Պատմութիւն Հայոց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա
ՀԸ. Եւ եկեալ ժամանակ ծաղկոցաց գարնանւոյն աւդոյն շնչմանց, աւետաւոր ջերմութեանց մերկոցն չքաւորաց` եկեալ հասանէր յանկարծակի յերկիրս Հայոց Զառմիհր Հազարաւուխտ, սաստիկ եւ բազում այրընտիր զաւրաւք. դիմեալ անցանէր ստիպով ընդ կամուրջ գետոյն Երասխայ, եւ ի գիւղաքաղաքին որ կոչի Արտաշատ` բանակէր այն աւր։ 2  Քանզի զգացուցեալ էր նմա քաջ տեղեկութեամբ ուխտանենգացն յաշխարհէս Հայոց` զերթն կիսոյ գնդին Հայոց ի Վիրս, եւ թէ սպարապետն Հայոց Վահան Մամիկոնեան լոկ թուով նախարարաւք եւ սակաւ այրուձիով ի յոստա նիդ. «Յորոց վերայ հասեալ քո այսչափ ընտիր բազմութեամբ, թէպէտ եւ եդեալ նոցա զանձինս ի մահ, չկարիցես առնել ձերբակալս այդչափ բազմութեամբ այրուձիոյ` այլ երեքկնակի եւ չորեքկնակի պատեալ պաշարեալ զնոսա` հանես ընդ սուր զամենեսեան. եւ կատարեալ տանիս ի գլուխ զիրս գործոյս աշխատութեան, եւ դու պատուեալ փառաւորիս ի թագաւորէն, եւ մեք հանգչիմք յերերագին աշխատութենէս յայսմանէ»։ 3  Եւ լուեալ զայսպիսի բանս Հազարաւուխտոյ եւ այլ աւագացն որ ընդ նմայն էին` առաւել եւս ուրախանային, եւ ճեպով ի վաղիւն դիմէր ի վերայ զաւրավարին Հայոց Վահանայ Մամիկոնէի եւ զաւրացն որ ընդ նմայն էին ի ժամուն։ 4  Եւ հասեալք մաւտ ի քաղաքն Դուին` յաւրինէր Հազարաւուխտ զճակատն ըստ աւրինի գործոյ պատերազմին, եւ կարգեալ զռազմն ի միջոցէ մայրւոյն, որում Խոսրովակերտն ասեն` անցուցանէր ի վերայ դաստակերտին , մինչեւ ի լեռնակողմնն զոր Ջրվէժն կոչեն։
       * առհասարակ` այլ սակայն եւ ոչ կարի զարհուրեալք փախչել փութային. այլ ըստ բաւականի զաւրուն իւրեանց բաժանեալ ի մի մի եւ յերկուս նախարարս` յարձակէին ի վերայ։ 6  Եւ առեալ քաջասրտաբար մասն ի գնդէն Պարսից` բազում արս ընտիրս դիաթաւալ յերկիր կործանէին, եւ իւրեանց դարձուցեալ զերասանակս երիվարացն` գնացին ի բաց քաջաբար։ 7  Վասն զի եւ քաջաբար փախուստ առն հզաւրի` սաստիկ ահ երկիւղի գուշակէ առ միւսանգամ գործ թշնամեացն գնդի. որ եղեալ առ յապա երեւեցաւ բազմաց, եւ ճաշակեալ առին զհամ եւ զարմա ցան. մանաւանդ առաւել էր քան զայլսն. զոր եւ գիտաց քաջագոյն սնապարծ իշխանն Սիւնեաց Գդիհոն։
       8  Բայց անդէն ի տեղւոջն որք ընտրեցին կամաւոր յաւժարութեամբ զմահ անձանց եւ նահատակեցան` երկուք արք ի նախարարացն Հայոց կռուեալք լաւաբար, եւ զքաջութիւն գործոյ ցուցեալ` երանելին Որդի ի տոհմէն Դիմաքսենից, եւ երանելին Քաջաջ ի տոհմէն Սահառունեաց, եդեալ զանձինս ի վերայ ուխտին սրբոյ` պսակեցան։ 9  Անդ չարաչար խոցոտին եւ փախչին զաւրքն Պարսից։ 10  Եւ զսուրբ հայրապետն Հայոց տէր Յոհան ընկեցեալ ի ձիոյն` թողին կիսամահ։ 11  Վասն զի այնպէս ճեպով հասուցին սադրիչքն անաւրէնութեանն զՀազարաւուխտ ի վերայ Հայոց, զի եւ ոչ աւուրբ միով յառաջ ժամանեցին խոյս տալ ի քաղաքէն եւ անձին հոգալ, եւ ոչ ինքն կաթողիկոսն Յոհան։ 12  Այլ ամենազաւր գթութիւն Փրկչին Քրիստոսի ողորմեալ խնայեաց յուխտասէր հաւտն իւր, եւ ածեալ ողջ զհայրն սուրբ` եցոյց խաղաղութեամբ ժողովրդեան իւրում եւ ուրախացոյց։
       * ընդ նմա. եւ իբրեւ ոչ ինչ ժամանեալ յանբաւկ գործոյ պատերազմին պիտոյից` դարձեալ ընդ այլ փախստէիցն գնային ի բաց։