Հայերէն Յիշատակարաններ

ՄԱՇՏՈՑ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ ԵՒ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՁԵՌՆԱԴՐՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԹԱԳԱՒՈՐԻ ՕԾՄԱՆ

Երեւան 5702

 

Գրիչ` Ներսէս եպիսկոպոս

Վայր` Աղթամար

 

ա

 

… Այլ եւ այսու ամենայնիւ լցեալ, զառ ի յաստուծոյ պատուեալ, երջանիկս արիացեալ, հաւր զաւրութեամբ հովանաւորեալ, բնութեամբ որդւոյն յարդարեալ, հոգոյն սրբոյ շնորհաւք զարդարեալ` ի հոգի եւ ի մարմին եւ ի միտս, նա եւ ի բարի յարմատոց շառաւիւղ ընտրեալ շնորհաւքն Քրիստոսի, յազգէ թագաւորին Գագկայ, Հայոց մեծաց տէր  Ստեփանոս կաթողիկոս եւ պատրիարգ ամենայն հայկազեան աբեդական սեռի եւ Աղթամարայ առաքելադիր սուրբ աթորոյ, զոր հաստատեալ է սրբոյն Գրիգոր Նարեկացի` սքանչելագործ եւ մեռելյարոյց աստուած աբան սուրբ վարդապետն, որ գերագոյն իմն գտաւ քան զառաքեալսն, որ արեւելք է արեգական արդարութեանն, եւ արեւմուտ եւ բանին աստուծոյ, այլ եւ հաճութեամբն աստուծոյ եւ կարողութեամբ սուրբ հոգւոյն եւ ողորմութեամբն Քրիստոսի եւ միջնորդութեամբ սուրբ Աստուածածնին ազդե ցաւ սրբոյն Գրիգորի հաստատել աթոռ զերկնահանգէտ, զհոյակապ եւ զհռչակաւոր, ահեղ եւ զարմանիլի, կամարակապ, կըմբէթայարկ, սրովբէագումար եւ երկնանման եւ հաստակառոյց վիմաւք զարդարեալ հրաշափառ եւ հրաշազան, հիացուցանող զօրութիւն սքանչելագործ եւ կենսատու բարձակումբէթ զսուրբ Խաչս Աղթամարայ: Եւ հրովարտակ առաքեալ յամենայն տեղիս` առ Սինէքարիմ արքայն եւ առ Զենոն կայսրն, որ ունէր զերկիրն Ապահունեաց, ի յԱյրարատեան գաւառէ տէր Անանիայ կաթողիկոսն,  մինչ ի Միջագետս:  Եւ ամենայն ռամկական զաւրքն գրոհ տըւեալ ժողովեցան դասք թագաւորաց եւ բազմախումբ վարդապետաց եւ հայրապետաց եւ սուրբ կրաւնաւորաց. եւ տաւն մեծ կատարեցին եւ հաստատեցին զտէր Ստեփանոսն ի սուրբ յաթորս, ի բարի շառաւիղէն Գագկայ, եւ ցնծութիւն եղեւ ամեն այն բոլոր քրիստոնէիցս, որ յար եւ նման էր առաջին կաթողիկոսացն ամենայն առաքինութեամբ զարդարեալ, ի փառս տուիցելոյն զանպատում բարիս. եւ յերկարեալ լի աւուրբք փոխեցաւ յանանց կեանսն:

Եւ յետ այնորիկ յաջորդեաց զտեղի նորին եղբօրորդին տէր Դաւիթ. եւ  յետ նորա տղայ տէր Ստեփանոսն,  որ զսուրբ աթոռոյ կուբէթն եւ սա գերն եւ երկոտասան քարն ի հարաւակոյս կուսէ յօրինեաց եւ զանկակն շինեաց:

Եւ յետ այնոր պարգեւեցաւ հոգիահրաշ տէր Զաքարիայն գերագոյն իմն` քըւերորդի նորին, որ բազում արդիւնս արար, շինեաց զժամատեղս առաջին տէր Ստեփանոս կաթողիկոսն, եւ զժամատունս ու զլըման սուրբ Գէորգն, շինեաց զՏաւնական ու զՍարգիս գիրքն ու զՃառն եւ այլ բազում արդիւնս արար, որո յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի: Եւ յետ այնոր ի շառաւեղէ նոցին պարգեւեցաւ տէր Զաքարիայն` քաջ նահատակն, որ ըզսպանաւ յՈստան, ի յանօրինաց:

Եւ արդ, ես` մեղուցեալս ի յարդարոց, մեղանչականս ի յանմեղաց, անկարգս ի կարգաւորաց, սուտանուն  Ներսէս եպիսկոպոս` տկար մարմնովս յանձն առի եւ կարողութեամբն աստուծոյ ի յաւարտ ելաւ, ընդ հովանեաւ գերազարդ սուրբ աթորոյս սուրբ խաչիս Աղթամարա, եւ սուրբ Փրկչին, եւ սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Ստեփաննոսին, եւ սուրբ Սարգսին, եւ սուրբ Գէորգ զաւրավարին, ի հայրապետութեան սորին տեառն Ստեփաննոսի, եւ ի նոր թագաւորիս մեր պարոն Սմբատի, եւ համշիրաք եղբարցս մեր. նախ` տէր Յոհանէս փիլիսոփաին, տէր Հէրապետ փիլիսոփային, տէր Ստեփանոս փիլիսոփային, տէր Յակոբին, եւ տէր Սարգիսին, տէր Մկրտչին, եւ տէր Յովանէս փակակալին, տէր Գրիգորին, եւ տէր Յովսէփին, տէր  Յովանիսին, տէր Յոհանիսին, եւ տէր Թումին, եւ տէր Կարապետ ծաղկող սորին. եւ ամենեցուն առ հասարակ` միա[բա]ն[ից] եւ սպասաւորաց սուրբ աթորոյս, որ կան ի սպասու:

Եւ լի բերանով եւ ուղիղ մտաւք աստուած-ողորմի ասացէք ինձ, եւ ծնաւղացն իմոյ` հաւրն Կուռջիբէկին եւ մաւրն Էմնա-Խաթունին, եւ հարազատ եղբօրն իմոյ տեառն Ստեփաննոս կաթողիկոսին, որ տէր աստուած պահեսցէ   զնա յամերամ ժամանակաւ, ընդ ամրածածուկ աջովն ի պարծանս ամենայն ուղղափառ եկեղեցւոյ: Եւ յետ աստեացս ելանելոյ զհոգի սորա դասեսցէ Քրիստոս աստուած ընդ սրբոց հայրապետացն` Գրիգորի Լուսաւորչին, Գրիգորի Նարեկացւոյն, Յոհաննու Ոսկիաբանին, Յոհաննու Աւետարանչին, Եփրեմի վարդապետին, եւ ամենայն սուրբ հայրապետացն դասակից, պսակակից, խորանակից արասցէ, եւ սեղանակից արդարոցն հարիւրաւորացն եւ անցեալ պաշտեսցէ, հանդերձ ծնօղաւքն եւ ամենայն զարմաւք եւ ազգայնաւքն, ամէն:

Այլ եւ զնախնիքն մեր` զպարոն Պըսակն, եւ զԱղւոր-Մէլիք, եւ զմեծ պապն մեր զՄարտիրոս, եւ զԱւթա-Խաթուն, եւ զհայրն մեր զԳուռջիբէկ, եւ Ջանիբէկ, զՀասան, եւ զԱսլան, եւ զորդին զՊսակ, եւ  զԱմիր, եւ զՀալիֆէն, եւ զորդին զԲէկիկ, եւ զԱսլան, եւ զՄարտիրոս, նաեւ զմայրն իմ զէմնա-Խաթուն, եւ զծնօղքն իւր զԳրիգոր եւ զԹամար, զԼուսինա, եւ զԴէսբանայ, զԱստուածատուր, եւ ըզՏիրատուր, զՂազարն, եւ Կիրակոս, եւ  զԱւագուխ, եւ զՄամախաթուն, եւ զազգականքն մեր, եւ զՍալչուկ-Խաթուն, եւ Խաթուշայ` ըզկենդանիքն եւ զհանգուցեալքն, եւ ըզհօրքեռին մեր զհեզահոգին` ըզտէր Դաւիթ կաթողիկոսն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն իւր, նաեւ զուսուցիչն մեր զՄինասենց տէր  Թումէն, որ բազում աշխատանք կրեաց ի վերայ մեր, եւ զտէր Հէրապետ փիլիսոփայն, որ շատ նեղութիւն կրեցին ի վերայ մեր, եւ զաւրհնօղն մեր զՉարչոնց եպիսկոպոսն, եւ զՍօսկոնցի վարդապետն, եւ  զԿիրակոս վանից հէրն, եւ թէ կենդանիքն են` զհամշիրաք եղբայրն մեր զտէր Ատոմ արհեպիսկոպոսն եւ զիւր եղբայրքն զԱռաքել եւ զԽաչատուր, որ շատ աշխատեցան սուրբ աթորոյս. եւ թէ կենդանիքն են եւ թէ հանգուցեալքն, թէ ի կաթողիկոսաց, թէ յեպիս աշխարհիս, մինչ ի Պարսկաց տունն: Ի թվականութեան Հայկազեան տօմարի Ջ. ու Ի. (1471), ի յամսեանս արեգի ԻԵ. (25): Եւ խոշորութեան եւ փըծուն գրիս անմեղադիր լերուք: Ով որ զմեզ յիշէ` զառաջ յիշեցեալսն ի սմա, եւ զայնոսիկ, որ յանձնեցին ի մեզ գրել ի սուրբ գիրքս, զի եւ դուք յիշեալ եղիջիք յաւրհնութեան պահուն, եւ Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

բ

 

… Եւ ես` մեռեալ անձն եւ սակաւ աշխատող ներգեւեալ անուն Ներսէս` անարժան քան զամենայն հոյլս մեղաւորաց եպիսկոպոս, ծառայ կաթողիկոսին աղաչեմ յիշել ի սուրբ յաղօթս:

ԶՅովանէս փակակալն յիշեցէք ի տէր աստուած, որ օգնական եղեւ մեզ:

 

գ

Նկարող` Կարապետ

 

ԶԿարապետ նկարող եւ զուսուցիչն իմ զՄինասն յիշեցէք ի Քրիստոս:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 4515, էջ 204-205 (Ղ. Փիրղալեմեան, Նշխարք պտմ. հայոց, Բ. )

 

Գրիչ` Ներսէս եպիսկոպոս

 

ա

 

…[Յիշեցէք] ստացողի սուրբ գրոցս ուսթան պարոն Վարդանին` լուսաւոր հոգուն, եւ իւր ծնողացն` հօրն Հէրապետին եւ մօրն Շամամին, եւ կողակցին Ղըսմաթին, եղբօրն Դայուտին, քուերն Շնոհւորին, ջոջ մօրն  Շնոհւորին, փեսին Թումին… եւ փէտկիր Կարապետին…: Ընդ նոսին եւ ինձ եղկելոյս` Ներսէս փծուն գծողիս, եւ մեր ծնողացն Գուռջիբէկին եւ Էմնային, եւ հարազատ եղբօրն իմ տէր Ստեփաննոս կաթուղիկոսին` Հայոց վերադիտողին, Ջանիբէկին եւ  Մարտիրոսին, եւ մեր քեռոյն տէր Դաւիթ կաթողիկոսին:

 

բ

 

Այլ եւ զիս զՆերսէս մեղօք լցեալ ոգիս, եւ հարազատ եղբայրն իմ զտէր Ստեփաննոս կաթողիկոսն Աղթամարայ… եւ զուսուցիչն մեր Մինասենց տէր Թումէն…:

 

ՄԱՅՐ ՄԱՇՏՈՑ

 

Երեւան 4775

 

Գրիչ` Հայրապետ

Վայր` Աղթամար

 

ա

 

… Արդ, ես` մեղուցեալս եւ անարժանս յամենայնի Հայրապետ սուտանուն աբեղայս ստացայ զսուրբ գիրքս եւ իմով մեղսամած մատամբս գծագրեցի   զսա յիշատակ բարի ի յայժմուս ժամանակի հոգոյս իմոյ մեղուցելոյ, եւ ծնաւղացն իմոց` հաւրն իմոյ Խաչատրոյ եւ մաւրն իմոյ Ոսկի-Տիկնոջն, եւ եղբաւրն իմոյ Յոհանիսին, եւ քըւերն իմոյ Վարդ-Խաթունին, եւ եղբաւրորդոցն իմոյ  Կարապետ քահանային, որ զգիրգս զայս զարդարեաց ծաղկով, եւ զՄխիթարն, եւ զտղայքն մեր, որ տարաժամ հասակաւ առ Քրիստոս փոխեցան: Այլ եւ զընտրեալ զհռչակաւոր փիլիսոփայն զՄինասենց  Թումայն` զքեռին իմ, զի բազում ջան եւ աշխատութիւն կրեալ է ի վերայ իմ. Քրիստոս աստուած զիւր հոգին ընդ սրբոց դասն դասեսցէ եւ լսել տայ զձայն երանաւետ բարբառն, եւ զծնաւղքն իւր զՍիմէոն եւ զԱրղուն, եւ զմաւրքոյրն իմ զԱնղալատ, եւ զորդիքն իւր  զՔուրդամիր եւ զԱւետիս, եւ զորդիքն նոցին զԹումէն եւ զՎարդան, եւ զդուստրն իւր զՆըղաշ-խաթուն, եւ զայրն իւր ըզՀէրապետ, եւ զորդին իւր զԽաչատուր, եւ զեղբաւրդուստրն իմ  զՓաշէն, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորսն մեր` զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն, եւ որոց տէր կամեսցի:

…Յամին Թ. հարիւր եւ քսան թուականութեանս հայկազեան տումարիս (1471) գծագրեցաւ սուրբ տառս, որ կոչի Մաշթոց յաստուածապահ կըղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ Սարգիս զօրավարիս,  ի հայրապետութեան տեառն Ստեփանոսի, եւ ի թագաւորութեանն Հասան-բեկին, ի դառն եւ ի նեղութեան ժամանակիս, որ երկիր ամենայն երերեալ կայ եւ տատանեալ ի ձեռաց անօրինաց: Այլ եւ այս Գ. (3) ամ է, որ սուր բարկութեանն աստուծոյ, այսինքն է մահն տարաժամ ի յաշխարհէս եւ չէ վերանալ. եւ այս վասն ծովացեալ մեղաց իմոց: Վասն որոյ ի ձեռն ձեր սուրբ աղաւթիցդ եւ ամենայն սրբոց բարեխաւսութեամբ բարցձէ տէր աստուած զամենայն պատուհաս ի ձեզանէ, այսինքն է` զմահ եւ զսով, զսուր եւ զգերութիւն յամենայն արարածոցս, ամէն…:

… Այլ եւ ես` մեղաւոր եւ անպիտան Հայրապետ, շնորհեցի զայս սուրբ գիրքս ընձայ եւ նուէր Աղթամարայ սուրբ Խաչիս եւ անարատ եւ մաքուր սուրբ Աստուածածնի տաճարի դրանս, որպէսզի սպասաւորք սուրբ տա ճարիս ընթեռնուն զսա եւ զաստուած-ողորմին անմոռաց ասասցեն մեզ: Եւ մի ոք (իշխեսցէ) հեռացուցանել ի դրանէ սուրբ տաճարացս, ոչ յիմոց, եւ ոչ յաւտարաց, ոչ ծախելով եւ ոչ գողանալով, եւ կամ ով իւիք պատճառաւ, եւ ով յանդըգնի եւ արասցէ` զայն ընդ Կայենի եւ ընդ խաչահանուացն դասեսցի, ամէն:

Դարձեալ, յիշեցէք ի Քրիստոս զխուսն Թումէն, զՔուրդամիրի որդին, եւ  զԱւետիսն, որ վասն գրոց կողիցն կու աշխատին եւ զուգեն, ընդ Յովսէփայ աստուածահաւրն դասակից արասցէ եւ մասնակից Քրիստոս աստուածն մեր զնոսա, հանդերձ ծնաւղաւքն իւրեանց, ամէն:

 

բ

 

Ողորմած բնութիւն տէր Յիսուս Քրիստոս, ողորմութիւն եւ արքայութիւն շնորհեա ինձ` անարժան եւ մեղապարտ սուտանուն կրօնաւորիս Հայրապետի, եւ ծնաւղացն մերոց` Խաչատրուն եւ Ոսկի-Տիկնէն, եւ եղբօրն իմոյ  Յոհանիսէն, եւ երախտաւոր քեռոյն իմոյ Մինասենց Թումին, եւ եղբօրորդոյն իմոյ Մուրատ սարկաւագին, որ զՄաշթոցս ծաղկեց, եւ զկենդանիքն եւ զհանգուցեալքն մեր:

Յիշեցէք եւ աստուած-ողորմի ասացէք Միրանին, որ գերի գնեց եւ յուղարկեաց ի յԱղթամար: Քրիստոս աստուած զինքն աւրհնէ եւ զիւր որդիքն, ամէն:

Քրիստոս աստուած իւր խաչի լուսոյն արժանի արասցէ զՄիրան եւ զիւր կողակիցն զԱսլի-Փաշէն, ամէն:

 

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

 

Փիրղ. 6273, էջ 314, Վան` ի ս. Պօղոս եկեղեցի

 

… Արդ, գրեցաւ Ճառս ի թագաւորութեան Հասան պարնին, ի շրջագայութեան տօմարիս ՋԻ. (1471): Արդ, Հասան-բէկս այս երեք տարի է, որ թագաւորեաց ի Պարս, եւ յԱրեւելս, եւ ի  Միջագետս, ի հարաւ եւ ի հիւսիս` խաղաղութեամբ, կամաւն աստուծոյ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Վրաստանի Կենտրոնական Պատմական արխիւ, ֆոնդ 233, հմր. 541

 

Վայր` Հայոց-թառ

 

Ի խնդրոյ եւ արդեանց երիցս երանեալ երջանիկ եւ հաւատարիմ մայրն իմ Էմին-Խաթուն, եւ քոյր իմ Սաւլթան-Մելիք` վերայձայնելոյ, առ տէր:

… Ի թվականութեան հայկազեան տումարի ՋԻ. (1471) թուի, եւ ի վշտաշատ ժամանակի, յորում նեղեալք յանաւրինաց եւ յանիրաւ պահանջողաց, որ եւ ազգս մեր Հայոց տառապեալ էին եւ կեղ[եք]էին:

… Եւ ի Ուզուն-Հա[սան]|| որդոյ Աս||բէկին շլն || միջակոտո[ր էրեկ եւ է[առ աշ]խարհս եւ զ[թախ]թս Թաւրիզ եւ զփաթշահութ[իւն], եւ եսպան զԻանն եւ  զՋահաշէն` զորդին զՈւսուփին ||

… Ի գերահռչակ սուրբ ուխտս  Հայոց-թառս, ընդ հովանեաւ սուրբ Ամենափրկչիս, որ է պատկեր տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, եւ մաւրս մերոյ սրբոյ Սիովնի, եւ սուրբ Աստուածածնի, եւ աստուածընկալ սուրբ Նշանացս` կենսատու սուրբ Աստուածածնի, եւ աստուածընկալ սուրբ Նշանացս` կեն սատու սուրբ Աստուածածնի, եւ աստուածընկալ սուրբ Նշանացս` կենսատու սուրբ Յակ[ոբի՞ ||կատարեցաք զսա յիշատակ մեզ եւ մեր ծնաւղացն` մաւրն իմոյ Է[մ]ինին եւ Յովանիսին, եւ իմ քուրոջն

Սաւլթան-Մէլիքին, եւ որդւոյ` Յոհանէս կուսակըրաւն աբեղին, եւ Սանվէլին, եւ Յովս[էփի՞ն եւ եբեր [ի] սուրբ ուխտս եւ մեր հայրենի գերեզմանատունս: Յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր եւ աստուած զնորա խնդիրքն կատարէ, ի հոգեւորն հատուցանէ ||

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 215

 

Գրիչ` Ստեփաննոս

Վայր` Հայոց-թառ

 

ա

 

… Արդ, եղեւ զրաւ գրչութեան այսմ աստուածաշունչ Աւետարանիս ի թվ. Հայոց Ջ. եւ Ի. (1471), եւ ի վշտաշատ ժամանակի, ի խանութեան Ուզուն-Հասանին, եւ ի հայրապետութեան տեառն տէր Ռըստակէս   կաթողիկոսի`  ի սուրբ յաթոռն Էջմիածին, ի յերկնահանգէտ եւ ի սուրբ ուխտս Հայոց-թառ սուրբ Ամենափրկչիս, որ է պատկեր տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, որ է օրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

 

բ

 

Զմեղապարտ գրիչս զՍտեփաննոս, նաեւ զփոքրն իմ զՅովէհաննէս մահդասիքս` զնկարօղ եւ զկազմօղ յիշեսջիք:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 8409

 

Գրիչ` Վարդան

Վայր` Աղջոց վանք

 

… Այլ եւ աստանաւր յիշեսցուք զերիցս երանեալ զքաջ հռետոր եւ բանիբուն զԴանիէլ վարդապետն  Սեւանեցի, զոր ի վաղուց հետէ շարժեալ ի հոգւոյն սրբոյ եդ ի մտի իւրում ըստանալ Աւետարան փոքր տուփ` գեղեցկագիր եւ ստուգաբան, լինել անջինջ յիշատակ իւր եւ ծնողաց եւ ազգականաց իւրոց:

Զոր եւ ես` Վարդան եպիսկոպոս, մեղապարտ ոգի, անուամբ միայն եւ ոչ գործով, վասն խնդրոյ ճգնազգեաց եւ սրբասնեալ քաջ րաբունոյն  Դանիէլի, ըզմեր տկարութիւն մարմնոյ եւ ըզսուտ ըզբազումն եւ խաբող աշխարհիս աստի կենացս ի բաց դնելով, ապաւինեցաք յաստուած եւ ի միածին Յիսուս Քրիստոս` յորդին  աստուծոյ, եւ առաջնորդութեամբ սուրբ հոգւոյն եւ ձեռընտըվութեամբ նորին ըստ իմում կարի գրեցի զսուրբ Աւետարանս ի թվաբերութեանս հայկազեան տաւմարի ՋԻ. (1471), ի հայրապետութեանն տէր  Արիստակէսի` ի յաթոռ սուրբ Էջմիածնի, եւ ի թագաւորութեանն վըրաց Բագրատին, եւ ի ղանութեանն Հասան-բէկին, ի դառն եւ յանբարի եւ վշտաշատ ժամանակի, որ երերուն եւ տատանեալ կա ազգ քրիստոնէից ի ձեռն այլազգեաց եւ յանիւրաւ պահանջողաց:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի գաւառս Արարադեան, ի ձորս Քեղոյ, ի վանքս Աղջոց, ընդ հովանեաւ սուրբ Ստեփանոսիս, եւ հրաշափառ Կաթուղիկէիս, եւ մաւրս լուսոյ սուրբ Աստուածածնիս, եւ այլ բազմահաւաք սրբոցս, որ աստ կան:

Ո՜վ, սուրբ ընթերցողք, յիշեցէք առ Քրիստոս զԴանիէլ վարդապետն, որ ըստացաւ զսա ի հալալ ընչից եւ յարդար վաստակոց իւրոց յիշատակ իւր, եւ ծնաւղաց իւրոց` տաւրն իւր  Կարապետ քահանաին եւ մաւրն իւր Համաւորին, եւ եղբարցն իւրոց Վրթանիսին, Առըստակիսին եւ Գրիգորէս քահանաին, եւ տէր Ներսէս եպըսկոպոսին, եւ ծնողաց եւ եղբարց նորին, եւ  Եսաի քահանաին, եւ որդու նորա Գրիգորէս կուսակրաւն աբեղաին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց նոցա, ամէն:

Եւ որք պատահիք սմա տեսութեամբ, կարդալով կամ աւրինակելով եւ լսելով [յ]իշեսջիք աղօթս ձեր, եւ ինքն ողորմածն աստուած առհասարակ ողորմեսցի ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս, ամէն:

Ես սակաւ գծողս զՈվաննէս սոսկանուն աբեղա յիշել ի տէր:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3990

 

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Սիւնիք, Արեւյիս գիւղ

 

Փառք ամենասուրբ երրորդութեանն, որ ետ կարողութիւն մատնադէտ եւ իփչուն (՞) գրչի Գրիգորի, որ աւարտեցաք զառատաբուխ շնորհս ողորմութեան` սուրբ Աւետարանս փրկչական: Թվականութեանս Հայոց ԹՃԻ. (1471), երկիրս Սիւնեաց, գեղս որ կոչի Արեւյիս, ընդ հովանեաւ սուրբ Գրիգորիս:

Այլ ետ գրել զսա Գալուստ քահանայ ի հալալ ինչ[ից] իւրոց [յ]իշատակ իւր, եւ ծնողաց իւրոց` զհայրն իւր զՄարտիրոս, զմայրն Շատնամ, զաւագ եղբայրն զԹայփշայ, զԵղիայ, զկարգաւորն եւ զհոգեւորն Վարդան, Ոհանէս:

Արդ, որք աւգտիք ի [ս]մանէ տեսանելով կամ աւրինակել[ով], անմեղադիր լերուք, զկար մեր այս էր: Զի փափաքանաւք ետ գրել զԱւետարանս Գալուստ քահանայ աշակերտել մերում, ի ժամանակին, որ եսպան Հաս[ան] -պէկն սուլթան Պուսայիթն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա 57, Մ. Տ. Մ.

 

Հետ. ստացող` պարոն Սմպատ

 

Ես` պարոն Սմպատս առի զկենսաբեր Աւետարանս յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց` զհայրն իմ Ստեփանոս, մայրն իմ Մարգարիտ-Խաթուն, զպապն իմ Սմպատ, զմեծ պապն Իվանիկ…: Ի թվ. ՋԻ. (1471):

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Նախավկա 161/11, Ս. Տ. Ա.

 

Կազմի նորոգող` Ալեք[ս]իանոս

Վայր` Տաթեւ

 

ա

 

Կամաւ ամենակալին աստուծոյ հաւր եւ որդոյ եւ հոգոյն սրբոյ ես Շապան գնեցի զՇարակնոցս ի հալալ ընչից իմոց ի Որդանան քահանաէ, յիշատակ ինձ եւ վայելումն որդոյն իմոյ Շահտանին: Արդ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զՇապան, եւ զկողակիցն իւր Ափիմէլիք, եւ զհայրն իւր Ասնաւոր, եւ զմայրն իւր Կուլմէլիք, եւ զամենայն արեան մերձաւորքն…:

Արդ, եղեւ նորոգութիւն կազմի սոր[ա ձեռ]ամբ Ալէք[ս]իանոսի արքեպիսկոպոսի, ի սուրբ ուխտս Եւսթա[թէի], ընդ հովանեաւ սուրբ Առաքելոյս, ի յառաջնորդ[ութեան] Շմաւոն վարդապետի եւ  Ստեփանոս արքեպիսկոպոսի, եւ ի փակակա[լու]թեան արի եւ քաջ Ովանէս կրաւնաւորի, ի թու[ական]ութեանս Հայոց ՋԻ. (1471):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ИВ АН В-82

 

Գրիչ` Մաթէոս

Վայր` Մեղուանց վանք

 

… Զոր եւ տեսեալ զսորայսն անճառ փրկագործութեան խորհուրդ բարեմիտ եւ սրբահաւատ կինս այս Անթառան, դուստր Թադէոս քահանային, ոչ ունելով մարմնաւոր զաւակ ի վերայ երկրի, այլ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս յիշատակ… հոգւոյ իւրոյ, եւ բարի ծնաւղացն իւր` հաւր Թադէոս քահանային եւ մաւրն իւր Խիկարին, եւ եղբաւրն իւր Սահակ սարկաւագին, եւ հանիկին Խոնդքարին, եւ որդոյ նորին Յոհանիսին, եւ կենակցին իւրոյ  Հովադեղին եւ ամենայն արեան մերձաւորաց` կենդանեաց եւ ննջեցելոց, եւ մեղաց թողութիւն խնդրեն ի Քրիստոսէ:

Եւ արդ, ես`… Մաթէոս մեղուցեալ գրիչս… գծագրեցի զսա մեղսամած մատամբ իմով ի յաստուածաբնակ վանս, որ կոչի Մեղուանց վանք, ընդ հովանեաւ հրաշափառ Կաթողիկէիս, որ յանուն լուսոյ մաւրս սուրբ Աստուածածնիս, եւ [ամենա] գով սուրբ Յարութեանս, եւ վարդապետաց գերեզմանացս, եւ ամենայն սրբոցս, որ աստ հաւաքեալ կան. ի հայրապետութեան տեառն տէր Ռստակիսի` ի յաթոռ սուրբ Էջմիածնի, ի թուականութեանս Հայոց ՋԻ. (1471):

Եւ արդ, յերես անկեալ աղաչեմ զսրբութիւնդ ձեր հարք եւ եղբարք յիշել եւ զիմ անարժանութիւնս… եւ զուսուցիչն մեր զտէր Յոհանէս ամենայն սրբութեանց վարպետ, եւ քոյրն իմ զՂատերես մահդասին, որ բազում աշխատանօք ծառայեաց մեզ…:

Աստուած վայելել տացէ զսուրբ Աւետարանս Թադէոս քահանային, որ է թուխ երէց, եւ որդոյ նորին Սահակ սարկաւագին, եւ միւս զաւակին Դաւթին, եւ Քրիստոսի փառք:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 3756

 

Վայր` Անգեղակաւթ գեղաքաղաք

 

Ո՜վ սուրբ ընթերցողք եւ լսաւղք սուրբ Աւետարանիս, յիշեցէք զՇմաւոն րաբունապետն եւ զտէր Ստեփանոս արհեպիսկոպոս Սիւնեաց նահանգէ, որ ետ զսուրբ Աւետարանս ի գեղաքաղաքն  Անկեղակաւթ, ի սուրբ եկեղեցին Սարգիս նահատակն: Արդ, եթէ ոք հանել ջանայ զսուրբ Աւետարանս ի դրանէ սուրբ եկեղեցոյս` ի մերոց կամ յաւտարաց, հանէ զնա Քրիստոս աստուած ի խաւարն արտաքին, եւ մասն եւ բաժին զնոցայն առնու, որ զտէ րն ի խաչ հանին, եւ ընդ նոսա դասակցի, ամէն, եղիցի, եղիցի:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 1511

 

Վայր` Շհապունեաց-ձոր, Կուքի գիւղ

 

… Արդ, այս Տաւնացոյց կարգեալ բովանդակ տարոյ աշխատութեամբ տէր Իսրայէլի Խաչենեցոյ եպիսկոպոսի, հրամանաւ Վանական վարդապետի, ի խնդրոյ Ջալալ-Դօլին` տեառն Խաչենոյ եւ տէր  Գրիգորի եպիսկոպոսի, որք աղաչեցին զտէր Իսրայէլ եպիսկոպոսն, հայեցեալ ի կորովութիւն մտաց նորա եւ ի ժուժկալութիւն բարուցն: Եւ նա յանձին կալաւ եւ ջանս եդ գտանել զաւր նահատակութեան սրբոցն, որ գրեալ կայ ի լիակատար պատմութիւնն, համառօտելով նմա զսքանչելի կատարումն սրբոցն, եւ եդ ընդ այլ կարգել Յայսմաւուրսն, զոր կարգ ամսոցն հայիւ եւ հոռոմիւ միաշունչ եղեալ անսղալ զտարին կատարեն:

Բայց ոմանք յանգէտս եղեալ [հակառ]ակեն այսպիսի գեղեց[իկ եւ սքանչելի ընթերցո]ւածոց, որ աւրըստաւրէ զլսելիս մեր զարհուրեցուցանէ եւ դողումն ցաւագին տայ անձանց մերոց:

Եւ արդ, եթէ այնպիսեացն է արքայութիւնն երկնից, ապա մեզ զի՞նչ լինի` ծուլիցս եւ հեզգացելոցս: Այլ միայն յայս ապաւինեալ յառաջ ընթանալ յաւժար սրտիւ, եւ առնել զյիշատակ սրբոցն եւ բարե խօս ունել առ աստուած, զի յաշտեսցի ընդ մեզ, եւ բարձցէ յաշխարհէ զպատուհաս մեղաց մերոց, եւ արժանի արասցէ սրբոցն փառաց հասանել ի Քրիստոս Յիսուս ի տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս ամէն:

Ի թվաբերութեանս Հայոց ի ՋԻ. (1471) թուականին գրեցաւ գիրքս սոսկացուցիչ ի ձորս Շհապունեաց, ի գեւղս որ կոչի  Կուքի, ընդ հովանեաւ սուրբ Հազարաբիւրացս, եւ սուրբ կաթուղիկէիցս` սուրբ Աստուածածնի եւ սուրբ Ստեփաննոսի, եւ գեղամիջի սուրբ Գրիգորիս, եւ սուրբ Նշանիս, եւ այլ միահամուռ Վարդանանց սուրբ նահատակացս, ի հայրապետութեան տեառն Ռստակիսի, եւ յաշխարհակալութեանն  Հասան-բակին, որ յաղթեաց Ջհանշային, եւ եկեալ ի դաշտն Խօեայ եւ փախըստական արար զՀասան-Ալի, եւ երթեալ ի Ղարապաղն եւ անդ եւս զՊարսկաց բռնաւորն զզուլտան||

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 3854

 

Գրիչ` Յակոբ

Վայր` Շարվանոյ երկիր, Սաւկութլու գիւղ

 

ա

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն տկար ոգոյ մեղսաներկ եւ մատնադեդ անձին Յակոբի սուտանուն երիցի ելանել յաւարտ իրիս:

Արդ, եղեւ զրաւ գրչութեան սորա ի թվ. Հայոց ՋԻ. (1471),  ի յերկիրս Շարվանոյ, ի գեւղս Սաւկութլու, ի հայրապետութեան Աղուանից տեառն Թումայի, եւ ի ղանութեանն Շէրանշահի` որդոյ  Խալիլ-պէկի, ի խնդրոյ եղբաւրս մերում Աստուածատուր երիցին, որ ըստացաւ զսա ի հալալ արդեանց իւրոց` յիշատակ իւր, եւ ծնողաց իւրոց` հաւրն եւ մաւրն, եւ որդոցն իւր, եւ կողակցին իւրոյ, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն իւրոց` կենդ անեաց եւ որք փոխեցեալ են աստեացս ի յանանց կեանսն:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեանդ, որք հանդիպիք սմա տեսութեամբ [եւ]   կամ գաղափար առնելով, յիշեցէք ի մաքրափայլ եւ ի մեղսաքաւիչ յաղաւթս ձեր զստացող սորա զտէր  Աստուածատուրն եւ զվերոյգրեալքդ ի սմա: Ընդ նոսին եւ զհաւրքոյրն իմ զԽոնդշա ապաշխարողն, այլ եւ զմիաբանքս առհասարակ եւ որք մասն ինչ ունին ի սմա երախտիս: Ընդ նոսին եւ զեղկելի գծող սորա զՅակոբս` զծոյլս եւ զընկղմեալս ի մէջ մեղաց, եւ զծնաւղսն իմ յիշել ի տէր, եւ աստուած յիշողացդ զմեզ ի բարի եւ յիշեցելոցս ողորմելի Քրիստոս գթածն ողորմեսցի այժմ եւ յաւուրն աներեկի, ամէն, եղիցի, եղիցի:

Այլ եւ խոշորութեան եւ անարհեստ գրչութեան սորա անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր:

 

բ

 

Ողորմեա ստացողի գրոցս տէր Աստուածատուրին եւ ծնողացն իւր բարի եւ զաւակացն եւ ամենայն արեան մերձաւորացն իւր:

 

Այլ եւ գծողիս անպիտանի

Մեղաւք լցեալ յոյժ աղտեղի

Սուտ անուանեալ քահանայի,

Որ եւ Յակոբ վերակոչի,

Եւ ծնողացն իմ Ջանիպէկի եւ Մամխաթունի,

Եւ որ ի սմայ մասն ինչ ունի:

Քրիստոս աստուած առհասարակ ողորմեսցի

Յիշողացդ զմեզ ի բարի

Եւ յիշելոցս, ամէնայնի, ամէն, եղիցի, եղիցի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2846

 

Գրիչ` Վարդան

 

… Բարեպաշտ տանուտէրն Արթուխշէն եւ կենակիցն իւր Դովլաթն… յաշխարհիս լալոտ աչօք եւ տրտում կացին ի վերայ իւրեանց զաւակացն` սրտաբէկ եւ սրտահառաչ, զի իբրեւ զ[Յ]ոբայ փոր ձանք եկն ի վերայ սոցա, որ զրկեցան յորդոց եւ ի դստերացն, վասն զի զմին որդին ի ճանապարհ սպանեցին, եւ մինն ի տունն մեռաւ: Եւ մին որբ մնաց սոցա մխիթար, եւ նա էլ զարգացաւ եւ եհաս մահն եւ զնա միջաբեկեաց, եւ սոքա մնացին ողորմ ու լալի ի վերայ աշխարհի: Եւ յետոյ ետուն գրե լ զսուրբ Աւետարանս յիշատակ իւրեանցն եւ իւրեանց զաւակացն եւ իւրեանց ծնողացն, եւ դուք հանդիպողք սորա` ընթերցողք եւ լսողք, լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք Արթուխշին եւ Դովլաթին, եւ որդոցն` Պարոնշին, եւ Քարիմշին, եւ այլ տղայոցն, եւ որբիկ Մուրադին, եւ նորին մօրն Խաթուն-Փաշին, եւ Արթուխշի հօրն` Քարիմշին, եւ մօրն` Մարթա-Խաթունին, եւ եղբօրն Դովլաթշին, եւ  Դովլաթի հօրն Էվատշին, եւ Աւագ-Տիկնոջն, եւ քւերցն` Դիլշատին եւ Խայխաթունին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորացն սերտ սիրով աստուած ողորմի ասացէք…:

Եւ արդ ես` անարժան գծողս Վարդան սուտանուն էրէց, տեսի զսէր եւ զփափաք սոցա, յանձն առի զսուրբ Աւետարանս, եւ ողորմութեամբն աստուծոյ կատարեցի ի քաղաքս որ կոչի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Վարդան զօրավարին, ի թուականութեանս Հայոց ՋԻ. (1471), ի հայրապետութեանն տեառն Ստեփանոսի եւ Արիստակիսի Բ. կաթողիկոսացն, ի թագաւորութեանն Հասան-բէկին, որ եսպան զՋհանշէն եւ տիրեց բոլոր աշխարհիս: Եւ դուք` հարք եւ եղբարք, յիշեցէք ի Քրիստոս զվերոյ յիշեցեալն զԱրթուխշէն, եւ զհօրեղբայրն  զՍուլթանշէն, եւ զնորին որդին զԱւետիսն, եւ զքոյրն զՈւլուս-Խաթունն, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորք սորա, եւ զիս` զմեղապարտ գծողս` զՎարդան սուտանուն էրէց, եւ զիմ ծնօղսն, եւ զիմ եղբարքն, եւ զորդիքն իմ`  զՆիկողայոս քահանայն, որ զՅոհան գլուխն նա գրեաց, եւ զմիւս որդին զՅովաննէսն, որ երիտասարդ հասակաւ ի Քրիստոս փոխեցաւ, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորքն իմ, եւ զայնոսիկ, որ ի վերայ մեր երախտիք ունին…:

Դարձեալ, աստուած-ողորմի ասացէք Արթուխշի քեռուն` Ստեփանոսին, եւ որդոյն Մխիթարին, եւ աստուած ձեզ ողորմի, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5401

 

Գրիչ` Յովանէս

 

ա

 

Փառք… որ ետ կարողութիւն տկարութեան իմոյ հասանել յաւարտ սուրբ Աւետարանիս ի դառն եւ ի վըշտալից ժամանակիս, զի խիստ ուրախութեամբ սկսայ եւ տրտմութեամբ աւարտեցի:

Արդ, որք հանդիպիք սմայ կարդալով կամ տեսանելով, լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք ստացողի սուրբ Աւետարանիս Փաշին, եւ Թօդանին, եւ մաւրն Շամշայ-Խաթունին, եւ եղբօրն Յովանիսին եւ Թաւաքալին, եւ հաւրեղբօրն  Առաքել կրօնաւորին, եւ քըւերցն Սուլտանին եւ Հռիփսիմին, եւ որդոցն Ազնաուրին, Վարդանիսին եւ Սուքիասին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորացն` կենդանեաց եւ հանգուցելոցն, եւ զՍտեփանոսն, եւ զորդին իւր  զԹումա կրօնաւորն, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորս…:

Ընդ նոսին եւ ինձ` անարժան գծողիս մեղաց թողութիւն խնդրեցէք, եւ իմ ծնօղացն` հաւրն իմոյ Մէլքէսէթ քահանայի եւ մօրն իմոյ Խաթուն-Մէլէքի, եւ եղբաւրն իմոյ Մէլքէսէթ քահանայի, եւ Կարապետ քահանայի, եւ  Մկրտիչ սարկաւագի` տարաժամ փոխեցելոյն ի Քրիստոս, եւ եթող մեզ սուք անմխիթար, զի եկին ազգն անիծեալ եւ ժանդաբարոյ ի գեօղն Շատւան, եւ ղազայ էրին, եւ Է. (7) հոգի սպանեցին: Ո՜հ, ո՜հ, ողորմելի մահս, այս ամենայն եկն ի վերայ մեր վասն մեղաց մերոց:

… Գրեցաւ սուրբ Աւետարանսընդ հովանեաւ սուրբ Թումայի առաքելո եւ սուրբ Գէորգեա զաւրավարի, ձեռամբ յոգնամեղ գրչի Յովանիսի, որ միայն զանունս ունիմ եւ ոչ զգործս բարի, զի անհաստատ եմ ի գործս բարութեանն: Գրեցաւ ի թվականիս ՋԻ. (1471)…:

Ով ոք որ զպահա[րա] ն գրոցս կտրէ, թէ այս է, ու թէ այլ` նայ ինքն ջնջի ի դպրութենէ կենաց. գիրքն'ւ Աւետարանն աստուած անուանի, չէ պարտ զպահարան գրոցն կտրել, շատ թերի'ւ անհաւատ մարդ կենէ, աղաչեմ զձեզ` մի առնէք զայդ: Աստուած զայն մարդն աւրհնէ, որ զայն բան չառնէ:

 

բ

 

Դարձեալ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ դասք լուսերամից, կրկին յիշեցէք ի Քրիստոս զԹումայ կրօնաւորն, եւ զծնօղսն իւր` զհայրն իւր զՍտեփանոս, որ սրախողխոխ եղեալ կատարեցաւ ի յանաւրինաց, եւ զմայրն իւր  զԴուխտար, եւ զեղբարքն` զԱւետիս եւ զՅովանէս, եւ զհարսներն` զՇամշայ եւ զԽաթուն Մէլէք, եւ զորդիքն իւրեանց` զԷլէսան, զՅոհանէս, զՍտեփանոս եւ զԳասպար, եւ զայլսն ամենայն, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ աստ ուծոյ ի միւսանգամ գալըստեանն իւրում, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6767

 

Գրիչ` Մէլքիսէդ

Վայր` Խառաբաստոյ վանք

 

ա

 

… Եւ արդ, ես` յետինս ի գրչաց եւ ունայնս յամենայն հոգեւոր բարեաց, անարժան այսմ շնորհի եւ աստիճանի, սոսկանուն քահանայ Մէլքիսեդ, հարկեալ ի վեհափառ հրամանէ մեծի տէր  Գրիգորու, ձեռն ի գործ արկի մեծաւ տաժանմամբ եւ մեղսամակարթ մատամբ աւարտեցի: Եւ յուսամ ի մարդասիրութիւնն աստուծոյ սրբանուէր աղաւթիւք ձերովք, զի իմ բազում մեղացն եւ անթիւ յանցանացն թողութիւն արասցէ, ամէն:

Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ  Աւետարանս ի գեւղս Առեստ, եւ աւարտեցաւ ի սուրբ անապատս Խառաբաստայ վանք, ընդ հովանեաւ Արծըւաբեր սուրբ Աստուածածնիս, ի հայրապետութեան տեառն Ռըստակիսի, եւ յառաջնորդութիւն սուրբ ուխտիս  Յովանէս քաջ վարդապետի եւ տէր Յովանէս արքեպիսկոպոսի, եւ ի բռնակալութեանն Ուզուն-Հասանին, ի մեծ թվ. ՋԻ. (1471):

Արդ, որք ճաշակէք յաստուածային սեղանոյս կամ տեսությամբ, ընթերցմամբ եւ կամ աւրինակելով, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զստացաւղ սորայ զտէր Գրիգոր Առընջեցի կազմող աբեղայն, եւ զհարազատ եղբայրն զՄկրտիչ, եւ զեղբօրորդին զտէր  Յոհանէս կրօնաւորն, եւ զամենայն վերոյգրեալսն, եւ բոլոր սրտիւ աստուած-ողորմի ասացէք: Ընդ նոսին եւ զանպիտան գրիչս զՄելքիսեդ սուտանուն քահանայ, եւ զծնաւղսն իմ զԿարապետ եւ զԽոնդ-Խաթուն, եւ զեղբայրն Էմին-բէգն, նաեւ զհոգեւոր երախտաւորքն մեր եւ զմարմնաւոր, եւ զտէր  Իգնատիոս քաջ քարտուղարն, որ զսակաւ գիրս ուսոյց մեզ, յիշեցէք ի տէր զամենեսեան եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

Դարձեալ կրկին անգամ յիշեցէք ի Քրիստոս աստուած զտէր Գրիգորն, զտէր Յոհանէսն, եւ զտէր Կարապետն, եւ զեղբաւրորդիքն իւր զՄիրանշէն, զՇահմասուրն, եւ զքուրն իւր զՊստի-Խաթուն, եւ զԻնախշէն, եւ  զՔարիմշէն, եւ զայլ արեան մերձաւորսն…:

 

բ

 

Զստացող սուրբ Աւետարանս զտէր Գրիգոր Առընջեցի յիշեցէք ի Քրիստոս, որ յայսմ աւուր վարդ եբեր փիլոնաւն ի լի մեզ:

 

գ

 

… Խնդրեմ ի ձէնջ… ասել աստուած-ողորմի անարժան գծողի սուրբ Աւետարանիս` Մելքիսեդի, զի յոյժ մեղաւոր եմ, եւ աղքատ հոգւով եւ անմխիթար մարմնով, որ զրկեցայ ի կողակցէն եւ յորդւոյն, եւ աստուած յիշողացդ ողորմեսցի, ամէն:

 

դ

Նկարող` Կարապետ

 

ԶԿարապետ նկարողս յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած զձե[զ յիշէ]:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԲՑՎ 271, Խժիշկ գիւղ

 

Գրիչ` Յովհաննէս Մանգասարենց

Վայր` Արճէշ

 

Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուին Հայոց ՋԻ. (1471) ամին, ձեռամբ անարժան Յովհաննէս երիցու, ի քաղաքիս Արճէշ: Վասն որոյ աղաչեմ զձեզ աստուած-ողորմի ասացէք մեղաւորիս, եւ ուսուցչին իմոյ` քաջ րաբունոյն իմոյ Թովմայի, եւ ծնաւղաց իմոց Մանկասարին եւ Փաշային, եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի, ամէն:

Արդ, աւարտեցաւ սուրբ Աւետարանս յիշատակ Ծերունիս եւ իւր բարի կենակցին Ուսլու-Մէլէքին, եւ տուաւ ի գիւղն որ կոչի  Խժիշկ, ի դուռն սուրբ եւ հրաշագործ տաճարիս, որ յանուն սրբոյն Ստեփաննոսի նախավկային, ի հայրապետութեան ահարկու եւ հրաշատես հայրապետիս մեր տեառն Ստեփաննոսի, զոր տէր աստուած իբրեւ զարեգակն պայծառ պահեսցէ, ամէն: Եւ ի տանուտէրութեան երկրիս եւ գեղիս աստո ւածասէր եւ իմաստուն երիտասարդն պարոն Վաշօն, որդի պարոն Մկրտչին, եւ քահանայութեան տէր Ստեփաննոսին, եւ տէր Բարսեղ[ի], եւ տէր Յովհաննէս[ի], զոր տէր աստուած հաստատ եւ անսայթակ պահեսցէ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7782

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Արծկէ

 

… Գրեցաւ տէրունեան սուրբ Աւետարանս ի թուականիս Հայոց ՋԻ. (1471) ամին, ի քաղաքիս որ կոչի Արծկէ, ձեռամբ անարժանիս Յովաննէս երիցու, վասն որոյ աղաչեմ աստուած-ողորմի ասացէք ան[ար] ժանիս եւ ծնօղաց իմոց Յակոբ քահանայի, եւ աստուած ձեզ ամենեցուն ողորմեսցի, ամէն:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 4515, էջ 201-202 (Ղ. Փիրղ. Նշխարք պտմ. հայոց, Բ. )

 

Գրիչ` Յակոբ

Վայր` Արծկէ

 

… Աւարտեցաւ տառս որ կոչի Մաշտոց ձեռամբ Յակոբ սարկաւագի, յամի ՋԻ. (1471), ի քաղաքիս Արծկէ, ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարիս, որ յանուն սրբուհւոյ Աստուածածնին, եւ սուրբ Ստեփաննոսի նախավկայիս:

Եւ զիս` զմեղուցեալ գրիչ զՅակոբ յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ զծնողսն իմ զՅովհաննէս քահանայ եւ զՄարթայ…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

 

Երեւան 2632 գրիչ` Թումայ

Վայր` Աղթամար

 

… Եւ արդ, ես… սուտանուն քահանայ Թումայ… կատարեցի զսա մեղսամած մատամբ իմով յաստուածաբնակ կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ ամենայաղթ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Նշանիս, ի հայրապետութեան տեառն Ստեփանոսի, ի թուականիս Հայոց ԹՃ. ու Ի. (1471)…:

… Յիշեսջիք յերկնագնաց յաղօթս ձեր… ստացող սուրբ Աւետարանիս Բառեցի Մարտիրոսին, եւ ծնաւղացն իւր Աւետիսին, եւ որդոյն Աւետին, եւ կենակցին իւր Մարգրտին, եւ որդոյն  Ներսէսին… եւ զայլ ամենայն ազգատոհմսն նոցա եւ զարեան մերձաւորսն…:

… Ընդ նոսին եւ զամենամեղ Թումայ գծագրող սորա, եւ զծնօղսն իմ` զԳրիգոր քահանայ, որ ուսոյց մեզ զարուեստ գրչութեանս, եւ զՔրման-Խաթուն, եւ զկենակիցն մեր, եւ զորդին իմ  զԽաչատուր, որ յայսմ ամի փոխեցաւ առ Քրիստոս եւ եթող ինձ սուգ անմխիթարելի եւ վէր անողջանալի եւ ցաւք անբժշկելի…:

Եւ արդ, ես` Բառեցի Մարտիրոս եւ որդին իմ տուաք զսուրբ Աւետարանս յաստուածապահ գեօղն ի Յիր, ի դուռն Տիեզերաց սուրբ Աստուածածնին, յիշատակ, յիշատակ մեզ եւ ծնօղաց մերոց. եւ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսա ի դրանէ սուրբ Աստուածածնէն Տիեզերաց կամ  ծախելով, կամ գրաւելով, կամ այլ ինչ աղագաւ, ոչ ի մերոց եւ ոչ յաւտարաց, ոչ ի կարգաւորաց եւ ոչ յաշխարհականաց. եւ եթէ ոք յանդգնի եւ հեռացուցանէ` նա զանէծքն զաւձին եւ զԿայենին ժառանգեսցէ, եւ զմասն զՅուդային եւ զայլ խաչահանուացն առցէ ինքն եւ այլ կամակիցքն, նորա, հանդերձ ծնօղօք եւ ազգականօք, ամէն:

Այլ եւ յիշեցէք ի Քրիստոս զհամշիրաք եղբարն մեր զԿարապետ քահանայ, որ աշխատեցաւ ի ծաղկել սուրբ աւետարանիս. տէր աստուած տացէ վարձս ըստ վաստակոց իւրոց` զերկնից արքայութիւն եւ զանբաւ բարութիւն ամէն…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6359

 

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Խաչնայձորոյ ս. Ստեփանոս

 

Փառք… որ արժանի արար զնեխեալ մեղաւք եւ զանարհեստ եւ զանարժան Սարգիս գրիչ սուտանուն կրաւնաւոր հասանել ի վերջին գիծ սուրբ Աւետարանիս, ի թուաբերութեան հայկազան տումարիս ՋԻ. (1471), ի սուրբ եւ ի գերամաքուր յանապատիս Խաչնայձորոյ սուրբ Ստեփանոսիս, եւ սուրբ Սարգիս, եւ այլ բազում սրբոց, որ աստ կան հաւաքեալ:

Արդ, յերեսս անկեալ աղաչեմ զընթերձողքդ սուրբ Աւետարանիս եւ զհանդիպողք` յիշել ի մաքրափայլ յաղաւթս զիս` զանարժան գրիչ Սարգիս սուտանուն եպիսկոպոս եւ զծնօղսն իմ, զի բազում աշխատութեամբ եւ ջանիւ գծագրեցի զսուրբ Աւետարանս…:

… Մաղագիայ միայնակեցն եւ եղբայրն իւր Ազարիա քահանայն զսուրբ Աւետարանս գրել տուին ի հալալ ընչից իւրեանց, յիշատակ իւրեանց, եւ ծնողաց` հաւրն իւրեանց քահանային եւ մաւր, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ ՅՈՎՀԱՆՈՒ

Երեւան 6273, էջ 312, (Փիրղ. Նօտ. ) Վան` Հայկավանք

 

Գրիչ` Յակոբ

Վայր` Խուլայ վանք

 

… Շնորհիւ տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի զքրիստոսաւանդ սուրբ մատեանս ի սուրբ անապատ Խուլայ, ընդ հովանեաւ սուրբ Գէորգայ եւ սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Սարգսի զօրավարին, ձեռամբ մակոնատ կածնիս  Յակոբ անուամբ միայն կրօնաւորի, ի խնդրոյ Մովսէս դեռաբոյս կրօնաւորի…: Արդ, գրեցաւ ի թուին Հայոց ՋԻ. (1471), ի վերադիտողութիւն սուրբ անապատացս Խուլայ եւ Աբդըլմսիհայ` երիցս երանեալ քաջ հռետորի Գրիգոր վարդապետի եւ այլ ամենայն միաբանիցն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6379

 

Գրիչ` Մելքիսէթ

Վայր` Բաբերդ

 

… Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուիս Հայոց ՋԻ. (1471), ի յանառ դղեակս ի Բաբերդու քաղաքս, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի եւ սուրբ Հրեշտակապետի եւ այլ [սրբութեանցս, որ աստ] կան հաւաքեալ, [ձեռ] ամբ անարհեստ գրչի Մելքիսէթ սուտանուն իրիցու:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան որք ընթեռնոյք զսա յիշեսջ[իք] զամենայն երախտաւորսն եւ զուսուցիչքն իմ, եւ մեղաց թողութիւն խնդրեցէք ինձ եւ իմոցն ամենայնի. եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի եւ այնոցիկ, որ ի լսելն զամէնն ասեն:

… Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս, յիշեսջիք ի սուրբ եւ ի մաքրափայլ աղաւթս զՇնոֆոր-Խաթունն, որ ստացաւ զսա ի հալալ արդեանց իւրեանց, յիշատակ իւր, եւ կողակցին Աստուածատրին, եւ իւր զաւակին  Սատաղին, եւ ազգականացն իւր Զաքարէ եւ Վարդին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց…:

Այլ եւ եդաւ սայ ի դու[ռն] Գէորգեայ զաւրավարին, որ է ի դղեակն, որ ասի Յուշապկա. ի ձեռն Կարապետ քահանաին եւ Գէորգ քահանաին եւ ||

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երուսաղէմ 1286 Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ` Աւետիք

Վայր` Աւագ վանք

 

Գրեալ ի թու. ՋԻ. (1471), ի սուրբ անապատն Աւագ վանք, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի եւ սուրբ Կարապետի, ի խնդրոյ Սարգիս արքեպիսկոպոսի, ձեռամբ Աւետիք կրօնաւորի:

 

ՃԱՇՈՑ

Բ. Կիւլէսէրեան, Ցուցակ Անկիւրիոյ, հմր. 28, սիւն. 167-169

 

Գրիչ` Թորոս Երուսաղեմացի

Վայր` Սիւրի-Հիսար Անկիրիոյ 

 

ա

 

Արդ, ի յոքունց ի մարդկայնոցս ազգէ, ըստ բազմապիսի բարուցն եւ ախորժակացն իւրեանց թողին յիշատակ յաշխարհիս յապագա ժամանակս յազգս որ ծնելոցն իցեն: Ոմանք ըստ ճգնութեան մեծութեան եւ փառացն փարթամութեան, շինուածս մեծաշահս եւ գումարս մարտի բազմահանդէս պատերազմաց: Վասն որոյ եւ ես նուաստ եւ անիմաստ եւ անարհեստ գրիչս Թորոս եպիսկոպոս  Երուսաղեմացիս ձեռն արգի ի գործս, որ ի վեր է քան զկար իմ, ի ժամանակս ծերութեան, տկարացեալ անձամբ եւ պակասեալ ի լուսոյ, եւ յաւտարաբնակ տեղոջ:

Արդ, եղեւ զրաւ գրչութեան սորա ի թվականութեանս Հայոց ՋԻ, (1471), նոյեմբեր ԻԴ. (24), ի յաստուածապահ քաղաքս Սիվրասարն, ընդ հովա նեաւ սուրբ աստուածաբնակ տաճարիս սուրբ Աստուածածնիս եւ այլ սուրբ տաճարացս, զոր Քրիստոս աստուած անշարժ պահեսցէ մինչեւ ի սուրբ եւ ի միւսանգամ գալուստն իւր. ընդ որսս եւ զպատուելի քահանայք եւ զքրիստոսասէր ժողովուրդ քաղաքիս այս պահեսցէ Քրիստոս յամենայն փորձանաց հոգոյ եւ մարմնոյ, որ բազում սիրով եւ պատուով ընկալան զմեզ, որոց Քրիստոս արասցէ փոխարէն յիւր սուրբ արքայութեանն, ամէն:

Արդ, գրեցաւ ի խնդրոյ աստուածասէր եւ հոգեւոր [Ս]արգսին, որ ըստացաւ զգիրգս յիշատակ հոգո իւրոյ եւ եդ ի սուրբ Աստուածածնին, ձեռամբ բազմամեղ եւ փցուն գրչի Թորոս եպիսկոպոս Երուսաղեմացոյ:

Յերեսս անկեալ աղաչեմ յիշել զսուրբ հանդիպողսդ եւ զկարդացողս յիշել յաղաւթս եւ մեղաց թողութեան խնդրել ինձ, եւ ծնողաց իմոց` հաւրն իմոյ Աբրահամի եւ մաւրն իմոյ Նուրխաթունի, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց  Շահրիեարենց կոչեցելոց: Աղաչեմ յիշել եւ զՍտեփաննոս Չամուշն եւ զծնաւղս իւր, որ բազում եւ անչափ աշխատեցաւ հետ մեզ ի գրոցս գրել, եւ զամենայն պիտոյս գրոցս եւ զմերն անպակաս հոգաց, զոր Քրիստոս արժանի արասցէ իւր տեսութեանն եւ անտրտում ուրախութեանն:

Դարձեալ աղաչեմ անմեղադիր լինել սղալանաց եւ խոշորութեան եւ անյարմարութեան գրիս, զի ի ժամանակի ծերութեան եւ տկարութեան գրեցաւ, այլ միով տէր ողորմայիւ յիշել, զի թերեւս թողութիւն մեղաց գտից ծովացեալ մեղաց իմոց, զի բազում են քան զաւազ ծովու. զի եւ դուք յիշեալ լիջիք յամէնողորմ փրկչէն Քրիստոսի:

Յիշեցէք եւ զպարոն մղտէսի ղարան, որ գրոցս գինն շուտով գտաւ եւ մեզ երեխտաւոր եղեւ, աստուած ողորմի իւր ծնօղացն, ամէն:

 

բ

 

Քրիստոս աստուած, քո սուրբ յարութեամբդ թողութիւն շնորհեա աշխատողի սուրբ մատենիս մեղուցեալ եւ փցուն գրչի Թորոս եպիսկոպոսի Երուսաղեմացոյ, եւ ծնողաց իմոց` հաւրն իմոյ Աբրահամի եւ մաւրն իմոյ  Նուրխաթունի, եւ հաւրաքեռն իմոյ Խէրխաթունի, եւ եղբաւրն իմոյ Յոհաննէս սարկաւագի` փոխեց[ել]ոյն առ Քրիստոս: Նաեւ Ստեփաննոս Չամուշին, որ բազում եւ անչափ կու աշխատի հետ մեզ, եւ հատոյ նմա փոխարէն յարքայութ եան քում: Եւս առաւել այնոցիկ, որ մի սրտիւ աստուած ողորմի ասեն, եւ քեզ փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4515, էջ 204 (Ղ. Փիրղ. Նշխարք պտմ. Հայոց, Բ. )

 

Գրիչ` Մկրտիչ եպիսկոպոս

 

… Արդ, յանկ ելեալ կատարեցաւ սուրբ Աւետարանս… ի խանութեան Հասան-բէկին, որ տիրեաց բազում գաւառաց եւ աշխարհաց, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարժան գրչի Մկրտիչ եպիսկոպոսի, եւ թուականիս Հայոց ինն հարիւր եւ քսան յաւելորդի (1471), ի խնդրոյ բարեմիտ կնոջն Մարեմ կոչեցեալ, յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ ծնողաց իւրոց` հօրն Գամիսէ (՞) եւ մօրն Շահռուղին, եւ որդւոյ իւր Սպանդիարին…:

Դարձեալ, աղաչեմ յիշեսջիք զմեղապարտ գծողսս զՄկրտիչ եպիսկոպոս, եւ զուսուցիչն իմ զՅովաննէս կրօնաւոր, եւ զՅոհաննէս քարտուղարն, եւ զծնողսն իմ. եւ որ յիշէ յիշեալ լիցի ի Քրիստոսէ…:

 

ԺԱՄԱԳԻՐՔ

Երեւան 4515, էջ 203 (Ղ. Փիրղ. Նշխարք պտմ. Հայոց, Բ. )

 

Նորոգող` Կիրակոս

 

Զվերջին ստացող տետրակիս` զարհեպիսկոպոսն տէր Մկրտիչն, որդի խոջայ Շամշատինին եւ առաջնորդ սուրբ աւխտիս, որ է անուամբ Ամենափրկիչ, եւ է ի սպասաւորութիւն եւ յաշխատութիւն սորա փոյթ եւ արի, զոր տէր աստուած պահեսցէ հաստատուն իւրով սուրբ կրօնաւորօքն, ամէն:

Արդ, նորոգեցաւ ձեռամբ ամենամեղ եւ անարժան Կիրակոս եպիսկոպոսի, ի թուականիս ՋԻ. (1471), սեպտեմբերի Ի. (20)…:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 4515, էջ 201 (Ղ. Փիրղ. Նշխարք պտմ. Հայոց Բ. )

 

Գրիչ` Անդրէաս

Վայր` Եւդոկիա

 

… Գրեցաւ եղանակաւոր տառս որ կոչի Գանձատետրս, ձեռամբ անիմաստ գրչի Անդրէաս քահանայի, ի թվ. Հայոց ՋԻ. (1471), ի քաղաքիս Եւդոկիոյ, ի դուռն սրբոյն Ստեփաննոսի նախավկային եւ սրբոյն Սիմէոնի ||

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՍՑՎ հտ. Ա. 23, էջ 59

 

Գրիչ եւ տէր` Թադէոս

Վայր` ի սահմանս Երուսաղէմի

 

Դարձեալ ծաներուք, ո՜վ սուրբ եղբարք, որ տուաք յիշատակ հոգոց մերոց զսուրբ Աւետարանս` հոգեւոր որդոյ մերոյ եւ աշակերտին իմ տէր  Աբրահամ դեռաբուսիկ քահանային Մսըրցոյ: Աստուած աւրհնէ զինքն, զիւր որդիքն, ողորմեսցի Քրիստոս աստուած իւր ննջեցելոց հոգոյն, զի բազում անգամ աշխատեցաւ հետ ի մեզ, ի մարմնաւոր պիտոյիցս ծառայութիւն անելով. եւ դայ ի յիսան է փող մ' չէ տեսել: Աստուած հատուցանէ իւր միւսանգամ գալըստեանն, ամէն:

Ծաներուք, ո՜վ սուրբ եղբայրք, վկայութեամբ Աբրահամ վարդապետին, եւ տէր Տաւնականին, եւ տէր Սողոմոնին, եւ տէր Հայրապետին, որ տըւաք զսուրբ Աւետարանս յիշատակ հոգոց մերոց տէր  Աբրահամին, եթէ ոք կամիցի ի դմանէ դաւի անելով կամ գողանալով` ըզմասն Յուդայի առցէ եւ զխաչհանողացն: Թվականութեանս Հայոց ՋԻ. (1471):

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 3505

 

Գրիչ` Մէլքիսէթ

 

Փառք… որ հասոյց զիս ի յաւարտ Գանձարանիս, զոր փափա[գա]նաւք սրբագրել երէտ Ղարաճա Յոհաննէսն, յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց. որք հանդիպիք եւ եղանակէք յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զբցուն գրիչս`  զՄէլքիսէթս, եւ զստացող սորա զՂարաճա Յոհանէսն, եւ զծնաւղս իւր, եւ աստուած զձեզ յիշէ իւր յարք[այ]յութիւն, ամէն:

Գրեցաւ Գանձարանս ի թվիս Հայոց Ջ[Ի] (1471՞):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Տեղը անհայտ Մ. Տ. Մ.

 

Կազմող` Յովսէփ

 

Ես Յովսէփ եպիսկոպոս կազմեցի Աւետարանս ի թւին Հայոց ՋԻ. (1471): Ով կարդայք` ի սուրբ յաղաւթս ձեր յիշեցէք եւ աստուած ողորմի ասացէք, եւ որք յիշէքդ յիշեալ լիջիք եւ դուք ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ, ամէն:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Ն. Ջուղա 326, Մ. Տ. Մ.

 

Արդ, գրեցաւ ի թվ. Հայոց ՋԻ. (1471), ի հայրապետութեան տէր Արիստակիսի, եւ յետոյ նստեալ յաթոռ սուրբ Լուսաւորչին` տէր Գրիգոր րաբունապետն ամենայն Հայոց, եւ զեղբայրն իւր Շահապ, որ յանկարծամահ եղեւ: