Թղթեր

Զգիր տարակուսանաց, որ յանտրամախոհէ անտի եհաս քեզ պատահումն արտալածական տարագրութեան ի քոյն սեփականէ, ի վեր քան զհիացումն ոչ միայն ինձ հասանէ, կարծեմ, աղէտ, այլ եւ յոքնական բոլոր մարդկութեանս, գրէ եթէ զարմանս եւ սարսափելի մտածութիւն, որ այնքան անյագաբար յածի անխորհրդավարժն այն թափառեալ ի խոյզ ելեալ խնդրէ միշտ զկործանումն իւր եւ այն ըստ հոգւոյ եւ մարմնոյ. որ եւ անձկացեալ ըղձայ տենչանօք միշտ զմնացեալսն չարին գործել եւ զպակասեալն ինքեան իբրու տուգանս իմն վարկանի գոլ. եւ զի վատթարիցն իւղագլխութեան անհանճար մտածութեամբ զվեհագոյնսն գրէ ի կենցաղումս զչարութեան խոկալ վարս, իսկ ի բարիսն ծոյլ իմն եւ զնուազականսն հազիւ հազ առնել երբեմն դանդաղի. քանզի մեղկասէր ծուլիցն հանդիսանալ հեղգութիւն է գովեստ. իբրու ասէ Սաբեղաս սակս Ատտինոսի, որ փոխանակ մրցական պատերազմին ըղձայր ասելով. Ո՞ ոք ի կենցաղումս տայր ինձ միայն զննջելն եւ զխորտկօք շատանալն. սակս որոյ ասէ Պոլէպոնոս, եթէ անտրամախոհն Ատտինոս ոչ զինքեան խնդրէր բարձրութիւն, այլ զբացանցականսն խոկայր բարձրացուցանել. զոր եւ մեր Մովսէս յիւրում մատենագրութեանն յայտ առնէ զայսոսիկ վասն ուրումն այսպիսւոյ խոկացողի: Բայց զի՞նչ ինձ փոյթ յայսոսիկ օրինակ ի մէջ առնլով, զորս բիւրս յայսպիսի արացոյց բերել դիւրին է. բայց այսպիսում առն վատշուէր, կարծեմ, եթէ ոք հռետորաբար կամեսցի ըստ արժանն հակաճառութիւն ինչ պարսաւան, յաղթեսցի. զի ոչ ոք արժանապէս յայսպիսի ալիս հասեալ, խակութեան անտիական մտածութիւնս կարասցէ չափաբերական ինչ տաղիւք եւ կամ կարկատուն բանիւք առասանել. քանզի մակաւասար բոլոր մտածութեան եղկելի իմն միշտ խոկայ զկորստեանն շաւիղս յաճախապէս ընթանալ, մոռացեալ ուրեմն զքրիստոսական կրօնիցն աւետարանական եւ կենսատու բարբառն, եւ զընդքոյդ հովանեաւ սաղարթանալն, եւ աստուածավայելուչ եւ վսամական լուսափայլ վարդապետութեանն ծաղկել. բայց ուրեմն կամաւ խորշակահար եղեալ խամրեցաւ եւ ի ծուլութենէ վարուց մեղկեալ ի տղմատիպ կենցաղումս անօթ կամեցաւ գոլ արկածից չարին. այն, որ նախուստն պատճառն է ամենայն չարութեանն, եւ հակառակ բարոյական առաքինութեան նիւթել յառաջնումն, եւ որ այնմ հետեւին:

Բայց զի՞նչ արդեօք ի վերայ այսր ամենայնի գողութեան եւ աւազակութեան զրպարտութիւն կամ այսպիսումն կարծիս կասկածանած յաւէտ անպատկառաբար ի վերայ կարկատել. ո՞չ զինքեան իսկ հայր առնէ պատճառ չարութեան, եւ այն իբրու զքեզ ծայրացեալդ ամենայն առաքինութեանց եւ բարեպաշտութեան բարգաւաճեալ. որ եւ հաւանիմ իսկ ասել եթէ ամենայն վարուք եւ խաչազգեաց կրօնիւք Յիսուսի այրականին սերտութեանն նմանեալ. որ եւ փոխան իսկ վարկանիմ եւ նման աննմանիցն: Զիա՞րդ ոչ սարսափէր դնել յերկինս զբերան իւր. զմտաւ ածեմ այժմ զսրբոյ եւ զաստուածային քահանայապետին, որ յաղագս սրբոյ աւետարանչին Յօհաննու հալածանաց եւ կապանած նորա մխիթարական բանս, եւ որք այնմ հետեւին:

Եւ սակս քեզ ուրախութիւն է ինձ այսպիսում պատահել փորձութեանց. եւ լուիցես զասացեալսն ի Հիպոկրատեայ եւ յայլում վայրի ի Պղատոնէ եւ ի Պիւթագորեայ, զոր Նիկոմաքոս գրէ վասն արքային փորձութեանցն առ Պանիմաքոս ոմն, որ ի տիւռռենացւոցն դուժիցն աւարիւր, եւ ի կապարանի բազմամեալ ի յիւրոյն որդւոյ եղբօր, Պամփիւլոսն կոչեցեալ, կամ Հռոփոսին, եւ որ յայնմ ճեմարանին զփորձութիւնսն խնդրէին. ի վերայ եկեալ Եւպռիւրիդեայ, որ հաւանիւր զինքն կոփչօքն խորտակել, եւ պարկ զմարմինն անուանէր, կամ զԹիովնա, որ մեռանիլ յանձն առնոյր ի Սիկիլիացւոց բռնաւորէն սակս մեծ ոլռանցն ոչ ուտելոյ, եւ միւս Տիւռիոնին ոչ յայտ առնելոյ, եւ Սոկրատայ մեռանելն անիրաւաբար, կամ վաճառելն Պղատնի, եւ որք այսմ շարամանեալ նախասացեալքն քան զմեզ:

Ապա որքա~ն, որ զկնի Յիսուսի աստուածպետականին լուսափայլութեան հանդիպեալք եւ կենսատու աստուածավայելուչ նորայն հետեւեալ խաչին. ո՞ ոք զյուսացեալսն ի նա կարող գոյ տրտմեցուցանել երբէք, որք ոչ յայսմ կենցաղումս հաւանեցան ինչ փառաց հետեւել, այլ որպէս ուղէգնաց ոք ուշ եդեալ առ որ հանդերձեալն է յայնմ վաղվաղակի հասանել նաւահանգիստ. եւ այս այսքան:

Բայց եղկելի ինձ թուի գոլ անհանճարն այն, որ ոչ վայելել կամեցաւ ի քոյդ երանաւէտ բարութեանցդ, եւ ոչ արժանացաւ աստուածեղէն օրհնութեանցդ, եւ մաքուր եւ սրբազան ողջունի աջոյդ, եւ կուսական ծաղկեալ ծայրագոյն ալեացդ համբուրման. զոր աղաչեմ զքոյդ աստուածեղէն հեզութիւնդ, ներելով համբերել, եւ մի' ինչ ի հակառակացն ընդդէմ նորա բարբառել ինչ, այլ խնդրել ի Ներողէն զդարձ այսպիսւոյ եւ զպահպանութիւն, յիշելով զԿարպոսին որ ի Կրիտէ, զի մի' ի յաւիտենական կորստեանն խրատեսցի, այլ ողորմութեան հանդիպեսցի եւ փոխանիդ իւր. ողջ լե'ր: