Նորավէպեր եւ այլ գործեր

ԷՋ ՄԸ ՕՐԱԳՐԷՍ
ՆՈՐ ՏԱՐԻ

Կ աղանդի գիշերը՝ մինակ եմ, մի՛ս մինակ … ինքզինքիս հետ։

Իրիկուան դէմ երկու բարեկամներ եկած էին, մութնալուն պէս մեկնեցան անոնք, ճաշեցինք, յետոյ եկան եղբօրս հետ դէմ առ դէմ նստանք սա սեղանին շուրջը։ Նամակ մը գրեցի.

Սա 1902—ը վերջինը ըլլալով անգամ մըն ալ գրեմ, ըսի սկսած ատենս։

Նամակը փակելէս ետքը դիտեցի որ եղբայրս կը ձանձրանայ։

Իրաւ, խեղճ պզտիկը, իր տարիքին իրաւունքովը, խօսելու, խնդալու, զուարճանալու պէտք ունի ասանկ օր մը մանաւանդ. բայց ես ինչպէ՞ս զուարճացնեմ զինքը, երբ ինքս զուարթ չեմ։ Գիրք մը բացաւ ու սկսաւ երբեմն վրան նայիլ, բայց վերջապէս այդպէս անխօսուկ նստելով քունը եկաւ, արմուկները սեղանին կռթնած, ափերուն վրա յենած գլուխը կքեցաւ եւ արտեւանունքները կամաց կամաց գոցուեցան. քիչ մը ատեն զինքը դիտեցի, յետոյ՝

— Ելի՛ր տղաս տեղդ պառկէ, անհանգիստ կ՚ըլլաս այդպէս, ըսի։

Ձայնիս հնչումէն աչքերը բացաւ յանկարծ, պզտիկ ցնցումով մը, չորս դին նայեցաւ, ինծի նայեցաւ, յետոյ համակերպող շարժումով մը գիրքը գոցեց ու սենեակը քաշուեցաւ։

Մինակ եմ հիմայ, միս մինակ … ինքզինքիս հետ։

Ի՜նչ հակապատկեր անցեալ տարուան Կաղանդի գիշերուան հետ։ Այն ատեն Պոլիս էի, իրիկուան, վաճառատունէն ելլելէն ետքը, ժամերով պատեցայ Բերայի ժխորալից եռուզեռումին մէջ, ամբոխին խառնուած, Պազար Ալմանի, Պոն Մարշէի, Բիկմալիօնի ու դեռ ուրիշ մեծ վաճառատուներու ճոխ ու այլազան ցուցափեղկերուն առջեւ, մեծ քաղաքներու տենդոտ ու հապճեպ կեանքին յատուկ տեսակ մը արբշռանքի մէջ, մտա՜ցիր, կէս մը ինքզինքս մոռցած։

Իսկ հիմայ՝ գիւղն եմ, երկայն անել փողոցի մը խորը, պարտէզով շրջապատուած մեր փոքրիկ տունին — տեսակ մը մենաստան փոքրիկ սրահին մէջ, մինա՜կ, միս մինակ, խոհուն ու մտամփմփ։ Աւելի աղէկ սակայն այս գիւղի լռութիւնը, ինծի համար, իմ բնաւորութեանս համար, որ ժշորէն, աղմուկէն, եռուզեռումէն խորշող մը եղած եմ սկիզբէն ի վէր։ Աւելի աղէկ ասիկա՝ սրտիս երազներուն անէացումին վրայ կարօտագին ակնարկներ ուղղելու՝ փակուող ու բացուող տարիներուն միութեան գիծը եղող այս գիշերուան ժամերուն։

***

Երէկ ի՜նչ աղուոր լուսին կար դուրսը։ Կէս գիշերին մօտ բարեկամի մը տունէն կու գայի։ Ձիւնով ծածկուած բլրակին վրայ ի՜նչ քնքուշ ու աղօտ բեկբեկում մը ունէին արծաթ ցոլքերը։ Մարդ մարդասանք չկար փողոցները, ճամբաս դիտմամբ երկարեցի քիչ մը։ Այս օր ալ այնպէս պիտի ըլլար, բայց առտուընէ ի վեր գորշ ամպեր հորիզոնին վրայ սկսան դիզուիլ ու հիմայ խափանած են քնքուշ լուսնակը, իր դէմքը զլացած են մեզի։

Շիտակը ասիկա շատ անճոռնի կաղանդչէք՝ երկնքին կողմէն այս գիշեր։ Կեանքը այսպէս է սակայն, օրինակի համար ահա լուսինը կը հմայէ քեզի, կ՚արբշռէ, կը  սիրես զայն, կուզես միշտ դիտել, անյագ, անձանձրոյթ եւ ահա ամպեր կու գան կը ծածկեն, կը պահեն, կը զլանան զայն քեզի։ Ու ա՛լ պիտի որ փարատին անոնք։

***

Բաֆբֆացող վառարանին դռնակը կը բանամ ու դիմացը, գորգին վրայ կ՚ընկողմանիմ փայտերուն այրիլը դիտելու համար քիչ մըն ալ։

Մէջտեղը կաս կարմիր է դեռ կրակին, մանանչորակ պզտիկ բոցեր ունի, մինչ քովերը սկսած են մոխիրի նուրբ խաւ մը բռնել կամաց կամաց։ Սրտի կեանքին որչ՜փ կը նմանի ասիկա։ Սիրտն ալ չէ՞ մի որ, իր փթթումին մէջ կեռայ, կը վառի, կը բորբոքի, բոցեր կարձակէ, կը վժվժայ, ու ատիկա՝ այդ եռացումը, այդ այրումն իսկ կը սպառէ զինքը կամաց կամաց, կրակը մոխիրի խաւ մը կը կապէ որ հետզհետէ կը թանձրանայ, աստիճանաբար բոլորովին կը ծածկէ, աներեւոյթ կ՚ընէ զինքը, ու վերջապէս կը փճացնէ կը թաղէ իր գորշ փոշիին մէջ։ Ի՞նչ կը մնայ կրակէն. — ափ մը մոխիր։ Ի՞նչ կը մնայ սրտէն. — ափ մը հող։ Հէ՞ …։ Ո՛չ, շատ տխմար նմանութիւն մըն է ասիկա։

***

Բացարձակ լռութիւնը պատէն կախուած ժամացոյցին թիքթաքը միայն կը խզէ։ Աս միօրինակ թիքթաքն էր որ հատցուց գացող տարին՝ 1902—ը, ու ասիկա է որ յաջորդը պիտի բերէ քիչ մը ետքը։ Քիչ մը ետքը, կէս գիշեր զարկած ատեն, ո՞վ կ՚ըսէ թէ ատոր նուրբ հնչումը ահագին տարի մը պիտի գլորէ անդունդին մէջ եւ ուրիշ ահագին տարի մըն ալ պիտի քաշէ բերէ, այդ բարակ, քովի սենեակէն հազիւ թէ լսուող ձայնը։ Այնպէս է սակայն։

Կը սպասեմ՝ 1903—ին։ Ամբողջ սրահը ստուերի մէջ կը մրափէ, միայն գրասեղանս է որ լուսամփոփին թափած առատ լոյսովը ողողուած է։ Կը սպասեմ։ Ի՞նչ պիտի բերէ ինծի եկող տարին։ Թերեւս ալ ոչ ի՛նչ — մեծ «ոչի՛նչ»ը — ո՞վ գիտէ։ Ու չգիտնալուս համար ահա կը սպասեմ անոր։

Թի՛ն թի՛ն …։ Կէս գիշեր է։ Ու մինակը, միս մինակը նայուածքս դէպ ի ժամացոյցը կ՚երթայ՝ անոր մէջէն տեսնելու համար կարծես նոր տարին։ Ինչո՞ւ նոր սակայն, ո՞ւր է տարբերութիւնը հինին եւ նորին։ Ժամացոյցը իր միօրինակ թիքթաքը կը շարունակէ միշտ, մութը պատուհաններէն ներս կը խուժէ, լռութիւնը կը տիրէ, ու ամէն բան ճիշդ այնպէս է դարձեալ, ինչպէս որ էր կէս գիշեր զարնելէն առաջ։

Իրա՛ւ որ անիմաստ բան, ապո՛ւշ բան սա «Նոր Տարի» բառն ալ։

«Մասիս», 1903, Հունուար 11, թիւ 2, էջ 25—26։