Հայերէն Յիշատակարաններ

       1398
      
       ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՀՆԳԱՄԱՏԵՆԻՆ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՐԵՒԵԼՑՒՈՅ
      
       Երեւան 1091
      
       Գրիչ ` Պետրոս
      
       վայր` ի գաւառս, որ կոչի Բարմն, որ է Ախբակ
      
       ... Ի թուականիս Հայոց ՊԽԷ. (1398) գրեցաւ Արարածոց մեկնութիւնս ձեռամբ մեղապարտ ծառայի Պետրոսի փծուն գրչի, ի խնդրոյ արժանաւորեալ կրաւնաւորի` Պետրոս քահանայի, որ է քուերորդի տեառն Ստեփաննոսի, որ է յաթոռ սուրբ առաքելոյս Բարդողիմէոսի:
      
       Արդ, յերես անգեալ աղաչեմ զդասս սուրբ հայրապետաց եւ վարդապետաց եւ զերամս սուրբ քահանաից , որք հանդիպիք այսմ տառիս յիշեցէք ի տէր մեր Յիսուս Քրիստոս զտէր Ստեփաննոս եւ զտէր Տիրացու, որ է հաւրեղբաւրորդի նորին եւ յոյժ ցաւակից սուրբ ուխտիս, հանդերձ ծնաւղաւք եւ ամենայն ազգականաւք, եւ զստացող սուրբ գրոցս` զՊետրոս կրաւնաւոր , որ ցանկացող եղեւ այսմ հոգեւոր աստուածային մատենիս, եւ յոյժ փափաքանաւք եւ ջերմ սիրով ե տ գրել զսա, յիշատակ իւրն, եւ ծն[աւղ]ացն իւրոց` հաւրն իւրոց Ղարամանին, եւ մաւրն իւրոյ Աւագուհոյ, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց, եւ մեզ` ամենայն հաւատացելոց ի տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս , ամէն:
      
       Արդ, գրեցաւ սայ ի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս, քանզի բազում ի վշտի կա երկիրս այս վասն ծովացեալ եւ բազմացեալ մեղաց մերոց, զոր հրամաէ առաքեալ Պաւղոս եթէ` այժմու մեղքս առաւել է քան զխաչահանուացն: Յայսմ ամի ըմբռնեցին զպարոնն Հայքարա , որ
      
       էր յոյժ խնամակալու ազգիս քրիստոնէից, առ||աւել քան զնախնիքն իւր, զի ըմբըռնեցին զնա եւ դրին ի բանդի ի մէջ ծովու, եւ զաւրաւք բազմաւք եկին ի Ձորն Դիզա, եւ աւար հարին մինչ ի Ջուլամէրկ եւ ի Գաւառ, զոմանց զտուն այրեցին, զոմանց զվաստակ կերան եւ զպահուստն զամէն գտան, եւ զանառիկ ամրոց Անին առին, եւ զայն որ խնաեցին, յետո հարկապահանջութեամբ արարին իբր զկողոպուտ: Մեր յոյս եւ ապաւէնն աստուած է:
      
       Միթէ նա կարճէ զչափ չարին,
      
       Աւարտ առնէ պատուհասին,
      
       Կանգնէ զաթոռ թագաւորին,
      
       Եւ առաւել քան, զոր էին:
      
       Պարտ է առ տէրն ապաւինել
      
       Գիրկ արկանել ոտից նորին,
      
       Ոչ չթողու զմեզ իբր զհաւտ,
      
       Առանց հովիւ ի մէջ դաշտին:
      
       Գրեցաւ գիրքս ի գաւառս, որ կոչի Բարմն, որ է Ախբակ, ի դուռնս սուրբ առաքել[ոյն ] Բարդուղիմէոսի, ի հայրապետութիւն տեառն Ստեփաննոսի, եւ յիշխանութիւն Միր-Ալադնի եւ Ամիր-Զէնդնի, որ է դեռ ըմբռնած ի մէջ կղզոյն Ախթամարայ: Եւ խոշորութեան գրոյս եւ սխալանաց անմեղադիր լերուք, զի կարողութիւնս մեր այս չափ էր:
      
       Արդ, աղաչեմ զամենեսեան զպատահողք սորայ, յորժամ ընթեռնուք զսուրբ գիրքս, յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զստացող սուրբ մատենիս` զՊետրոս, հանդերձ վերոասացեալ անունմբքն եւ ամենայն զարմօք, եւ աստուած-ողորմի ասացէք նմա եւ իւրոցն, ամէն: Ընդ նմին զփծուն գրիչս զՊետրոս, եւ զԱստուածատուր քահանայն, որ զաւրինակն շնորհեց, եւ զԱկոբ կրաւնաւորն, որ զթուղթն կոկեց, որ եւ մարդասիրեալ եղբայրական խնամաւք կաթիլ մի ի ցաւղոյ աղաւթից ձերոյ իջցէ յոսկերս մեր եւ լուասցէ զբազմաշարաւ ապականութիւն հոգոյ եւ մարմնոյ մերոյ, եւ զծնաւղացն մերոց` զներելիսն եւ զմահացուսն, եւ ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` լսողացս, առհասարակ, վայելեսցի յոյս հանդերձելոց փառացն ի Քրիստոս Յիսուս ի տէր մեր, որ է աւրհնեալ յաւիտեան:
      
       ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԹՂԹՈՑ ԿԱԹՈՒՂԻԿԷԻՑ, ՍԱՐԳՍԻ ՇՆՈՐՀԱԼՒՈՅ
      
       Երեւան 7416 (տես նաեւ 1599 եւ 1740 թ . թ. )
      
       Գրիչ ` Պաւղոս
      
       վայր` ի քաղաքս Խալատան,
      
       հանդէպ Կոստանդինուպաւլսի
      
       ա
      
       ... Արդ, ցանկացաւղ եղեալ այսմ աստուածային գանձիս եւ անգին մարգարտիս աստուածասէր եւ հաւատարիմ, հեզահոգի եւ ողորմած, տանց աստուծոյ զարդարաւղ եւ սպասաւորաց նոցին տացաւղ Աբրահամ վաճառական, որ էր վկայեալ յամենեցունց եւ հաւատարիմ գտեալ մեծամեծաց եւ փոքունց, եւ հլու հնազանդ առաջնորդաց եկեղեցոյ, նաեւ ուղղափառ հաւատով ամրացեալ: Սա փափագաւղ եղեալ բանի մարգարէին, թէ` երանի, որ ունիցի զ աւակ ի Սիովն եւ ընտանի յԵրուսաղէմ, եւ գնացեալ ի ցանկալին ամենեցուն յԵրուսաղէմ, եւ երկրպագեալ տնաւրինականացն, եւ մասնաւորեալ աղաւթարարացն` որ անդ յընչից իւրոց եւ ուրախացուցեալ զամենեսեան հոգեւոր ռահիւք եւ մարմնաւոր: Եւ խոստացաւ երկնահանգէտ եւ սուրբ մենաստանին սրբո յն Յակոբայ զգիրքս ցանկալի, որ կոչի Սարգիս Գիրք: Եւ ետ գրել իմոյ` անարժան քահանայիս եւ փցուն գրչի Պաւղոսի, որ գրեցաւ ի քաղաքս խալատան, հանդէպ Կոստանդինուպաւլսի, ի նեղ եւ ի նուրբ ժամանակիս, որ թուրքն խսարել է զմեզ եւ զՍտըմբաւլն, վասն ծովացեալ մեղաց մերոց, եւ ակնկալութիւն եւ ազատութիւն ի վերուստ լիցի յողորմած տեառնէն, զի այս չորս տարի է, որ բա-
      
       զումք կու ցանկան մահու, որ եմք ի բանտի: Եւ ըզ || ծերունի հայրն իմ` զՄատթէոս ժրաջան քահանայն եւ զանձանձիր աղաւթաւորն, եւ զմայրն իմ, եւ զամենայն ազգայինս իմ` զկենդանիս եւ զհանգուցեալս, յիշեսջիք ի Քրիստոս մեղաց թողութիւն խնդրելով: Դարձեալ յիշեսջիք ի Քրիստոս զարժանին յիշատակին զԱբրահամ մղտեսին, որ ետ զմատեանս սուրբ ի մեծ եւ յաւագ եկեղեցին` ի սուրբն Սարգիս, յիշատակ իւր եւ իւրոցն ամենայնի: Եւ մի ոք իշխեսցէ հանել զսա անտի, զի մի պատժեսցի յաստուծոյ եւ յամենայն սրբոց...:
      
       Արդ, գրեցաւ սա ի թուականութեանս Հայոց ՊԽԷ. (1398):
      
       բ
      
       Քրիստոս աստուած, ի քո ահաւոր եւ ի սոսկալի գալըստեան ողորմեա ստացողի գրոցս մղտըսի Աբրահամին, եւ ծնաւղացն իւրոյ` Ոսկիծամին եւ Մարեմտիկնա. եւ եղբաւրն իւրոյ Յովանէսին, եւ քուրոչն իւրոյ Նուրխաթունին, եւ կնոչն իւրոյ Մամուշխաթունին, եւ ամենայն համաւրէն ազգականաց իւրոց ողորմեսցի ասաուածն ամենեցուն, ամէն: Նաեւ ինձ` ողորմելի եւ անպիտան գրչիս Պաւղոսիս, եւ հօրն իմոյ Մաթէոս քահանայի, եւ մաւրն իմոյ Արուզին, եւ երկոսեան քւերցն իմոյ` Թամթային եւ Մարիանէ, եւ կնոջն իմոյ, եւ մօրքուրոչն իմոյ` Աննային, եւ որդոյն իւրոյ Յոհաննէս քահանային , եւ այլ համաւրէն ազգականաց իմոյ` կենդանեաց եւ մեռելոց, ողորմեսցի աստուած ամենեցուն առհասարակ , ամէն:
      
       Այլ եւ կարդացողաց եւ լսողաց եւ ամենայն ժողովրդեանս, եւ որ զամէնն ասէ, ամէն: Ընդ նմին յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զվարպետն իմ զՍտեփանոս Նատերանց զանհաս գրիչն, եւ զանդրանիկ որդին իւր զՅոհանէս քահանայ, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զեղբարսն իւր` զտէր Գրիգոր եպիսկոպոսն, եւ զԱւետիք ծաղկաւղ, եւ զՅովաննէս զանհաս գրիչն, եւ զամենայն համաւրէն ազգայինս իւր յիշեսջիք յաղաւթս ձեր , ամէն:
      
       Աղաչեմ զդասս սուրբ քահանայիցդ, յորժամ կարդայք եւ կամ աւրինակէք, նա խոշորութեան եւ կամ սղալանաց մի մեղադրէք, զի կար մեր այս չափ է, զի ի նեղ եւ ի դառն ժամանակիս գրեցաւ, որ երեկ անաւրէն թուրքն բազում զաւրօք եւ հեծելաւք ի վերայ Ղալաթանիս, շատ աւէր արաւ ի քաղաքիս դուրս, եւ մեք ի նեղութիւն եւ ի չարչարանք էաք գիշեր եւ ցերեկ, եւ կարաւտ էաք դքալ մ[ը]թացնի: Յայս նեղութիւն եւ ի դառն ժամանակիս գրեցաւ գիրս, կրկին եւ երեքկին կու աղաչեմ զձեզ` զդասս քահանայի ցդ, որ սղալանաց կամ խոշորութեան մի մեղադրէք, զի կար մեր այս չափ էր: