ԺԳ.
Եւ
էր
Արտաշէս
այր
մանուկ
եւ
իգամոլ,
եւ
բազում
անառակութեամբ
վարէր
զթագաւորութիւնն։
2
Եւ
չկարացեալ
այսպիսի
զեղխ
եւ
վարուց
թագաւորին
Արտաշէսի
տանել
նախարարքն
Հայոց`
ժողովեցան
միահամուռ
առ
մեծ
քահանայապետն
Հայոց
առ
սուրբն
Սահակ,
որ
էր
յազգէն
Պարթեւաց,
որդի
սրբոյն
Ներսէսի,
եւ
ա
սեն
ցնա.
«Ոչ
եւս
կարեմք
այսպիսի
անաւրէն
եւ
պիղծ
գործոց
թագաւորին
համբերել.
վասն
զի
լաւ
համարիմք
մեռանել`
քան
եթէ
զայսպիսի
գործ
աղտեղութեան
հանապազաւր
տեսանել
եւ
լսել։
3
Այլ
եւ
մեծի
պատուական
եւ
երկնաւոր
հաղորդել
ոչ
կարեմք
ի
խղճէ
մտաց,
զաւր
ամենայն
տեսանելով
զայսպիսի
պղծագործութիւն,
եւ .
քանզի
ուսեալ
եմք
ի
քէն
եւ
ի
քոց
վարդապետութենէ,
թէ
ոչ
միայն
որ
գործենն
պարտական
են,
այլ
եւ
որ
յանձն
առնուն։
4
Արդ`
քեզ
նախ
պարտ
է
այսպիսի
անհնարին
աղէտից
խնդրել
հնարս
եւ
բառնալ
ի
միջոյ
զայնպիսի
ամբարշտեալ
թագաւոր,
որ
այսպէս
յայտնի
իբրեւ
զանհաւատ
արհամարհանաւք
առ
ոտն
հարկանէ
զսրբութիւնն
եւ
աներկիւղ
կամակարութեամբ
գործէ
զաղտեղի
գիճութիւնս»։
5
Եւ
լուեալ
զայսպիսի
բանս
քահանայապետին
Հայոց
Սահակայ
ի
նախարարացն
Հայոց`
պատասխանի
տուեալ
ա
սէ.
«Իբրեւ
ոչ
եթէ
նոր
ինչ
լսելով
այսաւր
ի
ձէնջ,
ճանաչեմ
զասացեալսդ
ձեր.
արդ
գիտեմ,
զի
զկծեալ
սրտիւք
խաւսիք
զայսպիսի
խաւսս։
6
Եւ
ինձ
անհնար
է
ասել,
եթէ
այլաբանք
ինչ
եւ
ոչ
ստուգութեամբ
պատմին
ասացեալքդ
ի
ձէնջ.
բայց
արդ`
ո՛րպիսի
հնարիւք
ըստ
արժանի
հոգեւոր
մարդկան
պարտ
է
զելս
իրացդ
գտանել`
զայն
արժան
է
խորհել
ամենեցուն
եւ
առնել»։
7
Եւ
նոցա
առ
հասարակ
պատասխանի
տուեալ
ասեն
ցսուրբ
կաթողիկոսն
Սա
հակ,
թէ
«Մեք
եւ
ոչ
մի
ինչ
ելս
այլ
եւ
հնարս
իրացն
գտանել
կարող
եմք,
բայց
բողոքել
թագաւորին
Պարսից`
ի
բաց
բառնալ
ի
թագաւորութենէ ,
որում
ինքն
իսկ
ինքեամբ
չեղեւ
արժանի
ժառանգելոյ.
այլ
մեզ
քան
զայդ
ո՛չ
իմանալ
ինչ
է
եւ
ոչ
առնել։
8
Այլ
զքեզ
աղաչեմք
միաբանել
այսմ
խորհրդոյ
մեզ.
եւ
չէ
այսպիսի
անսրբութեանց
այլ
եւ
գործոյ
թագաւորին
հաղորդ
լինել»։
9
Իսկ
սուրբ
հոգեւոր
կաթողիկոսն
Հայոց
Սահակ,
իբրեւ
լսէր
զայս
ամենայն
ի
նախարարացն
Հայոց,
եւ
ստուգիւ
ճանաչէր,
եթէ
ի
նոյն
միտս
եւ
ի
նոյն
խորհուրդս
հաստատեալ
են
բովանդակ
աւագանի
աշխարհին`
ի
մեծ
տրտմութիւն
եւ
յանմխիթար
ընկղմեալ
լինէր.
եւ
հեղեալ
արտասուաց
վտակս
առաջի
բազմութեան
նախարարացն
Հայոց`
հրաժարէր
առնել
պատասխանի
բանիցն
մինչեւ
յաւուրս
բազումս։
10
Եւ
արգելեալ
զինքն
ի
սենեակ`
ողբոց
միայն
եւ
արտասուաց
լսէին
ձայնս,
մերձեալ
ի
դուրս
սենեկին.
քանզի
տեսանող
ակամբ
ի
սուրբ
Հոգւոյն
տեսանէր
այրն
Աստուծոյ
ի
սպառ
ի
սպուռ
զկործանումն
աշխարհիս
Հայոց։
11
Իսկ
յետ
բազում
աւուրց
համարձակեալ
ոմանք
յեպիսկոպոսաց,
որք
հանապազ
պարապէին
առ
դուրս
սրբոյն,
-
չկարացեալք
եւ
առ
վայր
մի
եւ
ի
շնորհալից
վարդապետութե
նէ
առնն,
որ
քաղցր
էր
ի
ճաշակելիս
խորհրդոց
հոգեւոր
եւ
իմաստուն
լսողաց,
ըստ
բանի
մարգարէին ,
քան
զխորիսխ
մեղու,
-
եւ
այլք
ի
պատուական
երիցանց
եւ
ի
սարկաւագաց,
որք
ի
նորին
ի
ուխտէ
հայրապետին
էին,
եւ
ոմանք
յազատ
աւագանւոյն
Հայոց`
համարձակեալ
մտանէին
ի
ներքս
եւ
խաւսէին
ընդ
նմա
բանիւք
ողոքանաց։
12
Ընդ
որս
սփոփեալ
սակաւ
մի
սուրբ
քահանայապետն`
ըստ
հոգեւոր
եւ
խրատու,
զոր
միացեալ
ի
յինքեան
ի
մանկութենէ
իւրմէ`
լռեալ
դադարէր
առ
վայր
մի։
13
Իսկ
յետ
բազում
աւուրց
դարձեալ
ժողովեալ
առ
նա
միաբան
ամենայն
ազատագունդք
աշխարհիս
Հայոց,
եւ
զնոյն
բանս
երկրորդեալ
առաջի
սրբոյ
կաթողիկոսին
Հայոց`
խնդրէին
ստիպով
ի
նմանէ
եւ
զնորա
միաբանութիւնն
ընդ
ինքեանս։
14
Իսկ
սուրբն
իբրեւ
տեսանէր,
եթէ
ոչ
ինչ
ամենեւիմբ
են
կասեալք
յառաջին
կամացն
եւ
խորհրդոցն,
-
վասն
զի
յաւելուած
աւր
ըստ
աւրէ
գործոց
թագաւորին
առաւել
քան
զառաւել
աճեցուցանէր
ի
անձին
իւրոյ
զմիաբանութիւն
իշխանացն,
-
ձայն
բարձեալ
ողբալով
ասէր
ցամենեսեան
առ
հասա
րակ.
«Եթէ
ես,
ասէր,
եթէ
դուք
իսկ,
որպէս
ուսեալք
յԱստուծոյ
խաւսիք
հոգեւորապէս.
եւ
տարեալ
վայր
մի
թերութեան
առնն`
արտասուաւք
եւ
թախանձեցուցանելով
զամենողորմ
զՓրկիչն
մեր
զտէր
Յիսուս
Քրիստոս`
յաղագս
գիւտի
կորուսելոյն
հնարս.
զի
ըստ
աւազանի
ծննդեանն,
մեղաւոր
է,
սակայն
եղբայր
եւ
մարմին
մեր
է.
յիշելով
զվարդապետութիւն
սուրբ
առաքելոյն
Պաւղոսի,
զոր
աւանդեալ
ուսոյց
ձեզ
հոգեւոր
հայրն
ձեր
եւ
քահանայապետն
սուրբն
Գրի
գոր.
Զի
եթէ
վշտանայ
ինչ
մի
անդամն`
ասէ,
վշտանան
ամենայն
անդամք
ընդ
նմա.
եւ
եթէ
փառաւորի
մի
անդամն`
խնդան
ամենայն
անդամք
ընդ
։
15
Յիշել
պարտ
է
եւ
զմտաւ
ածել
զվիշտսն
եւ
զնեղութիւնս,
զբանդսն
եւ
զկապանս
զսրբոյն
Գրիգորի,
զպաղատանս
եւ
զաղաւթս,
զոր
վասն
ամենայն
աշխարհիս
փրկութեան
խնդրեալ
յԱստուծոյ
եգիտ
եւ
զամենեսեան
յանհաւատութենէ,
շնորհիւ
սուրբ
Հոգւոյն,
հաւատացեալս
արար.
զդիւաց
մոլորութիւնս
փախստական
արարեալ
հալածեաց
ի
ձէնջ.
զճշմարիտ
հաւատ
սերմանեալ
աստուածգիտութեան`
ի
միջի
ձերում
ծաղկեցոյց։
16
Եւ
ձեզ
ըստ
նմին
աւրինակի
պարտ
է
ի
վերայ
մեղուցեալ
անդամոյն
խնդրել
զողորմութիւն,
եւ
ոչ
անաւրինաց
մատնելով`
ի
ծաղր
եւ
յայպանումն
տալ
զսուրբ
խորհուրդ
հաւատոյս
մերոյ։
17
Յիշեցէ՛ք
զսուրբ
հայրն
եւ
զձեր
եւ
զվարդապետն,
որ
եւ
զփոխեալն
յանասնական
բնութեանն
կերպարանս,
հառաչանաւք
եւ
անդադար
խնդրուածովք
զցայգ
եւ
զցերեկ
ածեալ
ի
զամենեցուն
արարիչն
`
ի
նոյն
հաստատեաց
ի
մարդկային
բնութիւնս։
18
Եւ
դուք
աշակերտեալք
նորին
հոգեւոր
միաբանութեամբ
առ
հասարակ
արք
եւ
կանայք,
ծերք
եւ
տղայք
զխնդրուածս
եւ
ի
մէջ
առեալ
հաշտեցուցէ՛ք
զամենահնարն
Աստուած,
որում
հնարաւորն
է
ամենայն,
եւ
ոչ
ինչ
տկարանայ
առաջի
ահեղ
հրամանաց
զաւրութեան
նորա.
եւ
նա
վճարէ
մարդասիրապէս`
զոր
ի
յոյժ
դժուարինս
կարծեցեալ
է
մեզ.
որ
եւ
ետ
իսկ
վճիռ
միամիտ
եւ
անթերահաւատ
խնդրողացն,
ասելով
անսուտն
Աս
տուած,
թէ
Ուր
իցեն
երկու
եւ
երեք
ժողովեալ
յանուն
իմ`
ամենայն
զոր
ինչ
եւ
խնդրեսցեն
ի
Հաւրէ
իմմէ`
տացի
։
19
Իսկ
արդ`
եթէ
երկուցն
եւ
երիցն
աներկմիտ
խնդրողացն
զամենայն
հայցուածսն
կատարէ
Աստուած,
ո՞րչափ
եւս
առաւել
զայսչափ
բազմութեան
խնդիրսն
շնորհէ
Աստուած
փութով,
մանաւանդ
թէ
անձանձրոյթ
լինիցին
խնդիրքն
եւ
ջերմ
հառաչանաւք
եւ
անթերահաւատ
յուսով.
զիա՞րդ
ոչ
առաւել
եւս
քան
զհայցուածսն
մեծամեծ
իրս
վճարիցէ։
20
«,
եթէ
միաբանեա՛
ընդ
մեզ`
ինձ
քաւ
լիցի
մատնիչ
լինել
ճշմարիտ
հաւատոյն
մերոյ
եւ
անհաւատից
զիմ
զմոլորեալ
ոչխարն
մատնել
յայպանումն։
21
Զի
թէպէտ
եւ
մեղաւոր
է,
այլ
դրոշմեալ
է
սուրբ
աւազանին
ծննդեամբ,
հմուտ
է
փրկութեան
խնդրոյն,
լուեալ
է
զլուր
քարոզութեան
Աւետարանին
կենաց։
22
Արդ`
եթէ
էր
տանել
առ
բժիշկ
առողջ
զվիրաւոր
եկեղեցւոյս
իմոյ
`
փութայի
եւ
ոչ
յապաղէի.
այլ
ատեան
մատուցանել
զիմ
հիւանդացեալ
հոգւոյ
ես
ոչ
երբէք
առնում
։
23
Զի
եթէ
էր
հաւատացեալ
թագաւորի
առաջի
տա
զայսպիսի
յանդիմանութիւն`
թերեւս
համարձակէի,
յուսով
գիւտի
կորուսելոյն.
այլ
կշտամբել
զհաւատացեալս
յաղագս
մեղաց
առաջի
անհաւատիցն`
ոչ
հաւանիմ,
որ
հանապազ
ուսուցիչ
լեալ
եմ
բողոքոյն
Պաւղոսի,
որ
ա
սէ.
Իշխէ՞
ոք
ի
ձէնջ,
եթէ
իրք
ինչ
իցեն
ընդ
ընկերի
իւրում`
դատել
առաջի
անաւրինաց,
եւ
ոչ
առաջի
սրբոց.
եթէ
ո՞չ
գիտէք,
եթէ
սուրբք
զաշխարհս
դատին.
եւ
եթէ
ձեաւք
դատի
աշխարհ`
ապա
ոչ
էք
արժանի
անարգ
ատենից։
24
Ո՞չ
գիտէք,
եթէ
զհրեշտակս ,
թող
թէ
զերկրաւորս.
զերկրաւոր
եթէ
յանձն
առնուք,
զանարգս`
եկեղեցւոյ
դատաւոր .
առ
ամաւթոյ
ձերոյ
ասեմ։
25
Եւ
այնպէս,
ասէ,
ո՞չ
ոք
գոյ
իմաստուն
ի
ձեզ,
որ
կարիցէ
իրաւունս
ընտրել
ի
մէջ
եղբաւր
իւրոյ.
այլ
եղբայր
ընդ
եղբաւր
դատի,
եւ
զայն
ի
մէջ
։
26
Եւ
արդ`
որ
ուսուցի
զբազումս,
զանձն
իմ
ընդէ՞ր
ոչ
։
27
Այլ
ինձ
լաւ
լիցի
մեռանել,
քան
եթէ
զոք
ի
հաւատացելոց
վասն
անարժան
գործոյ
մատնել
անաւրինաց։
28
Զի
թէպէտ
եւ
իցէ
պոռնիկ,
այլ
զկնիք
հաւտին
Քրիստոսի
կրէ
յանձին
իւրում.
գիճացեալ
է
մարմնով,
այլ
ոչ
անհաւատ
եւ
հեթանոս. ,
այլ
ոչ
կրակապաշտ.
տկարացեալ
է
ի
կանայս,
այլ
ոչ
ծառայէ
տարերց.
միով
ախտանայ
ցաւով,
այլ
ոչ
վարակեալ
ամենայն
ախտիւք
իբրեւ
զամբարիշտ։
29
Եւ
զիա՞րդ
զսակաւամեղն`
ամենայնիւ
ամբարշտելոցն
մատնել
ի
սատակումն։
30
Քա՛ւ
ձեզ,
որդիք,
մի՛
խորհիք
զխորհուրդդ
զայդ,
եւ
զբնիկ
զտեարսդ,
որպէս
եւ
ոմանք
ի
ձեր ,
կորուսանել
մի՛
ջանայք»։
31
Զայս
եւ
զսոյն
բանս
եւ
խրատ
բազում
արտասուաւք
եւ
աղերսանաւք
խաւսեցեալ
անձանձրոյթ
սրբոյ
կաթողիկոսին
ընդ
աւագանին
Հայոց`
ոչ
ինչ
կարաց
զնոսա
յառաջին
միաբանութենէն
եւ
ի ,
զոր
հաստատեալ
էին
ի
միտս
իւրեանց,
ի
բաց
դարձուցանել։
32
Քանզի
եկեալ
հասեալ
էր
ի
վերայ
նոցա
նզովք
սրբոյ
առն
Աստուծոյ
Ներսէսի`
անկանել
նոցա
ընդ
լծով
չար
ծառայութեան
հեթանոսաց,
եւ
ոչ
դադարէր
մինչեւ
ի
գլուխ
զգործն
հանէր։
33
Միաբանութեամբ
պատասխանի
արարեալ
ամենեցուն
քահանայապետին
սրբոյ`
ասա
ցին,
թէ
«Փոխանակ
զի
ոչ
լուար
բանից
մերոց,
եւ
ի
միաբանութենէ
մերմէ
զանձն
քո
ի
բաց
մերժեցեր`
գիտասջիր,
զի
որպէս
եդեալ
է
ի
մտի
չթագաւորել
սմա
եւ
այլ
եւս
ի
վերայ
մեր`
չքահանայանալ
եւ
ոչ
քեզ
առ
յերկարս
ի
վերայ
աշխարհիս
մերում»։
34
Եւ
զայս
այսպէս
ասացեալ
ամենայն
աւագաց
աշխարհիս
Հայոց
առաջի
հայրապետին
Սահակայ`
ելին
զայրագնեալք
ի
խրատուէ
սրբոյն,
եւ
այլ
ոչ
եւս
կամեցան
դառնալ
առ
երանելի
քահանայապետն
Սահակ.
զի
էր
զնոսա
շրջափակեալ
եւ
պաշարեալ
անիծից
երանելւոյ
հայրապետին
Ներսէսի,
ի
համաւրէն
կորստեան
խորհուրդս։
