Հայերէն Յիշատակարաններ

ՀԱՒԱՔՈՒՄՆ ԲԱՆԻՑ ՆԱԽՆԵԱՑ

Երեւան 6273 (Ղ. Փիրղամելեան. Նշխարք պատմութեան Հայոց), էջ 353-356, Մշոյ ս. Կարապետ, Վենետիկ 304 (643) Բ. Սարգիսեան, Ցուցակ. հտ. Բ. 11591161

 

ա

 

Ի ՋԼԷ. (1488)թուականին եղեւ արհաւիրք ի բազում տեղիս, եւ կոտորեցաւ ազգն տաճկաց, զի յաշխարհն չաղաթային բազում պատերազմունք եւ արեան հեղումն եղեւ, եւ Մսրա սուլթանն եւ Հոռոմոց խոնդքարն զմիմեանս ջարդեցին եւ կոտորեցին: Եւ մեծ սօֆի Արտաւէլ քաղաքին ժողովեաց թղթով իւրով զամենայն սօֆիսն իւր` յամենայն երկրէ, զի էր սահմանք եւ սովորութիւն նոցա, որ յամենայն ամի փութային ի կոչն նորա յամենայն աշխարհէ կարմրագտակ սօֆիքն, եւ զինուորէին նմա իւրեանց թոշակօք եւ փոխանակ առնելոյ ի նմանէ` ինքեանք տային նմա բազում ոսկի եի արծաթ, եւ յամենայն պատերազմունս ընդ որ երթայր` յօժարութեամբ կռուէին եւ մեռանէին առաջի նորա: Որ եւ ես հիացեալ եւ զարմանամ ընդ այնպիսի կորստական անմիտ միամտութիւնն, զի մոլորեցուցիչ արուամոլն զայն՝ մեծ մարգարէ կարդային թիւրեալքն ի ճշմարտութենէն, եւ սքանչելեօք համբաւէին զանուն նորա՝ եթէ ցամաք ոտիւք (անցանէ) ի վերայ գետոց, եւ թաղսեայ կացնաւ իւրով կտրէ զքար եւ զերկատ եւ զամենայն ինչ. եւ այլ բազում սուտ համբաւօք բարձրացուցանէին զկործանեալն ի չարիս: Որ եւ ժողովեաց յայսմ ամի արս իբրեւ ԽՌ. (40, 000), եւ գնացեալ խաբեութեամբ եմուտ ի Շամախի, ի զամենեսեան, որ ի ձեռն էած ի քրիստոնէից եւ ի տաճկաց` զարս եւ զկանայս սրով կոտորեաց, եւ զքաղաքն ամենայն հրով այրեաց` կումաշօքն եւ որ ինչ էր ի նմա: Եւ զմանր տղայքն ժողովեալ առ ինքն եւ դիզեալ ի վերա միմեանց հինգ եւ վեց, եւ ինքն հարեալ ի վարուստ նիզակաւ` անցուցանէր մինչեւ ի ներքին տղայն. եւ վերացուցեալ նիզակաւն կանգնէր, եւ տղայքն աղիողորմ թալկանային ոտիւք եւ ձեռօք ի ծայրս նիզակացն. եւ նա ծափս հարկանէր ուրախութեամբ եւ ասէր` Այս է ճշմարիտ ղազայն: Եւ զանասունն զամենայն` զձի եւ զջօրի, զուղտ եւ ոոչխար սրով կոտորեաց, եւ այնպէս ոչ խնայեաց ի մարդ եւ յանասուն: Զոր գոյժ արկեալ տէրն Շամախու ի Թաւրէզ, առ փատշահ փեսայն իւր Աղուպ, եւ ծանոյց նմա: Եւ նա յուղարկեաց զիշխանն մեծ Սուլէման բազում զօրօք, որ գնացեալ ջանիւ մեցու մարտեան, եւ յաղթեալ կոտորեցին առհասարակ զամենեսեան, եւ ինքեանց եւս շատք մեռան:

 

բ

 

Դարձեալ ի սոյն ամի եղեւ աստուածասաստ բարկութիւն ի սօֆիսն Կոտերոյ երկրին, է մօտ ի վանքն Ապարանից գեօղ մի սոֆէնոց Ատաբուք անուն, եւ բազում նեղութիւնս անցուցանէին ընդ աբեղայսն, եւ կըտրէին հանապազ զջուրս վանացն, եւ ոչ տային թոյլ հանգչել նոցա: Եի յաւուրըս բուն բարեկենդանին մի ոմն ի նոցանէ հարսանիս առնէր որդոյ իւրոյ, եւ ամենեքեան ժողովեցան անդ եւ արարին նմանութեամբ կատակ բազում: Եւ ապա բերեալ կողով մի եդին ի միջի` իբր սուրբ սեղան, աղիւս մի ի վերայ` որպէս զԱւետարան, եւ բերեալ սեաւ ջըլով շներ եւ կացուցին շուրջանակի, եւ եդին անուանս նոցա զվարդապետացն եւ զեպիսկոպոսացն, զոր ճանաչէին: Իսկ երկու ալեւորք խրատ ետուն նոցա եւ ասեն` Մի առնէր զայդպիսի կատակդ, այդ մեծ գունահ է ձեզ, որ զպեղծ շներդ ի սրբակաց ծառայքն աստուծոյ կու նմանեցուցանէք: Եւ նոքա եւս առաւել մոլեալ ի չարէն, եւ բերեալ զոմն կերպարանէին սուտ մեռեալ, զի յետոյ յարուցանիցեն, եւ ո՛չ յարեալ, այլ զառհաւատաչեայն ընկալնի զյաւիտեանից մահուն: Եւ ապա բերեալ գինի, բրդեալ հաց, տային շանցն` յօրինակ հաղորդի: Եւ նոյն ժամայն եղեւ ատուածասաստ բարկութիւն ի վերայ նոցա, զի եղեւ դղրդումն եւ ճայթումն ահագին, եւ ահեղ որոտմանէն ամենեքեան սատակեցան, որ ի տանն էին` բաց յերկուց ծերոցն: Եւ եկեալ իշխանն Դերջնոյ` ետեւս զահագին գործն եւ զարհուրեցաւ, եւ սուր քաշեալ կամէր զմնացեալսն ինքն կոտորել, զոր ոչ ետուն մոլնայքն թոյլ, վասն որոյ հանեալ զմնացեալսն ի գեղջէն եւ փոխանակ նոցա կացոյց զրիստոնեայս, եւ արար հայանոց…

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 4859

 

Գրիչ` Յոհանցս

Վայր` Այրիվանք

 

… Արդ, այսմ հոգեւոր եւ աստուածային եւ մեծափառ զանձուցս ցանկացողք եղեալ երիցս երանեալ` երկու հարազատ կրօնաւորք` Տէրտէր եւ Յովանես, եւ բարէմիտ եւ աստուածասէր Զաքարէն, եւ որդին իւր Մարգար քահանայ. եղեալք ի յանդաստանս եկեղե||ցւոյ, եւ տեսեալ զդրութիւնս սպասուցն եւ կարգացն եւ զզանազանութիւն ամենայն կահիցն, զոր եդեալ ի փառս աստուծոյ, եւ ի յաւգուտ մեր, ի լուսաւորութիւն հոգւոց մերոց, եւ ցանկացեալք տրփմամբ հոգւոյն այսմ բազմաշխատ մատեանիս եւ ետուն գրել զսա ի յարդար վաստակոց իւրանց…

Զոր եւ ես` տառապեալ յոգի տէր Յոհանէս եպիսկոպոս ըսկսայ եւ կարողութեամբ աստուծոյ գծագրեցի մի ըստ միոջէ զմարգարտաշար բանս ի սփոփանս մտաց բանասիրաց եւ տաւնասիրաց անձանց, մանաւանդ ի սէր սիրելեանց աստուծոյ եւ ի պայծառութիւն սուրբ եկեղեցոյ` զլուսատուս Հայոց եւ զմխիթարիչս մտաց…

Ըստ այսմ յուսոյ եւ պայմանի ցանկացան եւ այս բարեսէր եւ բարեմիտ արքս, երկու հարազատ կրաւնաւորքս Տէրտէր եւ Յովանէս, եւ զկէս գրոցս ետուն գրել, վասն զի ոչ ժամանեալ սրբասնեալ աբեղայն Յովանէս ի կատարումն գրոցս, այլ փոխեցօ մահւամբ յաշխարհիս ի յանանց կեանս, նոյնպէս եւ եղբայրն Տէրտէր փոխեցաւ առ Քրիստոս, եւ ոչ կարացին զբոլորն գրել տալ: Վասն որոյ տեսեալ զսայ աստուածասէր եւ բարեմիտ այրն Զաքարէն եւ որդին իւր Մարգար քահանայն, եւ մայրն իւր Խեր-Խաթուն, եւ ամուսինն իւր Խումար-Խաթուն եւ զկէս գրոցս այլ նորա ետու գրել ի հալալ վաստակոց իւրեանց:

Արդ, եղեւ զրաւ գրչութեան սորա` այս մեծահանդէս ծաղկազարդ եւ հոգելից տառին, ի շրջագայութեան հայկազեան տումարի ՋԼԷ. (1488), ի դառն || եւ ի չար ժամանակի, որով նեղիմք ի բռնութենէ անաւրինաց, յանիրօ պահանջողաց։ Ի հայրապետութեան տեառն Սարգսի` ի յառաքելական աթոռն` ի սուրբ Էջմիածինն, եւ յաշխարհակալութեան Յաղուպ-բէկին, որ ի սորա ժամանակս եղեւ թասպութիւն, զի ղատին թաթար էր եւ հալածէին քրիստոնեայսն ի Թաւրէզ քաղաքի, զի տաճիկ ոմն Մեհդի սպան զմեծ ախոյանն Հայոց ըզխաւճայ Միրաքն, վասն ի Քրիստոս հօատոցն, որ եւ յիշատակ աւրհնութեամբ եղիցի, ամէն: Ի սուրբ եւ ի գերահռչակ ուխտս որ կոչի Այրիվանս, որ եւ հիմնարկեալ է ի սուրբ Լուսաւորիչէն Գրիգորի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ արեամբ ներկեալ Քրիստոսի սուրբ Գեղարդեանս, եւ սուրբ աջոյս Յովաննու, եւ Խոտակերաց սուրբ նշանիս, եւ տապանակի սուրբ Յակոբին, եւ այլ բազմահաւաք սրբութեանցս, յառաջնորդութեամբ տեղոյս իմոյ անարժանութեանս` Յոհանէս եպիսկոպոսի, եւ հարազատիս իմոյ` գեղեցկատիպ մանկանս տէր Ստեփանոս եպիսկոպոսի, եւ ձեռնասնունդ հոգեւոր որդ[ոց]ս` մերոց միաբանիցս` Յեսայո, եւ տէր Մաղաքիայի, եւ Կարապետի, Խաչատրոյ, եւ Ստեփանոսի, Մելքիսեթի, Աթանասի, Հերապետի եւ Ազարիայի:

Արդ, յերեսս անկեալ աղաչեմ, որք հանդիպիք սմա տեսութեամբ, յաւրինակելով, կարդալով կամ լսելով` յիշեսջիք ջերմեռանդ սրտիւք եւ քաղցրագութ մտաւք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զստացողք սուրբ գրոցս զՏէրտէր քահանայ, եւ զՅովանէս քահանայ, եւ զՄաղթումշայ, նաեւ զբազրեմիտ եւ զմեծազգի այրն Զաքարայ, եւ զկենակիցն իւր զԽեր-Խաթունն, եւ զպատւելի եւ զփառաւոր եւ զճգնազգեաց քաջ րաբունապետն Ստեփանոս, եւ զՄարգար քահանայ, եւ զկանակիցն իւր զԽումար-Խաթունն, եւ զքոյրն իւր զԵղիսաբեդ, եւ զորդիքն իւր Սիմէոն դպիրն, Ազիզբէկ, Գալուստ եւ Զաքարայ, եւ Սահակ, եւ հաւրեղբայրսն զպարոնն Ջանազիզն, եւ զԱմիրազիզն, զՄուշեղ եւ զԴօիթ` զփոխեցեալքն առ Քրիստոս, եւ զորդիք նոցին` զպարոն Դիլտարն եւ զՄաթէոս քահանայն, զպարոն Շանշէն, եւ զՇերանշէն, եւ զԳրիգորն, եւ զփեսայն իւր զՋանիկ-աղէն, եւ զդստերսն` զԹամթայ-Խաթուն, զՍիրմիկ եւ զԴավլաթն:

  Արդ, ստացաւղքս աստուածային բուրաստանիս` զհասարակն` Տէրտէր եւ Ովանէս կրօնաւորք, վասն այն պատճառի, որ զբոլորն գրել տան, որ ի վանքս իւրեանցն յիշատակ լինի: Երբ որ Ովանէս աբ[եղ]էն վախճանեցաւ` Տէրտէրն չկարաց թամամել, մեք` Այրիվանուց եպիսկոպոս եւ միաբանք աղաչեցաք զՏէրտէրն, թէ դու զքո բաժինն այլ այն գեղին տուր, վասն այն պատճառին, որ այն Բարձապի գեղն սուրբ Գեղարդեանս սեփհական ժողովուրդ է եւ գիրք չունին, զջուրն ծարաւուն պիտի արբուցանել. եւ Տէրտէրն այլ կամաւորեցաւ, եւ միաբան շնորհեցաք զկէսն էլ հետ այն կիսուն, որ Մարգար երէցն եւ իւր հայրն Զաքարէն գրել տուին եւ ծաղկով զարդարեցին եւ կազմեցին, եւ իւրեանց անջինջ յիշատակ լինի: Յայսմհետէ Բարձապոյ եկեղեցոյն է Այսմաւուրքս, որ հանապազ կարդան ի մեջ ժողովրդեանն, եւ զյիշատակութիւն ստացողաց սուրբ գրոցս կատարեն անխափան:

Արդ, վայելողք սուրբ գրոցս եւ կարդացողք եւ լսողք` յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զՏէրտէր քահանայ, եւ զՅովանէս քահանայ, եւ զհայր իւրեանց զԱստուածատուր, եւ զմայր Սաւլթանն, եւ զքոյրն իւրեանց զԹանկսուղն, եւ զՄաղթումշէն, եւ զքուեր դուստրն Խաթունջանն, եւ զայլ ամենայն արեանառու մերձաւորսն, ասելով ի խորոց սրտէ, թէ Տէր աստուած, ողորմեա նոցա եւ գրեա զնոսա ի գիրն կենաց, ամէն:

Այլ եւ կրկին անգամ յիշել յաղաւթս ձեր զիս` զբազմամեղ գրիչս ըզտէր Յոհանէս եպիսկոպոս, եւ զեղբայրն իմ զտէր Ստեփանոս եպիսկոպոս այսմ նահանգիս` Կոտայից երկրիս, որ աշխատեցայ բազում եւ հոգաբարձութեամբ գրեցի ըստ կարեաց մերոց, զի ժամանակս դառն էր. որ այլազգեաց շատ նեղութիւն քաշեցաք, որ յայսմ ամի Խ. (40) ազատորդի կալան, թէ տաճկացէք, այլ ողորմածն աստուած ձեռնտու եւ աւգնական եղեւ նոցա, յորոց մի էր եղբայրն իմ պարոն Հայկազն, եւ պարոն Աւագն, որ Է. (7) ամս կալուլական կացին, եւ բազում տուգանք տվին, եւ ի հօատոցս Քրիստոսի ոչ դարձան: || Արարիչն աստուած վարձս բարեաց պարգեւեսցէ նոցա միւսանգամ գալըստեանն, ամէն:

Այլ եւ զհոգեւոր ծնաւղն մեր` զքաջ քարտուղար վարպետ զտէր Մաթէոս, որ զաւրինակն շնոհեաց, տէր աստուած զհոգի նորա ընդ սուրբ քահանայից դասակից առնէ, ամէն:

Այլ եւ զսիրասնունդ եղբարքս մեր` զտէր Ստեփանոս եպիսկոպոս պայազատ եւ զտէր Մաթէոս եպիսկոպոս, որք աւգտակարք եղեն կամակցութեամբ, եւ զծաղկող եւ զկազմով զարդարող գրոցս զտէր Ալեքսանոսն, զՄիքայելն եւ զՍիմէոն սրբասնեալ կրաւնաւորքն, այլ եւ զմարմնաւոր ծնաւղսն մեր յիշման արժանի առնէք, աղաչեմ, միով տէր-ողորմեայիւ…   

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 4805

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Վարագ

 

… Զոր տեսեալ զայսպիսի գանձս աստուածային եւ պայծառ լույսով սրբասէր եւ բարեմիտ տանուտէրն Մահթումշէն, եւ ցանկացեալ այսմ աստուածային փարթամ գանձուցս եւ ջերմեռանդ սիրով հոգոյն սրբոյ եւ մեծ փափագմամբ ստացաւ զսա ի յարդար վաստակաց իւրոց եւ ի քրտնաջան ելենելոյ յիշատակ բարի հոգոյ իւրոյ, եւ ծնաւղաց իւրոց Յովանիսի եւ Զմրութ-Խաթունի, նաեւ եղբօր իւրում խոջայ Սադաղի, եւ կողակիցն Քնքուշ-Խաթունի, եւ զորդիքն իւրեանց` զխոջայ Ղարիպշէն, եւ զկողակիցն իւր զԴովլաթ-Փաշէն, եւ զաւակաց նորա Գրիգորի եւ Բեկիսիհանի, եւ զմիւս որդին զխոջայ Ատոմն, եւ զմայրն իւր զՄուղալ-Խաթուն, եւ զհանցուցեալ զաւակացս նորա զԱղաջան, զԽանումն, զՍուլթանզադէն, եւ զմիւս եղբայրն զխոջայ Թումէն, եւ զկողակիցն իւր զոնձեն, եւ զորդիքն իւր` զԻսրայէլ եւ զՄիքայէլ եւ Մինաս, այլ [եւ] զխոջայ Մաղթումշէն, եւ զկողակիցն իւր || զՇախբաշէն, եւ զաւակս իւր զԽուդաբաշին, եւ զԵզդանբաշխն, եւ զՄուրադբաշխն, եւ զԳուլամբաշէն, եւ զայրն իւր զխոջայ Եզդանբաղշն, եւ զորդիքն իւր զՋանիարն, զՄիրնքն, զՊարսամն, այլեւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց եւ երախտաւորոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոցն ի Քրիստոս: Եւ ետ զսա ընծայ եւ նուէր սրբոյ Պետրոսի եւ Պաւղոսի առաքելոյն, որպէսզի վայելեցէն զսա մանկունք սուրբ եկեղեցոյն եւ ուրախասցին սովաւ հանապազ ընթերցմամբ եւ յիշեսցեն անմոռաց յիշմամբ յերկնայգնաց յաղաւթս իւրեանց զյառաջ յիշեալ ըստացող գրոցս գխոջայ Մաղթումն, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զեղբարքն, եւ զազգն ամենայն, առհասարակ: Մանաւանդ յիշել եւ լի բերանով եւուղիղ սրտիւ աստուած-ողորմի ասել, ես առաւել ի ժամ սուրբ եւ սոսկալի պատարագին զենլոյն Քրիստոսի:

Արդ, գրեցաւ սա ի թվականի Հայոց ՋԼԷ. (1488) ամին, ի սուրբ եւ ի փառաւորեալ յերկնայնման հաստակառոյց եւ քրիստոսահիմն, առաքելաշնորհ եւ արքայաշէն, աստուածաբնակ եւ շնորհապարգեւ եւթնաստեղեան տաճարացս, ի յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս տէր Յովանէս արհեպիսկոպոսի` իմաստուն եւ հանճարեղ արհի, պանծալի եւ հոգիընկալ վերադիտողի Վասպուրական երկրի: Քրիստոս աստուած արեգակնանման պայծառացուցանէ զհոգի եւ զմարմին սորա եւ դասեսցէ ի դասս սուրբ հայրապետացն, ամէն: Ի դառն եւ վշտաբեր ժամանակիս, յորում կամք ի նեղութիւն եւ ի տառապանս ի ձեռն այլասեռից ազգաց, զի զամենեսեան չարչարեն եւ նեղեն, տուժեն եւ տուգանեն, կեղեն եւ կեղեքեն, եւ այլ ազգիազգի վշտաւք տանջեն: Եւ այս ամենայն եկն ի վերայ մեր վասն մեղաց մերոց, եւ ոչ դառնամք եւ ոչ ապաշխարեմք զանչափ չարիս մեր, այլ աւրըստաւրէ առաւելումք ի մեղս, եւ արհամարհեմք եւ անարգեմք զամենայն խրատ եւ զբանս սուրբ գրոց, որ է շահ եւ յաւգուտ հոգոց մերոց:

Այլ եւ առ մեզ է տեսեալ զբանս առաքելոյն, որ ասէ, թէ ի ժամանակս յետինս, որ եմք մեք, յարիցեն մարդք արհամարողք, ժպիրհք, յանդուգն, անսուրբք, աննուերք, ուսումնատեացք, արծաթասէրք, անձնասէրք քան աստուածասէրք, ծոյլ, դատարկակեացք, չարաճճիք, որպէս առ մեզ եւ ի մենջ է ուսանել: Զի փոխանակ բարոյ չարք եղաք, ամբարտաւանք, ամբարհաւաճք, վէսք, սնափառք, ստախաւսք, նենգաւորք բամբասողք, շոգմոգք, հայհոյիչք, մարդահաճոյք, կեղծաւորք, ա||րատաւորք, նախանձոտք, երախտամոռացք, եղբայրատեացք, մանաւանդ թէ եւ աստուածատեացք իսկ, եւ որ այլ եւս սոյնպիսիս, եւ յաճախագոյնս քան զսոյնս` հայրն չարեաց եւ ծնիչն անաւրէնութեան, այսինքն սատանայ սերմանեաց ի մեջ զուտ եւ սուրբ ցորենոյն, այսինքն ի սպասաւորքս սրբարար եւ աստուածընկալ սեղանոյն, եւ զմարմին եւ զարիւնն Քրիստոսի պատարագողացս, զի ոմանք զսահմանեալ աղաւթիցն անփոյթ արարեալ անխտիր ի տաւնս տէրունականս ի մարմին եւ յարիւնն Քրիստոսի մերձենան, եւ կէսք զուսման եւ զգիտութեան ոչինչ փոյթ առնէն, այլ լոկ մնայն տգիտական զքահանայական գործեն գործ, եւ կէսք զհետ գինոյ եւ ցքոյ շրջին եւ երեկանան ի նմա. եւ ոչ միայն այս` եւ եպիսկոպոսք ի վերայ եպիկոպոսաց յառնին, եւ քահանայք ի վերա քահանայից, եւ ուխտաւորք ի վերա ուխտաւորաց, եւ կրաւնաորք ի վերա կրաւնաւորաց, եւ զազատն ի բնէ` զեկեղեցի ասեմ, զոր Քրիստոս իւրով սուրբ արեամբն ազատեաց, մեք ի հարկ եւ ի ծառայութիւն արկաք անաւրինաց յաղագս փառաց եւ անձնահաճոյ կամաց: Եւ արդ. որո՞ւմ թողութեան արժանաւոր գտանիցիմք: Եւ արդ, բաւականասցի ասացեալս, զի ոչ նախատելով կամ չարախաւսելով զումեքէ գրեցի զայս, այլ ի խրատ եւ ի զղջումն բարեմիտ ընթերցողացն ասեմ եւ լսողացն:

Եւ արդ, զայս ամենայն տեսեալ եւ իմացեալ հաւատ[ար]իմ եւ աստուածասէր տանուտէրն խոջայ Մաղթումն, եւ յոյս եւ ապաւեն հոգոյ իւրոյ արարեալ զսուրբ գիրքս եւ եղեալ ի խնդիր ջերմեռանդ սրտիւ եւ մեծ յուսով:

Եւ արդ, ես` անպտուղս ի բարեաց եւ մեղաւորս յարդարոց, անկատարս ի կատարելոց եւ մեղանչականս յանմեղաց, անկեալս ի կարգաւորաց եւ անյիշելիս ի գրչաց, անարհեստ յարուեստաւորաց եւ տգէտս ի գիտականաց, բազմամեղ եւ սուտանուն կրաւնաւոր Յովանէս գծողս, տեսի զսէր եւ զփափագ սորա զոր ունէր առ հոգեւորսն, եւ իմով տկարութեամբս յանձն առի եւ ամենակարող զաւրութեամբն Քրիստոսի կատարեցի զսուրբ գիրքս զայս, բազում եւ մեծ աշխատանօք հասցուցի զսա յաւարտումն յաստուածաբնակ եւ երկոտասան սիւն լուոյ կառուցեալ անապատս Վարագ, ընդ հովանեաւ սուրբ Նշանիս, որ է ի կենաց փայտէն, եւ եւթն աստեղեան տաճարացս եւ այլ սրբոցս, որ աստ կան հաւաքեալ, ի հայրապետութեան տեառն Սարգ[ս]ի կաթողիկոս ամենայն Հայոց, վասն որոյ բարէխաւսութեամբ սուրբ եւ աստուածընկալ սուրբ Նշանիս Վարագայ եւ սրբուհոյ Աստուածածնին Մարիամու, եւ աղաչանաւք ընտրելոց քոց սրբոց` Քրիստոս աստուած` զստացող գրոցս զխոջայ Մաղթումն եւ զծնաւղսն իւր եւ զեղբայրսըն եւ զազգն ամենայն, զոր յառաջն յիշեցաք. խորանակից եւ դասակից արասցէ սրբոց վկայիցն եւ զուրախարար ձայնն արձակեսցէ առ նոսա, եթէ Եկայք բարի եւ հաւատարիմ ծառայք, մտէք յուրախութիւն տեառն ձերոյ, ամէն:

Դարձեալ եւ մեղապարտ Յովանէս գծագրող սորա, զաղէտս տարակուսանաց իմոց առաջի մատուցեալ աղաչեմ զսրբութիւնդ ձեր` ո՜վ սիրելի եւ հաւատարիմ ծառայք Քրիստոսի, հարք եւ եղբարք, սիրով հոգոյն աներկմիտ հաւատով, լիակատար սրտիւ, բոլորախաւս լեզուաւ առաջի Քրիստոսի ի ժամ աղօթից ձերոց յիշեսջիք եւ զիմ անարժանութիւնս, վասըն զի աղտեղեալ է հոգիս մեղաւք եւ քան զամենայն մեղաւորս աշխարհի անարգագոյն գոլով։ Բայց յոյս ունիմ յողորմած բնութիւնն Քրիստոսի աստուծոյ, զի աղաչանաւք մաւք իւրոյ եւ ամենայն սրբոց, այլ եւ ձեր սուրբ աղաւթիւք ողորմութիւն ցուցցէ առ ծառայս իւր, եւ ծովացեալ մեղաց իւրում ողորմութիւնն: Նաեւ զծնաւղսն մեր զԱրդանշահն եւ զՈւսլուն-Մէլիք, եւ զեղբերքն իմ զԽալիֆայ` տարաժամ հանգուցեալն, եւ իմ զԹումէն, եւ զքուր իմ Մուղալն, եւ զայլ ամենայն ազգատոհմքն մեր` զկենդանիսն եւ զննջեցեալն, այլ եւ զերախտաւորն իմ զհոգեւոր հայրն զԿարապետ քահանայն, որ բազում երախտիք ունի ի վերայ իմ, եւ զկողակիցն իւր զԳուլիզարն` զհոգեւոր մայրն իմ, եւ զաւակս նորա զդեռաբոյս ծաղկունքն` զՎարոց սարկաւագ եւ զՅովանէս անթառամ ծաղիկն, Քրիստոս աստուած անսասանելի կենաւք պահեսցէ զսորա մինչ ի խորին ծերութիւնն, ամէն:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան եւ յերեսս անկեալ աղատիմ սու[ր]բ եղբարցդ, զի խոշորութեանն եւ սխալանաց գրիս անմեղադիր լինել, զի կայր մեր այս էր:

Դարձեալ, յերեսս անկեալ աղաչեմ զձեզ յիշել ի բարին Քրիստոս զերիցս երջանիկ եւ տիեզերալոյս վարդապետն զՄկրտիչ եւ զեղբայրն նորա զԳրիգոր քաջ քարտօղարն` զուսուցիչն իմ, որ փայլեն իբրեւ զարեգակն ի մէջաւրէի ի յերկիրս Տարբերունի, որ այժմ կոչի Բերկրի: Քրիստոս աստուած արեգականման պայծառ ցուցանէ զհոգի եւ զմարմին սոցա ի յաւուրն դատաստանի եւ դասեսցէ ի դասս սուրբ վարդապետաց, հանդերձ ծնաւղաւքն իւրեանց, ամէն: Եւ զԿարապետ սարկաւագն, որ աշխատեաւ ի կոկել թղթիս, այլեւ զայնոսիկ, որ բոլոր սրտիւ || մեզ աստուած ողորմի ասեն` յիշելոցս ի սմա` ստացողաց եւ գրողաց եւ  այլ աշխատաւորացն, ամէն…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Մ. Աթոռ 29, «Էջմիածին» 1950 թ. նոյեմբեր-դեկտեմբեր, էջ 84

 

Գրիչ` Վարդան

Վայր` Հաղբատ

 

… Ետ գրել զսուրբ աւետաբեր Աւետարանս հաւատարիմ եւ բարեպաշտն, աստուածասէր եւ երկիւղած կինն Խոնթ-Խաթունն: Եւ ստացաւ զսայ ի հալալ վաստակաց իւրաց յիշատակ իւր, եւ ծնօղաց իւրոց` հօրն Ջանբաղշին եւ մօրն Ազիզ-Մէլիքին, եւ հանգուցեալ եղբօրն Յովանէս քահանային, որ տղայ տիօք փոխեցաւ առ աստուած եւ սուք մեծ եթող ծնօղաց իւրոց, եւ այլ եղբարցն` Մկրտչին եւ Մարտիրոս իրիցին, եւ եղբօրն Բարսեղին եւ Ղազարին, եւ հօրեղբօրն` Սիմէոնին, եւ որդոյն Ղուկասին, եւ ամենայն ազգականաց իւրոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոց…

Արդ գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվականիս Հայոց ՋԼԷ. (1488), ի գաւառս Լօռոյ, ի երկնայհանգէտ եւ գերահռչակ սուրբ ուխտս Հաղբատ, ընդ հովանեաւ սուրբ Կաթողիկ[է]իս, եւ սուրբ Աստուածածնի, եւ սուրբ Առաքելոցս, ձեռամբ փծուն եւ անարհեստ գրչի Վարդան աբեղայի, որ անուամբ միայն եւ գործովս ոչ, որք հանդիպիք յիշիցէք ի Քրիստոս զիս եւ զծնօղացն իմ:

Եւ Խոնդ Խաթունս ստացայ զսա յիշատակ ինձ եւ կենակցին Դովլաթիարին, եւ ծնօղաց իւրոց` հօրն Յարազիզին եւ մօրն Յեսան-Խաթունին, եւ եղբօրն Շամշին, եւ կնոջ նորին Շահիսլիմին, եւ զաւակացն Դաւթին եւ Յակոբին, եւ հանգուցեալ եղբարց` Յակոբին, Շահուելին, եւ քըւերացն` Սառային եւ Գուլփաշին եւ Յաճապնուշին, եւ ծնօղաց իմոց Ջանբաղշին եւ Ազիզմէլիքին, եւ եղբարցն իմոց Մկրտչին, կենակցին Խոսրովիթղթին, եւ զաւակացն Մուրատբաղշին եւ Մարտիրոս քահանային, եւ կենակցին Խաթունջանին, եւ զաւակացն նորայբողբոջ Յովանիսին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց` կենդանեաց եւ հանգուցելոց:

Արդ, աղաչեմ ամենեսեանդ, որք հանդիպիք սմայ կարդալով կամ լսելով ի լուսատու բանիցս կամ օրինակելով, յիշեցէք ի մաքրայփայլ յաղօթս ձեր զԽոնդ-Խաքունն, եւ զիւրսն ամենայն, եւ զվերագրեալս ի սմա: Ի յօժար կամաց եւ ի խորոց սրտէ միով տէր-ողորմիայիւ արժանի առնել եւ յիշել ի ժամ աղօթից, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

Դարձեալ ես` Խոնդ-Քաթունս տվի ի յօժար կամօք զյիշատակս իմ` զսուրբ Աւետարանս իմ եղբօրորդոյն` Մարտիրոս նորընձայ քահանային, զոր տէր աստուած վայելել տացէ իւրեն եւ զաւակաց նորցին:

Մի ոք իշխեսցէ զսայ հանել, կամ յիմոց, ի յօտարաց, եթէ ոք յանդգնի` պատժի:

Արդ, աղաչեմ յիշել ի տէր զբազմամեղ նկարողս եւ զկազմողս` հանդերձ բազմերախտ ծնօղօք իմովք: Ինքն որ առատն է ի տուրս բարեաց` ձեզ յիշողացդ եւ մեզ յիշելոցս ողորմասցի Քրիստոս աստուած եւ նմայ փառք յաւիտեանս, ամէն:

Ընդ նմին [յիշեցէք] զՎաղթանկն, որ կողին աշխատեցաւ:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 6273 (Ղ. Փիրղալեմեան, Նշխարք պատմութեան Հայոց), էջ 350, Կարին

 

Կազմող` Մարգարայ

Վայր` Ֆռնուս

 

Կազմեցաւ մաշտոցս ձեռամբ Մարգարայ կրօնաւորի. ի թուականիս Հայոց ՋԼԷ. (1488), ի հայրապետութեան (Սսայ) տէր Յոհանէսի եւ եպիսկոպոսութեան տէր Դանիէլի, ի բերդս որ կոչի Ֆ[ռ]նաւս, ընդ հովանեաւ սուրբ Հրեշտակապետացս, եւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ կենսաբեր սուրբ Նշանիս, որ է բարեխօս ամենայն աշխարհի…

Ո՜վ եղբարք, անմեղադիր լերուք սխալանացս, քանզի տարիս դառն էր եւ խառնակ: Յայսմ տարոջս երեկ խոնդքարի տղէն ի վերայ Մսրայ սուլթանին, եւ զՍիս առաւ եւ զիր բերդորայքն զամեն, եւ շատ ազգի ազգի պատուհաս երեկ ի վերայ աշխարհիս վասն մեղաց մերոց, եւ աստուած յայլ պէթարէն ազատէ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Իրանի Փերիա գավառ, Նամակերտ, գիւղ, ՄՏՄ, ՍՏԱ

 

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Ջրվէժ

 

… Աստուած ողորմի Վարդան աղին եւ դստերն իւր Գուլմէլիքին: Ես` Գրիգոր եպիսկոպոս գրեցի զյիշատակարանս թվ. ՋԼԷ. (1488), ի գիւղս Ջրվէժ, ի հայրապետութեանս տէր Սարգսի եւ ի ղանութեանն Աղուպ փադշահին:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Նոր Ջուղա 475, ՍՏԱ, ՄՏՄ

 

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Ցղնայ

 

… Եւ գրեցաւ ձեռամբ յոգնամեղ եւ փցուն գրչի Ստեփանոսի սուտանուն աբեղայի, որ միայն զձեւն ունիմ եւ ոչ զվարս այսմ անպատում գանձիս: Նայ եւ աւարտ սորա կատարեցաւ ի թվին ՋԼԷ. (1488). յաշխարհակալութիւն Յաղոբ-բէկին, որդոյ Հասանին, ի հայրապետութիւն տեառըն Սարգմի, եւ ի մերոյ վերադիտողութեանս արհի եւ մեծաշուք եպիսկոպոսի տէր Ազարէի, ի Ցղնայ գեղիս, ի դուռն սուրբ Յովհաննէսիս եւ սուրբ Սարգսիս, զոր տէր աստուած անշարժ եւ անխախտ պահեսցէ յայսըմ հետէ մինչեւ յաւիտեան:

Արդ, ցանկացող սուրբ եւ աստուածախաւս գանձարանիս զԱբել քահանայն, որ եւ բազում աշխատութեամբ ետ գրել յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ ծնողաց իւրոց` զՄկրտիչ քահանայն, զմայրն զՔուրիկ, եւ զկողակացն զՆորմէլիք, եւ զԴոնիայ, եւ զԱհրիկ, եւ զորդիսն իւր զԵսայի քահանայն, եւ զորդին իւր զԱբրահամ քահանայն, եւ զԱհարոն քահանայն, եւ զՏրդատ, եւ զընթանուր (՞) զՄկրտիչ սարկաւագն, եւ զՅոբն, եւ զԿոստանդիանոս, եւ զդստերսն զառհասարակ ամէն, եւ զհաւրեղբաւր որդիսն` Պաւղոս քահանայն, եւ եղբայրն զԳորգիկ` ձեռնաւոր գեղոյս, եւ զայլ տանուտէրսն` զԽոդաբաշխն եւ զՂամբարն, եւ զայլ առհասարակ ժողովըրդեանն` մեծի եւ փոքու, արանց եւ կանանց, ծերից եւ տղայոց, որք կան ի սպասաւորութիւն սուրբ եկեղեցոյս Գէորգայ, ի գեղն որ կոչի Յոբէվանս ի գաւառն Գողթեան, որ եւ ամենեքին աւգնական եղեն ի գնելն` յիշատակ իւրեանց եւ ննջեցելոցն, զոր աստուած բազում վարձս տայ, ամէն:

Եւ ով ոք որ յանդգնի ի Աւետարանս այս գողանալով, ծախելով, գրավ դնելով, կամ այլ ինչ վնաս բերէ` մասն ու բաժին զՅուդայի եւ պատիժն Կայինին առցի:

Ո՜վ սուրբ ընթերցողք եւ լոյս || կամ աւրինակելով սուրբ աստուածախաւս կտակարանս, յիշեսջիք ի Քրիստոս զսուտ գրիչս զՍտեփաննոս, եւ զծնաւղսն իւր զԷվալ եւ զՍուլթանբաղթ, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6358

 

Ա

 

Գրիչ` Եղիա 

Վայր` Քաշաթաղաց գաւառ Խոզանավար գիւղ

 

… Եւ Եղիա սուտանուն եւ փծուն եւ բազմամեղ եւ մեղսամակար էրեցս գրեաց զսուրբ Աւետարանս փափագանաւք, որ երետ զանցաւորն մամոնայ եւ էառ զանանց գանձս, որ ոչ ուտիչ ապականէ եւ ոչ գողկական հատանեն եւ գողանան, զի ուր գանձք ձեր` անդ եւ սիրտք ձեր եղիցին:

Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս Եղիայի` գրչի սորա, եւ իւր ամոսնին` ի Քրիստոս փոխեցելոյն ի տղա || հասակաւ, եւ իւր դստեւոյն` Շահզատին, այլ ոչ ունէր զաւակ յերկրաւոր, այլ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս` էառ զթուղթն սորայ ի հալալ արդեանց իւրոց ի յիշատակ հոգոյ իւրոյ եւ ծնողաց իւրոց` հաւրն իւրոյ Շապանին եւ մաւրն իւրոյ Նիկարին. եւ յամոսնոյն իւրոյ Կիւլփաշին, եւ դստերոյն Շահզադին, եւ յեղբարց իւրոց` Աղաճանին, Ամիրմաեա||ին, որ են ի Քրիստոս փոխեալ, եւ որ կային յերկրի` Դատիանին, Սաւալանին, եւ փոքրոյն` Սաւլթանին, որ է յանուն պապին, եւ մամին իւրոյ Սիրամարգին, եւ քըւերաց իւրոց, եւ ամենայն արեան յազգականաց` կենդանաց եւ ննջեցելոց, եւ ամենայն զարմից, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվականութեանս հայկազան տումարի ՋԼԷ. (1488-. ի հայրապետութեան տեառն Սարգսի, ի յաթոռակալութեան Սիւնեաց Որդանան վարդապետի, եւ յաշխարհակալութեանն` Եաղուպի` յաիւնարբու բռնաւորի, որ տիրեաց բազում յաշխարհի եւ գաւառի բռնութեամբ եւ իւրովի կամաւք || մինչեւ Խորասան տիրեալ:

Եւ գրեցաւ ի գաւառիս Քաշթաղուց, ի գէղս որ կոչի Խոզանաւար, ընդ հովանեաւ սուրբ Ստեփանոսի Նախավկայիս եւ այլ բազմահաւաք սրբոց, որ աստ կան հաւաքեալ:

  Արդ, եւ ես յանկեալ աղաչեմ զամենեսեան զսուրբ հանդիպողսդ, որք պատահիք տեսութեամբ, կարդալով կամ աւրինակելով, որ եւ հանապազ ի ծոց յեկեղեցոյ պահէք եւ կարդայք ջերմեռանդ սրտիւք եւ քաղցրագութ կամաւք, յանմոռաց մտաւք եւ աստուածահաշտ աղաւթիւք զբազմամեղ գրիչս զԵղիա սուտանուն էրէցս եւ անարժանս, որ գրեաց զսուրբ Աւետարանս վասն հոգոյն յիշեսջիք ի Քրիստոս, եւ յինքն ողորմածն եւ առատ[ն] ի շնորհս պարգեւաց, առհասարակ, ողորմեսցի ձեզ յիշողացդ եւ մեզ յիշեցելոցս, յամէն:

Արդ, ով ոք որ ցանկանալ յիշատակարանս կտրելով` մասն Յուդայի եւ Կայենի առնու…

 

բ

 

… Եւ Անանիայ բազմամեղ եւ մեղսամակար էրեցս գնեցի զսուրբ Աւետարանս ի հալալ յարդեանց իմոց Եղիայ իրիցոյն, յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց` հաւրն իմոց Վարդանէս քահանայի եւ մաւրն իմոյ Շահսաւլդանին, եւ ամօսնոյն իմոյ Թանկսուղին, եւ որդոյ իմոյ Ազարիին, եւ յեղբարձն իմոց Յամիրղարին եւ Թումային եւ ամենայն յեղբարձն իմոց, եւ պապին իմոյ Մրուանին, եւ յամենայն ազգաց իմոց:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս կարդալով կամ յաւրինակելով յիշեսջիք զմեզ. եւ աստուած զձեզ յիշի իւր յարքայութեանն, ամէն, եղիցի, եղիցի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Նոր Ջուղա 29, ՍՏԱ, ՄՏՄ

 

Գրիչ` Մանւել

Վայր` Կուքի

 

ա

 

… Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ յոգնամեղ եւ տկար գրչի Մանւէլի, ի գեաւղս Կուքի, ընդ հովանեաւ սուրբ Գրիգորի եւ սուրբ Նշանիս, ի թվականիս Հայոց Ջ. եւ ԼԷ. (1488), ի հայրապետութեան տէր Սարգիս կաթողիկոսի եւ ի ղանութեանն Յեաղուպ-բէկին:

… Յիշեսջիք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զիս` զանպիտան գծողս զՄանւէլս, եւ զծնաւղս իմ` զհայրն իմ զՊետրոս քահանայ եւ զմայրն իմ զԱլամշատ … եւ սղալանաց եւ խոշորութեան գրիս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս էր, եւ աչաց լոյսս պակասեալ էր, եւ հոգս ու պատրանք աշխարհիս բազմացեալ էր…

 

բ

 

  Զստացող սուրբ Աւետարանիս զՍահակ, որ … ըստացաւ զսա ի հալալ ընչից իւրոց յիշատակ իւրն, եւ ծնաւղացն իւրոց` հօրն իւր Շահրիարին եւ մաւրն իւր Նազակին, եւ եղբարցն իւրոց Աբրահամին եւ Յովանիսին, քւերին իւր Ազզին եւ Մարիամ կոյսակրաւն ապաշխարողին, Մէհրիշատին, Ղսմաթին, Սիրիթուխտին, եւ ամենայն մերձաւորաց իւրոց, ամէն…

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երեւան 1624

 

Գրիչ` Բարսէղ

Վայր` Ասպիսնակ գիւղ

 

… Արդ, գըրեցաւ սա ի թըւականիս Հայոց ՋԼԷ. (1488), ձեռամբ անարհեստ եւ փըծուն գըրչի Բարսէղ ծոյլ եւ անարժան քահանայի, ի յերկիրըս Քաջբերունւոյ, ի գեաւղս Ասպիսնակ, ընդ հովանեաւ սուրբ Ստեփաննոս Նախավկային եւ սուրբ Երից մանկացն, ի հայրապետութեան տէր Սարգիս կաթողիկոսի եւ յառաջնորդութեանն սուրբ ուխտիս Մեծոփայ Կարապետ արհեպիսկոպոսի, ի խնդրոյ պատուական եւ սրբասէր կրաւնաւորի Կարապետի գրեցաք ըզՇարականոցս:

  Արդ, աղաչեմ զամ||ենեսեան, որք աւգիտք ի սմանէ յիշեցէք ի Քրիստոս զստացօղ տառիս պատուական կրաւ[նաւ]որն զԿարապետն, որ ստացաւ զսա ի խալալ վաստակոց իւրոց յիշատակ իւրն, եւ ծնաւղացն Բարիոքին, եւ մօրն իմոյ Թանկ-Խաթունին, եւ մեծ պապուն իմ, որ գնացեալ է ի Քրիստոս` Ամիրմուլքին, եւ կողակիցն իւրոյ, եւ եղբօրն Տիրատրուն, եւ կողակցին Անին, եւ եղբօրն իւրեանց Կարապետին, եւ հօրեղբօրն Սուքիասին, եւ կողակց[ին] իւրոյ Վարդ-Խաթունին, եւ որդոյ իւրոյ Յովանիսին, եւ կենակցին իւրոյ Ասան-Խաթունին, եւ որդոցն իւրոյ` Բարիոքին, եւ կողակցին Թուրվարդին, եւ Սքանդարին, եւ կողակցին Մուղալ-Խաթունին, եւ Սուքիասին, որ մականուն Չաթալ կոչի, ի վայելումն Վարդան սրբասէր կրաւնաւորի, եւ քեւերցն Սալչուկին, եւ Աստուածատուր դպրին եւ քւեր Գուլումին:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան յիշեցէք ի Քրիստոս զԿարապետ կրօնաւորն, եւ զեղբայրն Մկրտնչն, եւ զկենակիցն զՄարգարտն, եւ զդուստր զԽախաթուն:

… Արդ, աղաչեմ զձեզ յիշեցէք ի սուրբ յաղօթս յեր զսուտանուն գրիչս` զԲարսեղ անարժան քահանայ եւ զծնաւղքն իմ զՄկրտիչն եւ զմայրն իմ Խաթուն-Մէլին, եւ զկողակիցն իմ զՄըրվարթն, եւ զդեռաբոյս զաւակն իմ զՎրդանեսն, եւ զամենայն արեան մերձաւորքն իմ… Բայց խոշորութեան գրիս անմեղադիր լերուք, զի կար իմ այս է:

Ո՜վ եղբայ[ր]ք, յիշեցէք ի սուրբ յաղօթս յեր զհոգեւոր հայրն մեր զտէր Բարսէղն` զսրբասէր կրօնաւորն, որ բազում աշխ||ատանք եւ երախտիք ունի ի վերայ մեզ եւ աստուած փոխարէն հատուսցէ յիւր միւսանգամ գալուստն, զիւր արքայութիւնն պարգեւէ իւրն եւ ծնողացն, ամէն… 

 

ԳԻՐՔ ՀԱՐՑՄԱՆՑ ԳՐԻԳՈՐԻ ՏԱԹԵՒԱՑՒՈՅ ԵՒ ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՏՈՒՄԱՐԻ

Երեւան 4454

 

Գրիչ` Ստեփանոս Ասպիսընկցի

Վայր` Արծկէ

 

… Արդ, գրեցաւ սատուածային այս մատեան, որ կոչի Հարցմունք, ձեռամբ անարհեստ եւ փծուն գրչի Ստեփանոս աբեղայի, ի վայելումն անձին իմոյ եւ յիշատակ ծնօղաց իմոց` հօր իմոյ Մարտիրոսի եւ մօրն Եղիսաբեթի, եւ եղբօր իմոյ Յոհանիսի, եւ զաւակին իւրոյ Խուդաբաղշի, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոց եւ փոխեցելոցն ի Քրիստոս, ամէն:

Արդ, հայցեմք ի ճաշակողացդ հոգեւոր սեղանոյս եւ աղաչանս բազմապիսի մանկանցդ եկեղեցւոյ, որք լուսաւորիք ի սմանէ ուսմամբ կամ օրինակելով, յիշեսջիք ի բարերարն աստուած զվերոյասացեալքս ի սմայ, եւ ներումն թողութեան խնդրեցէք յաստուծոյ կրկին ծնօղաց մերոց:

  Այլ եւ զհոգեւոր եղբարս մեր զՅոհանէս հերպետ եւ զմայրն իւր զՓաշամէլիքն, որ բազում սիրով եւ զթով ընկալան զմեզ` բարերարն Քրիստոս աստուած ողորմի իւրեանց հոգոյն եւ իւրեանց ննջեցելոցն, ամէն, եղիցի եւ եղիցի։

Արդ, զրաւ եղեւ այսմ մատենիս ի շրջագայութեան տօմարի հայկազան սեռից Ջ. հարիւրից եւ ԼԷնից (1488), ի գաւառիս Բզնունեաց, որ է Արծըկէ` հուպ քաղաքի, եւ ի սուրբ ուխտիս Երեշխեւոր, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Դանիէլ տաճարիս, եւ այլ սուրբ նշանացս, որ աստ կան հաւաքեալ, եւ սուրբ խարազանազգեաց կրօնաւորացս, որ յոյժ երախտաւոր գտան մեզ, զոր հատուսցէ նոցա փոխատուն աստուած: Արդ աւարտեցաւ սայ յոյժ աշխատանօք եւ կարի նեղութեամբ ի փառս Քրիստոսի աւրհնելոյ յաւիտեանս, ամէն:

Դարձեալ, յիշեսջիք զՄեծոփայ սուրբ ուխտի մանկունսն: Նախ ու առաջին` արհեպիսկոպոսն զտէր Կարապետն` տեսուչ գաւառիս Արճիշոյ, զՎարդան հերպետն, զՄկրտիչն, զԲարսէղն, զՅոհանէսն եւ զՅովանէս գրոց աշակերտն, որ դաստէ մ՚ թուխտ շնորհեց, որ գրեցաւ Տումարի մեկնիչս, աստուած ողորմի իւր բարի հոգոյն, ամէն: Այլ եւ զԿարապետն` փոքրն` Գրիգոր երիցս որդին, որ զօրինակն` զՀարցմունքն նայ ետուր ու գրեցաւ աստուած յարութիւն կենացն պարգեւէ իւր հոգւոյն եւ իւր ծնօղացն, ամէն. այլ եւ Շէկ Կարապետն, զԽըժշսցի Կարապետն` զմահդասինն, զՅակոբին եւ զմիւս Յակոբն զՆերսէս հերպետն, զՀայրապետն, զԱւետիսն, զէրէց Մխիթարն` զբարի հեզահոգի: Այլ եւ զփոքր աբեղայքն Վարդանն, զԽաչատուրն, զՍտեփանոսն, զԳրիգորն, զՅովանէսն` զԲաղիշեցին, եւ զՏայոնց Ստեփանոսն, եւ զՄկրտիչն մեր` Ասպիսընկցին, որ է ինձ ազգական, եւ զՍտեփանոսն գրչակս յիշեսջիք ի մաքրափայլ եւ յերկնաբացիկ յաղօթս յեր, եւ որ առատն է ի բարեաց` ձեզ հայցողաղդ եւ մեզ` խնդրողացս տացէ եւ շնորհեսցէ Քրիստոս աստուած զիւր ամենառատ ողորմութիւնն, ամէն եւ եղիցի, եղիցի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Մ. Աթոռ 129, «Էջմիածին», 1960 թ. Թ, էջ 63

 

Գրիչ` Մկրտիչ

Վայր` Տփխիս

 

Փառք… Ըստ յաճախման աստուածային բանին եւ զհոգւոյն սրբոյ, որով լուսաւորէ զհոգիս աստուածասիրաց անձանց || եւ տպաւորէ ի նոսա զլոյս աստուածագիտութեան եւ մերձաւորս առնէ աստուածային երանութեանն: Որ եւ զհաւր սիրոյ իւրոյ արկեալ ի սիրտ աստուածասէր սրբասնեալ հեզահոգի Ղազար քահանային, որ մեծաւ ջանիւ եւ փափագանաւք ետ գրել զսուրբ Աւետարանս ի վայելումն անձին իւրոյ, եւ ծնաւղացն իւրոց` հաւրն իւրոյ Սքանդարին եւ մաւրն իւրոյ Բէգի-Խաթունին, եւ կենակցին իւրոյ Գուլումին, եւ եղբարց իւրոց Ջանդարին, Մարտիրոսին, Թադէոսին, Ստեփանոսին, Ջաֆարին, Սպանդիարին, Խաչատուրին, եւ որդոյ իւրոյ Ղուկասին, եւ դստերաց իւրոց Թանգիկին, Նարինին, Ազիզին, եւ քըւերաց իւրոց Դեդա-Խաթունին եւ Մարթա-Խաթունին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորացն:

Արդ, գրեցաւ զսուրբ Աւետարանս ձեռամբ մեղապարտ եւ անարժան գրչի Մկրտիչ սուտանուն քահանայի, ի թվիս ՋԼԷ. (1488), ի մայրաքաղաքս Տփխիս, ընդ հովանեաւ կամակատար սուրբ Աստուածածնիս եւ Գէորգայ զաւրավարիս, ի դառն եւ շփոթ ժամանակիս:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք կարդայք եւ կամ աւրինակէք յիշեսջիք նախ ասացեալ զստացող սորա զտէր Ղազարն || եւ զիւրսն ամենայն, ընդ նմին եւ զհոգեւոր եղբայրն եւ զքաջ վարդապետն զԱբրահամն` զնկարող եւ զկազմող սորա, այլ եւ զհոգեւոր եղբայրքն` զտէր Վարդանն` եւ զտէր Յովհաննէսն, եւ զտէր Եսայի աւագերէցն, եւ զԲարսէղն:

Եւ որք յիշէք բարի յիշմամբ եւ աներկբայ հաւատով` յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն:

 

բ

 

նկարիչ` Աբրահամ

 

Զստացող սուրբ Աւետսրսնբ զՂազար քահանայ, զԱբրահամ նկարիչ յիշեա, թվին ՋԼԷ. (1489):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ե. Լալայեան, Ցուցակ Վասպ. 207, սիւն 507510, Վանի ս. Սահակ եկ., 68

 

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Բերկրի, Առեղս գիւղ

 

… Մեք` Յոհաննէս քահանայս եւ Յովաննէս Աւետս եւ Մուսիկս, Վարդանս եւ Սահարս, Աբրահամս եւ Դաւիթս եւ Յակոբս, Մարգարիտս եւ   Թագուհիս, եւ որդեակս իմ Ստեփանոսս, եւ եղբայրքն իմ Թաւրոս եւ Սարգիս, ցանկացողք եղեալ մեր այսմ կենսակիր եւ աստուածական սեղանոյս, որ եւ գովի ի շինուած արարչին` ի վերա հիմանն Յիսուսի` կարկէհան ակամբ ընդ արծաթոյ եւ ե[ւ]լիատական ոսկոյ, զւ սա է ժառանգ լուսաճաճանչ եւ հրաշալի ուրախութեան երկնաւորաց եւ երկրաւորաց…

Արդ, ես Յոհանէս երէցս փափագող եղեալ այսմ աստուածային գանձուս անպայման ուրախութեանս, եւ գրել նաեւ զսա ի դառն եւ ի վշտաբեր ժամանակիս, ի նեղ եւ ի դարանակալիս աւո[ւ]ր, եւ ի թուին գերութեան հայկազեան || տոմարիս մեր[ու]մս ազատութեան եւ Թ. (9) հարիւրերորդի երեսներորդի եւութներորդի (1488) հայկազեան սեռիցս, ի հայրապետութեան տղա Ստեփանոսի, ի տիեզերակալութեան Ղուբելա, եւ ի կողմկալութեան Արղու, եւ ի բռնակալութեան ազգին նետողաց:

Արդ, գրեցաւ ի դուռն Նախավկայի եւ յառաջին սարկաւագի եւ այլ սրբոցս, որ կան շուրջ զմեւք, ի գեղս Առեղս, յերկրի Տարբերանւոյ, որ կոչի Բերկրի: Զթախծեալ եւ մեղաւք լցեալ զՍարգիս` գրողս սուրբ Աւետարանիս, աղաչեմ զձեզ, ո՜վ լուսերամից դասք եւ որդիք վերին Սիոնի. անմոռաց հայցեցէք ի հեզէն եւ ի մարդասիրէն, ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ զթողութիւն իմոց յանցանաց, եւ ի ձեռն մաքրափայլ աղաւթից ձերոց ոչ կրեցից զանտի ամաւթն եւ զարտասուսն անվախճան, զի յոյժ քան զամենայն երկրածինք` առաւել զտա ստունկանող պատուիրանաց արաչին իմոյ Յիսուսի։ Աղաչեմ զձեզ, ո՜վ եղբարք, գթութեամբ աստուծոյ եւ տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի` սխալանաց եւ խոշորութեան անմեղադիր լինիք: Կրկին յիշման բարոյ արժանի արարէք զՅովհաննէս սրբազընեալ քահանա, եւ զծնողսն իւր, եւ զաւակսն իւր, զերիցակինն իւր, եւ զհաւրեղբարքն իւրեանց` ամուսնաւքն եւ զաւակաւքն պահեսցէ տէր աստուած ի խաղաղութեան: Եւ թէ ոք զյիշատակարանս կտրէ կամ անուն քարէ` ջնջեսցի եւ ինքն ի դպրութենէ կենացն յաւիտենից, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Նիւ-Եորք

 

Գրիչ` Ղազար

Վայր` Եկեղեաց գաւառ Աւգսենդ վանք

 

  Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուաբերութեանս Հայոց ՋԼԷ. (1488), ձեռամբ մեղաւոր եւ անպիտան ծառայիս աստուածոյ Ղազար երիցու, ի գաւառս Եկեղեաց, ի վանքս սուրբ Աւգսէնդ… Զստացող սուրբ Աւետարանիս զԵղիան, եւ ծնաւղան, եւ զորդին իւր զՄուրատն, եւ զեղբայրն զՄեծպարոն: Աստուած ողորմի Մար-Խաթունին հոգւոյն արդար առթմանէ իւր ետ յԱւետարանին գին` Եղիան զյիշատակ, ի Թորոս երեց ապսպրեց:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5339

 

  Յիշատակ է սուրբ Աւետարանս տէր Հերապետին, եւ որդուն նորա տէր Մարդայոսին, եւ կողակցոն իւր  Ծովինարին, որ ստացաւ զայս սուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից իմոց. եւ ետու գին սուրբ Աւետարանիս ՃԺ. (110) ղուռուշ եւ մեկ ջի, յառի զսա յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց ի թվիս Հայոց Ջ. եւ ԼԷ. (1488)ին: Աղաչեմ զձեզ եւ որք հանդիպի որոնելով եւ կամ կարդալով միով հայր մեղաիւ անարժանս` տէր Հերապետս յիշեցէք: Գրեցաւ ձեռամբ Աբրահամ վարդապետին եւ առաջնորդ Աւեխաց` Ստեփանոս վարդապետն:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Յ. Թոփճեան, Ցուցակ Խ. Դադեանի, Բ. էջ 50

 

Գրիչ` Կարապետ

Վայր` Բարկրի

 

Գրուած է ՋԼԷ. (1488) թուին, Տարբերունեաց երկրում, Բերկրի քաղաքում, ձեռամբ Կարապետ գրչի: Գրիգոր վարժապետ եւ քաջ քարտուղար Խուլի օրինակից:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Թ. Գուշակեան, Ցուցակ Սեբաստիոյ ս. Նշանի, 33, էջ 34

 

Կազմող` Հերապետ

Վայր` Մուշ

 

ա

 

Դարձեալ յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զխաւճայ Մելքոն եւ զխաւճայ Մուրադն, որ հրով այրեցին, որպէս զառաջին մարտիրոսքն, եւ զխաւճայ Յոհաննէսն եւ զՈվսէփն` զՄէլքոնէ որդիքն, եւ զԽանումն եւ զգուստր իւր զՆանախաթունս, եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք նորա, ամէն:

Դարձեալ, աղաչեմ զձեզ զվերջին կազմող սորայ յիշեցէք ի Քրիստոս` զսուտանուն Հերապետն, ամէն…

 

բ

 

Դարձեալ, աղաչեմ զհանդիպողքդ սուրբ Աւետարանիս յիշատակել յաղաւթս ձեր զխաւճայ Յոհաննէսն, եւ զծաղկեալ զաւակն իւր զՄելքոն, զորդի խոճա Յովսեփին, եւ աստուած ողորմի ասել սոցա, եւ մեղաց թողութիւն եւ արքայութիւն խնդրել…

Գրեցաւ գիրս ի թվին Հայոց ՋԼԷ. (1488). ի յարաց ամսոյ ԻԹ. (29), յաւուր շաբաթու:

 

գ

 

Զվերջին ստացող զարդարեալ սուրբ Աւետարանս զխոճայ Յովաննէսն, եւ զծնաւղ իւր զՄուրադն եւ զՄայրամն, եւ զկողակիցն իւր զՍուլթան, եւ զդեռաբուս տղաքն զԽաչուկն, զՊապուկն, եւ զՍաւարն, եւ Հորմատն եւ սրայ հաս աղջիկն զԽանզատան, զկենդանիս եւ զհանգուցեալս ի Քրիստոս աստուած:

Արդ, աղաչեմ զյեզ, ո՜վ եղբայրք, որ հանդիպիք այս սուրբ Աւետարանիս կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեսջիք ի սուրբ աղաւթս ձեր զխոճայ Յովաննէսն, որ գնեց զսայ ի հալալ եւ ի արդար ընչից իւրոց: Դարձեալ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ քահանայք, յիշեսջիք ի սուրբ աղաւթս ձեր զխոճայ Յովանէսն, որ ետ զարդարել սուրբ Աւետարանիս տուփն արծաթիւ, եւ աստուած զձեզ ձիշէ յիւր սուրբ արքայութեանն, ամէն:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 6273 (Ղ. Փիրղալեմեան. Նշխարք պատմութեան Հայոց), էջ 351, Կարնո դպրոցի թանգարան

 

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Արզրումի երկիր, Խանկայ վանք

 

Փառք … որ կարողութիւն տկար անձին իմոյ Սարգսի հասանել յաւարտ սորին յամի ՋԼԷ. (1488) թուականիս մերում: Որ եւ գրեցաւ սա ի տիրախնամ յերկիրս Արզրումիս, ի վանքս որ կոչի Խանկայ վանք, ընդ հովանեաւ սուրբ Յարութեանս եւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Սարգիս վարդապետիս, եւ սուրբ Թագաւորիս, եւ այլ սրբոց նշանացս, որ աստ հաւաքեալ կան: Ի յառաջնորդութիւն վանացս տէր Ներսէս եպիսկոպոսին, ի հայրապետութիւն Մկրտիչ աբեղին, որ բազում աշխատանօք ջանայ ի գործս վանացս, եւ այլ միաբան եղբարցս` տէր Սարգիս, եւ տէր Թորոսին, եւ տէր Սիմէոնիս, եւ տէր Կարապետիս, եւ տէր Լեւոն սարկաւագիս, որ զթուղթս նշանէր եւ կոկէր եւ խազէր…

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երուսաղէմ 1624

 

Գրիչ` Առաքէլ

Վայր` Աւաք վանք

 

… Արդ գրեցաւ Շարականոցս ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ, թվ. ՋԼԷ. (1488), ի սուրբ անապատս որ կոչի Աւագ վանք, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի, եւ սուրբ Կարապետին, եւ Առաքելոցս, առ ոտս Յովաննէս րաբունապետին, յառաջնորդութիւն տէր Յովաննէս եպիսկոպոսի, ձեռամբ անարհեստ գրչի Առաքել աբեղայի… 

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 277

 

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` Տիւրիկ

 

… Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ Յովանէս քահանայի, ի քաղաքիս Տիւրիկոյ, ի դուռս սուրբ Նշանիս, ի թուականին ՋԼԷ. (1488), ի դեկտեմբեր ամսոյ ի Ա. (1). ի խնդրոյ հոգեւոր եւ աստուածասէր Սիմէոնի, որ ստացաւ զսա ի հալալ եւ ի յարդար վաստակոց իւրոց եւ արար յիշատակ իւր, եւ ծնաւղաց իւրոց` հաւրն Յոհաննիսին եւ մաւրն Քարամին, եւ եղբաւրն Հաճաթին, եւ կողակցին Տոսախին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն եւ եդ ի գեւղն որ կոչի Սիմառայ, ի դուռն սուրբ Քրիստափորին, յիշատակ ինձ եւ ծնաւղաց իմոց: Չունի ոք իշխանութիւն եւ հրաման, ոչ իւրքն եւ ոչ աւտարք, որ հանէ զսա ի դրանէ սուրբ տաճարին, այլ եթէ փորձանք հանդիպի` ահ կամ փախ, նա ի յամրոց տանէ եւ թաքուցանէ` նա զաւրհնութիւն յաստուծոյ առցէ, եթէ ոք յանդգնի զմասն Յուդայի եւ զպատիժն Կայենի առցէ եւ զարեան իմոյ վրէժ տացէ:

  Արդ, գրեցաւ սա ի հայրապետութեան եւ վերադիտողութեան երկրիս Կարապետ վարդապետին, որ բազում աշխատութեամբ եւ ջանիւք առնել երետ զսա: Աստուած հատուցանէ իւր զաճառ բարիսն եւ զանսպառ ուրախութիւնն, ամէն:

Այլ եւ յիշեսջիք զվերոստացեալս զՏոսախն, եւ զծնաւղսն իւր զՅովանէս երէցն եւ զԹուրան, եւ զաւակն իւրեա[ն]ց` զՅոհաննէսն` զփոխեցեալն առ Քրիստոս, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Նոր Ջուղա 548, ՍՏԱ, ՄՏՄ

 

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Տիւրիկ, Կիւրղի վանք

 

  Յամին ի տարբերութուն Հայոց թվիս ՋԼԷ. (1488) ես` յոգնամեղ եւ տառապեալ գրիչս Սարգիս եպիսկոպոս, յանգ հանեալ աւարտեցի զսուրբ Աւետարանս ի գաւառիս Տիւրիկոյ, ի վանս Կիւրղի, ի դուռն սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Լուսաւորչին, եւ աստուածընկալ սուրբ Նշանին, եւ սուրբ Յակոբա, եւ սուրբ Յոհաննէս աւետարանիչին:

Արդ, աղաչեմ զձեզ, ո՜վ եղբայրք, յորժամ ընթեռնունք յիշեսջիք զանպիտանս եւ զանարժանս… Այլ եւ յիշեսջիք զծնաւղսն իմ զՂազարն եւ զՂատրիմէլիքն, եւ զեղբարսն իմ զՅոհանէս երէցն եւ զԱստուածատուր երէցն, եւ զայլ արեան մերձաւորսն իմ, ամէն: Այլ եւ յիշեսջիք զբամերախտ հայրն մեր զԿարապետ վարդապետն եւ առաջնորդ սուրբ ուխտիս եւ աստուած զձեզ յիշէ ի բարին:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Զմմառ 93, Մ. Քեշիշեան, Ցուցակ, էջ 194

 

Նուաստ Յոհանէս կաթողիկոս Նստայ ի յաթոռ կաթողիկոսութեան ի թվականիս Հայոց ՋԼԷ. (1488):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Իրանի Փերիա գաւառ, Միլակերտ գիւղ, ՄՏՄ

 

ա

 

… Արդ, ի թուաբերութեանս Հայոց ՋԼԷ. (1488) գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի դառն եւի նեղ ժամանակիս, որ սպառեալ բարէգործութիւն ազգէս քրիստոնէից եւ կանք ի նեղութեան եւ ի հալածանս ի ձեռս այլազգեաց վասն բազում մեղաց մերոց։ Արդ, կարի հիանալի եւ զարմանալի է ձմեռան ժամանակն վարդ տեսանէլ, վասնզի պաղ եւ ցուրտ եւ յամենայն բուսոյ խափանումն, նոյնպէս եւ այժմ խափանեալ յամենայն առաքինութիւնք ի մարդկանէ… Քրիստոսադաւ կինն Թանսուխն եւ ամուսինն իւր Ստեփանոս… ստացաւ զսա… ողորմի ասացէք իւր, եւ իւր ծնաւղացն` հօրն Ղազանչի եւ մաւրն Նանին, եւ Խօյանդին, Ստեփանոսին, եւ զաւակացըն նորա` գնացելոցն առ աստուած` Ամիր-Մէլիքին, Գորգի-Մէլիքին, Շահ-Մէլիքին եւ Դիլանչուն… եւ զանարժան գրողի, եւ ծնողսն, եւ զեղբաւրսն…

 

բ

 

Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զաղիխորով մայրն Թանսուխին, եւ զմնացեալ զաւակն իւր զԳուլջահանն, եւ զսիրական փեսան իւր զՎէգէնն, եւ զծաղկեալ զաւակս իւրեանց զՂմէլկէն, եւ զքոյրն Գուլչինարն, եւ զՍահակն:

Եւ արդ, միաբան սրտիւ աստուած-ողորմի ասացէք Ստեփանոսին, եւ ծնողացն նորա Կիրակոսին եւ Դովլաթին, եւ քուերն Մարթային, եւ եղբօրն Շահպարոնին…

 

ՍԱՂՄՈՍԱՐԱՆ

Տիրայր, Ցուցակ Օքսֆորդի Բոդլեան գրատան 34, Երեւան Մատենադարան «Անհատական արխիւներ» թղթ. 122, ձեռ. 120, էջ 2045

 

Գրիչ` Աստուածատուր 

ա

 

… Տէր աստուած ողորմեայ ստացողի գրոցս պարոն Յոհանիսին, եւ ծնաւղաց նորա եւ զաւակացն, եւ ինձ գծողի սորա Աստուածատուր անարժանի, եւ ծնաւղաց իմոց, եւ եղբաւրցն, եւ համաւրէն ամենայն ննջեցելոցն, ի թվ. ՋԼԷ. (1488) գրեցի:

 

բ

 

Ողորմած տէր ամենի,

Միշտ ողորմած յամենայնի,

Որ ես առատ ի տուրս բարի,

Քաղցր եւ բարի մարդկան ազգի,

Տուր յամենայն ժամանակի,

Վարձս բարեաց ըստացողի,

Մեծափառ այս կտակի.

Դեռաբուսիկ սարկաւագի`

Սուրբ եւ անբիծ ի գործ բանի,

Ժիր եւ ընտիր եւ միշտ բարի,

Ի գործ բանի տեառն Յիսուսի:

Նաեւ մանկանն դեռաբուսի`

Պարոնիկ պատանեկի,

Որ վայելեն զտառս գծի,

Յերկար ամաւք եւ անթերի,

Նաեւ ծնաւղաց իւր եւ զարմի

Եւ ամենայն ազգատոհմի,

Եւ գծողի, եւ կարդացողի

Տէր աստուած ողորմեսցի,

Ամէն, ամէն եւ եղիցի:

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 4687

 

Կազմող` Թումա

 

Արդ, ի Ջ. եւ ԼԷ. (1488) թուին, ի հայրապետութիւն տեառն Ստեփաննոսի պատուական հայրապետին, ես` սուտանուն եւ եղկելի ոգի Թումա քահանայ, որ զանուն ունիմ եւ գործք ոչ, ծառայ ծառայիցդ աստուծոյ, նոր կազմեցի զսուրբ գիրքս բազում աշխատութեամբ, քանզի հնացեալ էր կապն: Եւ դուք մի բերան աստուած-ողորմի մեզ ասէք, եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի ի յիւր միւսանգամ գալըստեան Քրիստոսի, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7740

 

Արծաթապատող` Յովաննէս

 

  Արդ, ես Յովաննէս ծառայ աստուածոյ եւ Աննայ կենակիցս իմ տեսաք զայս սուրբ եւ պայծառ Աւետարանս, որ էր տվեալ աներն իմ Ամիրշայ աղան սրբոյն Սարգսի աթոռ եկեղեցոյն, եւ կոճակն պակաս էր. [ս]այ մենք տվաք շինել արծաթի կոճակնիս ԺԳ. (13) մթխալ, եւ զարդարեցաք զսայ վասն յիշատակի հոգոց մերոց, ի թվին Հայոց ինն հարյուր եւ երեսուն եւ եաւթն տումարիս (1488): Եւ դուք վասն սիրոյն Քրիստոսի յիշեցէք զմեզ եւ ասացէք թէ աստուած ողորմի Ամիրշայ աղային, եւ մեզ Յովաննէսիս, եւ կողակիցին մարոյ Աննայ-Խաթունին, եւ աստուած զձեզ աւրհնէ, ամէն:

Դարձեալ աղաչեմ, ո՜վ սուրբ քահանայք, զմեզ ի աղաւթից մի մոռանայք, զի յոյժ սիրով շինել տվի եւ զարդարեցի, զի զփոխարէնն ինքն Քրիստոս հատուսցէ մեզ, եւ իւր սուրբ տեսուն արժանի արասցէ, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4948

 

Գրիչ` ՆԵրսէս

 

…Սուտանունս եւ այպի[կար] գրիչս եւ սուտանուն Ներսէս աբեղայս… յիշեցէք զիս, եւ զծնողսն իմ, եւ զստացող սուրբ Աւետարանիս զԱսիլ-Մէլիք տատն, եւ զմայրն իւր Շուշան, եւ զհայրն Խաչատուրն, եւ զդստերքըն զԴաւլաթն, եւ Խոնդքարն, զԹամամն, եւ Շամամն, եւ զորդիքն իւր զՃանփաշայ, Խուտիտատն, Սուրամէլն, եւ զամենայն արեան մերձաւորքն յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած զձեզ յիշէ:

Արդ ես` Ասիլս գնեցի զԱւետարանս իմ հալալ վաստակոց եւ տուի իմ սրտի յաւժարութեամբ ի Սարգիս էրեցն. ոչում դաւի չլինի էստից ի հազար տարին, ով որ յետ ու առաջ ասի` մասն Յուդայէն առցէ եւ խաչահանուացն:

Արդ, ես Սարգիս էրեցս փափաքէի եւ գտա, հայցէի եւ առի, ծարաւ էի եւ զովացայ, եւ առի զանգին մարգ[ար]իտս յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց եւ ամենայն արեան մերձաւորաց, եւ կողակիցին իմոյ Շահանդուխտ, եւ որդոցն իմ Յոհանէս, Զեկիէլ, Ղուկաս եւ դստերն իմ Ոսկիհատ Թանկազիզ, զոր եւ աստուած վայելել տացէ մինչ ի խորին ծերութիւն, ամէն. Քրիստոսի փառք յաւիտեան, ամէն:

Գրեցաւ ի թվականիս Հայոց ՋԼԷ. (1488):

Արդ աղաչեմ, ո՜վ սուրբ ընթերցողք, յորժամ ընթեռնուք զսուրբ Աւետարանս մի մեղադիր լինիք, զի կար մեր այս է, եւ գիրս առաջինն է. եւ յորժամ տեսնուք կարդալով եւ կամ աւրինակելով յիշեցէք սուրբ աղօթս ձեր եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Վենետիկ 110 (1130), Բ. Սարգիսեան, Ցուցակ. հտ. Ա., 491492

 

Գրիչ` Սարգիս

 

ա

 

Եւ զՍարգիս գրաւղս յիշեսջիք ի տէր, ո՜վ սուրբ ընթերցաւղք սորա. միով տէր ողորմիւ եւ աստուած զյիշաւղք յիշէ յիւր արքայութիւն, ամէն:

 

բ

 

  Ո՜վ սիրելի եղբայր, որ ի մէկ տարի եւ յերեկ ամիս ապա գրեցի, որ յաջողմունք չեղաւ վասն սղալանաց մի մեղայդրեր, մեղա տեառն Ռ. բերան:

… Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվականութեան Հայոց ՋԼԷ. (1488), ի պարոնութիւն Աղուբեկին, ի հայրապետութեանն տէր Յուսկանն: Եւ ես` Աստուածատուրս` որդի Իսմայէլին, գնեցի իմ հալալ ըռզակովն զսուրբ Աւետ[արանս] յիշատակ ինձ, եւ կենակիցն իմոյ Խասկանն, եւ մաւրն իմոյ Մարդին, Տիրատրին, Քրիստաւստրին, Իսրայէլին, Մարգարին, Թորոսին, Ստեփանոսին, Խէրպարոնին, Ասլիպարոնին, Իսրայելին, Շնոնորպարոնին: Ես Աստուածատուրս` տուի յիշատակ սուրբ Աւետարանսի Եփրիանոս քահանայն: Ով որ հակառակի սուրբ գրոցս կամ խլելով, կամ այլ պատճառանաւք հակառակի, յաստուծոյ զմասն Յուդայի առնու եւ զսատանայի, ոչ ում իշխանութիւն չկայ այս գրոցս:

 

գ

 

Ոմն` տէր Պապ

 

Ձեռս երթայ գիրըս մնայ, ո՜վ զիս զանարժան տէր Պապ աբեղայս յիշեայ ի տէր մին բերան, աստուած գրեց յիշէ: Յիշեցէք եւ զհարսներն` զԽիզանն եւ Բայլուն, աստուած զձեզ յիշէ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6333 (Յ. Բարաղամեան, Ցուցակ Վասպուրականի), էջ 382

 

Գնող` Սարգիս

 

Ի թուիս Հայոց ՋԼԷ. (1488) ամին Սարգիս երէց գնեաց զսուրբ Աւետարանս յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց եւ ամենայն արեան մերձաւորացն…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Մայր Աթոռ 194 «Էջմիածին», 1963 թ., Զ, էջ 59

 

Կազմող` Մարտիրոս

 

Զարագս ի չարիս, զունայնս ի բարիս, զՄարտիրոս աբեղաս  մեղօք իլիս` զվերջին կազմող սուրբ Աւետարանիս, ո՜վ սուրբ եղբայրք, յաղօթս ձեր յիշման արէք արժանիս. եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ:

Թվ. ՋԼԷ. (1488) յուլիսի ԻԱ (21) կազմեցաւ: