Հայերէն Յիշատակարաններ

ԿՈԶՈՒՄՆ ԸՆԾԱՅՈՒԹԵԱՆ ԿԻՒՐՂԻ ԵՐՈՒՍԱՂԵՄԱՑՒՈՅ

Երեւան 976

 

Կազմող Մխիթար

Վայր` Մաղարդէ վանք

 

Արդ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ հանդիպող եղբայրքդ, յիշեցէք ի սուրբ աղաւթս ձեր առ Քրիստոս յոյսն ամենեցուն` զստացաւղ սուրբ գրոցըս զՅակոբ վարդապետ, որ յոյժ փափաքանաւք հանդիպաւ սուրբ գանձուցս ի Խօ քաղաք, եւ խնդրեալ զսա ի հաւատարիմ կնոջէ մի, եւ բերեալ զսա ի սուրբ ուխտս ի վանքս Մաղարդէ, ընձա սուրբ Նախավկայ վկայիս, եւ ետ նորոգել զսա յիշատակ ոգոյ իւրոյ եւ յետ աստաեացս բարեխաւս առ աստուած:

Ընդ սորա եւ զվրջին կազմողս զՄխիթար եպիսկոպոս, զթափուրս ի յամենայն բարեաց յիշել ի սուրբ աղօթս ձեր, եւ դուք յիշեալ լիջիք առաջի Քրիստոսի եւ յիւր անմահական սեղանն, ամէն: Այլեւ յիշել յաղաւթս ձեր զսուրբ Նախավկայիս կրօնաւորքն եւ զսրբասնունդ քահանայքս` զՄաթէոս, զՈհանէս, զԲարսէղ, զԹումա, զՍտեփանոս, զՅակոբ, զԽաչատուր, զԳրիգոր, զԱւետիս, զՂուկաս, զՍիմէոն, զԹադէոս, զՄեսրոպ, զՊետրոս, եւ զտառապեալ ոգիս Մխիթար եպիսկոպոս, եւ Աւագ եպիսկոպոս, եւ զայլ միաբան սուրբ ուխտիս` զսարկաւագունս եւ զայլ ուսումնականքս եւ զսպասաւորքս յիշել ուղիղ սրտիւ …:

Կազմեցաւ սա ի թվ. ՊՁԹ (1440), ընդ հովանեաւ Նախավկայիս, ի ժամանակիս, որ էառ չար եւ անիծեալ պեղծն Ջիհանշայ իմիրզան զՎրացտունն, եւ բազում քրիստոնեայք ի սուր քարշեց, եւ ով կարէ ճառել \\ [զսո՞ւգ … քր]իստոնէից եւ զանթիւ կոտորուածք նոցա, որ ոչ լեզու ճառել կարէ զանթիւ բազմութիւն մարդկան եւ զկանանց, զմանկանց եւ զտղայոց, որ վասն հաւատոց եւ քրիստոնէութեան կոտորեցան վասն սիրոյն Քրիստոսի եւ յուսոյ սուրբ արքայութեանն, զմահ ի յանձն առին եւ զմարտիրոսական պսակն Քրիստոսէ խնդրեցին, եւ սրով եւ քարկոծմամբ կոտորեցան եւ հասին յաւիտենական կենացն. եւ գեղեցկատեսակ մանկունքն գերեալ բերին առ մեզ եւ մեք տեսեալ զանմեղ գառինս ի ձեռն անաւրինաց` դառն եւ լեղի, մերկ եւ քաղցած, ծեծած եւ կռփած \ \ \

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5512

 

Գրիչ Մինասենց Թումա

Վայր` Աղթամար

 

ա

Ո՜վ մանկունք սուրբ եկեղեցւոյ, որք ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս յիշեցէք ի Քրիստոս եւ ի սուրբ յաղաւթս ձեր զստացող սուրբ աւետարանիս զպարոն Յովանէսն, եւ զծնողքն իւր` զՅորդորն եւ զԳօհար-Մէլիք, եւ զեղբայրքն Ստեփաննոս եւ զԱտոմ, եւ զկենակիցն զԽալիմ-Խաթուն եւ զԽալ-Խաթունն, եւ զորդեակն զԱտոմ, որ առ աստուած փոխեցաւ եւ սուգ անմխիթար եթող ծնողաց իւրոց, եւ ուղիղ մտաւք եւ բոլորով սրտիւ եւ լի բերանով աստուածողորմի ասացէք …:

 

բ

 

Յամի Պ եւ ութսուներորդի թվականութեան Հայկազեան տումարիս (1431) անհնարին աղէտ եւ մեծ կըսկիծ դիպեցաւ յաշխարհիս մերում, վասն զի ամիր Փիրի-Բէկն` ազգաւ քուրդ, թոռն ամիր Էզդընին` էառ զաստուածապահ եւ զանառիկ կղզին Աղթամար, որ տէղի էր ապաստանի ամենայն աշխարհացս, եւ յառ եւ յաւար եւ ի գերութիւն վարեաց զսպասք եւ զզարդք երկնանման տաճարին, եւ զբոլոր ծովեզերոյս վանորայիցս եւ գեղորայիցս զաստուածաշունչ մատեանքս եւ զայլ անաւթք սրբութեանցն, եւ ցան եւ ցըրիւ ընդ ամենայն աշխարհ տարածեաց: Որ եւ մի ի բազմաց գերելոցն է աստուածաշունչ եւ աստուածախաւս սուրբ աւետարանս այս, որ է Աթանան գեղին: Զոր ծերունի եւ պատուա\\կան քահանայն Ատոմ, որում շնրհեաց զսուրբ աւետարանս առաջին ստացաւղ սորին աստուածասէր տանուտէրն Խաչատուր:

Սորա ի խնդիր ելեալ մեծաւ փափագանաւք եւ ջերմեռանդ հաւատով եւ սիրով տկարացեալ մարմնովն եւ խաւարեալ ի լուսոյ երկոցունց աչացն, եւ գտեալ զսա ի Վան քաղաք, առ ուրեմն աստուածասիրի, որոյ անունն Յորդորոնց Յովաննէս ճանաչի: Եւ բազում պաղատանաւք եւ արտասուաւք թափեաց զսուրբ աւետարանս զայս ի նմանէ աստուածապատիւ քահանայն Ատոմ, ի հինգհարիւր եւ յիսուն դեկան, եւ եբեր զսա վերըստին ի գեօղն իւր ի յԱթանան, որպէս զի հանապազ ընթերցցին զսա մանկունք եկեղեցոյ ի դուռն սուրբ Գէորգեայ տաճարին, եւ ուրախասցին սովաւ:

Արդ, աղաչեմ զհանդիպողքդ սմա կարդալով կամ աւրինակելով, լի բերանով եւ ուղիղ մըտաւք աստուածողորմի ասացէք առաջին ստացողի սուրբ աւետարանիս Խաչատրուն, եւ ծնողաց նորին` վերոյիշելոցն ի սմա, եւ վերջին ստացողի սորին Ատոմ լուսաւոր քահանային եւ ծնօղաց նորին` Կարապետին եւ Հէրխաթունին, եւ կենակցին իւրոյ Դիլշատին, եւ որդոյն իւրեանց Թումային, եւ նորին կենակցին Ջաւհարին, եւ լերդահատոր հարազատին Էվատշին, եւ իւր կենակցին Ուլուխաթունին, եւ իւրեանց զաւակացն Խալիֆային եւ Խաթունշին, եւ քըւերցն Մըրվաթին եւ Փաշային, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց նոցին` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն, եւ մեղաւոր Մինասենց Թումայիս եւ ծնօղաց իմոց աստուած-ողորմի ասացէք, որ զսակաւ յիշատակարանս գրեցի …:

Ի Պ եւ ՁԹ (1440) թվին գրեցաւ:

 

գ

 

Ընդ առաջին ստացողացն յիշեցէք ի Քրիստոս զՖախրադին, եւ զծնօղսն իւր զՎարդան եւ զԱզիզն, եւ զկենակիցն իւր զԵղիսն, եւ զազգն ամենայն առհասարակ, եւ աստուած-ողորմի ասացէք նոցա, ամէն:

Քրիստոս աստուած ողորմեսցի Խաթուշին, եւ ծնողաց նորա, եւ ամենայն ազգականաց նորա, զի սոքա երախտիք ունին ի վերայ մեր, աստուածողորմի նոցա հոգուն, ամէն: Եւ Թումայ քահանային եւ ծնողաց նորա ողորմի Քրիստոս աստուած, ամէն:

 

դ

 

Քրիստոս աստուած ողորմի ստացողի սորա, անդերձ տուողին, եւ աստուած զնա զարդարէ ի յաւուր դատաստանին, որ ետուր անդերձ սուրբ աւետարանիս:

Այս Թուրւանդին եւ Թումաին, յիշատակ իւրն եւ ծնողացն իւրոց, ամէն, եւ մեղաց թողութիւն խնդրեցէք ի յաստուծոյ եւ ի մէնջ, ամէն: Մէկ` Աւաք եւ մէկ` Ուխտի-Խաթուն յիշեցէք ի Քրիստոս, զուրենց ծնաւղս եւ զուրե[ն]ց հոգին, ամէն եղիցի: Եւ ինձ` մեղաւոր գըրչիս սուտանուն Ստեփանոս քահանաիս մեղաց թողութիւն, ամէն, եղիցի:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԹՂԹՈՅՆ ԵՓԵՍԱՑՒՈՑ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ ՈՍԿԵԲԵՐԱՆԻ

Երեւան 1382

 

ՊՀ (1421) նստաւ Սքանդարն \ \ \ ՊՀԱ (1422) առաջին գալն Շահռուխին, ՊՀԸ (1429) միջին գալն եւ Բուսաիտն \ \ \ եդիր, եւ տանուտէր աղեղնաւորն, ՊՁԵ (1436) յետին գալն եւ տանուտէր [խե]ցգետին: ՊՁԹ (1440) Ջանհանշէն զՇամշուլդէ առ եւ կոտորեաց աւելի քան զերեք հազար եւ տարաւ գերի աւելի քան զինն հազար եւ մեծ   սուք եթող քրիստոնէից, զի բազումք թողին զՔրիստոս: Քրիստոս աստուած ողորմեայ Կիրակոս բանասիրին, եւ թող զմեղք նորին` զմահու չափն եւ զներելին, բարեխաւսութեամբ սուրբ Աստուածածնին եւ ամենայն սրբոց գնդին, ամէն:

 

ՍԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՍԱՀՄԱՆԱՑ ԳՐՈՑ ԴԱՒԹԻ ԱՌԱՔԵԼԻ ՍՒՆԵՑՒՈՅ

Երեւան 1849

 

Գրիչ Ներսէս

Վայր` Մեծոփայ վանք Մատնավանք

 

… Արդ, ես` ունայնս ի բարեաց եւ լցեալս չարեաւք, ծոյլս եւ յոյլս եւ անպիտանս ի մանկունս եկեղեցոյ` պիտակ անունս Ներսէս, որ անուամբ աբեղայ եւ գործով խաբեբայ, գրեցի զշարս մարգարտեայ եւ զքանոնս ամենայն իմաստասիրական արհեստից եւ մակացութեանց հրամանւ եւ արդեամբք երջանիկ եւ հոգիընկալ րաբունապետիս մերոյ եւ աստուածաբան վարդապետիս եւ խարազնավարք \\ ճըգնաւորի Թումայ րաբուանապետի եւ հոգեւոր եւ մարմնաւոր երախտաւորի, որ փայլէ ի ժամանակիս մերում իբրեւ զարեգակն պայծառ ի կամարս երկնից, յերկիրս Քաջբերունոյ, ի հրեշտակաբնակ անապատս Մեծոփայ: Այլ եւ երկրորդ երախտաւորին իմոյ հոգեւոր հօրն` Մկրտիչ վարդապետի եւ Յոհանէս արքեպիսկոպոսի:

Արդ գրեցաւ սա ի թուականութեանս Հայոց Մեծաց ՊՁԹ (1440), ի պատուական օրինակէ, որ էր գրեալ ձեռամբ Մկրտիչ վարդապետի, որ յայս ամի փոխեցաւ ի Քրիստոս եւ եթող մեզ սուք անմխիթար, որոյ յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի: Վասն որոյ երես ի գետին դնելով եւ համբուրեմ զսուրբ գարշապար ընթերցողացդ այսմ աստուածատուր պարգեւացս, որք պատահիք սմա ընթեռնլով կամ օրինակելով յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զմեղօք զառածեալս Ներսէս, եւ զհարազատ եղբայրն իմ զՌըստակէս քահանայ, եւ զուսուցիչն իմ զՍտեփանոս կրօնաւոր, որ եւ զփոխարէնն յաստուծոյ առցէ, եւ զդեռաբոյս որդեակն իմ զԳրիգոր աբեղայ` իմոյս արենակցի, որ բազում անգամ սպասաւորէ մեզ անձանձիր մտօք, եւ զմարմնաւոր հայրն իմ Ստեփանոս, եւ զմայրն իմ զՇամշայ, եւ զԲ եղբարքն իմ` զԱտոմ եւ զՎրդանէս, որք մտեալ են ի կարգ աշխարհի, այլ եւ զԲ սարկաւագս մեր` զՅակոբ ճգնաւոր եւ զԳալուստ, որք սպասաւորեն մեզ …:

Դարձեալ, կրկին աղաչեմ սխալանացն անմեղադիր լինել, զի կար մեր այս էր …:

Սկսեալ եղեւ ի վանս Մեծոփայ եւ աւարտեցաւ ի վանս Մատնավանից, առ ոտս արքեպիսկոպոսի Ստեփանոսի, որ յոյժ սէր եւ հայրութիւն եցոյց մեզ …:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 5404

 

Գրիչ Կարապետ

Վայր` Ոստան

 

Փառք … որ ետ կարողութիւն տկար եւ տարտամ եւ անարժան անձինս Կարապետ գրչի հասանել ի յաւարտ Գանձարանիս, որ աւրըստաւրէ պայծառացուցանէ զեկեղեցիս եւ զմանկունս սորա, որ ունի յինքնս հաւաքեալ ծնընդեան եւ յարութեան եւ ամենայն տէրունական տօնից` առաքելոց, մարգարէից, ճգնաւորաց, մարտիրոսաց եւ ամենայն սրբոց: Որոց փափաքաւղ եղեալ աստուածասէր տանուտէրն Պետրոս եւ ստացաւ զսա բարի յիշա[տա]կ իւր, եւ ծնաւղացն իւրոյ` Թումային եւ Սիրային, եւ ամենայն նախնեացն, եւ կենակցին` Շամշա-Խաթունին, եւ զաւակացն իւր` հանգուցելոցն, եւ դստերն Փաշային, եւ միւսն դստերն Խալիմ-Խաթունին, եւ ամենայն ազգականացն եւ արեան մերձաւորացն` կենդանեացն եւ հանգուցելոց առ աստուած: Եւ ետ զսա ընծայ եւ նուէր ի դուռն սրբոյն Թումայի առաքելոյն, ի վանքն, որ կոչի Սուրբ Թումայ, զի մանկունք սուրբ եկեղեցոյս հրճուին սովաւ հանապազ եւ ուրախսցին ի տա[ւ]նս տէրունականս եւ ի յիշատակս ամենայն սրբոց, եւ յիշեսցեն յերկնագնաց յաղաւթս իւրեանց զստացող սուրբ գրոցս զհիւսն Պետրոս, եւ զծնաւղսն իւր զԹումայ եւ զՍիրայ, եւ զկողակիցն զՇամշա-Խաթուն, եւ զհարկեւոր եւ զաստուածասէր եւ զանու[անի] զփեսայն իւր զպարոն Թումէն, որ յայսմ ամի հանգեաւ առ Քրիստոս եւ եղեւ սուգ անմխիթար, եւ զայլ ամենայն ազգականսն իւր …: 

Եւ արդ, գրեցաւ սա ի մայրաքաղաքս Ոստան, որ է ծովահայեաց, ի դուռն Քարի սուրբ Աստուածածնիս, սուրբ Ստեփաննոսի նախավկային, եւ սրբոյն Սարգսի զաւրավարին, ի թուականիս Հայոց ՊՁԹ (1440), ի հայրապետութեանն տէր Զաքարիայի Հայոց կաթողիկոսի: Եւ արդ ես` անկարգս ի կարգաւորաց, անպտուղս ի բարեաց, մեղաւորս յարդարոց, անկատարս ի կատարելոց, մեղչականս յանմեղաց, տգէտս ի գիտնականաց` մեղաւոր Կարապետ գրիչս, յերեսս անկեալ աղաչեմ զձեզ, որք հանդիպիք եւ գաղափարէք եւ քաղցր ձայնիւ եղանակէք զսա յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զանարհեստ   գրչիս Կարապետ, եւ զծնաւղսն իմ զՍտեփանոս քահանայ եւ զմայրն իմ զՓաշայ, եւ զեղբայրն իմ զՅովանէս քահանայ, որ փոխեցաւ առ Քրիստոս, եւ զքոյրն իմ զԱրմանի, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն մեր եւ զերախտաւորսն, եւ լի բերանով աստուածողորմի ասացէք մեզ եւ մերոցն ամենայնի …:

 

բ

 

Ես` հիւսն Պետրոս ի գեղջէն Նարեկայ, ետու ըզսա ընծայ եւ նուէր ի դուռն սուրբ Թումայ առաքելոյն. եւ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսա ի դրանէ սուրբ եկեղեցոյս` ծախելով կամ գրաւելով եւ կամ [այլ] ինչ պատճառաւ, ոչ ի մերոց, եւ ոչ ի յօտարաց, եւ ոչ ի քահանայից. եւ եթէ ոք յանդգնի եւ հեռացուցանէ` դատապարտի յաստուծոյ եւ ի սուրբ Թումայ առաքելոյն, եւ զանէծքն զաւձին եւ զԿայենին ժառանգեսցէ, եւ զմասն զՅուդային եւ զայլ խաչահանուացն առցէ, եւ մի եղից նմա թողութիւն, մի յայս կեանս եւ մի ի հանդերձ[ել]ումըն, ամէն:

Իսկ խնամողքն եւ լաւ պահողքն սորին աւրհնին յաստուծոյ, ամէն:

 

գ

 

Հազար վա՜ ի վերայ զրոցին, անմեղադիր լերուք:

 

դ

 

Զոսկերիչ Քրիստոսատուրն յիշեցէք ի տէր, աստուած-ողորմի ասացէք նմա, որ այսօր մեզ ծիրան յօղարկեց:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 7263

 

Հեղինակ` գրիչ Աստուածատուր

Վայր` Համշէն

 

… Արդ, ի յանկ ելեալ աւարտեցաւ Մաշդոցս ձեռամբ անիմաստ եւ անարհեստ գրչի Աստուածատուր աբեղի, ի գաւառիս, որ կոչի Համշէն, եւ ի վանքս Խուժկա, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ կենսակիր աստուածընգալ սուրբ Նշանացս, ի թուականութեանս յաբեդական տումարիս ՊՁԹ (1440), հոռի ամսոյ Բ (2), ի պարոնութեանն պարոն Դաւթի եւ դեռաբոյս զաւակին իւրո պարոն Վարդին, զոր աստուած ընդ երկայն աւուրս արասցէ, ամէն:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան սիրովն աստուծոյ, որք պատահիք  այսմ ամենալի բուրաստանի \\ կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեսջիք   յերկնաթռիչ յաղաւթս ձեր զա[նար]ժան գծողս ի թողութիւն յանցանաց, նաեւ զծնօղսն իմ` զփոխեցեալսն յաստի կենաց առ յոյսն ամենայն Քրիստոնէից եւ զամենայն արեան մերձաւորսն իմ, որք ակն ունին առատ ողորմութեանն աստուծոյ, զի որ առատն է ի տուրս բարեաց առհասարակ ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս ողորմեսցի յաներեկ աւուրն, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՀԱ, 1903, էջ 541, Կ. Պօլիս

 

Հեղինակ` գրիչ Մաղաքիա

Վայր` Կաֆայ

 

Եւ եղեւ աւարտ սորա [ի ՊՁԹ] (1440) ամի, ի նոյեմբերի Է (7) աւրն շաբաթ, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի բարեպաշտի եւ աստուածասիրի եւ իմաստնոյն, եւ եպիսկոպոսութեան սրբասիրի մեծի տեառն Մաղաքիայի ի մերում Հոնաց աշխարհին եւ Գազարեաց նահանգիս, Սաւլխաթ Ղրիմի եւ Կաֆայիս մայրաքաղաքիս, ի մենաստան մեծի սրբոյն Անտոնի եւ Աստուածածնի, ի խնդրոյ պատուական եւ երջանիկ քահանային Աբրահամի …:

Արդ, աւետարանս ազատ արարեալ եդի ի սուրբ եկեղեցիս մեծի սրբոյն Լուսաւորչի …: Եւ որք յանդգնաբար իշխելոյ աղագաւ բան ասիցէ խոտորեցուցանել կամելով զաւետարանս ի Խալաթնա եկեղեցւոյս` նա զվարձս Կայենի [առցէ] … Եւ զիս` զաղկաղկս եւ փանաքի գրիչս զՄաղաքեայն յիշեցէք ի տէր Քրիստոս, ողորմութիւն հայցելով ինձ, եւ ծնողաց իմոց` հաւրն իմոյ` Եւատշային եւ մաւրն իմոյ Ազիզ-Մէլիքին, եւ քվերն իմոյ Շիրին-Մէլիքին, եւ Խութլուպէկին, եւ աւաք եղբաւրն իմոյ Մաղաքիա կրաւնաւորին` զգնացեալսն առ Քրիստոս, եւ զամենայն ազգականքն իմ` զկենդանիս եւ զհանգուցեալսն, յիշեցէք ի Քրիստոս զմահտեսի Մկրտիչն եւ զվոքելն (՞) մեր զպարոն Խաչատուրն …:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 7463

 

Նուիրատու Յովաննէս

 

Ես` Յովաննէս երէցս, իմ յաւժար կամաւք տվի զայս Այսմաւուրքս սուրբ Աստուածածնին` ի Մովսէս իրիցու եւ իւր որդոյն` Յովաննէս իրիցու, ի Մուսեխ իրիցու եկեղեցին սեփական, որ ոչ ոք իշխանութիւն չունի այս գրոցս, ոչ իմ ազգ եւ ոչ իմ զաւակ չունի իշխանութիւն զայս Այսմաւուրքս ի յայս եկեղեցոյս հանել, եւ ոչ այս եկեղեցոյս քահանայքն` վաճառելով կամ ծախելով. եւ որ յանդգնի` զմասն խաչահանուացն, Յուդային եւ զԿայենին առցէ:

Գրեցաւ ի թվ. ՊՁԹ (1440), նոյեմբերի Դ (4):

Ես` Ավտուլս քարխանաճի, որդի Առաքելին` վկա:

Ես` Յովաննէս, որդի Մուսեխ քահանայի` վկա:

Ես` Ամիրս, որդի Յոհանիսին` վկա:

Ես` Յակոբշաս, որդի Անտիպէկին` վկա:

Ես` Յոհաննէսս, որդի Սիմէոն քահանայի` վկա …:

 

ՄԱՆՐՈՒՍՄՈՒՆՔ

Երեւան 2388

 

Կազմող Վարդան

 

… Արդ, աղաչեմ զձեզ, ո՜վ պատուական եղանակողք, յիշել ի մեղսաքաւիչ աղաւթս ձեր զսրբասնեալ քահանայն Ստեփաննոս, որ ստացաւ զտետրս ի հալալ վաստակոց իւրոց, ի վայելումն սրբասնեալ զաւակին իւրոյ Ատոմ քահանային, զոր տէր աստուած վայելել տացցէ նմա ընդ երկայն ա\\ւուրս, ամէն:

Դարձեալ, ծանուցանեմ ձեզ զաղէտս կսկըծանաց` զծաղիկն ձըմերային, մանուշակն գարնանային, զվարդըն փթթեալ ի կոկոնին, զփիլիսոփայն արին, զընթերցող հին եւ նոր կտակարանին, զճարտարն ի պատասխանին, զհսկաձեւն ի մանկտին, զգեղեցիկ տիպ պատկերին, զսիրող աստուածային պատուիրանին, զցանկալին ամենայն ազգաց` զԹումա սարկաւաքն, զի յայսմ ամի փոխեցաւ առ Քրիստոս եւ սուք անմխիթար եթող ծնաւղաց իւրոց հաւրն իւրոյ Ստեփանոս քահանային եւ մաւրն իւրոյ, եւ եղբաւրն իւրոյ նորընծա քահանային Ատոմին, զի ոչ միայն եղբար գոլով, այլ սնընդակից եւ ուսումնակից միմեանց,  զոր մխի\\թարիչ հոգին` սուրբ աստուած ճշմարիտ մխիթարեսցէ զսուք սրտի սոցա, եւ զԹումա սարկաւաքն ընդ սրբոյն Ստեփաննոսի դասակից եւ պսակակից արասցէ, ամէն:

Կազմեցաւ թվ. Հայոց ՊՁԹ (1440), ի փառս Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ, ձեռամբ մեղապարտ Վարդանի, զոր աղաչեմ յիշել միով տէր ողորմայիւ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Վրաց թանգարան 25

 

Վերջին կազմող Վարդան

 

Զվերջին կազմող սուրբ աւետարանիս զմեղուցեալ հողս զՎարդան եւ զծնողսն իմ աղաչեմ յիշել յաղօթս ձեր, ո՜վ սուրբ ընթերցողք:

Կազմեցաւ ի թվ. ՊՁԹ (1440), տանուտէրն Կարիճն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3862

 

Գրիչ Մովսէս

 

Արդ, եղեւ գրաւորութիւն սորայ ձեռամբ հոգնամեղ եւ փծուն գրչիս Մովսիսի քահանայ[ի], մեղսամած մատամբ գծագրեցի: Շնորհիւ տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին աւարտեցաւ ի թվականիս մերոյ տումարիս ՊՁԹ (1440), եւ այլ աւելի եւ պակասն աստուած գիտէ, ասէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 1828

 

Հեղինակ` գրիչ Սարգիս

 

… Եւ զայրն իւր \ \ \ Ստեփանոս, եւ զորդիսն իւր Սահակ եւ Սօլթանշահ, եւ զդստերսն իւր Խոյանդքարշահ եւ Գոնդիշահ «եւ զհայրն իւր Նուդ \ \ \ եւ զԳալուստն եւ զԽաչհանէսն եւ զԱստուածատուրն \ \ \, զիս` զՍարգիս անարժան գծողս, եւ զծնաւղսն իմ` զհայրն իմ Թադէոս, եւ զբազմերախտ եւ արտասուալից մայրն իմ Էլմայ, եւ զեղբայրն իմ …:

Յիշեցէք զԱբրահամ բարի եւ հաւատարիմ եւ կուսակրաւն մուղդեսին, որ զթուղթս կոկեաց … թվ. ՊՁԹ (1440):

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԿԱԹՈՂԻԿԷԻՑ ԹՂԹՈՑ ՍԱՐԳՍԻ ՇՆՈՐՀԱԼՒՈՅ

ԼՑՎ 1481, Աղթամար

 

Հեղինակ` գրիչ Ստեփաննոս

Վայր`

 

Արդ, գրեցաւ գիրքս այս ձեռամբ մեղսաներկի եւ անարհեստ գրչի Ստեփաննոս աբեղայի, ի թուականութեան Հայոց տումարի ՊՁԹ (1440), ի հայրապետութեան տեառն \ \ \

Արա ողորմութիւն ստացաւղի սուրբ կտակիս` հոգեւոր հաւրն Քուրթանշին, եւ ամուսնոյն իւրոյ Դիլշատին, եւ Շալումին, եւ Կարապետին, եւ մեղապարտ գրողի` Ստեփաննոս անարժան աբեղայի, եւ կարդացողաց, եւ լսողաց, եւ քեզ փառք:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Վիեննա 600, Հ. Ոսկեան, Ցուցակ, էջ 61-62

 

Գրիչ` Կարապետ

Վայր` Իշողի վանք

 

  Փառք աստուծոյ … որ զօրացոյց զիս զնուաստ եւ զանիմաստ ըզմեղուցեալ ծառայս անպիտան զԿարապետ աբեղայս, հասանել ի վերջին գիծ բազմաժողով տառիս եւ ծաղկաւէտ բուրաստանիս շարադրեալ յիմաստանոց: Արդ յայսմ ամի յորում թուականն էր հայոց ՊՁԹ. (1440) ամի եղեւ զրաւ գրչութեան աստուածաշունչ տառիս, որ Մաշտոց կոչի, ի գաւառս Երզընկոյ, ի վանս որ Իշողի վանք կոչի, առ ոտս սուրբ Աստուածածնիս, ի յառաջնորդութեան վանիցս Մկրտիչ կրօնաւորի, որ յայսմ ամի հարպետ եղաւ եւ ժողովեաց յոլով կրաւնաւորս եւ յոյժ կաշխատի. Քրիստոս որդին աստուածոյ գթայ յիւր հոգին եւ իւր ծնօղացն, ամէն: Այլ եւ եղեւ ցանկացող այս սուրբ գրոյս աւրհնութեանց արժանաւորն եւ արժանին պարոն Յոհաննէսն, եւ ետ գրել ի հալալ վաստակոց իւրոց յիշատակ իւր, եւ ծնաւղաց իւրոց` հաւրն իւրոյ Աբամելիքին եւ մօրն Շնոհորին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց, որք կան եւ որք ննջեցեալ են ի Քրիստոս, աստուած թողցէ զիւրեանց յանցանքն, ամէն: Այլ եւ յիշեցէք զՄխիթար քահանայն, եւ Գրիգոր քահանայն` զնորին որդի, եւ զՍարգիս քահանայն` զնորին թոռն, որ երեքեանս ի մի տուն են քահանայք, որ կամեցան եւ յորդորեցին եւ գիրքս սոցա ձեռօքն կենայ յիշատակ պարոն Յովանիսին: Ընդ նմին յիշեսջիք զիս` զխոցեալ գծող սորին, եւ զծնողսն իմ: Եւ որ լի եւ առատ սրտիւ յիշէ զստացող սորա եւ զգծող` Քրիստոս աստուած իւր սուրբ յարութեանբն գթասցի ի հոգիս նոցա, ամէն:

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 10051

 

Գրիչ` Օքսէնդ

 

ա

 

  Ընդ նմին յիշեսջիք եւ զստացող գրոցս զհամշիրաք եղբայրն մեր զԵսայի կուսակրաւն աբեղայն, որ յոյժ սիրող է գրոց աստուածոյնոց եւ ընթերցող, եւ զիս` զանարհեստ գրիչս զՕքսէնդ զսուտանուն աբեղայս, եւ որ մեզ յիշէ ի տէր` ինքն յիշեալ լիջի առաջի ահեղ ատենին Քրիստոսի, ամէն եւ եղիցի:

Թվիս Հայոց ՊՁԹ. (1440) ամի գրեցաւ:

 

բ

 

  Զմեղաւոր եղբայրս զՕքսէնդ աբեղայս, եւ զհամշիրակ եղբայրն իմ զԵսայի աբեղայն` զստացող գրոցս, ի տէր վարձատրեա միով տէր-ողորմայիւ, եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր միւսանգամ գալստեանն, ամեն եւ եղիցի:

Յամի մարդեղութեան տեառն մերոյ Յնսուսի Քրիստոսի ՌՆԽԶ. (1446) եւ Հայոց ՊՂԵ. (1446) գրեցաւ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 1822

 

Գրիչ` ֆրա Դոմինիկոս

Վայր` Շահապօնք

 

… Գրեցաւ յամի տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի Ռ. երորդի չորսհարիւրերորդի քառասներորդի, եւ ի թուականութեան Հայոց ութհարիւրերորդի Ջ. եւ իններորդի (1440), ի ձեռն անպիտան եւ սոտանուն գրչի ֆր. Դոմինիկոսի, ի գիւղս որ կոչի Շահապօնս, ընդ հովանեաւ սուրբ եկեղեցոյս, որ Աստուածածին կոչիւր:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, զպատուելի պատահողսդ սուրբ Աւետարանիս գրելով կամ կարդալով կամ տեսանելով, յիշեսջիք ի սուրբ եւ ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զգրող սորայ, եւ զծնօղսն իմ, զհոգեւոր եւ զմարմնաւոր` զհանգուցեալսն ի Քրիստոս: Եւ աղաչեմ, զի խոշորութեան եւ անարհեստութեան գրոյս անմեղադիր լինել, զի այս չափ էր կար մեր… Աւարտ սորա եղեւ յունիս ԺԳ. (13) օրն: