Պատմութիւն Հայոց

Յետ երկնասահանացն հեղեղացեւ անդնդապտոյտ ջրահեղձն լինելոյ բոլոր շնչականաց, եւ յետ ակամայ կամաւ նաւարկութեանն Նոյի եւ ՚ի ցամաք ելանելոյ ՚ի Հայս ըստ հրամանի Տեառն որդւովք եւ կանամբք հանդերձ եւ այլովք եւս ընդ նոսին անբան կենդանեօք՝ սկիզբն ապա դարձեալառնու աստուածային այցելութեամբն աճելութիւնծննդոց երկրի։ Եւ ՚ի մերոյն Յաբեթէ նախ ծնանի որդիեւ անուանի Գամեր. ուստի ՚ի նորուն անուն աշխարհկալուածոց նորա կոչեցաւ Գամիրք։ Զկնի ծնանի Մագոգ, եւ սերունդք Մագոգայ Կեղտք եւ Գաղատացիք։ Եւ ապազՄադայ, որ զաշխարհ տոհմի իւրոյ յիւր անուն Մարսանուանեաց։ Եւ ապա զԹոբէլ, յորմէ Թէտալք ազգնանուանիւր. եւ զՄոսոք, որ պայազատէր զԼիւրիկիայ։ Իսկ վեցերորդ զԹիրաս, յորմէ մերն իսկ Ասքանազ. եւԹորգոմ, որ զմիապետեալն իւր աշխարհ յիւր անունյորջորջէր Թրակացիս։ Եւ զՔիտիիմ, որ զՄակեդոնացիս նուաճէր ընդ ինքեամբ։ Իսկ որդիք Թիրասայ Ասքանազ, յորմէ Սարմատք եւ Րիփատք. յորմէ Սօրամատք։ ԵւԹորգոմ, որ ըստ Երեմիայ՝ զԱսքանազեանս գունդ յիւրանուն նուաճէր տուն Թորգոմեայ. զի նախ Ասքանազ իսկէր յիւր անուն սահմանեալ զմերազնեայսս ըստ երիցութեանն սակի, զոր յիւրում տեղւոջ ասացից։ Իսկ Յաւանայ նախնւոյն Յունաց Եղիշա, յորմէ Սիկելացիքեւ Աթենացիք։ Եւ Թարսիս, յորմէ Վիրք եւ Տիւրենացիք. Կիտիիմ, յորմէ Հռօմայեցիք։

Այլ աստ թէպէտեւ ՚ի հարկէ շարադրական բան յառաջ բերաւ բոլոր ծննդոցն Յաբեթի պայազատութեանց, սակայն չափ* եւեթ. զի սուղ ինչյայտարարութեամբ ծանօթասցին քեզ հարազատութիւնգրոհի մերոյ ՚ի միոյ միայնոյ ծննդոյ գոլ այսչափ նահապետութեանց եւ ազգաց։ Զի թէ ոչ բան ինչյայսոսիկ եւ ոչ յայտնութիւն ինչ իրիք եղելոյբացերեւակի քեզ լինէր լեալ՝ ՚ի տարակուսանս զքեզհատեալ տարեալ անցուցեալ մղէր, եւ ինքնահաճոյարդարեւ ՚ի միտս եւ ՚ի բանս եւ ՚ի գործս զիս դսրովեալ։ Եւ արդ եթէ զտքնութիւնս իմ ՚ի շնորհակալուս քեզ ընկալցիս՝ ո՛վ ընթերցասէրդ, եւ պարտ վարկցիս յայլոցն հարազատ ազգացն ՚ի բաց զիստարեալ տրոհեալ, որ ոչ իսկ փոյթ այժմու բանիս՝ եւ միայն զժամանակս եւ եթ ծախէ, ՚ի մերն Թորգոմ զբանիսիմոյ դարձուցից ոճ՝ ըստ միանգամ առ յինէն ճառելոյն։

Թիրաս, որ երրորդ էրՅաբեթէ՝ ծնաւ երիս որդիս՝ զԱսքանազ, զՐիփատ եւզԹորգոմ. եւ վասնզի զԹրակացիս ինքեան անձին առանձին Թիրաս պայազատէր՝ պարտ վարկաւ, զի զայլեւս վիճակեալն իւր սահմանս յերիս հատուածս բաժանեալ տացէ ՚ի կալուածս որդւոց իւրոց. ուստի ապա իմաստն զգործն կատարէր։ Եւ Ասքանազայ, որ նախ զմերազնեայսս յիւր անուն Ասքանազեան անուանեաց՝ զՍարմատս նմա պայազատէր. իսկ Րիփատայ՝ զՍօրամատս. իսկ Թորգոմայ զմերազնեայսս սեպհականեալ, յորումտիրեալ զԱսքանազեանն նախ անուանեալ յիւր անուննուաճէր տուն Թորգոմայ։ Արդ այսպէս իմա Ասքանազեան զմեզ եւ տուն Թորգոմայ, եւ այսպէս քեզ հաւատարմասցին որ վասն նահապետութեան ազգիս է բան, թէպէտեւ ոմանք այլազգաբար եւ ոմանք այլաբանաբարզրուցաց վէպս տան։ Իսկ եթէ աստուածայինն Մովսէս զմերոց աստի զմիոյ միոյ մերոյ ոչ վերագրէ զժամանակս՝ անարժանս իմն համարեալ բանի պատմութեան. սակայն ընդ ազգաբանութեանն Սեմայ զմերն Յաբեթ կշռադատեալ գտանին մինչեւ ցԹորգոմ եւ ցսկզբան պայազատութեան որդւոյ նորա Հայկայ ամք չորս հարիւր. իսկ ՚ի Յաբեթէ մինչեւ ՚ի նախնի մարդն Ադամ ամք երկու հազար երկուհարիւր քառասուն եւ երկու։ Արդ որպէս վերագոյնն ճառեցաւ՝ Աստուածային Գիրք մինչեւ ցմերն Թորգոմ մեզ բացատուեալ զպատմութիւնս՝ անարժան վարկաւ զյիշատակ ծննդոց նորա բանիւ տարորոշել՝ թէ որո՞վ կամ ուստի՞ կամ զիա՞րդ կամ ո՞յք ոմանք տիրեցին աշխարհիս Հայոց, կամ ուստի՞ նախարարութիւնք սորա միապետեցան։

Ապա ոմն յազգէ ասորի՝ Մար Աբաս Կատինայ անուն, հրամանաւ մերոյն Վաղարշակայ երթեալ ՚ի դիւանս թագաւորացն Պարսից, որ ուշիմ եւ վարժ էր մտօք՝ քաղդէարէն եւ յունարէն դպրութեամբ, ՚ի խոյզ եւ ՚ի խնդիր եղեալ՝ գտանէ անդ մատեան միվաւերական, զոր հրամանաւ Աղէքսանդրի որդւոյՆեքտանիբայ ՚ի քաղդէացի գրոյ ՚ի յոյն փոխարկեալ էր, որ թէպէտ զբազում ազգաց զրոյցս հարստապէս ՚ինմա ճոխացուցեալ էր. սակայն նա զայլոցն իբրեւզհոգս պարապոյ լքեալ թողեալ՝ զմիայնոյ մերոյս գրոհի հանեալ բերեալ մատուցանէր Վաղարշակայ։ Եւ այնուհետեւ յայնմանէ ծանուցաւ մեզ մերոյն անվրէպ զրուցաց հաւաստիք. եւ իմացեալ գիտացաք զար իսկայազօր ախոյեանն գեղեցիկ զՀայկն գոլ որդի Թորգոմայ եւ նախնի նահապետ եւ սերունդ ազգի մերոյ։ Եւ զսոյն զսա գիտէ բանս ընդ վիթխարի սկայիցն միակամեալ գործել զբարձրաբերձ ամբարտակին շինուածս ամբարտաւանութեան, որք կարծէին կարել կատարել զամբարշտութեանն խորհուրդ։ Իսկ ըստ աստուածայնոցն պատմութեանց՝ հողմ ահագին գոգցես իմն աստուածային հրամանաւն շնչեալ՝ զբուրգն բարձրաբերձ ՚ի վայր հոսեալ կործանէր՝ զնոցայն ցուցեալ սնավաստակ տքնութիւնս։