Պատմութիւն Հայոց

Զայսու ժամանակաւ լինի ապա կռիւն ՚ի Վարդանակերտի եւ բնաջինջ կոտորումն Իսմայէլեան բանակին. վասն որոյ ցարդ եւս բան առ Հագարացիսն ըստ իւրեանց աղխատրոյզ բառին պատմի, թէ «Վարդանակերտ առիւ մի՛ յիշեսցի մեզ»։ Եւ վասն զի յոյժ տագնապեալ տարակուսեալ տառապեալ նեղեցան մեծամեծք Հայոց, ապա յուսացեալ յերկնային այցելութիւնն՝ ընդդէմ դարձան ասպատակաց հինից Իսմայէլեան զօրուն։ Եւ վասն զի Ոգբայ ոմն զօրապետ մեծ հանդերձ զօրօք բազմօք շրջէր ընդ կողմամբք Վանանդայ՝ անդ ապա հասեալ ՚ի վերայ Կամսարականն հանդերձ ազատօքն Վանանդայ, կոտորեցին սպառսպուռ զզօրս նորա եւ ինքն փախստեայ անցեալ գնայր առ ամիրապետն իւր։ Եւ անդ ապա բազում զօրս ընդ իւր գումարեալ ՚ի զէնս ՚ի զարդս եւ ՚ի տէգ նիզակի՝ եւ անհնարին դառնութեամբ խրոխտայր գալ առնուլ զվրէժս ՚ի Հայոց զիւրոյ զօրուն հարելոյ՝ հրդեհել, քանդել կործանել զեկեղեցիս Հայոց, եւ առհասարակ գերել եւ կերակուր տալ անիրաւ սրոյ։ Իսկ սուրբ կաթողիկոսն Հայոց Սահակ դեռ եւս կայր կենդանի ՚ի Դամասկոս. իբրեւ լուաւ զանհնարին սպառնալիսն Ոգբայի՝ խնդրէր հրաժեշտ ՚ի նմանէ երթալ առ նա, թերեւս հնար լիցի դարձուցանել զնա յանհնարին դառնութենէ մտացն։ Իսկ ՚ի հրամայելն նորա երթալ առ ինքն՝ իբրեւ չոգաւ ՚ի Խառան, իսկ եւ իսկ հիւանդացաւ սուրբ կաթողիկոսն հիւանդութիւն մեծ։ Եւ ապա գրէ նամակ աղաչանաց առ Ոգբայ իւրով իսկ ձեռամբ բազում թախանձանօք եւ աղերսալի պաղատանօք, յուշ եւս առնելով Ոգբայի զհասարակաց մահ մարմնոյ, եւ թէ զկնի գալոց է եւ նա ամենայն մահկանացուաց եւ ՚ի տապանի վաղվաղակի դնելոց. այլ եւ զանհնարին դառնութիւնն դժոխոց տարտարոսի նմա ընդ ուշի կապեալ՝ դարձեալ եւ զօտարամահն իւր լինել ՚ի դաշնաւորութիւն նմա բերեալ։ Եւ այսպիսի զղջացուցիչ բանիւք համոզեալ աղաչէր դառնալ ՚ի խորհրդոց չարաց եւ չառնել զայնինչ, զոր հանդերձեալն էր առնել՝ զապիրատ մտածութիւնսն ՚ի վերայ Հայաստանեայցս։ Եւ ապա զայն հրովարտակն հրամայէ յետ վախճանի իւրոյ դնել յաջոյ ձեռին իւրում, զի ինքնին Ոգբայ եկեալ առցէ ՚ի ձեռաց նորա՝ թերեւս զղջասցի չգործել զանօրէն մտածութիւնսն իւր։ Իսկ ոստիկանն Ոգբայ իբրեւ լուաւզմահ սրբոյն Սահակայ՝ վաղվաղակի առաքեաց դեսպակսհրամայէ ոչ թաղել զնա, մինչ զի ինքն իսկ երթիցէ։ Եւ իբրեւ չոգաւ՝ վաղվաղակի առ դիապատիկ մարմին առնն Աստուծոյ մտեալ, ձեռն նմա շարժէր ըստ օրինին իւրոց իբրեւ կենդանւոյ եւ ողջունէր զնա ՚ի լեզու իւր՝ Սալամալէք ասելով։ Իսկ ապա Հոգւոյն ազդումնն զձեռն սրբոյն, որ անշնչութեամբն էր խափանեալ՝ շարժեաց ընդդէմ ոստիկանին ՚ի պատճառս աղերսանաց. ընդ որ յաւէտ ՚ի զարմացման եղեալ եւ առեալ զնամակն ՚իձեռաց նորա եւ ընթերցեալ՝ ասէ. «Այո՛՝ խնդիր քո կատարեալ է՝ պատուական այրդ Աստուծոյե։ Եւ նամակ՚ի նախարարս Հայոց գրեալ եւ հանդերձ սուրբ մարմնով հայրապետին ՚ի Հայս առաքեալ բազում պատուով. եւ թողեալ ՚ի բաց զյանցանսն զոր առ նա գործեցին, եւ ինքն ընդ կրունկն դարձեալ՝ դառնայ ՚ի տեղի իւր։ Եւայսպէս զմեռելութիւն նորա պատուական արար Աստուածքան զմեր կենդանութիւնս, եւ ՚ի սադրելոյ աղօթից նորա փրկութիւն մեծ ծագեաց աշխարհիս մերում։ Իսկ իբրեւ եկաց մեծն Սահակ յաթոռ հայրապետութեան ամսի է՝ վախճանեցաւ։

Զկնի նորա յաջորդէ զաթոռ հայրապետութեան Եղիա ՚ի գեղջէ Արճիշոյ որ յԱղիովտի։ Յաւուրս յայսմիկ էր ամիրապետ Իսմայէլեան Աբդլմէլէք յետ ձե թուականին իւրեանց։ Իսկ ապա զօրք նորա որ ՚ի Հայք՝ հուր ՚ի մեզ վառեցին, սատանայ ՚ի նոսա փչելով զբարկութիւնն. եւ ապաստահամբաւ դաւողութեամբ սնոտի յուսով եւխնդացուցանող բարի խոստմամբք զամենեսեան ՚ի միվայր գումարէին զազատս եւ զհեծելազօր գունդս, եւ զանուանսն նոցա ՚ի դիւանն մատուցանէին իբր թէ բաշխել նոցա զդահեկանաց տարեւորն։ Եւ ապազպատերազմական զէնսն ՚ի նոցանէ ՚ի բաց առեալ՝ ՚ի տաճարն Աստուծոյ զնոսա արկանէին ՚ի Նախչաւան քաղաքի. եւ զդուրսն յետ կոյս փակեալ աղիւսով՝ ՚ի բաց պնդեալ ունէին զելիցն վայրս։ Իսկ նոցա իմացեալ զդաւաճանութիւնն՝ զմանկանցն զձայնն որ ՚ի հնոցին, երգս առեալ գոչէին։ Իսկ չար դահճացն զվերնայարկս եկեղեցւոյն քակեալ եւ լուցեալ հրով՝ առաւել քան զԲաբիլոնին ՚ի վեր զբոցն բարձրացուցանէին այրեցողական նիւթովն։ Եւ այնպէս ապա հրդեհակէզեղեալ առաստաղ փայտակերտ եկեղեցւոյն՝ եւ հրացեալ կղմինդրն ՚ի վերուստ ՚ի վայր հոսեալ միախառն հրովն, վախճան մահու առհասարակ ՚ի վերայ ամենեցուն նոցա ածէր. եւ նոցա անդադար գոհաբանութիւն ՚ի սպառել ոգւոցն կացեալ դադարէր։ Իսկ վրիժագործ այլազգիքն յապահովս կացեալք յերկիւղէ քաջացն զօրաց եւ զմնացեալ ընտանիս հրակիզելոցն գերի առեալ ածէին ՚ի Դուին քաղաք. եւ անտի յուղարկեալ տանէին ՚ի Դամասկոս։

Եւ այսպէս աշխարհս մեր ծովացաւ արտասուօք եւ լցաւ բազում ողբովք։ Իսկ յետ Աբդլմէլիքայ Վլիթ՝ որդի նորա լինէր ամիրապետ եւ յետ Վլիթայ՝ Սղիման եղբայր նորուն սակաւակեցութեամբ։ Եւ յետ նորա ապա Ոմար. յորում ժամանակի Վահան Գողթան տէր չարչարեալ իսկ ՚ի նմին Ոմարայ՝ եւ բազում նահատակութիւնս վասն անուանն Քրիստոսի ցուցեալ, յՌուծափ քաղաքի Շամայ պսակի ՚ի Քրիստոսէ անթառամ պսակաւն։