Գիրք Պատմութեան Սրբոյ եւ մեծի Քաղաքիս Աստուծոյ Երուսաղէմիս, եւ Սրբոց Տնօրինականաց Տեղեաց Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի

Վասն վերնատան մերոյ եկեղեցւոյ եւ շինուածոց որ ՚ի նմա։

Հուպ կանգնեցման տեղւոյ Սուրբ Կուսինհաստատեալ է մեծ աստիճան մի որ ԼԷ ոտովք ելանեն ՚իվերնատունն մերս եկեղեցի. Եւ թէպէտ սա՛ չէր բնականեկեղեցին մեր, քանզի մեր եկեղեցին եւպատարագամատոյցն Սուրբ Գողգոթայն էր. որպէս գրէԱգաթանգեղոս պատմագիրն. սակայն ազգն Վրաց յորժամնենգութեամբ խլեցին ՚ի ձեռաց մերոց զՍուրբԳողգոթայն (զորոյ զպատմութիւնն ՚ի հետագայդգրելոց եմ Աստուծով, ) յայնժամ արի եւ քաջ հովիւնյայնմ եղանակի մսրցի տէր Մարտիրոս սուրբ քաղաքիսհայրապետն՝ զկնի բազում դատախազութեանց զոր արարընդ Վրացւոց, զայս վերնատունս Գ կամարիւք եւ Բմեծամեծ լուսամտօք որ կան ՚ի վերայ դրանց սրբոյՅարութեան՝ իւր դրամօք գնեաց ՚ի սուլթանէնսեպհական մուլք թագաւորական հրամանաւ եւ քաղաքիսմեծամեծացն գիտութեամբ, ՚ի ԸՃՁԳ թուին Հայոց։ Եւկանգնեաց կրկին սեղանս. անուանեալ զաւագ խորաններկրորդ Գողգոթա, եւ զմիւսն երաշխաւոր ՍուրբԱստուածածին. զորոյ զպատմութիւն հրաշիցն գրելոցեմ հետեւապէս։ Եւ զայս մեծ յիշատակս անկռիւ եւանշփոթ եթող ազգիս Հայոց։ Որոյ Տէր լուսաւորեսցէ՛զհոգի իւր երկնային լուսովն, ամէն։

Յետ սորա մեծ Գրիգոր Պարօնտէրն ՚ի Ռթուին Հայոց, սիրով էառ ՚ի Ֆռանկաց զերեք այլ եւսկամարս՝ տալով փոխան նոցա զմէկ կանթեղն որ ՚ի վերայպարտիզին, եւ զխուցն որ կայ մերձ երգեհոնի նոցին. եւ մեծացոյց զեկեղեցիս։ Զոր Տէր վարձահատոյց լիցիիւրն, ամէն։

Ի կարգս շինութեան վերնատանս, պատշա՛ճ էեւս յիշել զվերջին նորոգութիւնս եւ զշինութիւնս որեղեւ ՚ի ՌՃԿԹ թուիս Հայոց։ Յորժամ ազգն Լաթինացւոցյաջողութեամբն Աստուծոյ առին զհրաման շինութեանմեծի գմբեթին եւ նորոգութեան սրբոյ Յարութեանտաճարին, յայնժամ կրկին սիւնքն եկեղեցւոյ եւերկրորդ լուսաւորիչքն սրբոյ աթոռոյս ԵրուսաղէմիԳրիգոր եւ Յօհաննէս աստուածաբան վարդապետքն, պատրիարգունքն սրբոյս Սաղիմայ եւ Բիւզանդիոյ, գուն գործեալ Աստուծով ընկալան եւս զհրամանթագաւորական առ ՚ի նորոգել զվիճակս մեր որ ՚ի ՍուրբՅարութիւն համանման երկուց ազգացն։ Եւ զնոյնհրամանն առաքեցին առ իմս նուաստութիւն. որովհետեւկարգեալ էին զանարժանս փոխանորդ. եւ բազումքաջալերական գրեանս գրեալ զի մի՛ հեղգացեալյաղքատութենէ յետս չոգիցուք ՚ի նորոգութենէ սրբոցտեղեաց. որ յետոյ շինելն անհնա՛ր է։ Իսկ մեք որքկայաք ՚ի մէջ անասելի նեղութեանց եւ ՚ի ներքոյանթուելի պարտուց եւ տոկոսեաց, մանաւանդբանադատեալք եւ զրպարտեալք թէ ՚ի մերայնոց ոչճանաչողաց եւ թէ յայլոց օտարականաց, իբր զմարտնարտաքոյ եւ զարհաւիրս ՚ի ներքոյ. որ գրէթէ տասնղուռիշ ո՛չ գտանէր ՚ի վանքս. որ ծածկագէտն սրտիցվերակացո՛ւ է ամենայն յամենայնի։

Եւ տակաւին ո՛չ էր եկեալ երջանիկպատրիարգն մեր մեծ վարդապետն. եւ անհաւատալի էրյամենայն ազանց բնակողաց ՚ի սուրբ Երուսաղէմնորոգութիւնս եւ շինութիւնս ազգիս Հայոց ՚ի ՍուրբՅարութիւնն. զոր հատեա՛լ էր լար սրտից մերոց ՚իդառն աղքատութենէն։ Այլ ապաւինելով ՚ի Հոգին ՍուրբԱստուած որ հասանէ ՚ի թիկունս տկարոց իսկոյնժամանեցին գթութիւնքն Արարչին, շնորհք ՍուրբՏեղեացս, մաղթանք սուրբ Լուսաւորչին, եւ աղօթքերկուց սրբազանից հարցն իմոց ընդ անդանօր գտեալմիաբան եղբարբք. յուսադրելով զմիմեանսզչքաւորութիւնն յետս ձգեալ ընդ միւս ազգաց սկսաքհամընթաց Տէրամբ ձեռնարկութեամբ նորոգել զամենայնտեղիս որք կան ՚ի ձերս մեր. մինչ զի Աստուծովզբաժին Ղպթոցն եւ զԱսորւոցն եւս մեք նորոգեցաք։Իսկ զահագին զսիւնն զայն քառանկիւնի որ յոյժ թանձրէր. եւ բարձրութիւնն յառաստաղէն մինչ ցյատակվերնատանն հաստադիր խարսխեալ. եւ էր դէմ յանդիմանաւագ սեղանոյն որ ամենայն ժողովուրդքն ո՛չ կարէինտեսանել զսուրբ պատարագն. եւ էր իբր զլեառն մի ՚իմէջ վերնատանս։ Եւ յայտ իսկ է ամենեցուն զի ՚ի մէջԵրուսաղէմայ շինումն եկեղեցեաց մանաւանդ այսպիսիմեծ գործոյ ձեռնամուխ լինիլն մեր, ո՛րքան ծանր եւբազմածախ դրամօք եւ անտանելի վշտօք լինի. թո՛ղզդեգերումն եւ զաղաչանս զոր բերանօք պաղատէիայլասեռ քրիստոնէից քան այլազգեաց. որ նախանձուդժկամակ էին։ Եւ քանզի վերոյիշեցեալ սրբազան պետքնիմ յորդորեալ էին զտրուպս վասն այսրիրագործութեանս, վասնորոյ մեծաւ ջանիւ աստ եւ անդանկեալ աճապարէի հասանիլ ըղձոյս, զի հրամանակատարգտայց առաջի նոցա։ Եւ զի անհնա՛ր էր բառնալոյզլեառնատիպ սիւնն մեծաշէն, այլ անհնարիցհնարաւորն Աստուած որ ո՛չ իսպառ մոռանայ զաղքատն՝հնարաւորեաց զի հրամանաւ արքունական արանց եւքաղաքիս մեծամեծաց գիտութեամբն բարձաք զսիւննզայն ահագին յո՛գն աշխատանօք եւ վտանգալիտառապանօք, յառաստաղէն քակելով մինչ ցյատակն։ Եւզի անկա՛ր էր վերացուցանել զմեծամեծ վիմապէսքարինսն որք ելանէին ՚ի սիւնէն, զոմանս կռանօքկոտրատեալ, եւ զոմանս պօճուռղայիւ բազումամբոխիւք ՚ի վայր իջուցեալ, եւ այսպէս Տեառնշնորհիւ աւարտեցաւ։ Եւ ապա ՚ի մէջ երկուց որմոցհոյակապ եւ պընդակազմ կամարս կառուցաք ՚ի տեղիսեանն, զի ընդ գրկեսցէ զառաստաղն հանդերձ որմօքն. որ աստի եւ անտի շաղկապեալ միասցի շէնն ընդ հնոյն։Եւ զկնի կերտեցաք զդասն գեղեցիկ բեմիւ. եւ շինեալաւանդատունս, եւ վերնատունս եւ պահարան։ Այլ եւգեղեցիկ խուց մի մեծաւորին. եւ այլ խցերսժամարարաց. եւ տնտեստունս, ընդ մեծի աստիճանին որնոր ՚ի հիմանէ նորոգ քարամբք շինեալ։ Զի առաջիննյոյժ դժուարե՛լ էր։

Եւ այս ամենայն նորոգութիւնս եղեւ ՚իփառս Աստուծոյ, եւ ՚ի պարծանս ազգիս Հայոց, որբարեաւ վայելեսցեն։ Արդ՝ վստահացեալ ՚ի շնորհսայսր շինութեանս, համարձակիմ աղաչել զընթերցօղսդառնել յիշման արժանի զնուաստ ոգի յարմարօղս այսմտառիս, թէ եւ չեմ համարեալ ՚ի կարգս աշխատողաց. այլշնորհս առնելով եղկելւոյս՝ թարց վարձու ՚ի Տեառնէո՛չ մնայք որ վարձատրօղ է ամենեցուն ըստ արդեանցն։