Գրական ասուլիսներ

Բացման խօսք Գ. ԽԱԺԱԿի

Տիկիններ եւ պարոններ,

Հոս հաւաքուած ենք հայ գրականութեան վերջին արտադրութիւններէն մին քննադատելու. արտադրութիւն մը՝ որ այնքան յուզեց մեր Կովկասեան եղբայրները [1]: Գիտեմ՝ ձեզմէ շատերը պիտի մտածեն թէ հիմա կը սկսին յարձակումները, կծու սլաքները: Սակայն կը սխալիք:

Պարոնեան իր Ազգային ջոջերու [2] մէջ խօսքն ուղղելով Ներսէս Վարժապետեանի հոյակապ անձին, կ’ըսէ մօտաւորապէս սա բառերը. «Ո՜վ պաշտելի ուսուցիչս. թող որ արեւուն վրայ բիծեր ալ տեսնեմ» [3]: Ու այնուհետեւ կը սկսի միայն ու միայն բիծերը տեսնել: Թողունք երգիծաբանին ըսելու միայն ծաղրելին, մութը, թողունք որ ան ձաղկելով ու մտրակելով ընէ իր շինարար գործը. իսկ մենք մօտենանք առաջադրուած գրական գործին առնաբար, քաղաքացիական քաջութիւնով. ըսենք լաւն ալ, վատն ալ: Ցաւելով ըսենք թերութիւնները: Բաւ է որ լսողը հասկնայ թէ՝ հեղինակը ստորնացնելու համար չէ որ կ’ըսենք թոյլ ու թերի կողմերը. բաւ է որ քննադատուողը ըմբռնէ թէ բարեկամաբար կը քննադատուի եւ ոչ թէ թշնամաբար։

Ծանր է մեր գործը: Հայ Պառնասի զաւակներէն շատերը իսկական բանաստեղծ չեն: Անոնք յաճախ քնարի փոխարէն հրապարակագրի գրիչը եւ քարոզչի մականը կ’առնեն ձեռք. ու փոխանակ երեւակայութեան՝ կը գործէ սառ լօժիքը, փոխանակ պատկերներու՝ սիլլօժիզմը, մինչդեռ բանաստեղծը – Սէնթ Պէօֆի, Ժօրժ Պրանտէսի եւ ռուս քննադատ Պիլինսկիի ըսածին պէս – «կը խօսի եւ կը տրամաբանէ պատկերներով» [4]:

Շանթի Հին աստւածները, ամբողջովին պատկերներով արտայայտուած լօժիք մըն է: Ատկէ աւելին, ան ցոլացուցեր է հերոսին՝ Աբեղային ներաշխարհը. անոր

երեւակայութեան մէջ յուզուող գոռ պատկերները ցուցադրեր է բեմի վրայ… Ան ստիպեր է իրար զարնուիլ բանականութիւնն ու անմիջական զգայական կեանքը, եւ այդ բաղխումները ամբողջովին պատկերներով ցուցադրեր է բեմի վրայ, ֆէէրիի մը պէս:

Գործը ցնցեց մեր կովկասահայ եղբայրները: Ապացոյց որ հոս ալ այդ տաղանդաւոր գործը հետաքրքրութեան առարկա է եղած:

Մինակ Շանթը չէ հայ Պառնասի բնակիչ որ կրնայ յուզել հայուն սիրտը: Կան Զօհրապներ, Սիամանթօներ, Վարուժաններ, Չիֆթէ-Սարաֆներ, Զարդարեաններ, Մալէզեաններ, Թէքէեաններ, որոնք եւս պիտի ենթարկուին անշուշտ այս տեսակ գրական ասուլիսներու, գրական զրուցատրութեանց:

Մենք կը սկսինք մեր գրական քննադատութիւններու շարքը, բացագանչելով. «Կեցցե՜ն Հայ Գրականութեան Կենդանի Ոյժերը, որոնք Հայ Միտքը կը ներկայացնեն գեղեցիկ ստեղծագործութեամբ»: