Գիրք Պատմութեան Սրբոյ եւ մեծի Քաղաքիս Աստուծոյ Երուսաղէմիս, եւ Սրբոց Տնօրինականաց Տեղեաց Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի

Վասն սրբոյ Գողգոթային որ էր ազգիս մերոյ։

Յայտ իսկ է ամենեցուն որ ազգս Հայոց ՚իմոռացօ՛նս առնեն, զնշանաւոր դիպուածս ո՛չ գրելով. եւ ո՛չ հոգս առնեն գրել. եւ այսու յապաղութեամբբազում սեպհականութիւնք մեր անճանաչ եղեալ խլեցան՚ի ձեռաց մերոց յայլոց ազգաց։ Նոքա տիրապետօղքգտանին, եւ մլքատեարքս օտարացեալք. ո՛չ գիտելով եւո՛չ բնաւ ծանօթանամք սեպհականութեան մերում։Ա՛րդ՝ ընթեռնլով իմ զպատմագիրն ճշմարտապատումզԱգաթանգեղոսն, գտի զայն տեղն որ գրեալ էր ՚իթուխտն Կոստանդիանոսի եւ Տրդատայ, եւ սրբոյնՍեղբեստրոսի եւ մերոյ Լուսաւորչին, այսպէս։Պատրաստեցաք եւս զտեղի պատարագի սրբոյն Գրիգորի ՚իՅարութեան մեծի եկեղեցւոջն ՚ի խաչելութեանն ՚իԳողգոթայ։ Ուրեմն տուրք թագաւորաց եւ հայրապետաց էԳողգոթայն սուրբ՝ ազգիս Հայոց. եւ ո՛չ ոք կարէ ստելզսիրոյ գիրն զայն յորում գրեալ են բանքս այսոքիկ։զի ՚ի սկզբանէ վիճակեալ էր Հայոց ազգիս, թէ եւտիրեցին այլ եւ այլ ազինք. բայց այս կայր եւ մնայր՚ի ձեռս մեր վասն թագաւորական եւ հայրապետականպարգեւին։

Եւ թէ որո՞վ կերպիւ խլեալ եղեւ ՚ի ձեռացմերոց՝ տեսի գրեալ յիշատակարանի ՅայսմաւուրիՏեառն Մարտիրոսի վարդապետի մսրցոյ սրբոյ քաղաքիսհայրապետի, այսպէս։ Ի ԸՃՁԸ թուիս Հայոց, Եգիպտացիոմն մեծ վաճառական Ղայիպի անուն, գնացեալ ՚իվրացտուն յաղագս վաճառականութեան. եւ էր սա յոյժբարեկամ Մսրայ սուլթանին, որ տիրէր սրբոյԵրուսաղէմիս։ Եւ յորժամ գնաց ՚ի վրացտուն՝ խաննվրաց Իեօվանէ անուն իմացեալ զառաջակայութիւնվաճառականին առ սուլթանն Մսրայ, բազում մաղթանօքեւ շողոքորդութեամբ, կաշառօք եւ աղաչանօքաղերսեաց զի բարեխօս եւ միջնորդ լիցի առ սուլթանն, առնուլ զՍուրբ Գողգոթայն ՚ի Հայոց եւ տալ Վրացւոց. եւ խոստացաւ ամ յամէ ՚ի Վրաց տանէն յղել ծառայսյազգէն իւրմէ սուլթանին ընծայ այսմ շնորհին. եւհաւանեցոյց զՂայիպի վաճառականն ՚ի ձեռն բազումկաշառաց եւ օժտից կատարել զխնդիրս իւր. եւ յոլովընծայիւք եւ վրացի ծառայիւք դարձաւ վաճառականն ՚իմըսր. եւ ծանոյց սուլթանին զաղերս Վրաց խանին. եւթէ՝ այսքան ընծայ, եւ այսքան վրացի ծառայս յղեաց. եւ ամ յամէ յղելո՛ց է Տէրութեանդ զբազում ծառայս։Եւ այսպէս խարդաւանեալ էառ զՍուրբ Գողգոթայն ՚իձեռաց մերոց եւ ետ վրացւոց։ Եւ յայնմ ժամանակի էրերիցս երանեցեալ հայրապետն սրբոյ Երուսաղէմիս տէրՄարտիրոսն, որ իջեալ յԵգիպտոս առ սուլթանն որումանունն էր Մէլէքաշրաֆ, եւ մեծաւ հոգունակութեամբէառ կրկին զԳողգոթայն. եւ նոյն վաճառական Ղայիպինդարձեալ թեքեաց զմիտս թագաւորին եւ ետ Վրաց։ Եւսուրբ հայրապետն կրկին էջ յԵգիպտոս եւ էառ մինչեւցհինգ անգամ։ Յետոյ պատասխան տուեալ հայրապետինթագաւորն ասելով՝ Վրաց խանն ինձ քսան քրիստոնեայծառայ վրացի կու յղէ՛ թող զընծայն, վասնորոյ չէ՛հնար որ տամ քեզ զԳողգոթայ. այլ երթ եւ ընտրեա՛ քեզտեղի ՚ի մէջ Յարութեան, եւ ես վաճառեմ քեզ իբրեւզսեպհական մուլք որ ո՛չ ոք յազգաց ներհակեսցի քեզ։Եւ եկեալ Մարտիրոս վարդապետն ընտրեաց զվերնատուննմեր որ է տեղի թագաւորաց. եւ ըստակով գնեաց եւ արարեկեղեցի, անուանակոչեալ երկրորդ Գողգոթա. որպէսեւ յառաջագոյն գրեցաւ։

Ա՛րդ՝ այսու կերպիւ եղեւ առումն սրբոյնԳողգոթայի ՚ի ձեռաց մերոց. որ եւ գրեալ տեսի ՚իյիշատակարանն Յայսմաւուրին. մանաւանդ ՚իվերնատունն ՚ի վերայ արձանի փորագրեցեալ. յորմէօրինակեալ գրեցի։ Բայց դու տե՛ս զդատաստաննԱստուծոյ, զի ո՛չ վայելեցին ՚ի բազում ժամանակս, այլ սուղ աւուրբք անհետ եղեն բոլոր վրացիքն ՚իսրբոյ քաղաքէս յԵրուսաղէմէ. եւ գոլով համակրօն եւդաւանակիցք Յունաց, նոքա ժառանգեցին զամենայնտեղիս եւ զվանորայսն նոցա. եւ բնաւ այսօր վրացիքո՛չ երեւին ՚ի մէջ սրբոյ Երուսաղէմիս, եւ ո՛չ յիշինանուանք նոցա։ Եւ զկնի տիրապետելոյ յունաց սրբոյԳողգոթային, Ֆռանկքն բռնութեամբ առին ՚ի ձեռացնոցա զկէս սրբոյ Գողգոթային, զՏարածման Տեղին. եւայսպէս մինչեւ ցայսօր ժամանակի կան այսու կերպիւս։Եւ զայս ո՛չ թէ առ նախանձու գրեցի՝ քաւ լիցի, այլպատմաբար ծրեցի առ ՚ի ծանօթանալոյ ձեզ եղելոցնամենայնի։