Հայերէն Յիշատակարաններ

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 6260

 

ա

Գրիչ` Յոհանէս

Վայր` Հախբատ

 

… Արդ, եղեւ զրաւ գրչութեան սորա ի շրջագայութեան հայկազեան տումարի Ջ. եւ Է. (1458), ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի ի  Վաղարշապատ արքայանիստ քաղաքի` ի բուն քահանայապետական յաթոռ, որ է իջումն միածնի աստուծոյ բանին, եւ յաշխարհակալութեան տանս Հայոց Ջհանշահի` թուրքմանի եւ արեանարբու գազանի, յաստուածապահ գաւառս Լաւռոյ, ի յերկնահանգէտ մեծարգոյ եւ ի գերահըռչակ ուխտի  Հախբատ վերաձայնելւոյ, ի դրան մաւրս լուսոյ սուրբ Սիովնի եւ հրաշափառ Կաթուղիկէ սուրբ տաճարիս եւ արեամբ ներկեալ աստուածընկալ սուրբ Նշանիս: Եւ յառաջնորդութեան սորա տէր Աստուածատրոյ, որ ի յաւուրս եւ ի ժամանակս յայս կան բազում կրաւնաւորք եւ աղաւթարարք`   տէր Ղուկաս, տէր Աստուածատուր փակակալ, Տիրատուր, Գրիգոր, Պետրոս, Գաւրգի, Յովանէս, Մխիթար, Ներսէս, Յովանէս, Ոհանէս, Վարդան, Հայրապետ, Դաւիթ, Աբրահամ,  Արթուխ, զոր տէր աստուած ընդ երկայն աւուրս արասցէ զսոսա եւ յետ աստեացս զերկնից արքայութիւնն պարգեւեսցէ սոցա:

Արդ, յերես անկեալ մայրամած դիմաւք աղաչեմ զգումարքդ խմբից եկեղեցական դասուց ի պետականէն գլխոյ մինչ ի վերջինսն` ըստ իւրաքանչիւր աստիճանի, որք այժմ եւ որք յետոյ, որք վայելէք եւ լուսաւորիք կարդալով կամ գաղափար առնելով յիշել ի տէր զտէր  Յովհանէս վարպետն, որ զաւրինակն շնորհեաց, … նաեւ զեղբայրն իմ ըստ հոգւոյ զԳրիգոր կրաւ[նա]ւորն, եւ զստացաւղ գրոցս զՋանազիզ վարդպետն, զկենակիցն իւր զՄինա-Խաթուն, եւ զհանգուցեալ որդիքն իւր` զՄկրտիչն եւ   զԱստուածատուր. եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորսն յիշեցէք…:

Ընդ նոսին եւ զիս… Յոհանէս անարժան գրիչս յիշման արժանի առնել, եւ զծնողսն մեր եւ զերախտաւորսն եւ զուսուցիչսն: Եւ խոշորութեան եւ սղալանաց սորա անմեղադիր լինել, զի ծեր եմ եւ ծանրացեալ, աչքս ի լուսոյ է պակասել եւ դողդոջ մատունս ի գրելոյ:

Դարձեալ, ցաւագին անձամբ ի ծունկս անկեալ սուրբ գարշապարացդ ձեր` թնթերցողացդ եւ վայելողացդ այս կտակի, զի ի յաւարտման գրոցս ամ յամէ` ի մեծի աստուածայայտնութեան ճրագալուցի առաւաւտուն` զյիշատակարանս անխափան կարդայք եւ զսովորական պարտսն հատուցանէք…:

 

բ

նկարող` Մանուէլ

 

ԶՄանուէլ նըկարող յիշեա յաղօթս, աղաչեմ:

 

գ

վերջին մասի գրիչ` Դանիէլ

 

Զսակաւ աշխատաւղս եւ զԴանիէլ գրիչ յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 1027

 

Գրիչ` Յոհանէս

Վայր` Այրիվանք

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն անարհեստ եւ փցուն գրչի հասանել ի վերջին գիծ աստուածաբողբոջ տառիս, որ կոչի յանուն սուրբ հայրապետին Մաշտոցի. ի թուաբերութեանս հայկազեան տաւմարիս ՋԷ. (1458), ձեռամբ յոգնամեղ եւ փցուն գրչի Յոհանէս սուտանուն աբեղայի, որ զանունս միայն ունիմ եւ ոչ զգործս, ի վանքս որ կոչի  Յայրիվանս, ընդ հովանեաւ ամէնաւրհնեալ լուսոյ մաւր սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ տիգիս` աստուածամուխ սուրբ Գեղարդեանս, եւ այլ բազմագումար սրբոցս, որ աստ կան հաւաքեալ, ի վաելումն անձին Յակովբ քահանայի եւ զա ւակաց իւրոց եւ յիշատակ ծնողաց իւրոց: Արդ, յերես անկեալ աղաչեմ զձեզ ես` անարժան գծողս Յոհանէս, որ հողս եմ եւ փոշի ոտից ձերոց, որք հանդիպիք սմայ տեսանելով, կամ կարդալով, կամ աւրինակելով` յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զիս` զանպիտանս  Յովհանէս, եւ զծնողսն իմ ըստ մարմնոյ, եւ զհոգեւոր մայրն իմ զԱնպար, որ բազում երախտիք ունի ի վերայ իմ, աստուած-ողորմի նմայ ասացէք, ամէն: Ընդ նմին եւ զայլ եղբարքս յիշեցէք:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

 

Երուսաղէմ 1635

 

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Հայոց-թառ

 

… Գրեցաւ ի ՋԷ. (1458), ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի, եւ սուրբ եւ ի գերահռչակ ուխտս, որ կոչի Հայոց-թառ, ընդ հովանեաւ սուրբ Ամենափրկչի, եւ երկնանման սուրբ Խորանաց, եւ հրաշափառ սուրբ Կաթողիկէիս, եւ լուսոյ մաւր սուրբ Աստուածածնի, եւ սուրբ աջոյն Թադէոսի առաքելոյ եւ սուրբ Յակոբ Նշանին, ձեռամբ փծուն գրչի Ստեփանոս կրաւնաւորի, ի խնդրոյ եւ յարդեանց Յովհաննէս կրօնաւորի:

 

ՍԱՂՄՈՍԱՐԱՆ, ՊԱՏԱՐԱԳԱՄԱՏՈՅՑ, ԱՂՕԹԱՄԱՏԵԱՆ

Եվրոպայի մասնաւոր հաւաքումներ, համար 1, էջ 2-3

 

Գրիչ` Իգնատիոս կրօնաւոր

Վայր` Խառաբաստայ վանք

 

ա

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն եւ զաւրութիւն տկար եւ տարտամ անձանց մերոց` Իգնատիոսի գրչի եւ Մինասի նկարողի սուրբ գրոցս Սաղմոսարանի եւ Աղաւթամատոյցի: Ի թուականութեանս մերում ի ՋԷ. (1458) ամի, ի խանութեան  Ջհանշայի եւ ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի սուրբ Էջմիածնի, ի յերկիրս Քաջբերունի, ի սուրբ ուխտս Խառաբաստայ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի` խոյակապ եւ հռչակաւոր գեղեցկաշէն տաճարի, վասն յիշատակի Զաքարէ վարդապետի եւ իւրոցն ամենայնի:

Արդ, ես` նուաստ եւ ներգեւեալ ոգի` պիտականուն Զաքարէ վարդապետ, ետու գրել եւ ոսկեզաւծ ծաղկազարդ նկարել զՍաղմոսարանս, զՊատարագամատոյցս եւ զԱղաւթամատոյցս ի վայելումն անձին իմոյ, եւ եղբաւրորդւոյն իմոյ Մկրտիչ սարկաւագի, եւ մօրն  Դաւնդիշի. եւ յիշատակ բարի հոգոյ իմոյ, եւ ծնաւղաց իմոց Յովանիսին եւ Մարեմին, եւ հաւրեղբարցն իմոց Գրիգոր եպիսկոպոսի եւ Կիրակոսի, եւ որդոյն Մելքեսեթի` հանգուցելոյն ի Քրիստոս, եւ եղբարցն իմոց Աւետիսի, եւ որդոյն  Յովանիսի, եւ մաւրն իւրոյ Դաւնդիշի, եւ միւս եղբաւրն իմոյ Կարապետին, եւ կողակիցն իւրոյ Խումար-Խաթունին, եւ զաւակին իւրոյ Սիրուն-բէկին, եւ միւս եղբաւրն իմոյ Մարգարին` հանգուցելոյն ի Քրիստոս, եւ զաւակաց իւրոց, եւ քուերց իմոց  Մարթայի, եւ որդոյն Մարտիրոսի, եւ դստերն Խալիմ-Խաթունի, եւ Հռիփսիմի` հանգուցելոյն ի Քրիստոս, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոց:

Արդ, հանդիպողք սմա եւ վայելողք ուսմամբ կամ աւրինակելով, արժանաւոր բերանով աստուած-ողորմի ասացէք ստացողացս, գրողացս եւ ծաղկողաց եւ ամենայն աշխատաւորաց սորա…:

 

բ

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն եւ զաւրութիւն տկար եւ տարտամ անձին իմոյ գրել եւ կատարել զգիրս… ի վշտաշատ եւ դառնաշունչ ժամանակիս յ[որ]ում կամք ի ծառայութիւն այլազգեաց. ի թուականութեանս մերում ի ՋԷ. (1458), ի խանութեան Ջհանշայ իմիրզին, որ եկեալ զաշխարհս Հայոց եւ զտունն Խորասանայ մեծաւ յաղթութեամբ, ի կաթողիկոսութեան տեառն Գրիգորի Վաղարշապատու սուրբ Էջմիածնի:

Արդ, գրեցաւ սա յերկիրս Քաջբերունի, ի վանքս Խառաբաստայ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի` խոյակապ եւ գեղեցկաշէն տաճարի, յառաջնորդութեան տեղոյս Կարապետ վարդապետի, ձեռամբ յոգնամեղ եւ ապիկար գրչի  Իգնատիոսի, յիշատակ բարի եւ անջնջելի ստացողի սորա` Զաքարէ պիտակ անուն վարդապետի…:

 

գ

 

Զսակաւ գծողս զԱզարեայ դպրիկս յիշեցէք ի Քրիստոս:

Ո՜հ, զեղկելի Կարապետս աղաչեմ յիշել ի տէր:

ԶՄինաս ծաղկողս յիշեցէք ի Քրիստոս:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Փիրղ. Նօտ. 190, Հզու ավանի եկեղեցի

 

Վայր` Բաղէշ

 

Եւ գրեցաւ սա ընդ հովանեաւ տիրամօր Աստուածածնի եւ Գէորգայ զօրավարին, ի քաղաքս Բաղէշ, ի հայրապետութեան Յովհաննէս եպիսկոպոսի, եւ յամիրութեան քաղաքիս Մելիք-Շարաֆին, եւ ի ղանութեան Մելիք-Ջհանշային. որ յայսմ ամի  Հասան-Ալի ամիրզէն ելաւ ի զընտանէն եւ էառ զԹավրէզ. եւ վասն ծովացեալ մեղաց մերոց եկն յայսմ ամի մահ եւ կոտորեաց զբազումս, ի թուականիս մեր ՋԷ. (1458):

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 959

 

Գրիչ` Յակոբ

Վայր` Աղթամար

 

ա

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն տկար անձին  իմոյ եւ տարտամ ոգոյ  Յակոբի հասանել ի վերջին գիծ աստուածաշունչ տառիս, որ է հիմն հաւատոյ քրիստոնէից եւ հաստատութիւն կարգաց եկեղեցւոյ: Սա է լուսաւորիչ հոգոց մարդկան, սա է ուրախութիւն եւ ցնծութիւն կենաց մարդկան, սա է զարդարիչ աւուր մահուան եւ յոյս նընջեցել ոց եւ մխիթարիչ սգաւորաց, սովաւ ուղաւորին ամենայն կարգք եկեղեցոյ եւ աւրհնին եւ սրբին ամենայն ինչ ի պէտս մեր, սովաւ քահանայք զուարճանան ի գործս իւրեանց եւ որոշեալ ազգս մարդկան յորդէգրութիւն կոչեն աստուծոյ հաւր, եւ առանց սորա ոչ մահ կատարի եւ ոչ կեանք:

Զոր տեսեալ զսորայս մեծութիւն երջանիկ ոմն եւ աստուածային ձրիւքն բարգաւաճեալ մեծ եւ երեւելի տանուտէրն Աւետիսն` ըստ նախնեացն Ֆիլ կոչեցեալ, եւ ստացաւ զսա ի յարդար վաստակոց իւրոց,  յիշատակ իւրն, եւ ծնաւղացն իւրոց, եւ կենակցին իւրոյ Սառային:

Եւ արդ, ես` ամենամեղս եւ անարժանս ի մէջ կարգաւորաց Յակոբ անպիտան եւ մեղուցեալ կրաւնաւոր, ըստ իմում տկարութեանս յանձն առի եւ ամենակարող զաւրութեամբն Քրիստոսի կատարեցի մեղսամած մատամբ իմով յաստուածապահ եւ յանառիկ կղզիս  Աղթամար, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ գեղարդեանս, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի եւ ի թուականիս Հայոց ՋԷ. (1457):

Եւ արդ, աղաչեմ զդասս լուսերամիցդ, որք հանդիպիք սմա տեսութեամբ, կամ կարդալով, կամ աւրինակելով յիշեցէք ի սուրբ եւ յարժանաւոր յաղաւթս ձեր զԱւետիսն եւ զՍառայ, եւ զիւր դուստրն` զԱզիզն, եւ զիւր որդին` զՍադաղէն, Շահստանն,  Ֆառուխշէն, զԱտոմն, եւ զորդի նորա զՄուղալն, եւ զՎարոցն, եւ զհայրն իւրեանց` զՅովանէսն եւ զՄելէք-Խաթուն:

Դարձեալ, աղաչեմ յիշել ի տէր զպարոն Ատոմն, որ կանկնեցաւ եւ ետ գրել զմաշթոցս յիշատակ բարի հոգոց իւրեանց եւ ետ զսա յաստուածաբնակ տաճարն` ի  Բերդակոյ սուրբ Յովանէսն, եւ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսա ի դրանէ սուրբ Յովաննիսի տաճարէս…:

Եւ ընդ արժանաւորացն զանարժան գծողս զՅակոբ աղաչեմ յիշել ի սուրբ եւ յընդունակ յաղաւթս ձեր, եւ զծնաւղսն իմ զՅովսէփ եւ զՓաշա-Մելիք, եւ զերեհտաւոր եղբայրն իմ զՍւքիաս, եւ զայլ ամենայն երեհտաւորքն իմ, եւ զուսուցիչն իմ` զմեծ եւ ընտրեալ փիլիսոփայն զՀայրապետ կրաւնաւորն, ամէն:

Յիշեցէք ի Քրիստոս զՍարգիսն եւ զըհայրն իւր` զՍտեփանոս քահանայն, որ միջնորդ եղեն…:

 

բ

 

Տէր աստուած Յիսուս Քրիստոս ողորմեայ ստացողի սուրբ գրոցս Սառայ խաթունին, եւ որդոյն Խուդայբաղշին եւ Կարայպետին, Թաղրիղուլին եւ Մկրտչին, եւ զմայրն Ազիզ-Խաթուն, եւ զհայրն զՄովսէս,  զՄուրատենց Յովանէսն, զկողայկիցն զՂպչահն, զորդին զՄուրատն, զԲաւզիկն, զԿիրակոյս աբեղայն եւ զմայրն զԹամար-Խաթուն…:

… Աստուած-ողորմի ասացէք Յովանէսին, որ նախատակեցաւ ի Շաշմուտի բերդն, աստուած զիւր մեղքն թողու, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3848

 

Գրիչ` Ներսէս

Վայր` Աղթամար

 

ա

 

… Եւ ջերմեռանդ սրտիւ ետուն գծագրել զսա գանձ անկողոպտելի եւ կտակ անդառնալի… յիշատակ իւրն, եւ ծնաւղացն` հաւրն Աստուածայտրուն եւ մաւրն Մամայ-Խաթունին, եւ քըւերցն Խախաթունին, Մուղալ-Խաթունին եւ  Շահփաշին` որբ մնացելոյն ի հաւրէն, եւ զկենակիցն իւր զՀայ-Խաթուն, որ եւ յուսամք յամենապարգեւ հոգին աստուած պահեսցէ զտէր Ստեփանոս քահանայն յերկար ամաւք, մինչ ի խորին ծերութեանն, որ ետ գծագրել զսա յիշատակ հաւրն իւրոյ Աստուածատուրն, եւ ծնաւղաց նորին` Կարապետին եւ Սաբախ-Մէլէքին, եւ եղբարցն` Խաչատրուն եւ Աւիտիսին, եւ զաւակաց նոցին: Այլ եւ հանգուցիչն ամենայն նընջեցելոցն` Քրիստոս աստուած յանուանէ կոչէ զսոսա ի յաւր հրապարակին եւ դասեսցէ ի յարդարոց դասն, ամէն: Այլ եւ զծնաւղսն Մամայ-Խաթունին`   զստեփանոս քահանայն եւ զՇամշա-Խաթուն, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրեանց…:

Եւ ետուն զսա ընծայ եւ նըւէր ի դուռն Նոր-Քաղքա ամենաւրհնեալ սուրբ Աստուածածնին, յիշատակ անջընջելի եւ կտակ անդառնալի…:

Այլ եւ յիշեցէք ի Քրիստոս զհոգեւոր հայրն եւ զերախտաւոր վարպետն Ստեփանոս քահանային` զԽամիթենց տէր Ստեփանոսն, եւ զաւրհնեալ բարի զաւակն իւր` զտէր Ատոմ սրբասնեալ քահանայն պահեսցէ Քրիստոս աստուած ընդ երկայն աւուրս, եւ զմայրն իւր զնաւռուզ-ԽԱթուն` զփոխեցեալն ի Քրիստոս:

Եւ արդ, ես` յետինս ի գրչաց եւ անարժանս ի կրաւնաւորաց` սուտ անուն կրաւնաւոր Ներսէս խաբողս…… աւարտեցի զսա մեղսայմած մատամբս իմով, յաստուածաբնակ [կ]ղըզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ ամենայաղթ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Նշանիս, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, եւ ի թըւականիս Հայոց ՋԷ. (1458)…:

Արդ, որք ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս… յիշեսջիք յերկնագնաց յաղօթս ձեր զառաջ յիշեցեալսն` զստացող սուրբ աւետարանիս…: Ընդ նոսին եւ զամենամեղ Ներսէս գրիչ, եւ զծնաւղսն իմ զԳուռջիբէկ եւ  զԷմնա-Խաթուն, եւ զհարազատ եղբայրն իմ` զսրբասն[եալ] կրօնաւորն զտէր Ստեփանոսն, զոր եւ տէր աստուած պահեսց[է] զնա ընդ երկայն աւուրս, ամէն:

Այլ եւ զամենայն արեան մերձաւորսն մեր` զկենդանիս եւ զհանգուցեալսն` զՊսակ, եւ զՄարտիրոս, զԱւթայ-Խաթուն, զԱսլան, եւ Հասան, եւ զՋանիբէկ, եւ զՀալիֆայ, եւ զՊսակ, եւ սերտ սրտիւ եւ ուղիղ մտաւք աստուած ողորմի ասացէք մեզ ամենեցուն եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի եւ ստ ացողին, ամէն…:

… Եւ արդ, յիշեցէք ի Քրիստոս զսպասաւորք սուրբ Աստուածածնին (Նոր-Քաղաքի)` զԿարապետ քահանայն, եւ զմիւս Կարապետն` մաղդասին, եւ  զՍտեփանոս` ստացաւղ սուրբ Աւետարանիս, որ եւ պահեսցէ տէր աստուած ընդ երկայն աւուրս: Այլ եւ զհանգուցեալ քահանայքն զՅովանէս` զմեծն եւ զպատուական, եւ զմիւսն Յովանէսն, եւ զԱւետիսն, եւ զՍտեփաննոս, եւ զՅովանէս, եւ զՊաւղոսն, եւ զմիւսն  Յովանէսն, եւ զՅոհանէսն, եւ զՍեփանոսն, եւ զմիւս Ստեփանոսն, ամէն:

 

բ

 

Դարձեալ, յիշեցէք… զվերջին ստացող սուրբ Աւետարանիս զԱբդուլ-բէկն` զհօրեղբօրորդի տէր Ստեփանոսին, եւ զծնօղսն իւր զԿարապետ եւ զԽոսրովիդուխտն, եւ զկենակիցն իւր զՇախնիգարն, եւ զզաւակս իւրեանց   զԱւետիսն եւ զԵզդանբախշն, եւ զդուստրն իւր զՍաւլի-Խաթուն, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորքն…:

Յիշեցէք եւ ի Քրիստոս զԹումայ քահանայն, որ սպասաւոր է սուրբ Աւետարանիս, որոյ տէր աստուած զերկնիցն արքայութիւն նմա պարգեւէ, ամէն:

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 4745

 

Գրիչ` Վարդան

Վայր` Վան

 

… Զայս ամենայն հաւաքեալ եւ ի մի վայր ժողովեալ գծագրեցաւ կարգաւորաբար սկսեալ ի յիշատակի աւուր ծննդեան փրկչին գծագրեցաւ կարգաւորաբար սկսեալ ի յիշատակի աւուր ծննդեան փրկչին եւ միոյ նշանով առանց մոլորութեան աւարտեալ մինչեւ ի տօն սուրբ հայրապետին Բարսըղի Կեսարու, ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ, բազում աշխատանօք եւ քըրտամբք, հոգոյն սրբոյ աւժընդակութեամբ, յաստուածապահ քաղաքս  Վան կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Վարդանայ քաջ զօրավարիս, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի եւ տէր Զաքարիայի, եւ ի թուաբերութեանս Հայոց ՋԷ. (1458), ի խնդրոյ հեզահոգի եւ քաջ հեռետորի Ներսէս վարդապետի ն, զոր ստացաւ զսուրբ գիրքս զայս ի հալալ արդեանց իւրոց` յիշատակ բարի հոգոյ իւրոյ, եւ ծնողաց իւրոց Ղազարին եւ Թաջ-մէլէքին, եւ զեղբայրն իմ զՅովանէսն, եւ զայլ եղբարքն իմ զհանգուցեալքն ի Քրիստոս` զՍտեփանոսն եւ զԽոսրովն եւ զմիւս  Ստեփանոս սարկաւագն, որ տարաժամ մահուամբ փոխեցաւ ի Քրիստոս…:

Իսկ ես` ամենամեղս եւ անյիշելիս ի գրչաց Վարդան սուտանուն էրէց, տեսի զսէր եւ զփափաք երիցս երանեալ րաբունի Ներսէս վարդապետին, զոր ունէր առ հոգեւորս, եւ ըստ իմում տկար անձամբս սկսայ եւ ողողմութեամբն աստուծոյ կատարեցի  մեղսամած մատամբ իմով…:

… Եւ զիս` զբազմամեղ գրիչս, եւ զմեր ծնողքն` զՅովանէս քահանայն եւ զՄութն, եւ զեղբայրն իմ եւ զուսուցիչն զԿարապետ քահանայն, եւ զորդին իմ զՆիկողայոս քահանայն, եւ զՅովանէսն, եւ  զԳրիգորն, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորքն մեր իւր ողորմութեանն եւ տեսլեանն արժանի առնէ Քրիստոս աստուած…:

 

ՄԱՇՏՈՑ

«Թորոս Աղբար», Բ., էջ 479, Չնքուշի Սիրահայեաց ս. Աստուածածնի վանք

 

Գրիչ` Կարապետ

Վայր` Վան

 

… Գրեալ ի թուա[կանին] Հայոց ՋԷ. (1458), ի քաղաքն Վան, ընդ հովանեաւ սուրբ Ստեփաննոս նախավկային եւ սրբոյն Սահակայ հայրապետին, ի հայրապետութեան սուրբ ուխտիս Վարագայ տէր Յովսէփ եպիսկոպոսի եւ  Զաքարիա վարդապետի: Ցանկացող… տառիս կրաւնաւորն Մելքիսեդ… գրիչ… Կարապետ երէց… ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ, զոր գրեալ էր մեծ վարդապետն Սարգիս, որոյ յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի…:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

ԼՑՎ (անտիպ) հմր. 530, Փիրղ. Նօտ. 189, Կապուտկողի ս. Յակոբի վանք

 

Գրիչ` Մելքիսէդ

Վայր` Շատւան

 

… Արդ, գրեցաւ գիրքս ի գեօղս կոչի Շատւան, ընդ հովանեաւ սրբուհոյ Աստուածածնին, եւ սրբոյն Ստեփաննոսի նախավկային, եւ սրբոյն Գէորգայ զաւրավարին, ի թուականութեան Հայոց ՋԷ. (1458), ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարժանի  Մելքիսէդ քահանայի…:

Արդ, յիշեցէք զԹումայ կրաւնաւորն, որ ստացաւ գիրքս ի հալալ արդեանց եւ ետ նըւէր սրբոյն Յակոբայ եւ այլ սրբոցն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5331

 

Գրչի ուսուցիչ` Յովաննէս Կրօնաւոր

Վայր` Կեցնայ-ձոր, Սորավանք գիւղ

 

ա

 

… Այլ եւ գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ Յովաննէս քահանաիս, անիմաստ եւ ախմար գրչի, անընդունակ գոլով յարուեստ գրչութեան եւ բազում մեղաց ցնորիւք պաշարեալ. այլ ես ըստ կարի իմում, զոր պարգեւեաց ինձ մարդասէր հոգին, բազում աշխատասիրեալ իմ ի սմա` գրեցի անարժան ձեռաւք իմովք յընտիր եւ ի ստոյք աւրինակէ, կենաւք տառապանաւք եւ բազում պանդխտութեամբ եւ անհանգիստ եւ դժուարին եւ տարտամելի աւուրբք: զի ի սոյն աւուրս` ի տաւնի մեծի հրեշտակապետացն` եհաս մեզ պատուհաս ի մեղաց մերոց, զի եթող զգրեալն եւ գնաց փայտ բերել շինութեան տան, եւ ճանապարհն դժուարին եւ քար, եւ գլորեաց տէր Յովանէսն զիւր փայտն եւ եկ զհետ փայտին եւ իւր քեռին եւ միւս ընկերն   գլորեցին զիւրեանց  փայտն. ի գալն փայտին ոստեաւ փոքր քար մի ի փայտէն. եւ նոքայ աղաղակեցին` տէր Յովանէս` փախիր. եւ նա պահեաց զինքն ի փայտէն եւ քարն եհար զգլուխ տէր  Յովանին, եւ նա խելագարեալ անկաւ ի քարն ի վայր, զի տեղին դժուարին էր եւ հեղաւ արիւնն ի բերանն ի վայր եւ յականջն եւ ի քիթն. եւ յայն գիշերն մեռաւ եւ եթող սուք անմխիթար ծնօղին եւ եղբարցն:

Ի մեծ թուականիս Հայոց ՋԷ. (1458), ի կաթողիկոսութեանս հայկազեան սեռի տեառն Զաքարիայի Ախթամարեցոյ, եւ ի թագաւորութեանս թուրքման ազգին Ջհանշին, որ գնաց ի  Պարս եւ մնաց անդ: Զոր տէր աստուած Իսրայէլի պահեսցէ անսասան զաթոռ հայրապետական եւ թագաւորական քրիստոսայդաւան, ամէն:

Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի ձորս Կեցանայ, ի գեաւղս որ կոչի Սորավանք, ընդ հովանեաւ սուրբ Փրկչին, եւ Գէորգայ զաւրավարին, եւ Աստուածածնին, եւ այլ սրբոցս, որ աստ հանգուցեալ կան: Ի յիշատակ հոգւոյն Ստեփաննոսին եւ կենակցին իւրոյ Փաշայ-Մէլէքին, որ եւ բազում   աշխատութեամբ եւ տառապանօք եւ դառն կսկծանաւք եւ ունայն ձեռաւք սկսաւ, թէ յիշատակ պիտի Ստեփաննոսին եւ որդոյն Յովաննիսին, որ տարաժամ հասակաւ փոխեցաւ առ Քրիստոս եւ սուք անմխիթար եթող ծնօղին, զոր ինչ ունէր ի մահուանն խաչ աւրհնեցին:

Եւ նա դառն սրտիւ եւ ունայն ձեռօք սկսաւ զուգել զԱւետարանս ի յիշատակ իւրն, եւ առն իւրում Ստեփանոսին, եւ որդոյն Յովանիսին:

Եւ դարձեալ, կրկին մաղթանօք աղաչեմ զձեզ զամենեսեան, որք ճաշակէք յաստուծային բուրաստանէս եւ յամենայլի սեղանոյս` յիշեցէք ի Քրիստոս աստուած զՍտեփանոսն, եւ զկենակիցն իւր զՓաշայ-Մէլէքն, եւ զորդին զՅովաննէսն եւ զկենակիցն իւր  զԱզիզ, եւ զպապն զԱչեր, եւ զկենակիցն զՏիկին-Մէլէք, եւ զՀալիմ-Խաթուն, եւ զԱրուս-Խաթուն, եւ զԱրմէլէք, զԹումէն, եւ զկենակիցն զՇնոխվորն, եւ զորդին զԿիրակոսն, եւ զամենայն արեան մերձաւորքն` զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն ի Քրիստոս…:

… Այլ եւ զիս` զանարժանս ի կարգս քահանայից եւ զվերջինս ի դասս կարգաւորաց  զՅովաննէս գրիչս, որ յերիտասարդ հասակի եհաս ինձ որոգայթ, որպէս հրամէ Դաւիթ` Պահեայ զիս յորոգայթէ, որ թաքուցաւ ինձ, եւ քարիւ եղեւ կատարումն իմ, եւ մնաց Աւետարանս կիսատ, եւ ես կամ ի նեղ տապանիս, եւ երես ի ձեզ արարեալ խնդրեմ ի ձ էնջ զողորմութիւն, ո՜վ աստուածայսէր քահանայք եւ ժողովուրդք, որ միամիտ սրտիւ եւ բոլոր հաւատով ասէք, թէ Քրիստոս աստուած ջնջեայ զիւր մարդկօրէն յանցանսն. եւ այս է հնդիրք իմ ի ձէնջ, զի դուք ինձ ողորմիք եւ աստուած ձեզ: Յիշեցէք եւ զհայրն իմ զԹաւաքալն, եւ զմայրն իմ զՄարթայ-Խաթունն, որ կայ դառն սրտիւ եւ լալագին արտասուօք, եւ զեղբարքն իմ զԿարապետն եւ  զՍուլտանշէն, եւ զայլ ամենայն մերձօորքն մեր` զկենդանիսըն եւ զհանգուցեալքն ի Քրիստոս…:

Ընդ յիշեցելոցս ի սմա աղաչեմ յիշել զտանուտէրքն Եղեգեցն առհասարակ զմեծն եւ զփոքրն` զԶաքարէն, եւ զԹումէն, եւ զմիւս  Թումէն` զռայսն, եւ զայլ ամենայն մերձաւորքն, որ կամակից եւ կարեկից եղեն սուրբ Աւետարանիս` թէ տալով եւ թէ կամեցողութեամբ: Տացէ եւ նոցա Քրիստոս ողորմութիւն յարդար եւ յահեղ դատաստանին:

Դարձեալ, կրկին մաղթանաւք աղաչեմ յիշել ի բարին զանարժանս ի դասս կրաւնաւորաց եւ զհեռացեալս ի կարգէ քահանայութեան զՅովաննէս կրօնաւոր` զուսուցիչ տէր  Յովաննէս քահանային, զի նա էր մեր հոգեւոր որդի եւ հանգուցիչ եւ մխիթարիչ ծերութեան մերոյ, զի յասդմանէ չարին եւ ի թոյլ տալոյ արարչին եհաս որոգայթն այն ի վեր այ մեր, եւ ես ծերացեալ եւ տկար անձամբս գրեցի զպակասութիւն Աւետարանիս` հեծեծանաւք եւ դառն սրտիւ, զի աչքս ի լուսոյ էր պակասեալ եւ կարողութիւնս խափանեալ. եւ ես լալագին աչաւք զայս չափս յանկամայ արարի, եւ դուք անմեղադիր լերուք խոշորութեան եւ սխալանաց գրիս, զի կարն մեր այս էր…:

Եւ կացցէ Աւետարանս յԵղեգիս, ի դրան սուրբ Աստուածածնին եւ այլ սրբոց, որ անդ հանգուցեալ են, եւ մի ոք ի մարդկանէ կամ ազգական կամ օտար իշխեսցէ սմայ, ապա թէ ոք յանդգնի կամ ծախելով, կամ գրաւ դնելով` զանէծքն Յուդայի առցէ եւ ընդ խաչահանողքն դատի:

 

բ

Նկարող` Ատոմ

 

Սուրբ աստուծոյ, բարեխօսեցէք վասն անարհեստ Ատոմի` նկարողի ձերոյ, ի միւսանգամ գալըստեան որդւոյն աստուծոյ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Թավրիզ, Լիլաւա, ս. Սարգիս եկեղեցի համար 5, ԱՑԹ, էջ 68-69

 

Հետ. ստացող` Յոհանէս

Վայր` Ախբակո նահանգ

 

… Ի թվականիս Հայոց ՋԷ. (1458):

 

Արդ, ես Յոհանէս կրաւնաւոր ստացա զսուրբ Աւետարանս ի հալալ արդեանց իմոց յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց, եւ ամենայ արեան մերձաւորաց իմոց. հօրն իմո պարոն Թումաին, եւ մօրն իմո Բաղդատին, եւ քեռն իմո Սուլտանին, եւ զաւակացն իւրոց  Մեսրոպի եւ Ալամշի եւ Գուլխաթունի, եւ փեսաին իմո Յակոբշի, եւ մօր իւրոյ Սաղաթի, եւ հոգեւոր մօրն իմո Գունաշի, եւ դստերն իւրո Մարթայի, եւ կենակցին իւրո Զանգիշին, եւ Մաղթումին, որ

Յամս աստուածապատում վերադիտողի Ախբակո նախանգի երկոտասան գաւազանացս աթոռո Բարդաւղիմէոսի առաքելոյս` տեառն Հայրապետի արհեպիսկոպոսի եւ ստացողի սորա Յոհանէս կրօնաւորի, որո յիշատակ սոցա աւրհնութեամբ եղիցի:

Ո՜վ դասք լուսերամաից, յորժամ հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս յիշեցէք ի սուրբ յաղօթս ձեր զվերոգրեալ անունքս ի սմա եւ աստուած ողորմի ասացէք բոլորով սրտիւ եւ լի հաւատով, եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի, ամէն: Եւ որ աստուած-ողորմի ասէ` Ճ. (100) -ապատիկ առցէ յաստուծոյ:

Ես Յոհանէս աբեղայս ստացա զսուրբ Աւետարանս յիշատակ ինձ եւ ծնօղաց իմոց, եւ ետու ի դուռն սուրբ Յարութեանն` ի գեաւղն Ասփսթան կոչեցեալ: Մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել. եւ որ խնամ տարցէ` աւրհնի յաստուծոյ, ամէն:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երեւան 3223

 

Գրիչ` Աւետիք

Վայր` Ագըրկի վանք

 

… Արդ, գրեցաւ շարակնոցս ի թվ. հայոց ՋԷ. (1458), ձեռամբ անարժանի եւ անիմա գրչի Աւետիք աբեղի, ի գաւառիս Խախուա եւ Թորթոմայ, ի վանս որ կոչի  Ագըրկի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի եւ այլ խորանացս, որ աստ կան կառ[ուցեալ]:

Աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք այս երգարանիս ուսմամբ կամ տեսանելով, անմեղադիր լերուք ամենայն ինչ որ ի սմա սղալանք թուի ձեզ, զի առաջի գիր էր Շարակնոցի եւ մակաղադս, որ գրեցի, եւ ես պանդուխտ յաւտար  յերկրի: Եւ ես անարժանս աղաչեմ զամենեսեան, որք ի ձեռս առեալ տես[անէ]ք` յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զամենայն արեան մերձաւորսն իմ եւ զծնաւղսն իմ եւ զուսուցիչքն իմ, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրի ստոսէ աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ:

 

ԱՂՕԹԱՄԱՏՈՅՑ ԹՈՎՄԱՅԻ ՄԵԾՈՓԵՑՒՈՅ

Երեւան 5212

 

Գրիչ` Յոհանէս

Վայր` Խնդրակատար Աստուածածնի անապատ

 

Արդ, գրեցաւ սա ի ՋԷ. (1458) թվականիս, ի լուսազարդ անապատիս Աստուածածնի Տիրամաւր տաճարիս, որ այժմ Խնդրակատար վերակոչի, յիշատակ ինձ, եւ ծնաւղաց իմոց` հօրն իմ Մուրադին եւ մօրն իմ Մարգարտին, եւ հայրեղբաւրն իմ Էվադին, եւ տէր Աստուածատուր սըրբալոյս քահանային: Արդ, աղաչեմ զմանկունս սուրբ եկեղեցւոյ, որք կարդայք կամ աւրինակէք յիշեցէք ի բարին Քրիստոս  զՅոհանէս սուտանուն քահանայ եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

Արդ, խոշորութեան անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս է, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս, ամէն: Վա՜յ ի դառն եւ ի նախանձոտ ընկերացս, զի բազում առշատեցաք. եւ ըզվարդապետս իմ յիշեցէք ի Քրիստոս` զԳրիգոր աբեղա:

 

բ

 

Ո՜վ Տիրամայր Աստուածածին

Լեր բարեխաւս քո միածնին…

Ողորմեա Յոխանիսին`

Սուտանուն քահանային,

Որ թաւալեալ կայ ի տըղմին,

'Ւ իւր ծընաւղացըն` Մուրադին

Եւ ով որ ասէ զաստուած ողորմին`

Նա իւր խասիր յաւրն ատենին,

Ընդ նմին եւ անարժան Յոխանիսին`

Սուտանուն եւ փցուն գրչին,

Բիւր քանքարոյ պարտապանին,

Հեղգ եւ ծոյլ կրաւնաւորին,

Զի յաւուր դատաստանին

Յանդիման թագաւորին

Քեւ փրկեցայց յաւրըն վերջին…:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿԵԱՅՑ ԹՂԹՈՑ, ՍԱՐԳՍԻ ՇՆՈՐՀԱԼՒՈՑ

Վիեն. 315. Տաշ. ցուց. էջ 753

 

Վայր` Երզնկա՞յ

 

ա

 

ԶՅովաննէս սրբազան րաբունին` զստացող գրոցս` ծնողիւք իւրովք յիշեսջիք ի տէր, ընդ նմին եւ զանարժանս յերեսս անկեալ աղաչեմ թողութեան արժանի արարէք, զի խիստ եմ մեղուցեալ ընդդէմ աստուծոյ…: Եւ զՔահանայ անուն դպիրս եւ զաստուածատուր դպիրս յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր, որ աշխատեցան եւ թուղթ կոկեցին եւ կու կոկեն:

 

բ

 

Զստացող սորա  զՅովաննէս րաբունապետն ծնաւղաւք ազգականաւք յիշեսջիք ի տէր: Եւ առաւել զտառապեալ ախմար եւ փցուն եւ զանարժան գրչակս ծնաւղիւք յիշեսջիք ի տէր…: Եւ խոշորութեան կամ սխալանաց անմեղադիր լերուք, զի խիստ դառն եւ անբարի ժամանակ է, խիստ հոգաւք եւ խիստ տառապանաւք էաք, զի այսմ ամի շարժն զԵզընկայն ընկղմեց:

 

ՍԱՂՄՈՍ

Երեւան 7760

 

Գրիչ` Մարտիրոս

Վայր` Կաֆայ

 

… Գրեցաւ երգարանս Դաւթի ի լաւ եւ ընտիր աւրինակէ սուրբ հօրն յոհաննէս Գառնեցո, ի թվ. Հայոց ՋԷ. (1458), ի հայրապետութեան տեառն տէր Գրիգորի սուրբ Էջմիածնի եւ եպիսկոպոսութեան տէր  Մաղաքիաս արհիեպիսկոպոսի. առ դուրս երաշխաւոր Աստուածածնի մականուն խոճայ Ազիզի, ձեռամբ մեղապարտ եւ անարհեստ գրչի Մարտիրոս աբ[եղայի], ի խնդրոյ պարոն Ազիզիպէին, յիշատակ իւր եւ ծնողացն` Չրքին Խաչատրին` աղեղզուգին, եւ մաւրն  Շիրի-Մելիքին, եւ եղբօրն պարոն Ետիլպէյին, եւ միւս եղբօրն պարոն Թումանպէյին` փոխեցալն ի Քրիստոս. եւ զդստերն Հեղինէ, եւ փեսին Սարգըսին, եւ թոռին Խաչատրին, յիշատակ առ դուրս սուրբ Աստուածածնին` խոճ[այ Ազիզի]: Ոչ ոք չունի իշխանութիւն ծախելոյ կամ գրօելոյ, ով ոք` թէ յազգէ լինայ, թէ այլ ոք, թէ ծախէ կամ գրաւէ` նայ պատժի յաստուծոյ եւ այս եկեղեցոյս:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք այս սուրբ բուրաստանիս կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեսջիք միով ողորմիսիւ զվերոյգրեալսն պարոն Ազիզպէյն, եւ զհայրն Խաչատուրն, եւ զՇիր[ի]-Մէլիքն, եւ զԵտիլպէյն, եւ զԹումանպէյն, եւ զՀեղինէն, եւ զՍարգիսն, եւ զԽաչատուրն,  եւ զիս` զանարժանս զՄարտիրոս գիրիչս, եւ զքեռն իմ զտէր Սահակ գրոց աշակերտ, եւ որ զմեզ յիշէ ինքն յիշեալ լիջի առաջի Քրիստոսի, ամէն, հազար ամէն:

 

ՍԱՂՄՈՍ

Երեւան 7747

 

Գրիչ` Մարտիրոս

Վայր` Ղրի՞մ

 

ա

 

… ՅԱզգանազեանս մեծ տօմարի

Հայոց Մեծաց ի թուականին

Ինն հարիւր եւ եւթ թվին (1458)

Աւարտ եղեւ այսմ տառի:

Արդ, գրեցաւ երգարանս Դաւթի ի լաւ եւ ընտիր յաւրինակէ սուրբ հաւրն Յովաննէս Գառնեցոյ: Ի հայրապետութեան տեառն տէր Գրիգորի սուրբ Էջմիածնի, եւ եպիսկոպոսութեան տէր Մաղաքիաս արհիեպիսկոպոսի, եւ նուիրակութեանն տէր Ղազարի եւ տէր  Մաթէոսի. առ դուրս երաշխաւոր Աստուածածնի նորաշինի, ձեռամբ մեղապարտ գրչի Մարտիրոս աբեղայի:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք այս սուրբ բուրաստանիս կարդալով կամ աւրինակելով յիշեցէք յաղաւթս ձեր ստացաւղ գրոցս` զգինէծախ Աւղուլն եւ զկողակիցն  զԱմէն-Տիկինն, որ ստացան զսայ հալալ արդեանց իւրեանց եւ դրին յիշատակ անջնջելի առ դուրս սուրբ Գէորգեա զաւրավարի Քաշաւտի, ի տեղս Լովիչի, ոչ ոք չունի իշխանութիւն   ծախելով կամ գրաւելով, եթէ ոք յանտքնի, նա պատժի յաստուծոյ եւ ի սուրբ Գէորգ զաւրավարէն:

Յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զհայրն իմ զՏօնականն, եւ զմայրն իմ զԱնսան, եւ զպապն մեր զՍարգիսն, եւ զմամն իմ զՄեծ-Խաթունն, եւ զմաւր պապն իմ զկոշկար Յակոբն, եւ զմաւրաքուրն` զՋումլայ-Խաթունն, եւ զհաւրաքուրքն մեր` զՄարթայն եւ զԳարիանէն, եւ զորդին զՄարտիրոսն, եւ զթոռն զԳրիգոր, եւ զիս` զանարժան գրիչս զՄարտիրոս աբեղայս, եւ զհոգեւոր ծնօղն զերախտաւոր եւ զվարդապետն իմ զտէր Սահակ գրոց աշակերտն, եւ զմարմնաւոր ծնաւղքն իմ զԱնանն եւ զԷմին-Մէլիքն, եւ զտէր Ստեփա ննոսն, որ աշխատեցաւ ի թղթիս կոկելն: Եւ տէր Գրիգոր եպիսկոպոս Նորհատենց, եւ զեկեղեցոլս քահանայքն` զտէր Մխիթարն, զտէր Ղազարն, զտէր Գէորգն, եւ զտէր Հարապետն, եւ զտէր Պետրոսն, եւ զտէր  Աւագն, եւ որ զմեզ յիշէ Հայր մեր յերկինս ասելով, կամ միով ողորմիսիւ, նա ինքն, որ առատն է, մեզ եւ ձեզ առհասարակ ողորմեսցի, ամէն, հազար ամէն:

 

բ

 

Ով, մանկունք սուրբ Սիովնի

Յիշման արէք զիս արժանի,

ԶՄարտիրոսս մեղօք իլի,

Զի տէրն ձեզ ողորմեսցի

Այժմ եւ յաւուրն աներեկի.

Ամէն, հազար ամէն:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

ՍՑՀ հտ. Ա, 9, էջ 27

 

Ստացող` Զաքար

 

Կամաւն աստուծոյ ես զաքար աբեղայ գնեցի զՇարակնոցս ի հալալ ընչից իմոց եւ եդի յիշատակ ինձ, եւ ծնաւղաց իմոց` հաւրն իմ Էրկիլին եւ մաւրն իմ Կուլփաշին, եւ եղբարցն իմ հարազատ` Նատիրին, Սուրղանին, եւ Թէփշին, եւ Ստեփանոսին, եւ քվերացն` Ծամին, Շահանդուխտին, Թաճգուհարին, Ուստիանին, եւ այլ ամենայն արեանառու մերձաւորացն: Ընդ նմին փեսայն իմ  զՄուրատ, որ պատճառ եղեւ գնելոյն: Եւ զՇարակնոցիս գրօղս` զՅակոբ աբեղայն, որ հոգւոյն համար գեր այգին էր տվել ումեք ի այն գերոյ տիգէն (՞) առաջ զՍարգսէն: Ընդ նմին զվարպետն իմ զտէր  Բարսէղ, որ բազում աշխատեցաւ ընդ մեզ եւ հաւրեղբարքն իմ, որ ի Քրիստոս են փոխեալ` Զաքարայ եւ Շահ, եւ որդիք նորին Էտիլ, Զարման, Մարգարայ, եւ քեռն իմոյ, եւ մաւրքվերն իմ Կուլշայ, եւ որդոյ Սուլթանշին, եւ որ յիշէ յիշեալ լիջի առաջի Քրիստոսի, թվ. ՋԷ. (1458). շահս է Ջհանշէն, որ գնաց ի Խորասան եւ թաղթս եթող անտէր:

 

ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ

Երեւան 287

 

Հետ. ստացող` Մարտիրոս

 

Թվ. ՋԷ. (1458), ի մարտի ամսոյ ի ԺԴ. (14): Զվերջին ստացաւղ սուրբ գրոցս  զՄարտիրոս անարժան եպիսկոպոս, եւ զծնօղսն իմ, եւ զամենայն արեան մերձօորսն` զհանգուցեալսն առ Քրիստոս աստուած, եւ Քրիստոս աստուած ձեզ`յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս առհասարակ ողորմեսցի, եւ որ զամէնն ասէ, ամէն: Եւ  զԹաթէոս Կիպօսցին, որ զգիրքս հարկօք ծախեց մեզ, եւ զհանգուցեալ եղբայրն զԿոստընտին սարկաւագն յիշեցէք ի մեղաց թողութիւն. եւ զնոյն ձեզ շնորհէ Քրիստոս աստուածն մեր, ամէն, եւ բիւր հազար ամէն:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 4696

 

Գրիչ` Յոհանէս

 

ա

 

Յապրէլ ԻԹ. (29) մեռաւ եղբայրն իմ Իսրայէլ եւ մեծ սուգ եւ տրտմութիւն հասին մեզ, վա՜յ հազար բերան, թէ յորպիսի դառն ժամանակ հասաք եւ եմք տարակուսեալ:

 

բ

 

… Մանաւանդ ստացողի գրոցս Գրիգոր քահանային, եւ ծնողացն` Խութլուշին եւ Այմելիքին, եւ ամուսնոյն Մարիամին, եւ ծաղկեալ զաւակացն տէր Յովանիսին եւ Ասանեթին, եւ անիմաստ գրագրին, եւ ծնողաց նորին`  Կարապետ քահանային եւ տիրուհի Մելիքին, եւ ամուսնոյն Թանսուխին, եւ դեռաբուսիկ զաւակին իմոյ Պաղտասարին, որ յայսմ ամի ՋԷ. (1458) մահն գերեց զմայրն որդովն:

 

գ

 

… Որոց աղաւթիւք ողորմի Քրիստոս աստուած ստացողի գրոցս տէր Գրիգորին, եւ ծնօղաց նորին Խութլուշին եւ Այմելիքին, եւ ամուսնոյն Մարիամին, եւ ծաղկեալ զաւակացն` տէր Յովանիսին եւ Ասանեթին եւ  Աստուածատրին, նա եւ մեղաւք ի լի գրագրին, եւ ծնողացն Կարապետ քահանային եւ տիրուհի Մելիքին, եւ եղբարցն Ղազարին եւ Իսրայէլին, եւ ամուսնոյն Թանսուխին, եւ զաւակին  Պաղտասարին, որ յայսմ ամի ի մեծ մահտարաժամիս փոխեցան ի Քրիստոս մայրն որդովն եւ թողին զմեզ անմխիթար սգով մինչեւ ի մահն մեր:

Արդ, աղաչեմ զձեզ ընթերցողք եւ աստուածասէր ժողովուրդք, ի մի բերան ասացէք, թէ աստուած ողորմի Յոհանէս գրագրի հոգոյն եւ որ զամէնն ասէ, ամէն:

 

դ

 

Այս թուղթս ու մէկ այլն աննշայ է, զինչ օգուտ է գրելն: Զոր ոմանք անգիտաբար ասեն, թէ թանաքն է վատ, ո'չ, այլ թուղթն:

 

ե

Մի մասի գրիչ` Աւագտէր

 

… Ընդ նմին եւ ինձ` մեղաւոր գրչիս Աւագտէր կրաւնաւորի, որ անուամբս եմ եւ ոչ գործով, եւ ծնողացն իմոց Յովանիսին եւ Մարթին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորացն, ողորմեա տէր կարդացողաց եւ լսողացն, ամէն:

 

զ

 

Դարձեալ յիշեսջիք ի Քրիստոս զդարբին Շատիպէկն, եւ զեղբայրն իւր զԿուռճին, եւ զծնաւղսն նոցա զՍպանդիարն եւ զԵրան-Մելիքն, աստուած ողորմի ասացէք նոցա բոլորով սրտիւ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4020

 

Աւարտեցաւ սուրբ Աւետարանս թվականիս Հայոց ՋԷ. (1458): յիշեցէք եւ աստուած-ողորմի ասացէք ըստացողի սուրբ Աւետարանիս տէր Յովանիսին եւ կողակցուն Խան-Սուլթանին, եւ ծաղկեալ որդոյն` տէր Զաքարիային, եւ Առաքելին, եւ Աւետիսին, տէր Քոչին աստուած-ողորմի ասացէք ամէնքդ, ամէն:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Վրաստանի Ձեռագրերի ինստիտուտ (նախկին` Պատմական թանգարան), ձեռ. համար 247

 

Գրիչ` Կարապետ

Վայր` Վան

 

ա

 

Արդ, գրեցաւ սուրբ գիրքս, զոր արարեալ է սուրբ հօրն Մաշթոց վարդապետի եւ կոչի Մաշտոց` ըստ անուանն իւրոյ, որ ունի հաւաքեալ յինքեան զսահմանադրութիւն եւթն խորհրդոյ եկեղեցւոյ ի թուականիս Հայոց ՋԸ. (1458) ամին, ի քաղաքս Վան, ընդ հովանեաւ սուրբ Ստեփանոս Նախավկայիս եւ սուրբ Սահակ հայրապետիս: Ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի, եւ մերոյ առաջնորդաց սուրբ ուխտիս Վարագայ մեծ ու փոքր տեր Յովանիսի եւ Զաքարիա վարդապետի: Ի թագաւորութեանն Ջիան շային, որ գնացեալ բազում զօրօք էառ զՇիրազ եւ զՔրման, զՀրէ եւ զԽորասան եւ զբովանդակ տունն Պարսկաց:

Եւ որդի նորա ելեալ ի Մակուայ նստաւ ի Թավրէզ հակառակ հաւր իւրոյ եւ մեք ոչ գիտեմք թէ զինչ լինելոց եմք: Եւ ի յայսմ ամի եղեւ մահտարաժամ սաստիկ, որ յամէն աւր Լ. (30) եւ Խ. (40) ոգի մեռանէր միայն ի քաղաքիս:

Արդ, ի յայս վշտաշատ եւ դառնաշունչ ժամանակիս ցանկացող եղեւ այսմ աստուածաշունչ տառիս երջանիկ եւ սրբասէր կրաւնաւորն Գրիգոր, եւ ստացաւ զսա ի յարդար վաստակոց յիշատակ բարի հոգւոյ իւրոյ, եւ ծնողաց իւրոց Ատոմին եւ  Մարթային, եւ եղբարցն Վարդանին եւ Հերապետին, եւ ամենայն ազգականացն` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն…:

 

բ

 

Զստացող սուրբ գրոցս զԳրիգոր կրօնաւորն յիշեցէք յաղաւթս ձեր աղաչեմ, որ Վարագայ ետ գրել զսա, որք հանդիպիք աստուած-ողորմի ասացէք: Թվ. ՋԷ. (1458), որ մահտարաժամ եղեւ սաստիկ:

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 3295

 

Գրիչ` Մաթէոս

 

  Արդ, սա էմասն ինչ յաշխարութենէ վարժապետին իմոյ Գրիգորի մեծի, եւ մասն ինչ ի քրտնաց հարցն, եւ բոլոր իսկ յառատաձիրն տեառնէ, զոր եւ յոյժ աշխատութեամբ հաւաքեցի առ ի դիւրահասութիւն մանկանց նորածնելոցդ: Զոր եւ հայցեմ, որք պատահիք այսմ, յիշեսջիք զՄաթէոս սպասաւոր բանի:

Արդ, ո թէ լապէս գրեալ է աստ, այլ մասնաւոր բանից եղեւ լուծումն, իսկ գերակատարն ի մեծին Գրիգորի լուծեալ անդրգտջիր ճըշմարտապէս: Դարձեալ, ծանի'ք, զի մեծն Գցիգոց բազում աշխատանօք եւ ջերմ սիրով զՁոհաննու աւետարանս դաս ասաց եւ քաղուածու շինեաց, մինչեւ յայն, որ ասէ. Յառաջագոյն քան զտօն զատկին, եւ փոխեցաւ ի Քրիստոս, եւ գիրզս թերատ մնաց: Իսկ փանաքս Մաթէոս զքաղուծս յորժամ գրեցի Գ. (3) տետր ի Մատթէոս վարդապետի շինածէն լմեցի:

Աղաչեմ անմեղադիր լինել, զի տէր եւ փափագ ունէի, վասն այն գրեցի:

Թուին ՋԷ. (1458):

 

ՃԱՇՈՑ

Տ. Պալեան, Ցուցակ Կեսարիոյ, էջ 1516

 

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Պարուագըրկու վանք

 

ա

 

… Փափաքող եղեալ աստուածաշունչ գրոցս եւ ծաղկազարդ բուրաստանի` պարծանացս հոգւոյ եւ մարմնոյ վայելումն` ստացաւ զսուրբ գիրքըս հալալ ընչից իւրոց ըռայիս Յովանէսն, եւ եղբայրն իւր պարոն Ավրանբն, յիշատակ իւրեանց, եւ ծնաւղաց իւրոց` պարոն Սարգսին եւ մայրն Մարթային, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, եւ զաւակաց նորա` դեռաբոյս մանկանց տղայոցն` Ամիր-Սարգսին եւ Իմինպակի, Մեծիկին եւ պա րոն Վարդին, եւ կենակցաց նոցա Շնոֆորին, Խախաթունին. եւ ինքն արարիչն աստուած վայելել տացէ եւ յերկար ամաւք պահեսցէ մինչ ի խորին ծերութիւն, եւ յետ աստեացս յելանելոյ երկնից արքայութեանն աստուածային լուսոյն եւ տեսոյն արժանի արասցէ, մանաւանդ զըռայիս Յովանէսն, եւ զեղբայրն իւր զԱվրանբն, եւ զաւակսն եւ զծնաւղսն իւրեանց, եւ ամենայն մերձաւորքն, որում փառք յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Գրեցաւ սուրբ գիրքս ձեռամբ Սարգիս աբեղային ի սուրբ ուխտս եւ ճգնաւորական տեղիս` ի սուրբ անապատս, որ կոչի Պարուագըրկու վանքն, ընդ հովանեաւ սուրբ Կարապետիս, եւ սուրբ Լուսաւորչիս, եւ սուրբ Սարգսին, եւ սուրբ Նշանացս, որ աստ կան բազմեալ. ի յառաջնորդութիւն Կարապետ հայրապետին, եւ ի կաթողիկոսութիւն Կիլիկեցւոց տեառն տէր Կարապետի. եւ սուրբ Էջմիածին վերադիտողին տեառն տէր Գրիգորի, ի թվին ՋԷ. (1458):

Քրիստոս աստուած վայելել տացէ ըռայիս Յովանիսին եւ Ավրաբ պէկին, ամէն: Եղին զսուրբ գիրքս յիշատակ իւրեանց ի գեաւղս Կամիս, ի ձեռս սուրբ քահանայիցն Աստուածատուր երիցու եւ Սարգիս երիցու, որ կամակից եղեալ սուրբ գրոցս գնելոյ, արարիչն աստուած սուրբ հայրապետացն եւ սուրբ քահանայապետացն արժանի արասցէ, ամէն, եղիցի,  եղիցի:

 

բ

 

  Ո՜վ եղբայր, թէ կամիր ուղիղ սաղմոս ուսիլ, նա դու ի գրոցս ուսիր, քանի ի ձեռագրէ է աւրինակս Գառնեցոյ, եւ զանարժան գրիչ յիշեա ի տէր:

 

գ

 

Մեղաւոր եմ, մեղաւոր եմ,

Ես իմ անյամբս վկայեմ.

Համարիմ թէ այլ մարդ չասէ,

Ես կու գիտեմ զինչ գործեր եմ:

 

դ

 

Ով իմաստուն ճարտար գիտողք,

Եւ հանճարեղք կարդացողք,

Անարժանիս լերուք յիշողք,

Թէ տէր Յիսուս զիւր մեղքն թող,

Տէրն յիշէ քաջն յաղթող,

Անյիշաչար է եւ խնամող:

 

ե

 

Իմ մեղքն է խաւար կամար, կու բերէ կարկուտ հրեղէն,

Քանի կու յիշեմ զնա` կու դողան ոսկերքս իմ ամէն:

 

զ

 

  Ընկալ տէր Մենաս վարպետ` յանջըրդի աղբիւրէս եւ ի մէջ խաւարէ ընտրեալ մըրկէս, եւ ի յանցաւղ անձրեւ յամպէս, եւ ի մշակ անվարձ գրչէս զսակաւ աշխատողս եւ զանարհեստս` զՍարգիս սուտանուն քահանայս, եւ յիշեա յարժանաւոր յաղաւթս քո, եւ աստուած զքեզ յիշէ յիւր մաւսանգամ գալուստն, ամէն:

 

է

 

  Աւխա՜յ, աւխա՜յ հազար բերան, վայն քիչ է ինձ յայսմ աւրիկս եւ յայսմ ժամանակիս որքան կենդանի եմ:

 

ը

 

  Ի յերիսացս գրելն յանկարծակի ակն ոչ ունելով եւ ոչ կուման, նա ձայն մահու ակն առ իս, քանզի լծակիցն իմ տղայովն ի յաւագ եղբայրն ի յաւագ ուրբաթն ելաւ գնաց ողջ ու բարով, եւ ես հետ ըղաւորող եւ ի յԱռիւծ միգաց կամուրջն գնալով, եւ ընկերքն նորա, արին առեղէն(՞) ինձ եւ տղայոց իմոյ, տարեալ ի Մամլագրկու ջուրն` ջրտար արին եւ բազում սուք թողին մեզ:

Ո՜վ եղբարք, քանի որ հեռի կարմունջ նայի կարմունջ գնացք, քանզի եւ ես ջրգէտ էի եւ ըստ կարի զաւրութեան իմոյ զելած գիտերէտ պատռէի ՞(), եւ այլոց ձեռաւք ջրտար արի զկենակցին իմ: Աղաչեմ ձեզ, ո՜վ եղբարք, մեղաց թողուծիւն խնդրեսցէք յաստուծոյ, եւ աստուած ձեզ ողորմէ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Վիեննա 850, Հ. Ոսկեան, Ցուցակ, էջ 432

 

Գրիչ` Յովաննէս կրօնաւոր

Վայր` Ասփստան գիւղ

 

…Ի թուիս Հայոց ՋԷ. (1458): Արդ ես Յոհանէս կրաւնաւո[ր] ստացա զսուրբ աւետարանս ի հալալ արդեանց իմոց, հօրն իմ պարոն Թումաին, եւ մօրն իմո Բաղդատին, եւ քեռն իմո Սուլտանին, եւ զաւակացն իւրոց Մեսրոպի եւ Ալամշի եւ Գուլխաթունին, եւ փեսաին իմո Յակոբշի, եւ մօրն իւրոյ Սատաթին, եւ հոգեւոր մօրն իմո Գունաշի, եւ դստեռն իւրո Մարթաի, եւ կենակին իւրո Զանգիշին, եւ Մաղթումին որ… Յամս աստուածապատում վերադիտողի Աղբագո նախանգի երկոտասան գաւազանացս աթոռ Բարդաւղիմէոսի առաքելոյս` տեառն Հայրապետի արհեպիսկոպոսի, եւ ստացողի սորի Յոհանէս կրաւնաւորի, որո[ց] յիշատակ սոցա աւրհնութեամբ եղիցի: Ո՜վ դասք լուսերամից, յորժամ հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս յիշեցէք ի սուրբ յաղօթս ձեր զվերոգրեալ անուանքս ի սմա եւ աստուած-ողորմի ասացէք բոլորով սրտիւ, եւ լի հաւատով, եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի ամէն. եւ որ աստուած-ողորմի ասէ հարիւրապատիկ առցէ յաստուծոյ: Ես Յոհանէս աբեղա ստացա զսուրբ Աւետարանիս յիշատակ ինձ եւ ծնօղաց իմոց, ի դուռն սուրբ Յարութեան, ի գեաւղն Ասփստակ կոչեցեալ: Մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել, եւ որ խնամ տացէ` աւրհնի յաստուծոյ, ամէն: