին մերոյ տէր յովհանն[իսի ], եղեւ պակասութիւն ամենայնի մեզ ամենեցուն, եւս առաւել հրեշտակաբնակ մենաստանիս Խաղճանեայ, զոր եւ ի սատրելոյ չարին յարեան ոմանք ի մէնջ, ի մեր ազգականաց, եւ հակառակեցան վանիցն, եւ ցրուեցին զուխտ եւ զամենայն, զոր ինչ կայր ի նմա. զոր տէր Յովհաննէս հանցէ զպատիժ պատուհասին ի գլուխ հակառակողին , ամէն:
      
       Ես` նուաստ ոգի` քոյր տէր Յօվհան եպիսկոպոսի, վերստին հաստատեցի զսուրբ ուխտն Խաղճանեայ, Ուստիանէ խաթուն, եւ պարոն Թորոս` որդի իմ, եւ ժողովեցաք զջահ եւ զանօթ սուրբ եկեղեցեաց, եւ եդաք ընդ ձեռամբ մերով յիշատակ մեզ եւ ծնողաց մերոց` պարոն Աստուածատուրին եւ մօրն իմոյ Խաժիկ խաթունին:
      
       ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՍԱՂՄՈՍԻ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՐԵՒԵԼՑՒՈՅ
      
       Երեւան 5352 (տես նաեւ 1381)
      
       Վաճառող ` Յոհանէս
      
       ա
      
       Ես Յոհանէս վարդապետս, Աստուածատուր իրիցու որդիս, Ստեփանոսի եղբայրս, ծախեցի զիմ Սաղմոսի Մեկնիչս Յովանիսին սպասաւորի բանի, Վարդանա որդոյ: Մարդոյ զրուց չկայ ի ներս, ոչ իմոց ու ոչ աւտարաց, ով որ դաւի առնէ ատենին Քրիստոսի մատնի:
      
       Ես` Սարգիս րաբունապետս վկա. Ես` Կարապետս վկայ. Ես` Ստեփանոս, որ զգիրս գրեցի, վկա: Թվ . ՊԽԴ. (1395):
      
       Աստուած վայելեալ տացէ ընդ երկայն աւ[ու]րս, ի փառս եւ ի գովեստս Յիսուսի աստուծոյ , ամէն:
      
       բ
      
       Այլ եւ զնոյն վերոգրեալս զՅովանէս` աշակերտ բանի, աղաչեմ յիշել ի տէր, որ մեծաւ ջանիւ եւ ըստ կարի աշխատութեան, ուղղեաց զմատեանս աստուածային հոգոյն ի լաւ եւ ի յընդիր աւրինակէ, որ ուղ[ղ ] եալ էր յիմաստուն արանց, եւ դասիւ առ ոտն էր երջանիկ վարժապետիս մերո Սարգսի, ի սուրբ ուխտս Վարագ: Զի էր տեղիք, որ բանն էր սղալ, եւ էր` որ բառն, եւ էր` որ կէտն եւ շեշտն, ըստ կարի մերո, զոր գիտացաք, եւ ողորդեցաք եւ դրանք զհարցականն եւ զհա[յ ] ցական: Որք կարդայք կամ աւրինակէք, յիշեցէք ի Քրիստոս զառաջին աշխատողսն, եւ զվերջինս, եւ զգրողս, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոս , ամէն:
      
       Եւ զիս` զանարժանս ի մանկունս եկեղեցոյ` զՍտեփանոս, որ զյիշատակարանս գրեցի, բարի կամաւք յիշել աղաչեմ:
      
       ՅԱՂԱԳՍ ՄԱՐԴՈՅՆ ԼԻՆԵԼՈՒԹԵԱՆ, ՄԱՏԹԷՈՍԻ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ
      
       Երեւան 512
      
       Հեղինակ ` Մատթէոս
      
       վայր ` Տաթեւ
      
       Արդ, ես` խոցոտեալ հոգի եւ մարմին տկարացեալ, եւ տարտամեալ մտօք եւ գիտութեամբ, վիրաւորեալ ի բանսարկուէն, մեռեալ ոգի Մատթէոս քահանայ սպասաւոր բանի, առի յանձն աշխատութիւնս զայս, ոչ զի կարողութիւն էր իմ, այլ հարկացեալ ի խնդրոյ սրբազան եղբօր մերոյ Սարգսի քահանայի, որ փափաքեաց սմա, հաւ աքեցի ի բանից հարանց սրբոց պարզ եւ յստակ ի հասկացումն, զոր վայելել տացէ տէր աստուած սրբութեան գործով, մանաւանդ ի զուարճութիւն մանկանցդ եկեղեցոյդ Հայաստանեայց, վասն որոյ երես անկեալ աղաչեմ հանդիպողացդ սմա, զի մտադիւրութեամբ ընթերցջիք` զպակասն ուղղելով եւ զաւե լորդն կձռելով, եւ սխալանացն ներել աղաչեմ, զի այսքան կարացի:
      
       Այլ եւ աղաչեմ յիշել ի մաքրափայլ յաղօթ ձեր, թերեւս իջցէ շնորհ ողորմութեան աստուծոյ ի յոսկերս մեռելոյս եւ լուասցէ զաղտ հնութեան իմոյ: Արդ, եղեւ զրաւ համառօտութեան բանիս ի թվին Հայկազան տում արի կրկին քառից հարիւրից եւ քառից տասանց եւ քառից թուոց (2x4x1004x104551=1395), ի ժամանակի նեղութեան, ուր աւերեալ քակեաց զաշխարհս ամենայն հուրն հարա[ւա՞]յին Թամուր կոչեցեալ, եւ մեք դեգերեալ ի դրանս սուրբ առաքելոյն Եւստաթէի պանդխտական կենօք, առ ոտս երջանիկ րաբունապետին Գրիգորի, սպասեմք վերին խնամոցն, եւ իմ` առեալ աստ, անգեալ կենօք ձեռնարկեցի յայս գործ տեսութեան: Քանզի իմաստունք ոչ կարօտին սմա, զի նոցա ամենայն ինչ յայտնի է, այլ իմ ընկերակիցքն ուսցին ի սմանէ, զի մի անգիտութեամբ խաւարն ամենեւին կուրացուսցէ զն ոսա: Այլ եւ աղաչեմ զգաղափարողսդ, զի զսակաւ յիշատակս մեր գրեսջիք ի կտարումն գրոց...:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Ինճիճեան, Ստորագր. հին Հայաստ. էջ 171
      
       Վայր` Ըռըշտունիք, Տշող գիւղ
      
       Գրեցաւ ի թուականիս Հայոց ՊԽԴ. (1395), ի յերկիրս Ըռըշտունեաց, ի գեաւղս, որ կոչի Տշող...: