Թղթեր

Զբաղձումն անձկութեան տենչանաց քոց եւ զփափագ ցանկութեան գերագոյն տռփանաց, որ խանդակաթ ըղձմամբ յաւէժ տոչորիս, պասքմամբ կարօտեալ նախուստն քո հայրենի աւանդութեան հետեւել. որ եւ հեղձամղձուկ եղեալ ի խնդիր ելեալ տրամախոհական մտածութեամբ թեւակոխես: Եւ յիրաւի այս քեզ հասանէ տարակուսանս զծայրագոյնն խուզել հաւատոցն հաստատութիւն:

Քանզի եւ յառաջագոյն ի քում սեփականի զբոլորն իմանամք սկիզբն արարեալ լուսաւորութեան մերոյն Պարթեւի եւ անդ ուրեմն նշանք եւ արուեստք առաւել ի գալն ի Հռոմէ. անդ եւ հրեշտակք, յերկնից երեւեալ սրբոյ եւ աստուածային քահանայապետին, եւ յաստուածուստ յայտնի հաստատութիւն սրբոյ վկայարանին մեծի Կարապետին Յոհաննու եւ Աթանագինի. զոր վանս Մատրանն կոչի: Եւ ի զօրութենէ սուրբ եւ աստուածընկալ Նշանին տէրունեան իբրու հողմ զփոշի հոսեալ այսպէս արտալածէր զբնակութիւն սանդարամետական դասուն եւ հաստատէր զհաւատս ի վերայ հիման կաթուղիկէ եկեղեցւոյ:

Ե'կ դու այժմ, զի զորս հանդերձեալ եմք մակագրել, այսմ պարապեսցո'ւք: Զգուշացուցեր մեզ սակս գոլոյ քեզ ի նաւակատիս տաճարիս Աստուծոյ այն, որ նստին ի քրովբէս, այնմ, զոր ոչ երկին եւ ոչ երեւելիքս միանգամայն կամ աներեւոյթք պարածածկեն: Բայց զի՞նչ քեզ այսր տեսութեան հանդիպել տենչումն աղքատ եւ վայրաբնակ մանաւանդ եթէ տարաշխարհիկ եւ արտալածեալք եւ տարագիր եղեալք. զի՞նչ ոք այժմ ի մէնջ հայցէ:

Քաջ գիտեմք, զի հոյլք ի հանդիսի հզօրք եւ փառացի եւ փարթամք, եւ վիճակելոց դասք ոսկէհուռ զարդիւք պարածածկեալք, սպիտակափառ եւ երաժշտական պարք գումարեալք դաստակերտացն տնօրէնութեամբ, եւ ոտիւք կաքաւեալք, եւ հնչմանց երգ արտակիտեալ եւ փողեալ քնարական ներդաշնակապէս. քանզի եւ այս ինքեանց սեպհական եւ հարազատապէս ի Թրակիայ երեւեալ գիւտ մանաւանդ ի յատտանցն ներքինեաց մաքրագոյն եւ վճիտ քմազարդութիւն եւ բացագանչութիւն պատկանեալ եւ յարմարեալ ձայնիւ: Եւ առատապէս զբուրումն անուշահոտութեան խնկոց եւ զլուսաւորութիւն յոքնաբեղուն զամբարափայլ լապտերացն եւ զխրախճանութեանն հանդէս բազմախորտիկ եւ դիւցազնական երախանացն: Իսկ տաճարացն հրաշակերտութիւն յերեւելի զակոնացի վիմացն ուղղանկեանցն պարածածկեալ յոքնորակակն գունովք շարամանեալք, եւ նեցուկք եւ մոյթք սեանցն հրատեսակ եւ ատրորակք, ստուարք եւ բարձրագոյնք Հռովմայեցի նախուստ գտեալք, եւ զոմանս ի տաճարացն Ապողոնի եւ Երակլի կապտեալ, եւ զկարծրութիւն անկոփ վիմացն սխրալի կոփեալ կենդանատեսակս, եւ ընդելուզեալ ոսկւով մակաւասար թակաղակին. իսկ զխարիսխն արծաթիս եւ զսիւնսն պարածածկեալ ոսկւով, եւ զմիջակսն ի միմեանս պատկանեալ վանդակացն եւ ակամբք յարամանեալ սարդիովնիւ եւ տպազիոնիւ, զմրխտով եւ կարկեհանիւ, շափիղաւ եւ յասպիս գոճազմ եւ ակատ եւ սուտակ եւ յակինթ, բիւրեղ եւ եղունգն եւ այլոցն պարսկական քարանց փայլեցուցեալ իբրեւ զերկին յարդարեալ լուսաւորացն պարու: Իսկ զսեղանն սրբութեան յոսկւոյ յազնուէ եւ յարծաթոյ մաքրագունէ եւ ի մարգարտէ մեծագնէ եւ յանագւոյ եւ ի պղնձոյ, ի կապարէ եւ յամենայն ականց հանդերձ մատիտմամբ եւ դրակոնառիւ մանրեալք եւ յուզեալք միեղինապէս հրաշափառագոյն զնա կազմեալ քառանկիւնի ծիրանեգոյն իբրեւ զանագ. եւ զնկարագրութիւնս վկայիցն եւ ամենայն աստուածեղէն դասու նկատեալ յոսկւոյ ընդելուզեալ մատիտմամբ եւ ի կարծրակոփ վիմացն մանրագոյն զնոսա տարակայացեալս առ միմեանս հոյծ եւ խիտ յարամանական ձեւացեալ, որ գրէ թէ իբրեւ զկենդանիս զնոսա ոչ պատկառելի է քան զմզնաձեւ բիբս եւ թաղանթս, զարտեւանունս եւ զկոպս. ոչ դանդաղեցայց նկատել զջիլս եւ զերակս կամ եթէ զկրկնակս եւ զհով հանդերձին:

Թողից ասել զընդարձակութիւն եւ զբարձրութիւն կամարցն եւ զոսկիակոփ դրանցն եւ զստորակայ քանդուածոցն սքանչանս, որ ի կիզմանէ ծախման խնկոցն մակտառեցեալ ծխոյն իւրաքանչիւր ումեք հանդերձի հանդէպ բուրեալ զօրէն մառախլոյ մածեալ ամպատեսիլ միգով շուրջ փարի: Եւ զանազան հանդերձիւք երեւելի մետաքսաց եւ ոսկէհուռ արտակիտեալ զզրահակսն ծածկեալ: Եւ բազմութեան առասանիցն յոսկւոյ եւ յարծաթոյ օղամանեկօք կախեալ ջահք եւ աշտանակք, ոսկիք եւ բիւրեղք: Եւ տուն գանձուց առաւել եւթնպատիկ քան զՍողոմոնեան տաճարին: Քանզի աստուածաւանդն ասացեալ պարածածկեալ ի քարաց պատուականաց եւ ի մարգարտէ մեծագնէ: Այսբար եւ բոլորն անօթք աստուածային խորանին եւ բիւրք այսոքիկ կարասեացն նշանակութիւնք:

Արդ այսոքիւք սովորեալք են տեսութեան եւ կացեալք ի հանդիսի ի ժամանակի խաղաղութեան, եթէ ոչ աւագ աչօք շուրջ պարահայի. զի՞նչ աղքատացն երեւեսցի նմա հանդէս նաւակատեաց տօնի. բայց եթէ կամիս ուսանել, փոքր ինչ իմաստասիրեցից եւ այն զգուշալի, քանզի մեծի լսողութեան պէտս ունի եւ մաքրագոյն մտաց, եթէ յայսոսիկ զուարճանալ քեզ հաւանիս:

Թէպէտեւ եկեղեցիդ ըստ Եբրայեցւոցն ժողովոյ բազմութիւն ասի, սակայն ժողովոցն բնակութիւն ընդունիլ պարտ է, յորմէհետէ ի կենաց փայտէն եւ ի հայրենի տեղւոյն արտաքս անկաք, որ էր եկեղեցի. Քանզի ծառն կենաց զօրինակ սեղանոյն ունէր, իսկ գիտութեանն զվարդապետութեանն եւ զպատուիրանացն Աստուծոյ: Յորժամ յայնցանէ ոստուցեալ անկաք, պանդխտեալ յօտար երկիր, ընդ մեզ եւ եկեղեցիս պանդխտի եւ հալածի իբրեւ զտապանն Նոյեան, որ ի ջրոյն տարաբերեալ շրջէր, սակայն զապաւինեալսն ի նա փրկագործէր, եւ խորանն Աբրահամու պանդխտեալ շրջէր ընդ իւր, սակայն հրեշտակաց լինէր բնակութիւն եւ աւետեացն տաճար եւ միեղինութիւն երկնաւորաց եւ երկրաւորաց. Իսահակ ի պանդխտութեանն մատչէր պատարագ ի հօրէն իւրմէ, որ զաւեաիսն ընկալաւ, եւ Յակոբ փախուցեալ ի Լաբանու, օծանէ զվէմն, որ մերկամարտիկ ընդ Աստուծոյ մրցէր, եւ զերկինս բացեալ, դարձեալ միեղինութիւն հրեշտակաց ընդ մարդկան տեսանէ. եւ Մովսէս յուղեւորութեանն իւր յաստուածուստ երեւեալ զխորանն կազմէր եւ ընդ իւր շրջեցուցանէր. քանզի պանդուխտ եւ օտար նմա գոլ արծաթոյ. եւ Դաւիթ գնէր զտեղի պատարագին: Իսկ Յիսուս Տէր եւ Աստուած մեր յիջեւանի խնդրէր մատուցանել պատարագ:

Այսոքիկ սակս պանդխտութեան եւ փանաքութեան եւ օտար գոլոյ քեզ այժմ բաւականասցի պատճառ: Քանզի մեզ ոչ է մարտ ընդ մարմնոյ եւ ընդ արեան, այլ ընդ իշխանութիւնս եւ ընդ պետութիւնս. եւ հաւանիմք հաւատացեալ հանդիսադրին ինքեան մատուցեալ պատարագ եւ ինքն ընդունի, զի ի մեզ բարեգործեսցէ ողորմութեամբն իւրով ըստ կամաց իւրոց, փրկելով յերեւելի եւ յաներեւոյթ թշնամւոյն: