Ժամանակագրութիւն

Թվ. ՌԾԴ (1605), որ մեք եկայք ի Պոնտոսէն ի ապրիլ ամսոյն ի իե. եւ գնացաք մեծաւ տաժանմամբ հազիւ կարացաք անցանել ի Կաֆայու կողմն, որ Պալըխլու ասեն, եւ անտի նաւեցաք ի Կոզլով քաղաքն: Անդ շատ հայերք կային ի մեր աշխարհացն տարագրութեամբ եկեալք, ամենայն ընտանեօքն անդ զետեղեալք` բնակելով ի յահէ ջալալոցն եւ ոմանք ի մեծ մայրաքաղաքէն Կաֆայու վաճառականութեան աղագաւ անդ լինելով: Եւ մահտեսի ալէխառն սարկաւագ մի եւ խոճայ մի Պաղշի անուն` մեզ ընդունելութիւն արարին եւ մխիթարեցին ոչ սակաւ, այլ ի վեր քան զարժանն մեր:

Ոնց լսեցաք, որ Սրապիոն նորընծայ կաթողիկոսին, որ ի Յամիթ կու նստէր ի ժամանակին յայնմիկ, որ թէ զնորա որպէս եղեալ վտանգն, զոր կրեաց նա ի չար եւ անօրէն, խոտան եւ անպիտան կաթողիկոսէն` սուտանունէն Մելքիսեդէ, որ այս Սրապիոնս Եդեսացի եւ մեծ որդի, սուրբ եւ առաքինի եւ աւագ վարդապետ մեծահռչակ անուն ի ժամանակին, հիւրասէր եւ խնամածու որբոց եւ այրեաց եւ ամենայն նեղելոց եւ կարօտելոց:

Յետ այսպիսի բարի համբաւոյն սորա, մեք էաք յայնմ ժամանակին բնակութեամբ ի լուսազարդ անապատին Սաղմոսավանայ, մեռոնի օրհնել կոչեցին զմեզ ի Սուրբ Էջմիածինն եւ ելեալ գնացաք ի կոչն: Եւ էին երեք կաթողիկոս ի վերայ մին աթոռոյն, որ էր յոյժ անկարգութիւն. անուն առաջնոյն` Դաւիթ եւ երկրորդին` Մելքիսեդ եւ երրորդին` Աւետիս: Սա պարկեշտագոյն էր եւ բան վարդապետութեան ունէր ի վերայ նոցա, բայց հրամանն անիմաստ եւ գազանաբարոյ Մելքիսեդին էր, ոչ օրինօք եւ կանոնովք առաքելագիր, այլ կաշառօք եւ բռնութեամբ այլազգեացն յափշտակելով ի Դաւթէն:

Եւ էաք անդ չորս վարդապետ, ա. Յովհանէս անուն վանեցի, որ ի վաղ ժամանակաց հետէ բնակելով ի յԵրեւան քաղաքի, որ կարի շնորհօք լի էր, եւ միականի վարդապետ մի Գրիգոր անուն Սալամաստցի` յոյժ ծերացեալ ալեօք, եւ այլ ալեւոր վարդապետ մի Կիրակոս անուն, զոր մականուն Պլուզն կոչէին, որ բնակէր ի վանսն Աշտարակ գեղջին, եւ ես նուաստս եւ տրուպս ամենայն վարդապետաց` Գրիգորս Կամախեցի, եւ այլ բազմամբոխ եւ աշխարհագումար ժողովովք, եպիսկոպոսիւք բազմօք, քահանայիւք եւ կրօնաւորօք եւ անհամար ժողովրդօք եւ մեծամեծ իշխանօք ի տաճկաց` ի տեսութիւն վասն սքանչելի եփեցութեան եռացման սուրբ մեռոնին առանց հրոյ եւ կայծականց ի վերայ բեմին առաջի սրբոյ զենարանին, ի վերայ եօթնատակ սփռեալ խալոց: Ի Յայտնութեանն Տնօրինեցաւ շարականի վերջին օրին, որ հիւսիսոյ դառնաշունչ հողմոյն հնչելոյ, ցրտասառոյց լինելոյ խստութեան օդոյն, որ կրճտէաք զատամունս մեր ի սաստիկ ցրտասառոյն, նա' այնքան հրացաւ մեռոնն պղնձովն` յորժամ որ լցին զհին մեռոնին մակարդն ի մէջն եւ լուսաւորչին սուրբ Աջովն խառնեցին, նա' որպէս կաթսայ կամ զպուտան ի վերայ թոնրի` ի յեռացման եղեալ եւ գոլորշին ի վեր ելեալ որպէս զմէգ: Եւ ես զսառնացեալ զերկոսին ձեռս ի վերայ կալի եւ ջերացայ, եւ տաճկաց մեծն, որ ղուլ աղասին էր` Տաւութ աղայ անուն, եկն ի փորձել զսուրբ մեռոնն, մերձեցոյց զձեռն իւր արտաքոյ ի կող պղնձին, նա' տաքացաւ ձեռն որպէս ի թոնրի եւ յոյժ հիացման եղեալ, ձայնեաց ի լուր ամենեցուն ասելով թէ` հաւատացի զոր ինչ լսէաք վասն մեռոնին: Եւ այլ բազում սքանչելիս եղեւ: Յետ այսորիկ արձակեցաւ ժողովն գնալով իւրաքանչիւր տեղիս իւրեանց: