Եւդոկիոյ հայոց գաւառաբարբառը

Խ.

ԽԱԺՈՒԺԻԿ. – Խաժ (ակն)։

ԽԱԾԼԱՆ. – Խածնելու բնութիւն ունեցող, խածատող (շուն կամ այլ կենդանի)։

ԽԱՂ. – Ժողովրդական երգ։

ԽԱՂԱԼ. – Պարել։

ԽԱՂ-ԸՆԿՆԻԼ. – Սիրտը խառնուիլ։

ԽԱՆԳՐԻԼ (խանգար-իլ). – 1. Լաթի մը այնչափ աղտոտիլը՝ որ լուացուելով ալ աղտեղութեան հետքը չկորսուի. 2. Հիւանդութենէ մը կատարելապէս չապաքինիլ, հիւանդութեան հետքը միշտ կրել։

ԽԱՆՁՐՀԱՄ. – Այն մասնաւոր խանձածի համը, զոր այծին կաթը կʼունենայ։

ԽԱՇ. – Կովուն փորոտիքը մանրելով եւ եփելով պատրաստուած կերակուր. թրք. իշքէմպէ չօրպասը։

ԽԱՇԻԼ. – Լոյծ խմոր որուն մէջ կը թաթախեն հինուելիք մանածը. այս գործողութեան կʼըսուի «խաշլել»։

ԽԱՇԽՈՒՇ. – Անարժէք եւ անհամ կերակուր. թրք. եալեուլ։

ԽԱՑԱԿ (խաց-ակն). – Բժակն։

ԽԱՒԻԾ. –Տեսակ մը կերակուր, զոր կը պատրաստեն իւղով խահրած ալիւրով։

ԽԵԼՐԻԼ (խելար-իլ). – Խենդենալ։

ԽԺԱԼ [1]. – Ջուրին եռալու ատեն հանած ձայնը։

ԽԼԽԼԱԼ. – Լուի, ոջիլի կամ նմանօրինակ միջատի մը մարդկային մարմնոյ վրայ պտտելու ատեն պատճառած եռքը։

ԽԼՈՒԻԼ. – Կորուստի կամ վնասի մը համար չափազանց վշտանալ։

ԽԾՈՒԾ. – Առանց ամենափոքր ճեղք մնալու՝ փակուած, խցուած (դուռ, տուփ եւն. )։

ԽՄԱՆ (խում-ան). – Արբեցող։

ԽՄՈՒՔ. – Մէկու կը խմածէն աւելցած (ջուրը, գինին եւն. )։

ԽՆԱՄԻԽՕՍՔ. – Խնամախօսութիւն ամուսնութեան։

ԽՆԴՈՒՄԵՐԵՍ. – Ուրախադէմ, զուարթերես։

ԽՇԽՇԱԼ. – Չափազանց ցաւիլ, կսկծալ. թրք. սըղլամագ։

ԽՇԽՇՈՒԿ. – Այս բառը անէծքի բանաձեւ մը դարձած է եւ կʼըսուի «խշխշուկ ելլէ, խշխշուկ փաթթէ…» եւն. դարձեալ՝ երբ մէկու մը մարմնոյն մէկ տեղը շատ կը ցաւի՝ ցաւուն սաստկութիւնը բացատրելու համար կʼըսուի «խշխշուկ ելաւ…»։ Կʼերեւի թէ կը նշանակէ տեսակ մը ուռեցք, հաւանականաբար ժանտախտին ուռեցքը որ խիստ սաստիկ կը ցաւի։

ԽՇՏԱՇՈՌԵԼ. – Ծեծելով՝ մարմնոյն մէկ տեղը ցաւցնել։

ԽՈԼՈՐ-ՄՈԼՈՐ. – Խոժոռ (նայուածք). թրք. փէլէր։

ԽՈ՛ՐՇՈՒՔ (խոշոր-ուք) [2]. – Ծեծուած բան մը մաղուելով՝ մաղին մէջ մնացած խոշոր մասը, որ մաղէն չʼանցնիր։

ԽՈՒԽՈՒԼԻԿ. – Կանանց լաչակ առնելու մէկ ձեւը. (լաչակը մէջտեղէն եռանկիւնաձեւ կը ծալլեն, եւ այնպէս գլուխնին առնելով՝ լաչակին երկու ծայրերը կզակին տակ կը կապեն). թրք. նէնէճիք։

ԽՈՒԼՈՒԼԻԿ. – Խիստ խուլ կամ շատ հեռուէն լսուած (ձայն)։

ԽՈՒՑ. – Ժամու կից սենեակ։

ԽՌԿԱԼ. – Խորդալ. թրք. խռլամագ։

ԽՐՇՈՒՔ. – Կոտրտուք, փշրանք։

ԽՐՇԻԼ. – Մանրուիլ, փրշուիլ։

ԽՕԽ կամ ԽՕԽՕՃ. – Մտացածին ճիւաղ զոր մայրերը կը կանչեն իրենց տղաքն անով ահաբեկելու համար։

ԽՕՍԻԼ. –Հնչել, արձագանգ տալ։

ԽՕՍՏԵԼ. – Խիթ, խոցտուք ունենալ։

ԽՕՍՔԿԱՊ. – Ամուսնութեան համար մանչու եւ աղջկան կողմէ փոխադարձ հաճութեան խօսք կամ նշանախօսութիւն թրք. սէօզ, պաղը։

ԽՕՏՎԱՅԵԼ. – Ատել, յանդիմանել, նախատել։

Ծ.

ԾԱԿԱՉՔ. – Հարստութենէ չկշտացող, ուրիշին ունեցածին աչք տնկող, ագահ։

ԾԱՂԻԿԸ-ՊԱՏՌԻԼ. – Չափազանց ուրախանալ, խնդալ։

ԾԱՂԿԻԼ (հացին). – Գոյնզգոյն փորփոսիլը (հացին)։

ԾԱՌԶԱՐԴԱՐ. – Ծաղկազարդի տօնը, որ այս անունն առած է անշուշտ տօնին յարակից աւանդական սովորութիւններէն։

ԾԵԾ. – Պատերազմ։

ԾԵԾԿՈՓԵԼ (ծած-կոփ-ել). – Սաստիկ ծեծել։

ԾԵԾՔԵԼ (ծեծւուք-ել). – Գաւազանով ձաղկել (կանեփը, բուրդը, կապերտը եւն)։

ԾԾԿԱՆ (ծիծ-իկ-ան). – Վարձուած ստնտու կին։

ԾԾԿԵՐ (ծիծ-կեր). – Դիեցիկ մանուկ։

ԾԿԱԿԻԼ. – Չափազանց ծարաւիլ, պապակիլ։

ԾՂԼԱԼ. – Նեղ ծակէ մը կամ ճեղքէ մը դիտել, նայիլ, լրտեսել։

ԾՈՑՒՈՐ. – Յղի կին։

ԾՐԵԼ. – Տարածուիլ (իւղի, մելանի) լաթի կամ թուղթի վրայ։

ԾՐՏՈՏ (ծիրտ-ոտ). – Չափազանց աղտոտ։

ԾՕՐՏԱԼ. – Թունդ ելլելը (սրտի)։

Կ.

ԿԱԹՆԱՂԲԻՒՐ. – Տղամայր մը երբ որ իր տղուն հետ ուրիշ օտար տղու մըն ալ կաթ կու տայ՝ այդ երկու տղաք իրարու կաթնեղբայր կʼըլլան։

ԿԱԼԱՃԻ. – Կատակ. թրք. ջիլվէ։

ԿԱԼԻՉ (ունիմ բայի «կալ» արմատէն). – Խից. թրք. թափա։

ԿԱԼԼԵԼ. (նոյնպէս) – Խցել, ծակը գոցել։

ԿԱԾԿԼՏԵԼ. – Կայծ ցայտեցնել։

ԿԱԾՈՌԻԿ. – Փշտիկ. թրք. սիվիլճէք։

ԿԱԿՆԿԻԼ. – Վայրկենական շնչարգելութիւն ունենալ։

ԿԱՊԻՉ. – Այն մասնաւոր լաթը՝ զոր օրօրոցին վրայ կը կապեն որպէս զի մանուկը վար չʼիյնայ։ Այս լաթին երկու ծայրերը գաւազանիկներ անցուած կʼըլլան, որոնց ալ կʼըսուի «կապիչի փայտ»։

ԿԱՏԱՐՔ. – Հաւուն կամ աքլորին գլխու կարմիր ցցունքը։

ԿԱՐԱՄՈՒՏ. – Մխիթարանք։

ԿԱՐԴԱՑՈՂ. –1. Գիտուն. 2. կարդացմունքով հմայութիւն կամ բժշկութիւն ընող։

ԿԱՐԿՉԱՆ. – Շատ կռկռացող. օր. «ածան հաւը կարկըչան կʼըլլայ»։

ԿԱՒԵԼ. – Մէկն ի նպաստ քեզ համոզել, խաբել։

ԿԵՐՈՒՔ. – Կերուածէ աւելցուք։

ԿԵՐՑԱՒ. – Տեսակ մը հիւանդութիւն, որուն ենթարկուողը միշտ կʼուտէ ու չի կշտանար։

ԿԶՂԻԼ. – Վշտանալ, սրդողիլ։

ԿԷԼԷՄ. – Փայտէ ծակ գլանիկ, որուն վրայ կը փաթթուի մշտուտին հինուելիք թելը։

ԿԻՒՎԷՃ. – Պզտիկ բղուկ, ուր իւղ եւն կը դնեն։

ԿԾԿԵԼ. (կծիկ-ել) – Կծիկ ընել։

ԿԾԿՏԻԼ. (կծիկ-ոտ-իլ) – Ամփոփուիլ, սմքիլ։

ԿԾՈՏ. – Շատ անհանդարտ (տղայ)։

ԿԾՈՒԻԼ. (կծու-իլ) – Կծու համ մը ստանալը (պանիրին, իւղին եւն)։

ԿՂԻԿ. – Մսացուի քաղիրթին թանձր մասը, զոր կասկարայի վրայ խորովելով կʼուտեն։

ԿՃԵԼ. – Խայթել։

ԿՃՊԵԼ. (կոճոպ-ել) – Կեղեւել։

ԿՄԿՄԱԼ. – Ակամայ, շուարելով կամ բերնէն թափթփելով խօսիլ։

ԿՆՏԵԼ. (կունտ-ել) – Մազը խուզել։

ԿՈԽԾՈՒ. (կոխ-ած-ոյ) – Ըստ ժողովրդական նախապաշարման՝ «կոխ» եղած երախայ, որ հիւանդոտ ու տկարակազմ կը մնայ։ Երբ որ քառսունքի մէջ եղող ծննդաբեր կնոջ մը վրայ ուրշ քառսունքի մէջ եղող կին մը գայ՝ առաջինին երախան «կոխծու» կʼըլլայ, կʼըսեն։

ԿՈԾ. – Մեզին հոտը կամ անոր կսկծեցնող ազդեցութիւնը։

ԿՈՂԻՆՁ. – Հացի նկանակին մէկ կողէն կտրուած մաս։

ԿՈՃ. – Հին աւանդութիւններու եւ սովորութիւններու պահպանութեան չափազանց նախանձախնդիր. աւանդամոլ։

ԿՈՃԻԿ. (կոճ-իկ) – Յօդուածք մատներու, որ ձեռքը գոցելու ատեն կը ցցուի։

ԿՈՃԿՈՏԻԼ. (կոճ-ակ-ոտ-իլ) – Գարնան՝ նոր արթնցո ծառերուն կոճակի պէս մանր ծլիկներ դուրս տալը։

ԿՈՆԾՈՏ. – Գէշ, տգեղ։

ԿՈՇԿՈՌԻԼ. (կոշկոռ-իլ)– Կոշկոռ գոյանալ. թրք. նասըրլանմագ։

ԿՈՇՊԻԿ. – Տխեղծ մնացած, չզարգացած (պտուղ, մարդ եւն)։

ԿՈՇՏՈՒՊՈԼՈՇՏ. – Բոլորովին տձեւ, կոշտ։

ԿՈՎԼԱԿ (թրք. քիւլէկւէն). – Բարակ եւ պրկեալ տախտակով շինուած աման, ուր մածուն, իւղ եւն կը դնեն։

ԿՈՏՏԱԼ. – Վէրքի մը կամ պալարի մը ցաւագին տրոփիւնը։

ԿՈՏՐՏՈՒԻԼ. – Ծեքծեքիլ, ծամածռիլ, նազանքներ ընելը (կանանց)։

ԿՈՐՈՒ. – Կորսուած, ի զուր վատնուած։

ԿՈՒՄԱՀՐԱԾ. – Ո՛ր եւ է բանէ չկշտացող. ամէն ինչ իւրացնել ուզող։

ԿՈՒՌՈՒԿՈՒՇՏ. – Կատարելապէս կուշտ։

ԿՈՒՌՔ (նստիլ). – Թխսել (հաւու) [3] ։

ԿՌԱՀԵԼ. – Մակաբերել, գուշակել։

ԿՌԱՆՔ. – Ծանրութիւն, դժուարութիւն. օր. ո՛ր եւ է դժուար բան մը համար՝ զոր մարդ չʼուզեր ընել, կʼըսէ «վզիս կռանք է ադ բանը»։

ԿՌԿՌԱԼ. – Կըռ կըռ ձայն հանելը (գորտին եւն)։

ԿՌՏԱԾ. – 1. Դերբուկ մակերես ունեցող. 2. Ծաղկաւեր (դէմք)։

ԿՌՏԻԼ. – Մարմնոյ մը մակերեսին փոթփոթիլը (տաք ջրոյ մէջ խաշուելով)։

ԿՌՏՈՒԿ. – Մսացուին թերխաշ քաղիրթը։

ԿՍԿՈՒԾ. – Խիստ, ազդու։

ԿՏԻԿ (մանկ. բառ) – Ակռայ։

ԿՏԻՏ. – 1. Կտտուած, պռճքուած, դժուարալոյծ. 2. Պճեղներն իրար անցած (ընկոյզ եւն, զոր դժուար կʼըլլայ կեղեւէն զատել). 3. Չափազանց մաքրասէր, հոգածու (տանտիկին)։

ԿՏՈՑԵԼ (կոյտ-ոց-ել). – Կուտակել, դիզել։

ԿՏՏԵԼ (կտիտ-ել). – Իրար անցած, յոռի, կերպով կարել, կարկտել։

ԿՏՏՈՒՔ (կտիտ-ուք). – 1. Կտտուած (կար). 2. Բերանն իրար եկած, սպիացած (վէրք)։

ԿՏՑԱՆ (կտուց-ան). – Կտցելու պէս ուտող, սակաւակեր։

ԿՐԱԿԵԼ. – Կրակի տալ, վառել, թրք. աթէշլէմէք։

ԿՐԱԿՍԷՐ. – Աղէկ եփելու համար շատ տաքութեան պէտք ունեցող, կրակէն շատ ախորժող (խմոր)։ Կան այն տեսակ ալիւրներ՝ որոնց խմորը քիչ տաքութեամբ կʼեփի, եւ եթէ փուռը շատ վառուած ըլլայ՝ անմիջապէս կʼայրի. բայց «կրակասէր» ալիւրներու համար փուռը շատ վառել պէտք է։

ԿՐԻՃ. – Հողէ միզաման (տղայոց համար)։

ԿՐԾԿԱԼ (կուրծ-կալ). – Կրծանոց (փոքր մանկանց)։

ԿՐԾՕՆ. – 1. Կրծելու բան մը. 2. Կաշառք։

ԿՐԾՕՆԵԼ. – 1. Կրծելու բան մը տալ. 2. Մէկը կաշառել։

ԿՕՄՊՈՒԼԻԿ. – Գիրուկ, կլորիկ։

ԿՕՆԾԵԼ. – Խմել (գինի, օղի եւն)։

ԿՕՆՏԻԿ. – Պզտիկ շուն. շնիկ։

ԿՕՆՏՕԼ. – Սիրուն, գեղեցիկ (փաղաքշական բառ մըն է, որ ընդհանրապէս փոքր տղոց կʼուղղուի)։

ԿՕՏԱԼ. – Փայտէ թիակ՝ որով եփելու ատեն ռուփը կը խառնեն թանձրացնելու համար, կամ հէրիսայ կը զարնեն։