ԹՈՒՂԹԵՐ

Զհռչակութիւն իմաստասիրութեանդ իմաստակիդ իմաստնոյ ոչ միայն այլ եւ ըստ ժամանակիս դասասից եւ աշակերտելոց գերազանց տէլէտքն զԷլլէնացւոց բառացի ճոխութեամբ հրատարակիւր ի պարծանս՝ տի եւս զքաղաքավարիլ առաքինութեամբդ ընդ ամենայնի ամենայն անդստին զարդարեալ եւեթ՝ յընդհանուրս գովաբանիսդ ի սեւագլուխս, թո՛ղ թէ եւ այր ի նամակէ ճանաչիլն ի նախնեաց աւանդ ընկալեալ։ Որպէս Սողոմոնն այն ամէնիմաստիւք տոչորէր զսիրտ չտեսողաց զինքն, եւ սակս անկար ի տեսութեան՝ այնր աղագաւ զարմացմամբ աշխարհակալքն լսողք եւ տեսողք զնամակ նորին իւրաքանչիւրք աղերսէին։ Ոչ միայն զարծաթ եւ զոսկի եւ զականս պատուականս՝ այլ եւ զքեռից եւ զդստերաց յուղարկելն ի նա սրտիւք զովանային, թէպէտեւ կերպիւ ինչ տակաւին։ Այլ զի եւ ոչ գոլոյ ի ժամանակիս իշխան, մարգարէ եւ առաջնորդ, ըստ ասից Գրոց՝ Բարձից ի ձէնջ զիմաստունն եւ զխորհրդականն. որոց ոչ գոյ առաջնորդ՝ թօթափին իբրեւ զտերեւ ծառոց, եւ ոչ գտցի առաջնորդ ազգի անօրինի, որպէս յանծուկն տեղւոջ բողոքեալ եւ ակն ածէին օգնութիւն ի Տեառնէ Անանիայքն ի մէջ հրոյն, որք զարմացուցեալ զխստասիրտն եւ զղջացուցեալ զգոռոզն որ զինքն անպատկառաբար աստուած տայր քարոզել եւ երկրպագել՝ ասէ. Ո՛չ ես չորս արս արկի, եւ զչորրորդն տեսանեմ նման որդւոյն Աստուծոյ. եկա՛յք արտաքս ծառայքդ Աստուծոյ, զի եւ ես զՏէրն ձեր փառաբանեցից, որ զմեզ եւ զձեզ ստեղծեաց յայտնի հրաշիւք ցուցեալ զինքն աստանօր։

Արդ, ո՛վ տէր վարդապետ, իրաւի զի եւ գրեալքն հաւատարիմք. հաւատարմացս եթէ ոչ էաք հանդիպեալ զպարսպօք փորձութեանց եւ երբեմն անցուցեալ զմարդ ի վերայ գլխոց մերոց՝ ընդ կարծեօք անկանէր յանդիման մեզ գրեալքն առաջնոց։ Վասն որոյ եւ ինձ հաւատարմանայ եւս առակք իմաստնոց ամենայն ազգաց. Նասրէտտինոյն առասպելաց եւս. գոգեցից՝ թէեւ անարգացն թարգմանիչք ի բիրտ եւ ի սոպռ յազգս Հայոց, եւ ես որդն եմ եւ չեմ մարդ հասարակաց։

Ասացից զի ծիծաղեսցիս ի զբօսանս նորագոյնս, զի երկու թեւօք պերճացեալ թռչին սեւագլուխք յօդս աշխարհայնապէս եւ յաշխարհի զիրսն սիրող եւ զինքն սիրողաց, զոր ի գրումդ յայտ յանդիման հաստատեցեր երիս իրս տեսանելի. նախ՝ նրգնբր ըստ օրինի նախնեաց սահմանօք զողջունաշար դրուատս. երկրորդ՝ ըստ բաժանականին զայլոցն ի քեզ, եւ քեւ Աստուած օրհնէ մակստացական պանծացեալք ի նոյն եւ նովաւ վերճեմիլ, ըստ վերլուծականին պատճառելով զպատճառս գամագամից զբաղանաց պատահարաց հարուածոց յօտարածնաց եւ ի սուտ եղբարց որ եւ հազարապետն խորհրդոցն Աստուծոյ հանդիպեալ՝ զոր եւ ճառէ։ Ըստ ապացուցին նէթիճէ աներեւոյթ մնաց եւ ի հանդերձեալն լաւ բերէր թէ Տացէ Տէր զվարձս քո, եւ չեմ ողորմելի քան զհեթանոսս, զի ունիմ հաստատագոյն զյոյսն որ է ամենեցուն յոյս։ Վարձատրիլ մազին գլխոյ անկորուստ՝ մարգարէաբար էր վերլուծութիւնս եւ հաւատարմալի ապացոյցդ բանի, զի հաւատամ զոր եւ խօսիմս։ Այլ զի հայցեմ զի մտադրութեամբ լուիցես եւ յիշատակ աշակերտելոցդ թողցես, զի ոչ գիտեմ ես զխարդախութիւն դպրութեան։ Այլ մտից ի սիրտ քո սրբութեամբ եւ զքեզ հրաշացուցից ի զուարթութիւն, զի առաւել է մդւի քան զընթերցմանց ներհունութիւն, որպէս արար ապերախտն քո Մխիթար՝ անմխիթար զմեզ թողլով ըստ խոստացելոյն որ ի հայցմանէն, զանձն եւեթ սիրելով եւ ոչ զընկերն եւ եւս յորմէ ետես զսէր (թերի)։

( Ձեռ. թիւ 1058, թղ. 64ա- 65ա )