Գիրք Պատմութեան

Վասն Տեղւոյն ուր կանգնեցին զԽաչափայտն։

Երկրորդ մասն սրբոյ Գողգոթային որյաստիճանէն իսկոյն հասանի յատակն. որ եւ սա՛ նոյնչափովն է եւ նոյն կերպաձեւութեամբ որպէս ՚ի վերոյգրեցաք. այսինքն տարածման տեղւոյ նման տեսանի։ Այլաստդէպ յարեւելս գոյ լայնատեսակ աստիճան միյատակէն բարձր Բ թզաչափ եւ կէս. երկայն ՚ի հիւսիսոյառ հարաւ ԺԵ թզաչափ, եւ լայն յարեւելից յարեւմուտստասն թզաչափ. եւ ՚ի միջակէտն օրհնեալ Փոսիկն, ուրտնկեալ ՚ի նմա զԽաչն Սուրբ՝ բարձրացուցին ՚ի տեսիլամենայնցն։ Արդ Սուրբ Փոսն է խոր Ա թզաչափ, եւ լայնԴ թզաչափ. բայց այժմ արծաթապատեալ՝ լայնութիւննո՛չ երեւի։ Զկնի բեւեռելոյն զՏէրն մեր ՚ի խաչին, բազում վշտօք բերեալ տեղաւորեցին զՍուրբ Խաչն ՚իՍուրբ Փոսս այս։ Եւ յետ այսպիսի ցաւալի եւ կսկծալիբարձրացուցմանն, ո՛չ շատացան այնու, այլ ՚ի առակնշաւակի բերեալ զերկու աւազակսն զմինն յաջմէ եւզմինն ՚ի ձախմէ խաչեցին զի ընդ անօրէնս համարիցի։Եւ յաւելին ՚ի չարիս, յորժամ ասաց ծարաւի եմ, լեղիեւ քացախ խառնեալ տային ըմպել նմա. թո՛ղ զնախատինսեւ զհայհոյութիւնս զոր առնէին անհաւատաստուածասպանքն. մինչ զի արեգակն եւ լուսինն ո՛չհանդուրժեալ խաւարեցան, եւ երկիր շարժեցաւ. որոյ՚ի նոյն նշանաց գոյ տակաւին պատառեալ վէմն որյայտնի տեսանի մերձ օրհնեալ փոսին յարեւելից առյարեւմուտս Զ թզաչափ, եւ լայն քան զմի թզաչափ։ Որյորժամ աւանդեաց զհոգին իւր ՚ի ձեռս Հօրներկնաւորի, պատառեցաւ վէմս այս, եւ կայ մինչեւցայսօր ժամանակի։

Ասեն թէ պատառեալ վէմս ո՛չ ունէր յատակս՚ի խորութեան պատառմանն. այլ ՚ի բազմութեանժամանակաց ՚ի հողոց եւ ՚ի փոշեաց խցեալ եղեւ. որոյզլիակատար ըղձալի ճառս վիպեն սրբազանաւետարանիչքն ճշմարտապէս. եւ այս ամենայն յայսմիկլերինս կատարեցաւ ՚ի Գողգոթայս բարձրադիտակ։Ա՛րդ՝ ո՞վ ոք կարէ տալ զտրիտուր երախտեացնՔրիստոսի որ վասն մեր զայս քան անտանելի չարչարանսկրեաց. որ թէ բերանով ասելն զարհուրեցուցանէզլսօղն, ապա ուրեմն կրելն ո՞րքան ահեղ եւ սոսկալիէր։ Զայս ամենայն լսելով տակաւին գտանի՞ մի թէ մարդ՚ի վերայ երկրի որ ո՛չ փափագիցի գալ ՚ի սուրբքաղաքս Երուսաղէմ. ելանել ՚ի Գողգոթայ եւմարմնաւոր աչօք տեսանել զՍտեղծօղն իւր վասն իւր ՚իմէջ այսքան չարչարանաց, այսքան դառնակսկիծ վշտաց, ՚ի վերայ խաչին արիւնաներկ մարմնով ընդ աւազակսհամարեալ, զլեղի եւ զխացախ արբեալ։ Կարծեմ թէքարասիրտ ոք է որ ո՛չ խեղդակարօտ լիցի ՚ի սէրսիրողին զնա որ վասն նորա մեռաւ։ Յանդիմանեսցէ՛զայնպիսին գո՛ղ աւազակն յաջակողման որ ճանաչեացզնա Տէր եւ Արքայ ասելով՝ Յիշեա՛ զիս Տէր յորժամգայցես յարքայութեան քում։ Ուստի աներկբայհաստատի թէ՝ տէրունական ուխտաւորքն որք սուրբհաւատով դիմեն առ ոտս խաչեցելոյն վասն մեր ՏեառնԱստուծոյ ՚ի Սուրբ Գողգոթայս, ասելով՝ Յիշեա՛ զիսՏէր յարքայութեան քում, լսեն եւ ժառանգեն զքաղցրպատասխանն թէ՝ Ամէն, ասեմ քեզ, այսօր ընդ իս լիցիս՚ի դրախտին։ Զոր եւ արժանիս արասցէ ամենեցուն։ Արդզկնի մեռանելոյ Տեառն ՚ի վերայ խաչին յայսմտեղւոջս՝ եկն ոմն ՚ի զինուորաց եւ տիգաւ խոցեացզկողն նորա. եւ վաղվաղակի ել արիւն եւ ջուր. եւ որետեսն վկայեաց. որպէս եւ գրեցաւ իսկ ՚ի ՍուրբԱւետարանն։ Վասնորոյ սրսկեցաւ Գողգոթայս արեամբՓրկչին մերոյ. եւ ներկեցաւ քաղցրաբլուր գագաթնսծիրանագոյն տեսակաւ արեամբ Որդւոյն Աստուծոյ։Ուրեմն երանի այնմիկ որ մաքուր հաւատով զկաթ միարտօսր հանցէ յաչացն ՚ի Սուրբ Գողգոթայս ՚ի պատիւհեղուսեալ արեանն Քրիստոսի. որով հաւատամընդունիլ զմասնակցութիւն հաղորդութեանչարչարանաց Փրկչին մերոյ ըստ հաւատոյ իւրում։Յայսմ տեղւոջս հանդիպեցաւ հայրն հաւատոյ ԱբրահամՄելքիսեդեկի քահանային պատարագօք եւ օրհնեցաւ ՚ինմանէ, յօրինակ անմահ պատարագին զենման ՚ի վերայխաչին որով օրհնեցան արարածք։ Ի սոյն լեառնս եհանզորդին իւր սիրելի զԻսահակ առ ՚ի զենումն, եւ գտաւխո՛յն կախեալ ՚ի Սաբեկայ ապացոյց Տեառն մերոյՄիածնի Որդւոյն Աստուծոյ որ կախեցաւ ՚ի վերայխաչափայտին։ Աստ երեւեցաւ սանդուղն Յակոբայնահապետին, եւ Տէր հաստատեալ ՚ի գլուխն. հրեշտակքիջանէին եւ մարդիկք ելանէին գաղափար խաչին սրբոյյոր Տէրն մեր պնդեցաւ ՚ի վերայ եւ բացաւ ճանապարհարքայութեան, որով որդիք Ադամայ այսու սանդղովյերկինս ելին։ Կան այլ եւս բազում խորհրդածութիւնքսրբոյ Գողգոթայիս եւ լիք են գիրք աստուածայինքասացուածովք. զոր թողցի այն ընթերցասիրաց, եւ այսհամառօտապէս բաւեսցի առ ՚ի ճանաչել զմեծութիւնտեղւոյս։