Գիրք Պատմութեան

  Վասն թէ հարկ է ամենայն քրիստոնէի գալ ուխտ եւ յերկրպագութիւն սուրբ Երուսաղէմայ վկայութեամբ Սուրբ Գրոց։

Գալուստ աստուածապաշտից ՚ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ, ՚ի սկզբանէ՛ հրամայեցաւ յաստուածպետական Էէն. որպէս ասէ ՚ի Ծննդոց՝ Եւ ասէԱստուած ցԱբրահամ. Ե՛լ դու յերկրէ քումմէ եւ յազգէ քումմէ. եւ ՚ի տանէ հօր քում. եւ ե՛կ յերկիր զոր ցուցից քեզ։ Եւ վասն հեռաւորութեան ճանապարհին ասէ՚ի Թուոց՝ Եթէ հեռի իցէ ՚ի քէն տեղին զոր ընտրեաց Տէր՝վաճառեսցես զստացուածս քոյ արծաթոյ. եւ առցես զարծաթն ՚ի ձեռին քում. եւ երթիցես ՚ի տեղին եւ տայցես զարծաթն անդ առաջի Տեառն Աստուծոյ քոյ։ Որք ելանեն յԵրուսաղէմ, լինին ազատք ըստ Եզրասայ, եւ ամենայն որք ելանեն յԵրուսաղէմ շինեսցեն զքաղաքն, եւ լինիցին ազատք առանց հարկաց։ Եկեալքն Երուսաղէմ երկնաւոր թագաւորին տան զնուէրս. ըստ Տուբիթայ՝Ազգ բազումք եկեսցեն ՚ի հեռաստանէ յանուն Տեառն Աստուծոյ, եւ բարձեալ զպատարագս իւրեանց ՚ի ձեռս իւրեաց մատուսցեն զայն Թագաւորին երկնաւորի։ Եւ դարձեալ ըղձալով ասէ՝ Երանելի եղէց թէ եղիցին տեսանել մնացորդք զաւակի իմոյ զպայծառութիւնն Երուսաղէմի։Խնդրէ եւ Դաւիթ աղերսանօք, տեսանել զվայելչութիւն Տեառն ասելով՝ Ծարաւի է անձն իմ առ քեզ, Աստուած, ե՞րբ եկից երեւեցայց երեսացդ Աստուծոյ։ Քաջալերիմ զի մտից ընդ յարկաւ սքանչելեաց տանն Աստուծոյ։Վասն զի սիրելիք են ինձ յարկք քո Տէր զօրութեանց. ցանկա՛յ եւ փափագի անձն իմ ՚ի գաւիթս քո։ Եւդարձեալ՝ Քեզ վայել է օրհնութիւն, Աստուած ՚ի Սիօն, եւ քեզ տացեն աղօթք յԵրուսաղէմ։ Զաղօթս իմ Տեառն տաց առաջի ամենայն ժողովրդեանն նորա, ՚ի գաւիթս տան Տեառն եւ ՚ի մէջ քոյ, Երուսաղէմ։ Եւ թէ նուիրօք պա՛րտ է գնալ յԵրուսաղէմ, ըստ այնմ՝ Մտից՚ի տուն քո պատարագօք, տաց քեզ զուխտն իմ զոր խօսեցան քեզ շրթունք իմ, զոր բերան իմ խօսեցաւ ՚ինեղութեան։ Եւ հրամայէ հաւատացելոց եւ ասէ՝ Առէ՛քզպատարագս եւ մտէ՛ք ՚ի սրահս նորա, եւ երկիրպագէք Տեառն ՚ի գաւիթս սրբութեան նորա։ Եւ թէ գնալն յԵրուսաղէմ պա՛րտ է ուրախ սրտիւ գնալ. որպէս ասէ՝Ուրա՛խ եղէ ես ոյք ասէին ցիս՝ Ի տուն Տեառն երթիցուք մեք։ Եւ կամ՝ Հասեալ կային ոտք մեր առ դրունս քո, Երուսաղէմ։ Եւ ո՛չ միայն հաւատացեալք ելանէին, այլ՝ անդ ելանէին ազգ ազգ Տեառն վկայութիւն Իսրայէլի խոստովան լինիլ անուան Տեառն։ Եւ Եսայի ասէ՝ Եւ երթիցեն ժողովուրդք բազումք եւ ասասցեն՝ Եկայք երթիցուք ՚ի լեառն Տեառն, եւ ՚ի տուն Աստուծոյ Յակօբայ։ Եւ դարձեալ ասէ՝ Լուսաւորեա՛, լուսաւորեա՛, Երուսաղէմ, զիհասեալ է լոյս քո. եւ փառք Տեառն ՚ի վերայ քոյ ծագեսցի։ Համբա՛րձ շուրջ զքեւ զաչս քո եւ տե՛ս ժողովեալ առ քեզ զամենայն մանկունս քո. զի եկին հասին ՚ի հեռաստանէ որդիք քո եւ դստերք քո. ՚ի վերայ ուսոց իւրեանց բարձեալ բերիցեն զարծաթն եւ զոսկին վասն անուան Տեառն Սրբոյ։ Դարձեալ ասէ՝Ուրախ լեր, Երուսաղէմ, եւ ժողովեցարուք առնել տօն՚ի դմա ամենեքեան, ոյք սիրէք զդա. եւ յԵրուսաղէմ մխիթարեսջիք եւ տեսջիք եւ խնդասցեն սիրտք ձեր, եւոսկերք ձեր իբրեւ զդալարի զուարճասցին։ Եւ դարձեալ ասէ՝ Ածցեն զեղբարս իւրեանց պատարագ Տեռան, հեծեալս կառօք հանդերձ պալարակապ երիվարօք եւ հովանոցօք ՚ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ ասէ Տէր։ Եւեկեսցէ ամենայն մարմին երկիրպագանել առաջի իմ յԵրուսաղէմ, ասէ Աստուած։ Երեմիա մարգարէն ասէ՝ Ընթացարուք յայսկոյս յայնկոյս զճանապարհն Երուսաղէմի. եւ տեսէք զի եղէց նոցա քաւիչ, ասէ Տէր։ Դարձեալ ասէ՝ Եւ եկեսցեն ՚ի քաղաքաց շուրջանակի յԵրուսաղէմ. բերել ողջակէզս եւ խունկս մատուցանելով օրհնութիւն ՚ի տան Տեառն։ Եւ դարձեալ ասէ՝ Արի՛ք ելցուք ՚ի Սիօն առ Տէր Աստուած մեր։Այսպէս ասէ Տէր՝ Ժողովեցից զնոսա ՚ի ծագաց երկրի ՚իտօն պասեքի. եկեսցեն եւ ուրախ լիցին եւ ցնծասցեն ՚ի լերինն Սիօնի։

Եկեալքն յԵրուսաղէմ որդիք Երուսաղէմայ կոչին, եւ գալուստ նոցա բանիւ Տեառն է. ըստ Բարուքայ՝ Հայեա՛ց Երուսաղէմ ահաւադիկ գան որդիք քո ժողովեալք յարեւելից մինչեւ ՚ի մուտս արեւու. բանիւ սրբոյն խնդացեալք փառօքն Աստուծոյ։ Արի՛Երուսաղէմ եւ կա՛ց ՚ի բարձունս եւ տե՛ս ժողովեալ զորդիս քո զուարճացեալ յԱստուծոյ յիշատակօք։

Որք գան յԵրուսաղէմ ապրեսցին յամենայն նեղութենէ ըստ յովելեայ, եւ եղիցի ամենայն որ կարդասցէ զանուն Տեառն կեցցէ՛ ՚ի լեառն Սիօն եւյԵրուսաղէմ լիցի ապրեալ։ Զաքարիա ասէ՝ Ի Սիօն դիմեալ ապրեցարուք, բնակիչք երկրի։ Եւ դարձեալասէ՝ Եւ եկեսցեն ժողովուրդք բազումք, խնդրել զերեսս Տեառն ամենակալի յԵրուսաղէմ. հաշտեցուցանել զերեսս Տեառն։ Դարձեալ սպառնայ ՚իվերայ ո՛չ եկողացն յԵրուսաղէմ, ասելով՝ Եւելանիցեն ամ յամէ երկիրպագանել Թագաւորին Տեառն ամենակալի. եւ եղիցի որք մի անգամ ո՛չ ելանիցենյամենայն ազգաց երկրի յԵրուսաղէմ երկիրպագանելԹագաւորին Տեառն Աստուծոյ ամենակալի, ո՛չ եղիցի ՚իվերայ նոցա անձրեւ. այս է օրհնութիւն ո՛չ լիցի ՚իվերայ նոցա։ Զայս գիտելով ամենասրբուհի կոյսնՄարիամ Սուրբ Աստուածածինն զհրաման մարգարէիցն կատարէր, ըստ սրբոյն Ղուկասու՝ Եւ երթային ծնօղք նորա ամի ամի յԵրուսաղէմ ՚ի տօնի զատկին. եւ ածին զնա յԵրուսաղէմ յանդիման առնել Տեառն։ Եւ ինքն Փրկիչն մեր ըղձայր եւ կարօտ էր Երուսաղէմի վասն կատարման ելիցն եւ փրկութեան մերոյ։ Ըստ Մարկոսի՝Եւ էին ՚ի ճանապարհին մինչ դեռ ելանէին յԵրուսաղէմ. եւ երթայր Յիսուս յառաջ քան զնոսա եւ զարմացեալ էին։ Եւ Ղուկաս ասէ՝ Եւ եղեւ ՚ի կատարիլ աւուրց վերայնալոյն եւ ինքն զերեսս իւր հաստատեաց երթալ յԵրուսաղէմ։ Յօհաննէս ասէ՝ Եւ էր մերձզատիկն եւ ել Յիսուս յԵրուսաղէմ։ Նա եւս՝ Հրամայեաց իւրոց սրբազանից առաքելոցն ՚ի ժամ համբարձմանն իւրոյ, ասէ՛. Նստարո՛ւք ՚ի քաղաքիդ Երուսաղէմ մինչեւ զգենուցուք զօրութիւն ՚ի բարձանց։ Անօթն ընտրութեան երանելին Պօղոս փութայր թողուլ զգործս իւր ասելով՝ Բայց այժմ երթամ յԵրուսաղէմ պաշտել զսուրբսն։ Արդարեւ զբազումս ունին վարձս յԱստուծոյ գնացօղքն յԵրուսաղէմ եւ պսակին ՚ի Քրիստոսէ. ըստ Չորրորդ Եզրասայ որ ասէ՝ Ես, Եզրաս, տեսի ՚ի լերինն Սիօնի զամբոխ մեծ. եւ ՚ի միջի նոցաէր երիտասարդ մի բարձր եւ ազնուագոյն քան զամենեսեան. եւ իւրաքանչիւր գլխոց նոցա դնէր պսակս։ Եւ ասացի ցհրեշտակն, այն երիտասարդն ո՞վ է. եւ պատասխանեալ ասաց ինձ, սա՛ է Որդին Աստուծոյ։Վասնորոյ ոմն ՚ի սրբոց աստուածաբանից վարդապետացն՚ի վերայ բանին Ղուկասու աւետարանչի որ ասէ՝ Իբրեւ էջ ՚ի լեռնէ անտի՝ գնացին զհետ նորա ժողովուրդքբազումք՝ բազում իրօք ցուցանէ։ Նախ թէ զի՛նչնշանակէ գնալն զհետ նորա ժողովուրդք բազումք։ Լեառն յորում նստաւ Տէրն մեր, պարտիմք իմանալ զերկինս. յորում կայր ընդ Հօր եւ կայ միշտ հաւասար։ Իսկ իջանելն ՚ի լեռնէն, այս իմանի. յորժամ վասնմերոյ փրկութեան էջ ՚ի հովիտս տրտմութեան եւզմարդկութիւնս մեր էառ. զի որ աներեւոյթն էր յիւրսն՝ երեւեալ լիցի ՚ի մերս։ Եւ զոր ո՛չն կարէաք յիւրում բարձրութեանն գոնեայ ընդ աղօտ տեսանել, ՚ի մերում տկարութեանս ծանիցուք։ Արդ գնալն զհետ նորա բազմութիւն ժողովրդեան ա՛յս է. յորժամ մարդեղութեան բանին շաւղա՛ցն հաւատացեալք նախանձաւորք լինէին։ Քանզի երթալն զհետ նորա՝ նախանձաւոր լինիլ եւ նման նմա լինիլն է. որպէս ինք նասէ՝ Որ զիս պաշտեսցէ՝ զկնի իմ եկեսցէ։ Եւ դարձեալ՝ Եթէ ոք կամիցի գալ զհետ իմ, ուրասցի՛ զանձն իւր եւառցէ զխաչն եւ եկեսցէ՛ զհետ իմ։ Եւ ամովսածինն հոգւովն տեսեալ զնոյն խորհուրդ՝ հիանալով ասէ՝ Ո¯վեն սոքա որ իբրեւ զամպս թռուցեալ են. եւ իբրեւզաղաւնիս ձագախառն երամովին գան առ իս։ Որ նշանակէամպն զմարգարէս, որք լքեալք ամպով Հոգւոյն տեսինզգալուստ Բանին ՚ի մարմնի. եւ առաքեալքն ականատես եղեալ քարոզեցին։ Մարտիրոսքն արեամբ վկայեցին, եւ կուսանքն ողջախոհութեամբ նահատակեցան։ Ճգնաւորքն անսուաղութեամբ հետեւեցան. եւ խոստովանօղքն համարձակ խոստովանեցան։ Հայրապետքն ուղղափառութեամբ սպառազինեցան, եւ վարդապետքն ուղիղ վարդապետութեամբ համառօտեցին զբանն կենաց։ Ամուսնացեալքն զհեշտութիւն անկողնոյ ատեցին։ Արծաթասէրքն եւ ագահքն զմարմնաւոր մեծութիւնս արհամարհեցին եւ ոչինչ համարեցան։ Տկար կանայքն ՚ի սէրն Քրիստոսի վառեալք զմարմնոյ տկարութիւնն մոռացան։ Անմեղ մանկունքն վասն ծնիցելոյ մանկանն Յիսուսի սրախողխող եղեն։ Աշխարհակալ թագաւորք քրձազգեացք եւ աստուճ հացիւ շատացան։ Աւազակք եւ յափշտակօղք իբրեւ գայլք ընդ գառինս արօտական եղեն, եւ բանին կենաց ցանկացան։ Շունք եւ պոռնիկք ՚ի հասարակաց կերակրոց հեռացան, եւ իբրեւ զանասունս խոտաբոյծք եղեն։ Եւ այսպիսեօք եւ առաւել քան զսոյն եղանակ, ջերմ սիրով մարդիկք ընդ առաջ Քրիստոսի ընթացան։ Զորս յառաջագոյն տեսեալ հոգւոյն ազդեցութեամբ մարգարէն Դաւիթ յորդորէ՛ զամենայն հաւատացեալս Քրիստոսի ասելով, Մտցո՛ւք ՚ի յարկս նորա. այսինքն ՚ի տնօրէնութիւն նորա։ Ուստի սփռեցաւ խորհուրդ փրկութեան մերոյ ՚ի ձեռն երկրորդն Ադամայ։ Վասն զի որպէս անդ էառ սկիզբն լինելութեան մարդոյն առաջնոյ. ըստ այնմ թէ՝ Սիօնիասի մայր եւ մարդ ծնաւ ՚ի սա՛. եւ ինքն հիմունս էարկ՚ի նմա բարձրեալն։ Ա՛յսպէս եւ անդ էառ սկիզբն նորոգութեան մարդկայինս ազգի ՚ի ձեռն երկրորդն Ադամայ որ է Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս։ Եւ ՚ի սոյն քաջալերութիւն խրախուսեալք դասք հաւատացելոց յամենայն ազգս եւ յամենայն լեզուս ՚ի յարեւելից եւ՚ի յարեւմտից ՚ի հիւսիսոյ եւ ՚ի հարաւոյ դիմեալք ջերմեռանդ սիրով գան յԵրուսաղէմ մտանել ՚ի յարկսնորա, եւ երկիրպագանել աստուածակոխ ոտից տեղեաց տնօրէնութեան նորա։ Զի հզօ՛ր է սէր որպէս զմահ. եւո՛չ թէ որպէս զմահ միայն, այլ հզօրագոյն քան զմահ. զի մահն միայն ՚ի ներքոյ լուսնական գնդին օդականացն յաղթէ։

Եւ ՚ի մահու յաղթին զինուորք, իշխանք, տեարք, թագաւորք, կայսերք։ Որք զամենայն տիեզերս ինքեանց հնազանդեցուցանէին՝ մահո՛ւ հնազանդին։ Նաեւս յաղթահարին ՚ի մահուանէ գազանք, եւ հաւք, ձկունք, եւ տունկք։ Այլ մահն ՚ի վեր քան զգունդն լուսնեկին ո՛չ կարէ գործել. եւ ո՛չ յաղթութիւնս առնել։ Բայց սէրն զամենայն յաղթէ. ո՛չ միայն զստեղծուածս, այլ եւ զՍտեղծօղն. ըստ որում մեռաւԿեանքն։ Վասն այնորիկ յաղթի ՚ի սիրոյ որ միայնամենայնի կարօղն է։ Ըստ որում ասէ աստուածաբանն՝ Ո՛ սէր, ո¯րքան մեծ է զօրութիւն քո. որով Աստուած եւս կապիլ կարէ քեւ։ Եւ թէ՝ ընդ Աստուծոյ զօրաւոր եղեր. ընդ մարդկան եւս զօրագոյն ես։ Այսմ սիրոյ կապանօք բռնադատեալ Աստուած ՚ի յերկիր էջ. եւ ՚իդժոխս էանց։ Վէմն ՚ի դուռն Գերեզմանին կնքեալ ո՛չկարաց արգիլել. այլ սէրն կապեաց զնա ընդ խաչափայտին։ Այսու սիրոյ կապանօք կապեցան ՚ի Քրիստոս առաքեալքն, եւ հայրապետքն. եւ հետեւօղք նոցին խրախուսեալք ՚ի միմեանց օրըստօրէ, եւ շաբաթ՚ի շաբաթէ, ամիս յամսոյ, եւ ամ յամէ դիմեալք գան սիրով մարդեղութեանն Քրիստոսի մտանել ՚ի յարկս նորա եւ երկիրպագանել ՚ի տեղւոջ ուր կացեալ են ոտքնորա։ Ո՛չ հեռաւորութիւն ճանապարհի, ո՛չալէկոծութիւն ծովու, ո՛չ մահ եւ երկիւղ աւազակաց, ո՛չ նեղութիւն կերակրոց, ո՛չ կարօտութիւն ընտանեաց, ո՛չ աղէտ ծնողաց կարէ՛ արգիլել եւ խափանառնել ուխտական ընթացողաց ՚ի տեղի անօրէնութեանն Քրիստոսի։ Զորս յորդորէ Դաւիթ թէ՝ Մտցո՛ւք ՚իյարկս նորա, եւ երկիրպագցուք ՚ի տեղւոջ ուր կացեալեն ոտք նորա։