Թղթեր

Զհազարդ սակս բազմաթերթութեան եւ յոքնաբեղուն մանրագոյն մասնկաց, որ ի ներքոյ թերթից տերեւոյն ստորակայեալ ընծիւղեալ զոխիցն, որ ի նմա պատշաճեալ հուպ ի միմեանս յարամանեալ: Բայց խնդրելի է նախ իսկ զթիւդ, եթէ ո՞րզան զսա իմանալ պարտ է մանաւանդ եթէ ստուգաբանել. վասն զի իւրաքանչիւր թիւ սկսեալ ի միակէն մինչեւ ցտասնեակն զիւրն նշանակեալ անուն, որպէս միակդ աներկատ, եւ հատեալ ի գծէ, որ ոչ էր մակերեւեալ. իսկ երկակտ, զի երկատեցաւ եթէ եւ ոչ թիւ, զի զմիակն դարձեալ յերկատելն գործէ. եւ երրեակ թէեւ յառաջնոցն անկեանց եւ ծայրագոյն եւ հոյծ եւ պղպջուն, սակայն ոչ բաժանի ըստ մասնկացն միայն, զի թիւ է յսկզբանն կատարեալ. այսպէս քառեակն եւ զոր ծնանին եւ յորս յեղափոխի, թէպէտեւ ոչ զարականն գործէ երբէք, սակայն զկատարեալն ծնանի եւ անդրադարձի. արդ եւ զպատճառ հնգեկին ասասցուք, եւ զայլսն թողցուք, զի երկարագոյն գործէ զառասութիւնս. ոչ կամիմք սակս դուզնաքեայ ստորասութեանս. հնգեակն ունի եւ զարականն եւ զիգականն եւ չէզոքն. զերեսեան պարառէ թիւ թուականութեանն, զերիսն արական, իսկ զերկուսն իգական, իսկ հատեալ կիսակին գնդին չէզոք. վասն զի այսպէս Նիկոմաքոս զսա կարծէ` լուծ առ լուծ եւ կէտ առ կէտ եւ լուծ կիսակիւ միակին չէզոք. նաեւ անուն սորա ասի երկակիսեակ, որ է քուեայ առաջին քառեակն կրկնեալ, զի սա է կէս տասնեկին եւ կիսորդ երկուց եւ կիսից:

Եւ զի սակս հազարին եհաս մեզ իմաստասիրել, հազարս ոչ է ըստ մեր լեզուիս, այլ զսա ի Պարսից առեալ ընտանեցուցեալ մերոյ լեզուիս, որպէս միակն, զի միակդ յոյն բարբառով նշանակէ առաջին, եւ փոխանակ մեր միակին ասէին առաջին. արդ այսպիսի տասնեան ամբարձեալ դարձեալ ի նոյն դառնայ թիւ: Իսկ քսանն կամ կցան երկուց տասնից, որպէս երեսուն կամ քառասուն, յիսուն կամ վեցսուն եւ որ այլն մինչեւ ցհարիւր. զի հարիւրդ թաւացեալ նշանակէ զտասն տասն, հեռաւորեալ սաղարթացեալ, եւ դարձեալ յիւրն դառնայ թիւ, յերկնէ զերկերիւրդ եւ զայլն որպէս յստորասութիւնս է իմանալ:

Բայց հազարդ ըստ պարսկականին է իմանալ մագթիւ, ոչ գիտել մեզ եթէ ի տեղի հազարի, ո՞րպէս մերն թուէին տասն հարիւր, որպէս Վիրք քսանովն, եթէ այլ ինչ, ոչ գիտեմ:

Բայց զհազարդ խաւարտ յունարէն ասի մառուլն, որ նշանակէ եթէ ի մայիս յուլիս պարտ է ճաշակել եւ այլ ոչ բնաւ: Իսկ ըստ Պարթեւին քայիու այսինքն փքացուցիչ եւ ուռուցիչ փորոտեալ: Բայց բազմազան զսա տեսեալ մեր ի միոջէ սերմանեաց, իսկ աշտիճանաւն ի խոնաւութեան, յերկրորդումն ի ցրտութիւն, ի վախճանի երկրորդումն եւ ծնուցանէ արիւն յստակ եւ ուղղոյն գաղափար գոլոշեաց թզորեակն պտոյ, կամ եթէ որ սպիտակափառն է, ի ննջելն օգտակար զնիրհումն հասուցանէ, պատահել դիւրին է խորտակեալ ի վերայ եդեալ որակական վիրի հրատական ջերմութեան օգնէ, եւ զսերմանսն խառնեալ քրքմով ի վերայ ճակատին, շիջուցանէ զբորբոքումն հրացեալ վերառութեան եւ այլ ինչ բազում զսորա գտեալ մեր միայն ոչ օգնութեան ջերմութեան, զոր ախորժելի է քեզ սակս գլխոյդ քո ջերմութեան եւ խելապատակիդ զովութեան, ողջ լե'ր: