Պատմութիւն պատերազմին Խոթինու

ՎԱՍՆ ՍՊԱՌՆԱԼԵԱՑՆ ՈՒՂԱՐԿԵԱԼ ԹՂԹՈՅՆ ՕՍՄԱՆԱՅ ՄԱՆԿԱՀԱՍԱԿԻՆ, ԵՒ ԽՈՆԱՐՀՈՒԹԵԱՄԲ ՊԱՏԱՍԽԱՆԻ ԱՐՔԱՅԻՆ ԻԼԱԽԱՑ, ԱՅՍԻՆՔՆ ԼԵՀԱՑ

Եւ ի կատարիլ ամաց կենարարին, որ առ մեզ յաւելմամբ թուոց յարաբարդեալ հազար վեց հարիւր քսան եւ միոյ, իսկ յաբեթական վիճակն ցեղիցս Հայկայ, որ ըստ համարոյ հինգհարիւրեկին՝ հազար եւ եօթանասուն, եւ ի բռնութենէն Տաճկաց յառաջնոյն Մահմէտի եւ Քըղըրդայ մինչեւ ցայս վայր ժողովին ամք՝ ինն հարիւր եւ ութսուն։

Առ այսու ժամանակօք վերակոչեալն Օսման՝ մինչդեռ |232բ| ընդ մակագաւիթ եւ լայնասփիռ տարածմամբ չորեքին կողմանց, հրամայեալ խրոխտաբար իշխէր ազգաց եւ ազանց, ուստի յղփացեալ յայնմ փարթամութենէ՝ կալաւ զնա ամբարտաւանութիւն, եւ անօրինաբար կազմեցաւ զայլոցն եւս յափշտակել զժառանգ, որպէս զի ամենեքումբք յաւելուցու բաժինս մասանց խմբից աշխարհաց ի ծոց իւր։

Վասն որոյ առաքէ պատգամաւոր հրովարտակս առ քրիստոսասէր եւ փառաւոր արքայն Իլախաց անուանեալն Երրորդ Զիկմունդ. որ ո՛չ ըստ օրինի եւ սովորութեանց թագաւորաց, այլ հեթանոսաբար զայրացմամբ, վիշտս եւ սպառնալիս խոստանալով, այսպիսի օրինակաւ.

«Օսման՝ ողորմութեամբ միոյն Աստուծոյ եւ օգնականութեամբ մարգարէին իմոյ կայսր ամենայն Տաճկաց, թագաւոր ի վերայ թագաւորաց եւ իշխան ի վերայ իշխանաց, ի տանէ եւ ի զարմէ կարող եւ բարձր, յարմատոյ տնկոյն Օսմանայ յառաջնոյ, հրամանատու եւ տէր ամենայն ազգաց՝ Եբրայեցւոց, Արաբացւոց, Եթովպացւոց, Մակեդոնացւոց, Միջագետաց Հայոց, Կիւլիկեցւոց, Քանանացւոց, Ամորհացւոց, Պաղեստինացւոց, Քաղդէացւոց, եւ այլոց բազմաց։ Հաստատութիւն եւ խաղաղութիւն հաւատոյն մըսուրմանայ, զոր եղեւ անվախճանելի պահապան գերեզմանին Մահմէտի, ցրումն եւ գայթակղիչ համօրէն քրիստոնէից, հերքիչ եւ եղծիչ ներհակաց, ահարկու. եւ զարհուրեցուցիչ բովանդակ ազանց։

«Եւ այժմ քեզ ասեմ Զիկմունդի գըռալիդ Իլախաց, եւ ամենեցուն որ ընդ քեւ են, զի ծանեաք զձերում անմիաբանութիւն եւ զանմարդութիւն ընդդէմ մեր եւ բարկացաք յոյժ. եւ արդ պատրաստ լիջիք, զի ահա յարուցեալ եկից ի վերայ ձեր, եւ զերկիրդ յորս բնակեալ էք դուք՝ հրձիգ արարից, եւ զեկեղեցիսդ ձեր աւար հարից, եւ զանուանեալն փայտ խաչի ընդ յերկիր կործանեցից, եւ ի պարանոց քահանայից ձերոց եդից զլուծ ծառայութեան, |233ա| եւ զամենեսին վարեցից ի գերութիւն ազգին իմոյ, որպէս եւ այլոց քրիստոնէից հասուցին նախնիքն իմ, եւ ապա տեսից թէ ի՞ւ կարասջիք զերծանիլ ի ձեռաց իմոց, եթէ ոչ նախ եկեալ հնազանդեսջիք ինձե։

Զայլ եւ բազում եւս նման սոցին գրէ բանս հրաժեշտս եւ անպատշաճաւորս։

Զոր լուեալ հանճարեղ եւ մեծախորհուրդ թագաւորն Զիկմունդ՝ զարմացաւ յոյժ ընդ լրբութիւն առն այնպիսւոյ, եւ ապա յղէ խոնարհաբար պատասխանիս առ նա, քանզի ամենայն չար խորհուրդք ի խոնարհութենէ սպառին, ըստ խրատու հարցն, եւ այս ոչ եթէ առ երկիւղի անօրինացն, այլ զի արդար էր եւ երկնչէր յԱստուծոյ, վասն այն կամէր իմաստութեամբ շիջուցանել զաղտեղի խորհուրդ հպարտացեալ գոռոզին, եւ դադարեցուցանել զանչափ հոսմունսն արեան անպարտ եւ անմեղ արանց, եւ գրէ այսպէս.

«Ո¯վ ինքնակալ եւ հզօր արքայդ Օսման, ոչ է արժան մեծամեծաց եւ վեհազնեայ արանց զանախորժս միմեանց գրել ծանուցումն, եւ դու ի քումմէ գերակատար բարձրութենէդ զիա՞րդ համարձակեցար զայսպիսի անյարմարս եւ յանդուգս խօսել, որ ոչ էր քեզ անկ. եւ արդ տեղեկացիր եւ տես, զի բաւական է քեզ զոր ըմբռնեալ ունիս զայդքան մեծութիւնդ ազգաց բազմաց. եւ այժմ զգոյշ լեր յայտյանդիման խրոխտանացդ, եւ գիտեա հաւաստեաւ, զի մեք ի սնոտի սաստմանէ քումմէ ոչ զանգիտեմք, միայն զերդմունսն հարցն մերոց, զոր աւանդեալ յանձնեցին մեզ, ոչ կամիմք շփոթել վասն կարեւոր իրաց անցաւորիս, եւ պահեմք հաստատուն մինչեւ զայսօր անանցաբար. սոյնպէս եւ դու ի քէն ընտրեա զարժանն, ապա թէ ոչ, զոր հանդերձեալդ ես առնել՝ արա՛ վաղվաղակի. բայց զոր ինչ եւ գտանիցես ի մէնջ՝ զայն խնդութեամբ ընկալջիր. յայսմհետէ մեք անպարտ եմք յայդմանէ օգտի վրդովմանցդ, արիւն ձեր ի գլուխ ձեր եղիցիե։

Աստ ԺԲ տուն ոտանաւոր կայր պատմաբար։