Պատմութիւն Հայոց

Հեղինակ
ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  
Դիտել
ԾԳ. Յայնժամ հրաման տայր Վեհդենշապուհ եւ որք ընդ նմա աւգնականքն էին` կոչել ի ծածուկ ի գիշերի զականաւոր արս շահաստանին, նոյնպէս եւ զերեւելիս ոմանս ի մոգուցն. եւ պատուիրէին նոցա հրամանաւ արքու նի. «Դի՛ք, ասէ, զկեանս ի մտի զիւրաքանչիւր անձին ի տան, եւ յիշեցէ՛ք զերկիւղ թագաւորաց, որք նման աստուածոց իշխեն սպանանել եւ կեցուցանել, պատուել եւ անարգել. եւ մի՛ զոք յաւրէս յայսմանէ մինչեւ ցբովանդակել ամենայն կարաւանին արքունի եւ ի Վրկան հասանել, զհայ այր, ուստի եւ իցէ, կամ ի մանկտւոյ կապելոց նախարարացն Հայոց, որ ի շահաստանիս են, եւ կամ ի մանկանց կապելոցս երիցանցս, զորս մեք այսաւր ի բաց տանիմք , եւ կամ բնաւ հայ զոք, որ յանկարծ թէ եւ այլուստ ուստեք եկեալ իցէ այսր բնակել ` թողուլ արտաքս քան զդուռն շահաստանիս. եւ գտանիցիք առանց ամենայն թողութեան ազգաւ հարեալք եւ դառն մահու մեռանիցիք ի թագաւորէն, եւ մեր անձինք անպարտ լիցին յայնպիսի չարեաց, որ ի վերայ ձեր հասանիցեն. այլ զգուշացարո՛ւք երկիւղիւ եւ հոգալով հասուցանել բարի շնորհակալութիւն ի վերայ անձանց եւ մեր եւ ձեր հասարակաց»։ 2  Քանզի ըստ հրամանի թագաւորին երկնչէին, թէ մի՛ գուցէ ոք ի մանկանց նախարարացն կապելոց, գաղտ այլակերպեալ, հետազաւտիցէ զայն ճանապարհ գնացից նոցա։ 3  Զոր Փրկիչն Քրիստոս ընդ նոսին իսկ առաքեալ էր զցուցակ եւ զյայտնիչ աշխարհի` գանձուն մեծի, եւ նոքա, նման Հրէիցն, Պիղատոսի զաւրուն հրամայէին պահել զգերեզմանն, զոր Բանն Աստուած հրեշտակաւք բացեալ յայտնէր զինքն հաւատացելոց յանուն նորա. որ եւ ասացն եւ կատարեալ երեւեցուցանէ անսուտ զասացեալս իւր հանա պազ, թէ Որ հաւատայ յիս` զգործն զոր ես գործեմ` եւ նա գործեսցէ, եւ առաւել եւս գործեսցէ ։
       * զսուրբսն փութային։ 5  Եւ տեսեալ զայն նախարարացն Հայոց, որք անդէն ի դղեկի շահաստանին մնալոց էին ի կապանս` քաջալերեալք եւ ապաւինեալք ի յոյսն երկնաւոր, աներկիւղ համարձակութեամբ առաջի ամենայն բազմութեանն հրապարակին Պարսկաց, աւտարացն եւ որք անդ էին ի շահաստանին, անկեալք յոտս սուրբ քահանայիցն Աստուծոյ` խնդալից եւ ուրախասիրտք համբուրէին յերկար ողջունիւ զոտս նոցա, աղաչելով եւ ասե լով, թէ «յիշեսջի՛ք զմեզ անմոռաց յուրախութեանն ձերում եւ յարքայութեանն»։ 6  Նոյնպէս եւ սուրբ քահանայքն Աստուծոյ բերկրեալք սրտիւք եւ զուարթալից երեսաւք ընկալեալ զամենեսեան ի գիրկս իւրեանց` ա սէին. «Աստուած զաւրութեանց աւրհնեսցէ զձեզ, եւ տացէ ձեզ տեւողութիւն համբերութեան ի փառս անուանն իւրոյ, եւ զաւրացուսցէ զձեզ առաջի ազգացս հեթանոսականաց. եւ արձակեալ զմարմինս ձեր յերեւելի կապանացդ յորում էքդ` առաջնորդես ցէ ձեզ յաշխարհն ծննդեան ձերոյ, եւ ի գիրս հարցն ձերոց հանգուսցէ զոսկերս ձեր, եւ յաներեւոյթ կապանացն սատանայի արձակեալ զոգիս ձեր` ածցէ զձեզ ի գաւառն, ուր զմեզ յուղարկեցէք, եւ բնակեցուսցէ զմեզ ձեաւք հանդերձ յաւիտենից յարկսն, ուր Քրիստոս է ընդ աջմէ Աստուծոյ Հաւր»։
       * ուրախալից հրաժեշտ ի միմեանց սուրբ քահանայիցն եւ նախարարացն Հայոց` այպանէին ընդ միտս իւրեանց ծաղրելով. հաշուէին զնոսա լինել անգէտս հրամանի թագաւորին, եւ ասէին գաղտ ցմի մեանս. «Զի թէ գիտէին երիցանիս զմահն, զոր պատրաստեալ է նոցա` ունէին արդեաւք բազում սատարս լալոյ զինքեանս, այլ այդպէս ծիծաղել եւ ուրախանալ ոչ լինէին կարող»։ 8  Եւ զայն ոչ գիտէին ամբարիշտքն, եթէ նոցա այն էր ցնծութիւն եւ նոյն լուր ուրախութեան, եւ ընդ այն զուարճանային անյագ խնդութեամբ, հրաժարեալքն եւ մնացեալքն։ 9  Եւ ողջունեալք զմիմեանս սուրբ քահանայիցն եւ նախարարացն Հայոց` յուղարկեալք գնային, կոչեցեալք ի պսակումն։ 10  Եւ երթեալք սուրբ քահանայքն Աստուծոյ` կազմէին ճեպով եւ այլ մանկունք ի սպասաւորացն երանելեացն, որք եկեալ էին ընդ նոսա ինքնակամ յաւժարութեամբ յաշխարհէն Հայոց, արբանեկել նոցա եւ սպասաւորել ի կապանսն, որք եւ վիճակի բարւոյ մասինն լինել արժանիք տենչային։ 11  Եւ մանաւանդ առաւել Խորէն երէց, որ էր ի գաւառէն Այրարատու , ի գեղջէն որում անուն էր Որկովի, եւ երանելին Աբրահամ երէց, որ էր ի գաւառէն Տայոց, ի գեղջէն որում անուն էր Զենակս։ 12  Զոր տարեալ Վեհդենշապհոյ եւ որք ընդ նմայն էին, եւ հար ցեալ թէ «դուք յո՞ կազմիք». եւ լուեալ ի նոցա նէ, թէ «ուր զհոգեւոր տեարսդ մեր եւ զվարդապետս տանիք` ընդ դոսա պատրաստ եմք երթալ, ի կեանս կամ ի մահ»։ 13  Եւ սրտմտեալ Վեհդենշապհոյ` հրաման տայր բռնաբար ունել զնոսա եւ պահել անդէն ի շահաստանին. պատուէր տայր ըստ առաջին հրամանին զգուշանալ նոցա բազում պահպանութեամբ մինչեւ ցժամանակ մտանելոյ ամենայն զաւրացն արքունի յոս տանն. «եւ ապա, ասեն, իշխեսցէ ծառայ ոք կապելոց նախարարացն Հայոց ելանել ի շահաստանէն ի պէտս արբանեկութեանն, ո՛ւր եւ առաքեսցեն տեարքն իւրեանց»։ 14  Զոր իբրեւ տեսեալ երանելեաց քահանայիցն Խորենայ եւ Աբրահամու զբռնաբար դահճացն արգելուլն զնոսա անդէն ի շահաստանին` մեծապէս խռովեալք տրտմէին, հաշուելով անարժան զանձինս այնպիսի երկնաւոր պսակի, զոր եւ առնլոց են սուրբ վարդապետք նոցա, որդիք նահատակին Գրիգորի։