Երկասիրութիւնք

ԳԼՈՒԽ ՉՈՐՐՈՐԴ
Առ [1] այնոսիկ որ տարակուսին ի վերայ փրկչականն կրից մարդկայնոց [2], թէ բնակա՞ն պարտ է ասել, թէ անբնական:

Նախադիր բանից առ Աթանաս Անտիոքացի

Ոչ այնքան ծարաւեալն կարօտասցի աղբերն, որքան ուսումնասէրն խնդրէ գտանել զայնոսիկ, առ որս գիտութեան իցէ մնացեալ նշխար, որպէս եւ դու, ո՛վ այրդ Աստուծոյ, միանգամայն եւ հայր բազմաց ի միաբանութիւն եկելոց առաքինասիրաց անձանց, խնդրեցեր առ ի մէնջ գիտել զպատճառս, որով իւիք տարակուսին բազումք ի վերայ փրկչական կիրընդունակութեանցն մարդկայնոց, թէ բնակա՞ն պարտ է զնոսա ասել, թէ յանբնականաց, եւ մանաւանդ զի ի գիրս զերկոսին գտանեմք ասացեալ ի սուրբ հարցն:

Արդ կրկին իմն սահմանեցան անուանիլ բնական այս ձայնք ի վերայ մարդկային կազմածիս. մի՝ զոր Ստեղծողին ընդ ստեղծանելն [3] անկեալ է ի ստեղծուածին, առանց որոյ եւ ոչ բնութիւն կարէր բաղկանալ, եւ միւսն, որ յախտասիրութենէ իւրմէ զկնի գոյանալոյն գտանելոց էր մարդն, զոր եւ գտեալ խառնեաց եւ բնաւորեցոյց ի բնութեանս, [4] ընդ ձեռն որոյ՝ մեղաց եւ ապականութեան՝ մարդկային բնութիւնս թեքեցաւ [5] լինել ծառայ. այս զոր եւ ասելս կամիմ: Ծնանելն բնութեանս են բերք եւ ընկալեալք յԱրարչէն առ ի մարդեղութիւնս ի բազմամարդութիւն հնարել, որ եւ բնականք են սոքա ի մեզ, իսկ զանասնականն եւ որ ընդ ձեռն երկակաց խառնից եւ խտղտմանց [6] գտաք, մեք դնեմք հիմն մերոցս լինելութեան, որ եւ սա բնական անուանի: Զայս ոչ ի տնկագործողէն, մարդատունկս յինքենէ բերէ [7] յագահութեան յագահութենէ, յանբանից առ ինքն ձգել՝ ընդ կազմածիս պատուաստեաց: Որպէս եւ Սեւերիանոս ասէ՝ Գաբաղայ եպիսկոպոս [8]. «Հոգի եւ մարմին ծառայ են կարեաց, որ ի մեղսն տանիցին [9], եւ այնց կարեաց, որ արտաքոյ քան զմեղսն իցեն»: Եւ յառաջ մատուցանելով զբանն ասէ. «Թէ Տէրն կրեաց զմարդկայինն՝ զհոգեկան [10] եւ զմարմնական կիրս, զայն որ արտաքոյ [11] մեղացն իցէ» [12]: Զնոյն եւ Գրիգոր Նիւսացի, յօրինակ [13] առնլով քաղցնելոյ [14] Տեառն զտակառապետացն հնարս, ասէ. «Նոքա [15] ի պարզելն զգինին, զմաքրականին աղէտս ոչ անարգեն, իսկ զաւելորդ զխառնեալն ընդ նմա զփոշին՝ քամեն եւ ի բաց ընկենուն»:

Արդ եւ դու, ո՛վ սիրելի եւ ծաղկահաւաք, ցանկացողդ [16] լինել հոգեկանացդ [17] ճառից, ասասցես ընդ սրբոց հարանցն աներկեւան սրտիւ ստորասութեամբ եւ բացասութեամբ զերկոսին ի մեզ եւ մի շփոթեսցես եւ խաթարեսցես զլուսաւոր քո սիրտդ, այլ միայն ի միտ առեալ ծանիցես, ըստ որում իմիք յեղանակի յիւրեանցն շարագրութիւնսն [18] ներածեալ իցէ երջանիկ հարանցն զունակութեան եւ զպակասութեան բան լինել ի մարդկային կազմածիս, յորոց ի միոյն հրաժարեալ՝ եւ զմիւսն ընդունել դաւանեցին զՔրիստոս սակս մերոյն փրկութեան: Ողջ լեր: -

Գլուխ աստուածային ժողովրդեան, հովիւ քրիստոսեան բանաւոր հօտի, հայր մեծ, ի մեծագունի աթոռն նստեալ առաքելոյն Պետրոսի՝ Աստուածապատիւ Տէր Աթանաս պատրիա[ր]գ [19] Անտիոքու մեծի, Խոսրովի նուաստ ծառայից:

Տէ՛ր իմ, Տէ՛ր:

Յիշե՞ս ապաքէն, յորժամ հրամայեցեր [20] ի Դերայիդրոշտադ եպիսկոպոսացն Թէոդոտեայ եւ Աթանասի հարցանել զիս վասն հաւատոյ: Տէր Աթանաս լռութեամբն զժամն յղարկեաց, եւ որ արդարն է եւ որչափ ինչ կացին առ նմա, հանապազ [21] բարեպաշտութեան բանս լսեցուցանէր ինձ, եւ ոչ զյետին ինչ: Իսկ Թէոդոտեայ [22] ոչ միայն թէ հարցանելով ոչ էհարց զիս, այլ եւ զիւրն, զոր երկնէրն, ոչ սակաւ սակաւ, որպէս օրէն է խոհեմագունից, այլ միանգամայն եւ ի միասին ի բաց թափեաց, զոր խորհէր զբանն, ոչ ուղեղս, այլ առաւել թիւրս եւ հակառակ սուրբ հարցն խոստովանութեան: Զհայհոյութիւնն ոչ գովեմ, բայց զպարզամտութիւնն եւ որ առանց ստութեան զիւրն յայտնեաց խոստովանութիւն, որչափ ինչ արժան իցէ, շնորհակալ պարտ է լինել նմա. զի թշնամութիւն յայտնեալ, զգուշանալ հրամայէ, իսկ ընդ կեղծաւորութեամբ մտանել, յանգէտս դաւաճանէ: Եւ երանի թէ էր ժողովոյն զնոյնպէս արարեալ [23], երկոքին կողմանքս ի չարէ նորա աստուստ զերծեալ լինէաք, ոչ նա [24] նենգաւոր եւ ոչ մեք նենգեալ գտանէաք: Այլ անտի լռութեան պարսպի զինքն դարանեալ ծածկեաց եւ որպէս կարթիւ բերանովք այլոց զմեզ որսալ կամեցաւ, որք ամենեւին անվարժք եւ անհմուտք էաք ստել յաղագս առ Աստուած խոստովանութեան [25], ոչ գիտեմ զմե՞զ խաբել խորհեցաւ, թէ զիւր ինքեան անձն, դանդաղիմ ասել թէ զնոյն ինքն յաղագս որոյ բանս: Եւ են այսոքիկ, զորս ամբարշտեալ լսեցուցանէրն մեզ մի ըստ միոջէ. յերիս ժամանակս փոփոխումն ընդունել ասէր զՔրիստոսի եւ առ սակաւ սակաւ յառաջատրութեամբ [26] եւ յաւելուածով զբովանդակն [27] յետ յարութեանն [28] շնորհէր գտանել նմա փառս, զկատարելութիւնն եւ զանապականութիւնն: Ասացից եւ ես ի վերայ [29] այսորիկ, զոր ասէրն Երեմիաս [30]. «Ով տայր զգլուխս ջրհոր եւ զաչս աղբիւրս արտասուաց», եւ որ ի կարգին է (Երեմ. Թ 1): Եւ զիա՞րդ ասէր ինչ զինքէնէ Քրիստոս առ աշակերտսն. «Տեսէք զԻս, զի Ես նոյն եմ» (Ղուկ. ԻԴ 39), պարտ էր ասել մի կարծէք զիս, որ յառաջն էի, զի փոխեցայ յապականութենէ յանապականութիւն եւ յանփառաւորութենէ ի փառս եւ յանկատարելութենէ ի կատարումն:

Զիա՞րդ եւ Պօղոս [31] ասէր, թէ ոչ էր նոյն, «Յիսուս Քրիստոս ի փառս երէկ [32] եւ այսօր, նոյն եւ յաւիտեանս» (Եբր. ԺԳ 8): Ընդէ՞ր Եսայի յառաջաձայնէր զծնեցելոյն [33] Էմմանուէլ [34] եւ Աստուած հզօր եւ Հայր հանդերձեալ աշխարհին (հմմտ. Ես. Թ 6). զի ոչ էր հնար զանփառն եւ զանկատարն եւ որ ընդ ապականութեամբն էր անգեալ, Աստուած կոչել եւ հզօր եւ Հայր հանդերձելոյն: Դարձեալ թէ ոչ էր մարմին նորա, որ տեսանելին [35] եւ շօշափելին, Բանին Աստուծոյ փառացն եւ զօրութեանն եւ կատարելութեանն լեալ հաղորդ, զիա՞րդ ասէր Յովաննէս [36] զանմարմին Բանն, թէ «Տեսաք զՆա եւ ձեռք մեր շօշափեցին ի վերայ Բանին կենաց» (Ա Յովհ. Ա 1): Զիա՞րդ ինքն ցկոյրն ասէր, հարցելոյն նորա, թէ ո՞վ է Որդին Աստուծոյ, եւ տեսեր զՆա եւ որ խօսին [37] ընդ քեզ, Նա է (Յովհ. Թ 36-38). պարտ էր ասել, թէ այն է Որդին Աստուծոյ, որ դեռ չեւ եւս է միացեալ ընդ ապականացուիս եւ ընդ անփառիս եւ ընդ անկատարիս:

Ծանեայ եւ զայս ի նմա, ո՛վ Տէր իմ, զի զոր ինչ ասէր, ոչ գիտէր սահմանել, այլ եւ անդրէն իւրովք ասացուածովքն ընդ ինքեան եւ ոչ ընդ ոսոխի ումեք [38], մարտնչէր: Ասէր յարգանդի Կուսին միաւորեալ [39] զԲանն Աստուած ընդ իւրում մարմնոյն, յաղագս որոյ եւ բնութիւն մի զՔրիստոս ասէր գոլ, եւ յառաջ մատչելով՝ զնոյն բաժանէր [40] յայլանմանս եւ ի զանազանս, որպէս յառաջն ասացի, զոմն ամենակատար եւ փառաւորեալ եւ անապական ասելով, եւ զմիւսն ոչ նոյնպէս:

Եւ դարձեալ [41] զայսպիսաբար բաժանելն անկարգապէս միաւորէր ասելով. «Ես ի խաչին զնոյն ինքն զԱստուածն Բան ասեմ գեղարդեամբն խոցեալ եւ բեւեռեալ բեւեռօքն», որ գտանի այս ի բերան այնոցիկ, որ շփոթութեամբն ժպրհեցան ասել զմիաւորութիւն Բանին ընդ իւրում մարմնում, զոր սուրբ հարքն բարեպաշտաբար սակս նորին ուսուցին զմեզ խոստովանել ասելով. «անչարչարելին չարչարի չարչարելեաւն [42], եթէ [43] անմահական եւ անչարչարելի Բանն իւրացոյց իւր ի մարդկանէ մարմին, որով կարելի եւ հնարաւոր էր չարչարել եւ մեռանել»: Իսկ ես զարհուրեալ ի չարաչար նորա հայհոյութենէ բանից, կապեցի զլեզուս եւ արձակեցի զլսելիսս, միանգամայն թէ եւ կամեցայ [44] զբովանդակն գտանել զնորա զամբարշտութիւն [45]: Իսկ վերջինն նորա էր այս, եւ չարաչար բաժանումն ասէր. թէ զմարմինն իւր Բանն Աստուած տարեալ դնէ առաջի Հօր եւ Հոգւոյն զկնի թաղմանն իբրեւ զբեռն ինչ օտարոտի եւ աշխատաբարձ ասելով. «Ես վասն զի մէկին եւ ոչ կարացի զմարմինս իմ ընդիս միաւորել եւ իմումս հաղորդ առնել փառաց եւ զօրութեան, պահեցի զայս ձեզ առնել, զի կրկին էք»: Ի դէպ է ըստ նմա [46] ասել, թէ եւ առնուլ [47] Բանին զմարմինն առանց Հօր եւ Հոգւոյն կամաց, եւ ահա թշնամութիւն զհետ երթայ [48], յորս անբաւահատիկն է սէր եւ խաղաղութիւն, որք սիրոյն եւ խաղաղութեանն [49] են աղբիւրք: Եւ ինձ մի ոք մեղադիր լիցի այսպէս զբազմաթիւր մտածութիւնն յեղյեղուլ էպերական բանիւք, զի ի նշաւակել դիմաց վերայ՝ [50] անգանի ամենայն [51] պարսաւական բան:

Արդ եթէ [52] որպէս ասեն եւ այնպէս է, ոչն է այն, որ ոչ է այնպէս, աշակերտքն ի վերնատանն ոչ զկենդանարար եւ զմեղսաքաւիչ մարմինն ճաշակեցին [53], այլ զանկատար եւ զանփառ եւ որ չեւ եւս էր զգեցեալ [54] զանապականութիւն [55]: Իսկ եթէ ճշմարիտ է, որպէս եւ են իսկ ճշմարիտ բանն Քրիստոսի, որ զմարմինն յառաջ քան զյարութիւնն անուանեաց նոր ուխտ եւ քաւիչ մեղաց եւ կենաց տուող [56], ապա [57] յայտ է, թէ նա է սուտ ի սերմանել ի լսելիս հաւատացելոց Քրիստոսի զմոլար վարդապետութիւնն: Եւ վկայ [58] ածէր զփրկչականն բան իւրոյ բանին. «Հայր փառաւորեա զԻս առ ի Քէն փառօք, եւ թէ փառաւորեա զՈրդի Քո, եւ թէ Յիսուս չեւ էր փառաւորեալ» (Յովհ. ԺԷ 5, ԺԷ 1, Է 39). աստի ասէր յայտ, թէ ի յարութեանն զգենլոց [59] էր փառս եւ զանապականութիւն եւ զկատարելութիւն [60]: Արդ ըստ նորա բռնադատելոյն զմիտս բանիս՝ Բանն Աստուած փոխեցաւ ի հայրական փառացն ի լինելն իւր մարդ՝ «Թէ զոր ունէի առ ի քէն յառաջ քան զլինելն աշխարհի», որովհետեւ լինի այս, թէ Քրիստոսի մարդեղութիւն աշխարհի փրկութիւն գործեաց [61] եւ ինքեան անձին հասոյց զրկանս եւ աղքատութիւն. իսկ զի՞նչ ասացեալն ի նմանէ ի վերնատանն. «Այժմ փառաւորեցաւ Որդի մարդոյ» (Յովհ. ԺԳ 31), եւ կամ զՀօր զաղաղակելն յերկնից. «Փառաւոր արարից» (Յովհ. ԺԲ 28), եւ այսոքիկ յառաջ քան զյարութիւնն: Այլ եւ զայն ասելի է ըստ նորա մտածութեանցն, թէ եւ Հայր կարօտ էր փառաց, զի զկնի ասելոյն. «Այժմ փառաւորեցաւ Որդի մարդոյ», ի վերայ բերէ, թէ՝ «Աստուած փառաւորեցաւ ի Նմա» (Յովհ. ԺԳ 31): Նոյնպէս եւ զառաքելոյն բանն [62] քարշէր իւրոց բանիցն ի վկայութիւն, զոր ի պրակսն իսկ է գրել, եւ զի ոչ եւս դառնալոց էր մարմին նորա յապականութիւն, դառնալ, յորում էրն, զայն ասէր:

Յարէր յասացեալս եւ զայն եւս, մի ձանձրանալ ի լսել, ամաչեմ, Տէ՛ր իմ, զոր լսեցոյց [63] ինձ մի ըստ միոջէ Թէոդիտէ, զի եւ տուեալ իսկ է քեզ յԱստուծոյ զերկայնմտութիւն [64] եւ զքաղցրութիւն, զի թէ թարգմանն առ ժամայն [65] ոչ էր գնացեալ, անդրէն ի տեղւոջն իսկ կամէի ընդ քեզ խօսել [66] յանդիման նորա. եւ զի ասէր, թէ վասն զի անկատար եւ անփառաւոր եւ ապականացու եկաց, մնաց մարմինն Քրիստոսի ի ծննդենէն մինչեւ ցյարութիւնն, պարտ էր ըստ այսմիկ եւ զնա չարչարելի եւ մահկանացու ասել մինչեւ ցյարութիւնն. ոչ զայն ասեմ, ասէր, որ ի գերեզմանին եւ կամ որ ի մեղացն է, այլ որ ինչ միանգամ յիւրաքանչիւր կիրսն գտանի, ի հոգեկան [67] եւ ի մարմնական, զայն ընդունել ասեմ Քրիստոսի ի մարմինն իւր: Արդ տե՛ս, Տէ՛ր իմ, թէ որպէ՞ս անպատկառաբար զաննման բանն բռնադատէ աննման մտածութեամբք եւ ջանայ [68] զմարգարէին զուղիղ [69] բանն. «Ոչ տացես սրբոյ քում տեսանել զապականութիւն» (Սաղմ. ԺԵ 10), առ իւրն քարշել թիւրել խորհուրդ, զի թերեւս կարասցէ ի ձեռն այնորիկ զգեցուցանել [70] մարմնոյն Քրիստոսի զապականութիւն: Եւ զմարդկային զկիրս, որով զմերն բժշկեաց Տէրն, ապականութիւն անուանելով եւ ոչ կիրս փրկականս. զի ասաց, թէ [71] դառնալ յայն ասէ, որ էր յառաջ: Եւ զոր [72] մարգարէն զբանն ի հանդերձեալ ժամանակն հայեցուցանէ առ որ ինչ լինելոցն է, սա զնոյն ի վերջ յանցեալն դարձուցանէր ժամանակն: Ոչ հեռի եւ օտար է մարդկային բնութեանս զկնի մահուանն վերստին յառնել եւ ընդ լծով մտանել մահու եւ ապականութեան [73], զոր օրինակ [74] Ղազար եւ ըստ նմանքն, որ սքանչելօքն Փրկչին յարեան եւ ի նմին հաստատեալ [75] կացին, մնացին յապականացու [76] եւ ի [77] մահկանացու կեանս:

Բայց արդ դարձեալ երթիցուք վերստին առ մարգարէական բանն եւ ի նմանէ իսկ առեալ պատճառ լուծանել զտարակուսանսն Թէոդիտեայ [78], [79] թէ արդ արդեօ՞ք իցէ ի գրոյն գայթակղելն նորա եւ ոչ յինքեան կամակորութենէ եւ յամառութենէ, եւ զի սովորութիւն է գրոց ոչ միայն թէ ի վերայ նորին դիմի եւ ամանակի պահել զառաջարկութեան բանին հոլով, այլ է երբէք, որ առ միմեանս փոփոխեալ լինին, որպէս եւ ասէ ուրեմն Դաւիթ ի ՃԼԶ սաղմոսին. «Առ գետս Բաբելացւոց» (Սաղմ. ՃԼԶ 1) եւ այլն: Բանն ասացեալ լինէր առ Երուսաղէմացիս, որ հանդերձեալ էին երթալ ի գերութիւն ի Բաբիլոն [80] ի Նաբուգոդոնոսորայ [81], եւ մարգարէն զինքն ի ներքս արգելեալ փակէ հանդերձ անցելովն ժամանակաւ: Եւ արդ զի՞նչ զարմանք են, եթէ առաքեալն յերկուս բաժանէ ամանակս զմարգարէին բան ի հրապարակախօսութեանն իւրում, զմին բանն պատմած իրաց մանր խոնարհեցուցանէ յանցեալ ամանակն ասելով, զի յարոյց զնա ի մեռելոց. իսկ զմիւսն մարգարէական ձեւով շարադրել յապառնիս հայեցուցանէր ասելով. «Ոչ եւս դառնալոց է մարմին նորա յապականութիւն», որ յայտնապէս աստուստ բացափայլեալ [82] բանիս հոլանիցին միտք, եւ յանդիմանեսցի Թէոդիտեայ [83] տարակարծելի մտածութեանն ձայն, յորժամ զերկոսեան առ մին շարամանելով տապալումն [84] ներադրեսցէ զբառս այսպէս ասելով՝ ըստ անցելումն, եւ զի յարոյց զնա Աստուած ի մեռելոց, [85] եւ ոչ դարձցի մարմին նորա յապականութիւն եւ կամ [86] ըստ ապառնոյն այսպէս, եւ զի յարուցանելոց էր զնա Աստուած ի մեռելոց, եւ ոչ դառնալոց էր մարմին նորա յապականութիւն: Արդ զայս ի լոյս բերել ի շնորհաց Հոգւոյն սրբոյ եւ եդեալ առաջի աստուածասէր բարեբարոյից, որ ընդունելոց է ընկալցի, եւ որ արհամարհելոց է, արհամարհեսցի:

Բայց առ այսոքիւք [87] ասասցուք եւ զայս. զի թէ ցյարութիւնն ապականութեան ծառայեաց մարմինն Քրիստոսի եւ զկնի յարութեանն փոխեցաւ յանապականութիւն [88], ի՞ւ իւիք մեծացոյց զնա յառաջասացութիւն Սուրբ Հոգւոյն, եւ կամ որո՞վ իւիք առաւելեալ գտաւ մարմնացեալ Բանն Աստուծոյ, որ ի ծննդենէ մինչեւ ցգերեզման թաղեալ կան յապականութեան եւ ապա յարութեամբն զգենուն [89] զանապականութիւն [90]: Եւ դարձեալ զկնի յարութեանն ի բաց բարձեալ եղեն ի փրկչական [91] մարմնոյն անուանք մարդկային բնութեանս, ընդէ՞ր ապա փախչի ի Յուղիոմեայ Ղիկառնացւոյ, զի երկոքին զմի կարծիս ունին վասն մարմնոյն [92] Քրիստոսի. նա ի ծննդեանն ոչ խոստովանելով զայսոսիկ զանուանս, պարտաւորեցաւ առ աչօք ասել զմարմինն Քրիստոսի, եւ սա զկնի յարութեանն զայսոսիկ ի բաց բառնալով ի մարմնոյն Քրիստոսի զանուանս. զնոյն խորհին վասն Քրիստոսի, ոմն յառաջ եւ ոմն յետոյ համաձայն [93] լինելով իրերաց, նոյնպէս երկոքին առ աչօք գտանին ասացեալ զմարմինն Քրիստոսի եւ կամ յերկնից բերեալ: Եւ դարձեալ թէ որպէս ասեն զկնի յարութեանն լինել Բանին Աստուծոյ եւ մարմնոյն իւրոյ միաւորութիւն, եւ ի [94] միաւորութենէ անտի մի ասել ի վերայ Քրիստոսի բնութիւն, ոչ կարէ հեռանալ [95] ի Նեստորի մոլորութենէն, զի եւ նա զնոյնդ ասէր: Սակայն մի ինչ ի նա լաւութիւն գտանի քան ի սմա, զի Նեստոր ի ծննդեան, որ ի կուսէն, մինչեւ ցյաւիտեան երկոցունց բնութեանցն զմի պատիւ եւ փառս շնորհէր [96], իսկ սա զոմն արժանի առնէ այնոցիկ եւ զոմն ի նոցանէ զրկէ: Եւ Նեստոր երկոցուն բնութեանցն մի դէմս խոստովանի զՔրիստոսի, իսկ սա մի բնութեանն [97] երկուս դէմս որոշէ, զի զանազանութիւն դիմաց առաւել հետեւի, քան թէ բնութեան [98]:

Արդ ոչ միայն թէ զանհաւանութիւն եւ զանհաւատութիւն ունին ասացեալքս ի Թէոդիտեայ [99], այլ առաւել եւս զսուտն [100] յինքեան բերէ, զի թէ ճշմարտեսցի ծննդեանն ասել զԲանին ընդ իւրում մարմնոյն զմիաւորութիւնն, ստեաց յաղագս նորին յետ յարութեանն ասել զմիաւորութիւն, իսկ եթէ ճշմարտեաց զվերջինս, ստեաց զառաջինն, զի եթէ [101] զերկոսին միանգամայն ի միասին կամ ճշմարտել կամ ստել, անտեղի ըստ նմին եւ զմի զբնութեան ասել ի վերայ Քրիստոսի, թէ համագոյութեան բանին եւ մարմնոյն ասէ, այդ ի Կորնթացիոցն յանգի [102] հերձուած, զորմէ գրէ Աթանաս առ Էպիկտէ. «Թէ ո՞ր դժոխք զգայռեցին [103] ասել մի բնութիւն Բանին եւ մարմնոյն» [104]. զի [105] ըստ համագոյութեան ասել մի բնութիւն ի Քրիստոս, առնէ զԵրրորդութիւնն չորրորդութիւն՝ եւ ոչ եւս Երրորդութիւնն: Ապա եթէ ըստ միաւորութեան ասէ զմի բնութիւն ի վերայ Քրիստոսի, [106] ուրանօր զմիաւորութիւն խոստովանի, անդանօր [107] եւ զմիաւորութիւնն հարկաւոր է ասել ի վերայ Քրիստոսի եւ կամ ի ծննդեանն եւ կամ յարութեանն: Զի ի ծննդենէն եւ յառաջ մի ասել բնութիւն, եւ զմինն դարձեալ յերկուս բաժանել որակութիւնս եւ զերկոսին ընդ զանազան կրիւք եւ ներգործութեամբք արկանել, ոչ միայն թէ ստութիւն [108], այլ ընդ ստութեանն եւ զանուսումնութիւն [109] բերէ: Եւ դարձեալ զի ա՞րդ Աստուածածին գիտէ ասել զսուրբ Կոյսն, զծնեալն ի նմանէ անհաղորդ լեալ ասելով աստուածային զօրութեանն եւ փառացն եւ անապականութեան եւ կատարելութեան: Որպիսի ինչ օրինակաւ կարծեսցէ գոլ զծնեալն, ըստ նմին անուանեսցէ եւ զծնօղն. մա՞րդ ասէ զծնեալն ի նմանէ՝ թափուր ի փառաց եւ ի կատարելութենէ եւ որ ոչ է զգեցեալ [110] զանապականութիւն, ըստ այսմիկ արժան է մարդածին անուանել զսրբուհին Մարիամ: Գտանի այսպիսաբար [111] դաւանութեամբ գերազանցեալ քան զՆեստոր յամբարշտելն [112], զի Նեստոր, որպէս յառաջն [113] ասացի, երկոցունց բնութեանցն զմի ունէր ասել զճոխութիւն եւ զփառս եւ զպատիւ, այսինքն է աստուածայնոյն բնութեանն եւ մարդկայնոյն [114], իսկ սա [115] զԱստուածն Բան ունող [116] այսոցիկ ասէ գոլ, իսկ զմարմինն ամենեւին [117] անբաժ սոցա լինել [118] ասէ մինչեւ ցյարութիւնն, եւ ապա յետ յարութեանն Հօր եւ Հոգւոյն ասէ վերաբերել զմարմինն ի փառս, ի կատարելութիւն եւ յանապականութիւն, եւ արժանի առնել այնուհետեւ աստուածային Բանին բնութեան հաղորդելոյ: Եւ այս վեր եւ վայր ուղղողի ստութեանն [119], անդէն ի նմին ընկղմեալ [120] գտանի խոստովանութեան [121]. զԱստուածածին անուն դնէ ի վերայ Կուսին եւ ծնանել ասէ գերեզմանի զԱստուած, զոմն անուամբ միայն պատուէ, եւ զոմն արդեամբք. զմարդն կենդանի եւ զբանականն եւ որ պատկերն է Աստուծոյ ոչ համարի արժանի ծնող [122] գոլ Աստուծոյ, եւ զանշունչ զգերեզմանն Աստուածածին անուանէ: Եւ զնոյն ասէ եւ ոչ ասէ, բանիւ խոստովանի զՄարիամ Աստուածածին, եւ զծնեալն ի նմանէ զՔրիստոս Աստուած, եւ [123] զճշմարտութիւն իրին յարութեամբն հաստատէ. յորում տեղւոջ զբանն հաստատէ, անտանօր [124] պարտ էր եւ զգործն [125] հաստատել, եւ կամ ուրանօր զգործն ճշմարտէ, ճշմարտել եւ զբանն: Զի ամենայն իրի սահման յերիցս յայսցանէ կատարի, ի մտածութենէ գոյին, եւ ի նոյն ինքն ի գոյին, ի տեսութենէ եւ ի բառէն, որ սահմանէ [126] զիրն, որպէս որ կամիցի զսահման մարդոյն բացայայտել [127], նախկին յարձակի մտօքն տեսանել զմարդն, եւ զնոյն զմտացն տես եւ աչացն [128] առաջի դնէ, եւ ապա բանիւ զնոյն սահմանէ ասելով՝ մարդ, կենդանի, մահկանացու, մտաց եւ հանճարոյ ընդունակ: Իսկ Թէոդիտէ ըստ իւրում պանծալի իմաստասիրութեանն, զարծուին՝ արծուի ասէ գոլ, եւ պարագրէ [129] զնա հետեւակ, չորքոտանի, եղջերաբուս, կճղակաւոր, բչողական, որ լինի ընդ ձեռն պարագրութեանն արջառ ճշմարտութեամբ եւ ոչ արծուի: Իսկ ապա յետ սուղ ինչ ժամանակի թողու զարջառոյն [130] բան եւ ի վերայ բերէ զանարծուին: Եւ այսպէս ինք իւր լինի հակառակ եւ ինքեան բանիւ զիւրն առեղծանէ զբանս:

Գաբրիէլ հրեշտակապետ յաւետարանել սրբոյ կուսին ասաց. «Որ ծնանելոցն է ի քէն սուրբ է, եւ Որդի Աստուծոյ կոչեսցի» (Ղուկ. Ա 35): Իսկ Թէոդիտէ ասէր. «Ի Մարիամայ ծնեալն անփառաւոր եւ անկատար է եւ զապականութիւն զգեցեալ [131] » եւ ապա կեղծաւորի ասելով. «Ի գերեզմանին զապականութիւն ոչ ասեմ ընդունել մարմնոյն Քրիստոսի»: Օրինակ իմն որպէս ոմն յումեմն մեկնոցի հուր ծրարելով, վերաձայնէ ոչ կիզուլ մեկնոցին ի հրոյ անտի. եւ հնար իսկ ոչ է այսմ այսպէս լինել, զի ամենայնքս [132] ի մարմնականացս որ հանդերձեալ իցեն զանապականութիւն [133] զգենուլ [134], նախկի ապականի գոյացեալ իրն, որպէս Պօղոս [135] իմաստասիրէ [136] եւ ապա նորոգի անգուստ յանապականութիւն: Արդ եթէ գերեզման եղեւ զգեցուցանող [137] մարմնոյն Քրիստոսի, զանապականութիւն ասել պարտիս, թէ կամիս եւ թէ ոչ կամիս. նախկին ապականեալ զմարմինն ի գերեզմանին, որպէս պահանջէ իրացն թէ բնութիւն, եւ ապա յետ այնորիկ փոխել նմա յապականութենէ յանապականութիւն: Եւ ոչ միայն այս, այլ զի ի սկզբան լինելութեանն նորին օրինակաւ գայ ի գոյացութիւն, պատճառ գոյացութեանն նախկին լուծանի յիւրմէն պատճառէ, եւ ապա զկնի այսորիկ լուծեալ եւ յապականեալ իրէն առնու սկիզբն լինելութեան [138] գոյութեան, որպէս եւ իմաստասէրն բնութիւն զի սկիզբն զայն անուանեաց ասելով, սկիզբն շարժման եւ դադարման, այսինքն, եթէ լուծանելովն [139] շարժեցաւ յայնմանէ, որ ինչ էրն եւ առնլով [140] զգոյացութիւն կատարման, դադարեաց:

Արդ ասա՛ ինձ, ո՛վ Թէոդիտոն, զիա՞րդ եբեր ընդ իւր մարմինն Քրիստոսի զապականութիւն, զանփառութիւն, զանկատարութիւն, պատճառ ոչ ունելով ի սկզբան լինելութեանն, որ զայսոսիկ յապականելն իւրում նմա երթեալ [141] մատուցանէր, « [142] Զի որ ի նմայն ծնեալ է, ի Հոգւոյն Սրբոյ է» (Մատթ. Ա 20), ասաց հրեշտակն առ Յովսէփ: Եւ եթէ մարդկան սերման էր բողբոջն Քրիստոս, հաւանէ՞ր արդեօք եւ զպտուղն ըստ բնութեան քատակել արմատոյն, իսկ եթէ ի Հոգւոյն Սրբոյ է ըստ հրեշտակապետին ձայնի Աստուած ծնեալն, զի Աստուած ծնելութեան առիթ: Աթանաս ասէ. «Վասն զի մարմնանալն Քրիստոսի յանամուսնութենէ եւ առանց մեղաց էր, ոչ գտաւ ի նմա ապականութիւն, զի ոչ կարէ բնակիլ մահ ընդ կեանս, եւ ոչ ապականութիւն [143] ընդ անապականութիւն բնակէ»: Պօղոս ասէ. «Առաջի մարդն յերկրէ հողեղէն, իսկ երկրորդ մարդն Տէր յերկնից» (Ա Կոր. ԺԵ 47): Ընդէ՞ր դու, ո՛վ Թէոդիտէ, ի բաց բառնաս ի Տեառնէ զերկնայնոյն զմեծութիւն զօրութեանն [144] եւ ոչ տաս թոյլ յաղթել հզօրին զտկարագոյնն եւ բարձրագունին [145] զնուաստն, զորմէ ասէ Գրիգոր աստուածաբան. «Խառնեցաւ ընդ Աստուածութեանն [146] եւ եղեւ մի, վեհագունին յաղթելով»: Արդ ոչ է պարտ ժամանակի եւ գործոյ ծառայեցուցանել զՏէրն եւ զԱրարիչն ժամանակաց [147] եւ գործոց, փոփոխէ զժամանակս [148] եւ զգործս ըստ իւրոց կամաց, իսկ ինքն նոյնպէս [149] կայ մնար անփոփոխելի եւ անայլայլելի: Եւ դարձեալ [150] ոչ է իրաւացի զերիս [151] զայսոսիկ զանուանս շփոթել ընդ միմեանս եւ խառնակել, եւ ի ձեռն անարարողութեան դոցա [152] անարժան սահման տալ ի վերայ պատուական եւ անարատ մարմնոյն Քրիստոսի, զի ոչ են մի եւ ոչ միոյ իրողութեան: Քանզի չարչարելին ոչ է, եւ ոչ ասի չարչարանք, եւ մահկանացուին մահ, եւ ոչ ապականացուին [153] ապականութիւն, քանզի չարչարելին բնութիւն բացայայտէ, իսկ չարչարանքն զներգործութիւն, եւ չարչարելին եւ առանց չարչարանաց եւ միշտ ասի ի վերայ չարչարելոյն, իսկ չարչարանքն յորժամ չարչարին [154]: Եւ եթէ ասէ [155] զնոյնս Ոսկեբերանն Յոհան [156]. «Մահկանացու ասի մարմին, այլ ոչ մահ մարմին, եւ ապականացու ասի մարմին, ոչ ապականութիւն մարմին, քանզի մարմին այլ գործ եղեւ Աստուծոյ, իսկ ապականութիւն եւ մահ ի մեղաց ի ներքս մտին»: Եւ զայս հայրն:

Արդ մահկանացու չարչարելի ասի մարմինն Քրիստոսի որպէս եւ յայնժամ, նոյնպէս եւ այժմ եւ միշտ, իսկ զչարչարանս եւ զմահ, յորժամ կամեցաւ եւ ընկալաւ [157] Տէրն ի մարմին իւր, յիւրում սահմանեալ ժամու, ընդ նմին եւ զայլ կիրս մարդկայինս, որպէս եւ ինքն [158] իսկ ասէր. «Ժամանակ Իմ չեւ է հասեալ, իսկ ձեր ժամանակ յամենայն ժամ պատրաստ է» (Յովհ. Է 6), յայտ արար թէ մարդկան հանապազ եւ ամենայն ուրեք ակնկալութիւն է ընդունել զերկիւղ [159] մահու եւ զվտանգ: Իսկ Քրիստոս ըստ առաջ սահմանեալն ժամանակի, եւ յորժամ ինքն կամէր խոնարհել [160] ի մարդկայինսն, եւ ոչ եթէ կիրքն կարող [161] էին զիւրաքանչիւրսն ի վերայ ածել մարմնոյն նորա զվտանգն [162], որպէս [163] միոյ միոյ ուրուք ի մարդկանէ: Այլ որպէս Յոհան Ոսկեբերան ասէ. «Յորժամ կամէր եւ թոյլ տայր մարմնոյն իւրոյ, յայնժամ զգայր [164] իմոց կարեացն» [165]: Եւ Աթանաս ասէ. «Այժմ անձն իմ խռովեալ է», այժմ ասէ, յորժամ կամեցաւ, եւ սակայն զէն ցուցեալ [166], այլ ոչ եթէ զոչ էն» [167]: Եւ Գրիգոր Նիւսացի ասէ. «Անսուաղ [168] զքառասուն օր կացեալ, յետոյ քաղցեաւ, յորժամ ախորժեաց բնութեանն զիւրն կատարեալ»: Եւ Բարսեղ ասէ. «Մարմնոյն որ ի բնութեանն [169] յարմարագոյն էր պատահումն, թողացոյց»: Եւ Կիւրեղ ասէ. «Անգիտացաւ թողացուցեալ երբեմն մարմնոյն կրել զիւրսն»: Եւ Գրիգոր աստուածաբան ասէ. «Վաստակեցաւ եւ երկեաւ եւ արտասուեաց եւ քաղցեաւ եւ ծարաւեցաւ օրինօք մարմնոյն»:

Արդ այսպէս ամենայն սուրբ հարքն ըստ յառաջ նկատել ժամուն եւ ըստ իւրոց կամաց ասացին կրել Քրիստոսի զմարդկայինսն՝ զմահ եւ զայլսն, որպէս եւ ինքն ասէ. «Զանձն Իմ ոչ ոք առնու յԻնէն, այլ ես կամովք Իմօք [170] դնեմ զնա, իշխանութիւն ունիմ դնել եւ իշխանութիւն ունիմ միւսանգամ առնուլ զնա» (Յովհ. Ժ 18): Եւ հարքն որ ասացին զՔրիստոս չարչարելի եւ մահկանացու եւ ստացական մարմնով եւ անչարչարելի եւ անմահկանացու եւ անստացական աստուածութեամբն, ոչ որոշաբար եւ ոչ ի ծննդենէն ցյարութիւնն զայսոսիկ ասեն, այլ ի վերայ միոյ մարմնացելոյ Բանին որ ի Հօրէ ասէին զերկոսին եւ հանապազաբար, որպէս եւ Կիւրեղ ասէ. «Յետ անճառ միաւորութեանն թէ Աստուած ասասցես զԷմմանուէլն [171], զմարմնացեալ Բանն, որ յԱստուծոյ Հօրէ, իմանամք, եւ եթէ մարդ ասասցես, ոչ զայլ ոք, այլ զնոյն ինքն զմարմնացեալն վասն մեր զԲան [172] Աստուծոյ իմանամք, եւ շօշափելի եւ տեսանելի եղեալ զանշօշափելի եւ զաներեւոյթ Բանն եւ ոչ ուրոյն ի վերայ մարմնոյն զայս ասեմք, որ շօշափելին էր եւ տեսանելին»: Այսպէս հայրն: Զի առանց իրերաց զմի [173] ի սոցանէ ասել ի վերայ Քրիստոսի, գտանի ասացեալ զնա կամ սոսկ մարդ կամ սոսկ Աստուած: Եւ դարձեալ առանձնաբար [174] զնուաստագոյնսն ասել ի վերայ մարմնոյն Քրիստոսի, ոչ կարես հեռանալ ի մտածութենէ բաժանողացն զՔրիստոս, եւ ոչ լինի մեռեալ վասն մեր Քրիստոս, այլ վասն իւրեան,  որպէս ասաց Նեստոր, եւ ոչ լինի կամաւ ընկալեալ զմահ խաչին, այլ ի հարկէ եւ ակամայ եկեալ ի մեռանել: Եւ զի ոչ են միայն այսոքիկ անուանք, որ հետեւին մարմնոյն Քրիստոսի ի մարդկութենէս չարչարելի եւ մահկանացու զնա ասել, այլ ընդ սոքօք [175] են եւ այլք յոլովք, այսինքն մարդկային եւ երկրային եւ բովանդակելի եւ շօշափելի եւ զգալի [176] եւ տեսանելի:

Արդ եթէ չարչարելին եւ մահկանացուն ցգերեզման եւ եթ ասացաւ զնմանէ եւ զկնի յարութեանն ոչ եւս ասցի [177], հարկ է ապա զկնի համբարձմանն անտեսանելի եւ անշօշափելի զնա անուանել, մանաւանդ թէ ոչ ասել զնա ո՛չ երկրային եւ ո՛չ մարդկային [178], որովհետեւ վախճանեաց զլինելն ի վերայ երկրի եւ զընդ մարդկան շրջելն, եւ անուանեալ զնա փոխանակ սոցա ամենեցուն իմանալի եւ անբովանդակելի եւ երկնային, զի յերկինս [179] վարեցաւ, եւ յիմանալիսն երթեալ փառօք բազմի: Եւ յանբովանդակելին [180] ընդ Հօր բարձրացեալ նստի յաթոռ [181], այլ սակայն հանդերձ մարմնով, զոր էառ ի կուսէն, համբարձեալ եւ ոչ փոխեաց զնա յանմարմնութիւն, որպէս եւ ասաց Տէր Եփրեմ: Յայտ է թէ լինելով Որդի յիմանալիսն անյեղլի մարդկային մարմնովն, համարձակութիւն է մեզ եւ զանուանսն նշանակիչս բնութեանս կոչել ի վերայ նորա համայն բարեպաշտարար [182] եւ որպէս աւանդեցին մեզ սուրբքն, այսինքն զնոսին զբնականսն անուանս [183] հակառակաբար առնուլ ի վերայ Բանին եւ մարմնոյն [184] իւրոյ, զի եղիցին բնականքն ըստ բնութեանն եւ հակասացեալն ըստ միաւորութեանն: Զի եւ յայտնագոյնս ասացից, բնական է Աստուածն Բանի անչարչարելի եւ անմահն գոլ եւ խոստովանեալ եղեւ ի բարեպաշտից զնա չարչարանաց եւ մահու համբերեալ, յաղագս ընդ չարչարելոյն եւ մահկանացուին միաւորելոյն: Եւ բնական է մարմնոյն չարչարելին եւ մահկանացուն գոլ, եւ նոյն ինքն ստացեալ ունի եւ զանչարչարութիւն եւ զանմահութիւն ընդ ձեռն առ անչարչարելի եւ անմահ Բանն միաւորութեան: [185] Այսոքիկ բարեկարգապէս ընտրողութեամբ Բանն տեսանելի եւ շօշափելի ասացաւ ի Յոհաննէ [186], եւ երկրային մարմինն յերկնից իջանել ասացաւ ի Պօղոսէ [187], եւ նոյն ինքն ի Քրիստոսէ, [188] որ հետեւի այս նոցա ոչ ըստ բնութեան բանին, այլ ըստ յեղանակի միաւորութեանն: Զի բնութեամբ Բանն զանտեսանելին ունի եւ զանշօշափելին, որպէս սուրբն Բարսեղ ասէ. «Բնութեամբ մարմինն Քրիստոսի մարդկային, իսկ միաւորութեամբ տնօրէնութեանն աստուածային», [189] ի վերայ բերել սորա իրաւացի է եւ զայն, վասն զի միով օրինակաւ տպաւորեալ գտանին առ ճշմարտութիւնն: Բնութեամբ է փրկչական մարմինն չարչարելի եւ մահկանացու, իսկ միաւորութեամբ տնօրէնութեանն անչարչարելի եւ անմահ. սոքօք երկոքումբք, այսինքն է՝ բնութեամբ բանիւ եւ միաւորութեանս [190] հիմնեցուցեալ [191] եւ հաստատեալ եղեւ եկեղեցի Քրիստոսի ի վերայ վիմին հաւատոյ՝ ընկալեալ յառաքելոցն տուչութենէ: «Սա է որ կայ ի կանգնումն [192] եւ ի գլորումն [193] բազմաց եւ ի նշան հակառակութեան», որպէս ասացն Սիմէովն (Ղուկ. Բ 34), ի սմանէ հրէայք գայթակղին եւ յիմարին հեթանոսք, այս է որ առնէ զհերձուածողացն, զմոլորութիւն [194], որպէս ասէ աստուածաբան անուանցն [195] լծակցութիւն եւ օտարութիւն լծակցելոցն անուանցն [196] »: Որպէս յորժամ Տէրն ասէ ցՄարիամ. «Ելանեմ ես առ Հայր Իմ [197] եւ առ Հայր ձեր, եւ Աստուած Իմ եւ Աստուած ձեր» (Յովհ. Ի 17): Ընդ ձեռն դերանունութեանն լծակցեաց, իսկ ի ներքս արկանելով զշաղկապն՝ բաժանեաց որպէս զի մի թուեսցի համագոյ գոլ նոցա միմեանց, եւ կամ յեղմամբ զմիաւորութիւնն ընդունել ի նշանակութենէ դերանունութեանցն, շաղկապովն ազատեաց յայնպիսի կարծեաց: Զի թէպէտ ի մարդեղութենէ գլուխ եմ [198] ես մարմնոյ եկեղեցւոյ, եւ եկեղեցի անդամք յանդամոց իմոց եւ մարմին ի մարմնոյ իմոյ, այլ սակայն հանդերձ անփոփոխութեամբ տնօրինեալ ազգակցութեամբ՝ հարազատութեամբ, եւ ոչ փոփոխելի ինչ իրօք, զի իմ է Հայր ըստ բնութեան եւ ըստ անսկզբնական [199] ծննդեանն, իսկ ձեր ըստ շնորհի որդեգրութեանն, եւ ես զնա կոչեմ ինձ Աստուած ի ձեռն անքակաբար միաւորեցելոյ [200] ստացականիս, իսկ դուք ստեղծեալք ի ձեռանէ նորա, ըստ բնութեան էք նորա ստացուած, զոր օրինակ նա ձեր ըստ բնութեան Արարիչ:

Բայց թէ զի՞նչ պէտք էր մեզ ի ճանապարհ անկանել [201], զբանս մեր երկուք առաջարկութեամբք եւ առանձնաբար [202] բազմացուցանել բանս ի վերայ մարմնոյն Քրիստոսի՝ իբրեւ ի վերայ գոյակցի եւ համաբուն եղելոյ Բանին, եթէ ոչ առ ի քէն բռնադատել ակամայ յանսովորականն [203] հրամայեցաք ելանել բանիս մերում ասպարէս ըստ այլ եւ այլ ժամանակաց եւ ազգի ազգի տնօրինականաց [204] Փրկչին գործոց բազմաց ի ներքոյ եդեալ ընգէ [205] փոխմանց զտէրունական մարմին, եւ զմի եւ զնոյն զՈրդին Աստուծոյ բաժանես [206] ի բազում քրիստոսս եւ յորդիս բազումս: Զի զի՛նչ պարտ եւ արժանէ զգոյն սպիտակութեան ասուն առանձնակի յիշել, որ ներկեալ եւ ծածկեալ եղեւ գունով ծիրանոյն, եւ կամ զորակութիւն [207] զցրտութիւն եւ զթխութիւն երկաթոյն որոշաբար տրամաբանեալ, որ ամենեւին արտաշիկացեալ եւ հրացեալ եղեւ ամենեւին ի զօրութենէ [208] անտի հրոյն: Ըստ այսմ օրինակի արարչական բանն ըստ ստացականի մշտնջենաւորապէս միացեալ ընդ մարմնոյն եւ ոչ մի ինչ զնորա թափուր թողեալ ի մասանց առ ի յիւրմէ զօրութենէն, այլ զբոլորն յիմանալոյն եւ ի զգալոյն [209] շարադրեալ, իւրովն ելից աստուածային լրմամբն ըստ Պօղոսի [210] ձայնին: Յաղագս այնորիկ ոչ կարէր յիւրոց անտի բնականացն առանձնապէս յինքեան վերեւեցուցանել մարմինն եւ ոչ մի ինչ, այլ զորս մի անգամ Բանն Աստուած թողացուցանէր կրել նմա զիւրսն, որքան կամի եւ ուր եւ երբ եւ որպէս: Այլ եւ ոչ բնութիւն կրկին ի Քրիստոս ասասցի, ոչ դէմ, ոչ զօրութիւն, ոչ իմաստութիւն, ոչ կենդանութիւն. «Զի խառնեալ, միացեալ եւ ընկղմեալ [211] է մարմինն յաստուածութիւնն», ասաց սուրբն Գրիգոր: Եւ աստուածաբան ասէ. «ոչ այլ ոք եւ այլ մի լիցի. վասն զի երկոքին մի խառնելովն Աստուծոյ մարդանալոյ եւ մարդոյն աստուածանալոյ, եւ այսոքիկ թէ յաղագս Քրիստոս երէկ [212] եւ այսօր նոյն, եւ ոչ այլ ոք, եւ յաւիտեանս (Եբր. ԺԳ 8), եւ եթէ՝ «Տեսէք, զի Ես նոյն եմ» (Ղուկ. ԻԴ 39):

Բայց սակայն եւ զայս գիտել արժան է, զի զամենայն, զոր միանգամ կրեաց Քրիստոս զմարդկայինսն, ոչ առանց աստուածային ներգործութեան [213] զայսոսիկ կատարէր: Յղացեալ յարգանդի կուսին, այլ առանց սերման աստուածային էր հրաշագործութիւն, ծնաւ ի մօրէ մարդկաբար, իսկ զկնի ծննդեանն կոյս մնալով ծնողին աստուածային զօրութեանն գործ: Մի՛ յերեւելիսդ եւ եթ կայցես, մնասցես [214], այլ ամբարձցիս մտօք յիմանալիսն, զի թէպէտ քաղցեաւ ճշմարտապէս մարդկօրէն, այլ սակայն աստուածաբար ոչ կերակրով ի նմին ժամու զքաղցն բժշկեաց, զի ինքն էր Աստուած, միանգամայն եւ մարդ, որ գիտէր քաղցնլովն ոչ ճաշակել եւ ճաշակել առանց քաղցի ի պէտս փառացն Աստուծոյ:

Անգիտանայր զօրն եւ զժամ [215] կատարածի մարդկօրէն, եւ որպէս Արարիչ ժամանակաց [216] ստուգապէս գիտէր, որ ինչ ի նոսա լինելոցն էր. վաստակէր [217] յուղէգնացութեան, այլ վերաքայլէր թեթեւաբար ի վերայ ծովուն, եւ ի գահավէժն առնել, թռուցեալ [218], ելանէր ի միջոյ նոցա: Ասասցես զնուաստագոյնսն, եւ զբարձրացուցանողօքն մի՛ զանց առներ: Խոստովանեա՛ կրել զմարդկայինսն, [219] եւ ի վերայ բեր կամօք զայն կատարեալ. եւ մի՛ զնոսին զկամաւոր զկիրս ապականութիւն ի նմա իմանայր, այլ մարդասիրութեան կարեկցութիւն [220]: «Զի ապականութիւն մեղաց ծնունդ է, որպէս ասաց տէր Եփրեմ, ոչ ինչ բնութեամբ ապականացու արար Աստուած, մեղք պատճառք ապականութեան [221] ամենեցուն»: Եւ զայս հայրն [222]: Զհոգւոյն զբանն հաւատարմացո՛ եւ մի՛ զքո մտածութիւնդ, ոչ մեղանչել ասաց եւ ոչ մարմնոյն ապականել եւ ոչ հոգւոյն ի դժոխս ըմբռնիլ, եւ ընդ ձեռն սոցա զբոլոր նորա կիրսն մարդկայինս ի ներքս արգելեալ փակեաց: Եւ սակայն էջ ի դժոխս, ոչ թողեցելով յինքենէ [223] մարդկային հոգւովն յաւարել զնա եւ ոչ ընդ նովաւ զիւրն արկանել մարդկային հոգի: Եւ եդաւ ի գերեզմանի ընդ ձեռն անքակաբար միաւորեցելոյ իւրոյ մարմնոյն, ի խափանել զապականութիւն եւ ոչ ընդունել զնա: Ի սոցանէ վարդապետեսցիս ընդ բոլոր [224] տնօրինականսն նոյնպէս անցանել Քրիստոսի: Զի որպէս նոցա ի տեղիսն իջանելով հրաշագործեաց ի մեզ զփրկութիւնն, ինքն ազատ մնացեալ, ըստ նմին օրինակի զայլ տնօրինականսն յանձն առնլով եւ անարատ ի նոսա մնալով [225], զնոսա ի մէնջ վերացոյց: Օրինակ իմն որպէս ճարտար բժիշկ մտեալ առ վտանգեալսն ի մահաբեր դեղոց խառնէ ընդ մահաբերականսն դեղս կենդանացուցիչս՝ յորմէ հալածեցան եւ լուծան ի մահու դեղոցն զօրութիւնք եւ ընդ ձեռն իւր զնա ճաշակելոյն, ամենեքին յանցնիւրոցն բուժեցան [226] վտանգից ախտացեալքն:

Ըստ այսմ օրինակի միացեալ անքակաբար Բանն Աստուած որ ընդ իւրում մարմնոյն, որ ի մէնջ ծախեաց եւ ի բաց էբարձ ամենակարող [227] իւր զօրութեամբն զվտանգեցուցիչսն մարդկային բնութեանս, որպէս եւ Պօղոս [228] ասէ. «Սպան զթշնամութիւն ի մարմնի իւրում» եւ վասն մահուանն, որ զմեզ յապականութիւն քարշել արկանէր, այսպէս ասէր, թէ «Որ կայրն մեզ հակառակ, էբարձ զնա ի միջոյ եւ բեւեռեաց զնա ընդ խաչափայտին» (Եփես. Բ 17. Կող. Բ 14): Եւ տեսանելով մեր մեռեալ զմահ, որպէս Մովսէսիւ օձահարքն զանշունչ օձն տեսանելով ի վերայ փայտին, բժշկեալ լինէին, եւ նովին օրինակեալ ուսցուք: Զմտաւ ա՛ծ զծնունդն Քրիստոսի զբարեբաշտութիւն. զի թէ ծնունդն յապականութեան [229] սերմանէ լեալ էր, գոյր ասել նովին ապականութեամբ զբոլոր կենցաղավարութիւնն իբր կատարեաց Քրիստոս ի վերայ երկրի, այլ որպէս Աթանաս ասէ. «Ոչ ինչ կարէ ապականել զոգի եւ զմարմին, բայց մեղք: Եւ վասն զի մարմնանալն Քրիստոսի յանամուսնութենէ [230] եւ առանց մեղաց էր, ոչ գտաւ ի Նմա ապականութիւն, զի ոչ կարէ մահ բնակել ընդ կեանս, եւ ոչ ապականութիւն [231] ընդ անապականութիւն բնակէ»: Եւ զայս հայրն:

Եւ քանզի մեր ծնունդն յապականութեան սերմանէ է, ընդ ամենայն կեանս մեր խառնեալ են սոքա երեքին [232], մեղք եւ ապականութիւն եւ դժոխոց իշխանութիւն, եւ երեքեան [233] սոքա ի միում տեղւոջ ի վերայ եկեալ մարտնչին բնութեան: Այլ ամենայն ուրեք [234] եւ յամենայն ժամ եւ յամենայն իրս եւ [235] ի խորհելն եւ ի խօսելն [236] եւ ի գործելն, որով ապականեալ են, ասէ, միտք եւ խորհուրդ իւրեանց, եթէ [237]. «Գուցէ ապականեցին միտք իւրեանց ի միամտութենէն որ ի Քրիստոս», եւ եթէ ապականեաց ամենայն մարմին զճանապարհս իւր ի վերայ երկրի, եւ եթէ. «Ապականեցան եւ պղծեցան յապականութեան իւրեանց» (Ա Կոր. ԺԱ 3. Սաղմ. ԺԳ 1): Եւ բազում ինչ այլ որ սոցին նման, յորոց եւ ոչ զմի ինչ յայսպիսեաց անտի յանձն իւր ընկալաւ [238] Քրիստոս: Եւ յաղագս այնորիկ ասացաւ, թէ. «Մեղս ոչ արար, եւ ոչ թողաւ ոգի նորա ի դժոխս, եւ ոչ մարմին նորա ետես զապականութիւն» (Ա Պետ. Բ 10. Սաղմ. ԺԷ 10. Գործ. Բ 31):

Եւ սքանչելի է այս: Ծնող [239] են հոգի եւ մարմին մեղաց, մինն ցանկանալով եւ խորհելով եւ միւսն գործով կատարեալ զառ ի նմանէ խորհեցեալսն, եւ ծնեալ ի նոցանէ մեղք դառնայ [240] ապականէ զիւր ծնողսն [241]: Զօր օրինակ փայտ ընդ փայտ շփել հուր ծնանին եւ անդէն ծախին ծնողք [242] ի ծննդոյն իւրեանց: Արդ յղանան միտք զմեղս ի զգալեաց [243] անտի սերմ ընդունելով, զգայութեամբքս զցանկալն, եւ յղացեալն ծնանի գործակցելով մարմնոյն զմեղսն, իսկ ապա [244] ծնեալ ի նոցանէ մեղքն դառնայ եւ արկանէ յերկաքանչիւրոցն վերայ զապականութիւն, եւ զայն կրկնակի, զոմն յառաջ եւ զոմն յետոյ: Նախկին ապականեալ լինի հոգին անտեղի եւ դժնդակ ցանկութեամբն, որ զինքն իշխանական զառաջին փառսն մերկացեալ իբր աղախին չար տիկնոջ ի ծառայութիւն զինքն տալով ախտին, իսկ յետոյ կրէ զապականութիւն հոգին յապաշաւանաց անտի, որ ի վերայ անկանի [245] յուսահատութեամբն տրտմութիւն, իսկ մարմին ընդունի զապականութիւն, նախկին թաւալելովն ընդ տիղմն չարեաց, իսկ յետոյ զլուծմանն որ հասարակաբար պատահեաց մեղուցելոցն եւ ոչ մեղուցելոց: Եւ զի [246] կարող է ցանկականն մասն հոգւոյս մերոյ երկոսին դառնալ հակամիտութեամբ եւ առ չարն եւ առ բարին, որպէս եւ Սեւերիանոս [247] ասէ [248] Գաբաւեայ եպիսկոպոս. «Հոգի եւ մարմին ծառայ են կարեաց, որ ի մեղսն տանիցին եւ այնց կարեաց որ արտաքոյ քան զմեղսն իցեն» [249]: Եւ Տէրն ընկալաւ զկարիս զայնս՝ զհոգեկանս [250] եւ զմարմնականս, որ արտաքոյ մեղացն: Եւ զի ոչ խառնի ծնողն [251] ընդ կիրսն փրկչականս, այսինքն մեղքն ոչ անգի [252] ի նոսա ծնունդն՝ որ է ապականութիւն:

Եւ որք ոչն են ընկալեալք [253] ի Տեառնէն, ընդէ՞ր եւ անուանես. թէ յիշես զմինն ի նոցանէ ի մարմինն Քրիստոսի, յիշեալ [254] լինիս զերեսին, զմեղս եւ զապականութիւն եւ զդժոխոց իշխանութիւն, ընդէ՞ր ժամանակացն փոփոխմամբք [255], փոփոխելի առնես զՔրիստոս: Զմէ՞ զանազան գործոցն որ ի նմանէ գործեցան, [256] զանազանես եւ զգործողն: Էառ յանձն ի խաչին զխոցումն [257] գեղարդեանն եւ զբեւեռացն վէրս. ընդ Եսայեայ [258] վերաձայնեա [259]. «Նորա վիրօքն բժշկեցաք» (Ա Պետ. Բ 24): Տեսեր, զնոյն իմա եւ յետ յարութեանն. ասասցես եւ դու ընդ Թոմայի. «Տէր իմ եւ Աստուած իմ» (Յովհ. Ի 28), եւ գիտեա [260] թէ ընդձեռն վիրացն զխաչն եւ զգերեզմանն ընդ իւր տարեալ եցոյց մարդկան, զի ազատեսցէ ի չար կարծեաց զայնոսիկ. որք զչարչարանսն եւ զմահն, որ վասն մեր, ապականութիւն լինել ասէին ի նմա: Լուար զառ ի նմանէ հարցեալն. «Զո՞ ոք ասեն զԻնէն» (Մատթ. ԺԶ 13), զուգաձայնեա [261] ընդ Պետրոսի, զի ընդ նմին ինեւ երանեսցիս. «Դու ես Քրիստոս Որդի Աստուծոյ» (Մատթ. ԺԶ 16): Տե՛ս զնա ի վերայ խաչին եւ հաւատա [262], որ հրամայեացն քեզ ասել, եւ ասա. «Ահա [263] տեսաք զկեանս [264] մեր կախեալ զփայտէդ [265] »: Թող զհայհոյիչ աւազակն եւ ծանիր զնա տէր գոլ երկնից արքայութեանն ընդ միւսոյ աւազակին, եւ հայցեա [266] ընդ նմա զարքայութիւնն: Տեսեր զնա թքանելով անարգել, ասա սա նոյն ինքնն է, որ սքանչելագործ թքովն [267] իւրովք աչս ստեղծ [268] ոչ ունողին ի ծնէ աչս: Լուար ի նմանէ յետ յարութեանն. «Տուաւ Ինձ ամենայն իշխանութիւն յերկինս եւ յերկրի» (Մատթ. ԻԸ 18), յիշեա՛ զնոյն յառաջ քան զյարութիւնն ասացեալ ի Նմանէ. «Ամենայն ինչ տուաւ Ինձ ի Հօրէ Իմմէ [269], եւ զամենայն զոր ունի Հայր, Իմ է», եւ թէ՝ «Զամենայն դատաստանս ետ Որդւոյ Իւրոյ» (Մատթ. ԺԱ 27. Յովհ. ԺԶ 15, Ե 22). լուար «Աստուած Աստուած Իմ, ընդէ՞ր թողեր զԻս» (Մատթ. ԻԷ 46. Մարկ. ԺԵ 34), ի միտ առ, զի ոչ վասն Իւր, այլ ընդ մարդկան մարդ եղեալն վասն մարդկան զայն ի մաղթանս [270] Հօր մատուցանէր, զի Նա նոյն է, որ ասաց. «Ես ի Հայր եւ Հայր յԻս», եւ թէ՝ «Չեմ միայն, այլ Հայր Իմ ընդիս է», եւ թէ՝ «Հայրն որ յԻս բնակեալ է, գործէ զգործն» (Յովհ. ԺԴ 10). ըստ այսմ [271] իմասցիս եւ զայն. «Հայր փառաւորեա՛ զՈրդի Քո առ ի Քէն փառօքն, զոր ունէի յառաջ քան զլինելն աշխարհի» (Յովհ. ԺԷ 1, 5): Ընդ ձեռն Իւր խաչելութեանն զգեցուցանել [272] ազգի մարդկան զփառս աստուածեղէնս [273], կատարեսցի այն եւ ի գլուխ ելցէ. եղեւ մարդ, զի արասցէ աստուածս զորդիս մարդկան: Ծնաւ այր ի կնոջէ առ ի փոխարինել զպարտս առաջնոյն Ադամայ [274], կին յառնէ ծնեալ, այլ եւ զախտաւոր խառնիցն խափանել զորդեծնութիւն, ծնանելով ի կուսէն: Աճեաց հասակաւ, զհակառակն աճելութեանս [275] արտաքս մղեաց եւ ի բնութենէս զնուազութիւնս, կատարելահասակս զմեզ նորոգելով յանվախճան կեանսն: Յանձն էառ կերակրօք եւ ըմպելեօք [276] սնանիլ, ընդ ձեռն որոյ մեզ զհոգեկան [277] կերակուրսն ջամբեցուսցէ [278] ի հանդերձեալսն: Փորձեցաւ եւ յաղթեաց փորձողին, որ զուարճանայրն [279] նախահայրն յաղթել կարացել ի փորձելն: Քաղցեաւ եւ ժուժկալեաց՝ բժշկելով զանժամ ցանկութիւնն ճաշակելոյ նախամօրն, յորմէ պատուիրանազանցութիւնն [280]. ծարաւեցաւ, եւ նովաւ [281] պարգեւեաց մեզ զջուրն կենդանութեան. աշխատեցաւ, զի բարձցէ ի մէնջ զտարժանաւոր կենացս այսոցիկ զհայթայթանս. ննջեաց եւ արթնութեամբ հրամանատրէ հողմոց. անգիտացաւ, զի [282] զգեցուցանելոց է անմոլար առ ի յապա զգիտութիւն բնութեանս: Տրտմեցաւ զի զտրտմութիւն [283] մեր յուրախութիւն [284] դարձուցանելով, վերստին ի ներքս տանելով, զոր կորուսաք, զփափկականն: Աղօթեաց զամենեցուն աղօթս, զոր անշունչ [285] կռոցն դէմ եմք, Հօր ընծայելով արտասուեաց, հատանելով զամենայն արտօսր [286] յամենայն երեսաց: Ապտակեցաւ ի ծառայից, կռփել հրամայեալ [287] հաւատացելոց, որ ծառայեցուցանեն զբանսարկուն. թուք ընկալաւ ի բերանոյ պղծոց, որ փչեաց ի դէմս մեր զՀոգին Սուրբ Իւր բերանովն: Քաղցեաւ եւ լեղի ճաշակեաց, փոխանակ այնորիկ, որ քաղցրութեանն [288] պտղովն զդառնագոյնս զայս թեթեւ ի մեզ սերմանեաց կեանս: «Կախեցաւ զփայտէ, յօրինացն անիծից դնելով զմեզ», որպէս եւ Պօղոս [289] ասէ: Բեւեռեցաւ, բեւեռելով ընդ նմին զդատապարտութեան [290] մերոյ կնիք: Մեռաւ եւ մեռոյց մահուամբ Իւրով զմերն մահ: Թաղեցաւ յերկրի եւ զիւր եդեալ հրամանն իւրով յարութեամբն խափանեաց, թէ՝ «Ի հող դարձցիս» (Ծն. Գ 19): Ամբարձաւ փառօք առ Հայր յերկինս եւ գալոց է նովին մարմնովն եւ փառօք Հօր, որով իջեալ մարմնացաւ ի Կուսէն:

Եւ որպէս ասէրն Թէոդիտէ, թէ ի գերեզմանէն յառաջ արժանի եղեւ զփառսն զգենուլ, զնոյն փառսն երեւեցոյց [291] աշակերտացն ի Թափովր [292] լերինն, նովին փառօք երեւեցաւ աշակերտացն ի նմին լերինն [293] յետ յարութեանն, նովին փառօք Հօր գալոց է ի վախճանի դատել զկենդանիս եւ զմեռեալս [294]: Յաղագս նորին եւ զվէրս երեւեցոյց յետ յարութեանն, այլ եւ յերկրորդ յիւրում գալստեանն ցուցանելոց է, զի հաւատացուսցէ զաշխարհ. թէ՝ «Ես նոյն եմ եւ ոչ երբէ՛ք փոփոխիմ», որպէս եւ Ինքն ասաց, թէ՝ «Ոչ ոք ել յերկինս, թէ ոչ՝ որ էջն յերկնից՝ Որդի մարդոյ, որ էն յերկինս» (Յովհ. Գ 13): Եւ Պօղոս [295] ասէ. «Որ ի ստորին կողմ երկրի [296] էջ, նոյն է, որ ելն ի վերոյ քան զամենայն» (Եփես. Դ 9): Նոյնպէս ճաշակեաց յետ յարութեանն եւ ի ժամ համբարձմանն, որպէս եւ յառաջ քան զյարութիւնն ճաշակեաց, զի յամօթ [297] արասցէ զնոսա, որք ասենն, թէ նախ քան զյարութիւնն [298] կարօտական [299] ունէր մարմին, եւ ընդունող [300] մարդկայնոց կրից եւ ապականութեանց եւ յետ յարութեանն յանկարօտութիւն [301] եւ յանապականութիւն փոխեցաւ: Ճաշակեաց յառաջ եւ յետոյ եւ եցոյց, թէ ըստ պիտոյից փրկութեան [302] մարդկան, եւ ոչ ի կարօտութենէ, տնօրինեմ [303] զքաղցնուլն եւ զճաշակելն: Ապա [304] թէ ոչ պարտ էր ըստ զանազանութեան որ ի մարմին, որպէս թուեցաւ ոմանց ասել, զանազան առհաւատչեայ [305] բանից եւ գործոց [306] յիւրաքանչիւր ժամանակս ցուցանել յինքեան, առանց վիրաց եւ անսպի լինել, եւ ոչ պիտոյանալ կերակրոյ եւ ոչ ումեք [307] կարել արկանել ի նա ձեռս եւ լուսաւոր փառօք զայլակերպութիւն զգենուլ [308] եւ կեանք եւ կենդանացուցիչ զիւրն անուանել մարմին եւ ասել. «Որ ետես զԻս՝ ետես զՀայր Իմ», եւ՝ «Ամենայն ինչ տուաւ Ինձ ի Հօրէ Իմմէ [309] » (Յովհ. ԺԴ 9. Մատթ. ԺԱ 27), եւ որ սոցին նմանք, ամենեքեան առհաւատչեայ [310] բանից եւ գործոց: Զի անապականի եւ միաւորեցելոյ ընդ աստուածութեանն մարմնոյ եւ վայելէ ամենայնիւ վերջնում, որ զկնի յարութեան [311] ժամանակն դէպ էր լինել, իսկ վէրքն գեղարդեանն եւ բեւեռացն սպիք եւ կերակուր ճաշակել եւ հարցանել անգիտաբար եւ որ այլ ինչ սոյնպիսաբար [312], յորմէ գայթակղին կիսահաւատք, յառաջնումն ժամանակին, որ նախ քան զյարութիւնն պարտ է լինիլ. իսկ եթէ հասարակաբար առհաւատչէիւ յերկոսին ժամանակսն վարեցաւ մի եւ նոյն Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, ոչ է պարտ զնա ասել փոփոխելի կամ այլայլելի, որպէս եւ Գրիգոր սքանչելագործ ասէ. զի ա՞րդ ասիցէ ոք փոփոխելի կամ այլայլելի զՔրիստոս. իւր Տեառն [313] ասացեալ է. «Ես նոյն եմ եւ ոչ փոփոխիմ», եթէ՝ [314] «Ոչ ոգի Նորա թողաւ ի դժոխս, եւ ոչ մարմին Նորա ետես զապականութիւն» (Յովհ. Գ 13): Եւ դարձեալ՝ զի ա՞րդ ոք ասէ. այլ է եւ որ չարչարեցաւն, եւ ա՛յլ է որ ոչ չարչարեցաւ [315], իւր Տեառն ասացեալ է. «Ոչ ոք ել յերկինս, եթէ ոչ որ էջն յերկնից Որդի մարդոյ, որ էն յերկինս», եւ եթէ՝ «Տեսանիցէք զՈրդի մարդոյ, [316] զի ելանիցէ [317] ուր էր զառաջինն», եւ եթէ՝ «Տեսցեն զՈրդի մարդոյ եկեալ փառօք Հօր եւ զօրօք հրեշտակաց [318] » (Յովհ. Զ 63. Մատթ. ԻԴ 30): Եւ դարձեալ ասէ թէ ի փորձանս Իւրում Տէրն ոչ [319] զաստուածային մարտն առաջի արկանէր, այլ զԻւր մարմինն մահու եւ ախտից եւ ապականութեան յաղթող [320] ցուցանելով: [321] Եւ սուրբն Գրիգոր ասէ. «Միացաւ ի մարմնի բնութեամբ, եւ խառնեաց զմարմինն ընդ Իւր աստուածութիւնն, զապականացու մարմինս խառնեաց յանապական աստուածութիւնն, զի զբնութիւնս մեր անապական արասցէ» (Հմմտ. Յովհ. Օձն. եր. 52): Եւ դարձեալ ասէ. «Թէպէտ վիրաւորեցաւ եւ համարեցաւ ընդ ննջեցեալսն ի գերեզմանս առ ի բառնալոյ զմեղս եւ բժշկելոյ զարարածս իւր [322], այլ առանց օգնականի եւ ի մեռեալս ազատ. զի միայն եւ անծառայական անձամբ մեղացն սպան, զօրացեալ մահ զաշխարհ եկեր, եւ եհատ [323] զամենայն արտօսր յամենայն երեսաց [324]: Վասն այսորիկ եւ ասացեալն կատարէր. «Ոչ թողցես զանձն իմ ի դժոխս, եւ ոչ տացես սրբոյ քում տեսանել զապականութիւն» (Սաղմ. ԺԵ 10. Գործ. Բ 27), զի զգեցեալ [325] եւ միացեալ էր զմարմինն բանն, որ վեր է քան զբնութիւն մարդկան: Վասն որոյ եղեւ մարմին Նորա, որ մահկանացուն էր՝ անմահ, եւ յաղթահարեցաւ մահ ի բնութեան մարմնի մահկանացուի, զի բանիւն Աստուծոյ կեանք թագաւորեսցեն ի մարմինն յայն:

Եւ տէր Եփրեմ ասէ. «Վասն զի ի մահն Քրիստոսի մկրտութիւն ի թողութիւն մեղաց, եւ ի մարմնոյ յարութիւն՝ մեռեալ լինի, որ է աստուածութեան գործ եւ ոչ արարածոյ բնութեան»: Եւ տէր Զենոբ ասէ. «Կենարարն մահկանացու եղեւ եւ զանմահական բնութիւն զԻւր ոչ կորոյս, եւ յայն որ յաւիտենիցն է՝ ծնաւ ի Կուսէն եւ ոչ հատաւ ի Նմանէ իսկութիւնն յաւիտենական, եւ ոչ ասեմք թէ մահն մարմնոյն միայն էր, որպէս եւ ոչ ասեմք, թէ կեանքն Բանին միայն էին: Եթէ կեանք Բանին եւ մարմնոյն, եւ եթէ մահ՝ [326] Բանին եւ մարմնոյն, եթէ փառք Բանին եւ մարմնոյն, եւ եթէ անարգանք՝ Բանին եւ մարմնոյն, եւ եթէ յաւէժ կենդանութիւն մշտնջենաւորական՝ Բանին եւ մարմնոյն: Եւ եթէ այս այսպէս ոչ իցէ, ոչ միմիայն անուն շրջեսցի յամենայն տեղիս, զի՛նչ հարկ էր գալ լուսոյ աստուածութեանն եւ զգենուլ [327] մարմին կուսածին եւ զրկեալ յաւիտենական լուսոյն երկրածին [328] ծննդեանն փոխմամբ: Եւ սուրբն Եպիփան ասէ. «Ամենայն ինչ կարողութիւն է Աստուծոյ, եւ զմահկանացուս փոխել յանմահութիւն, եւ որ ի վերայ երկրի է, կատարել յանապականութիւն, զի զայս եկն ցուցանել եւ եցոյց, առեալ [329] յապականելի բնութենէս եւ զգեցեալ [330] աստուածութեամբն, ցուցեալ անապականելի:

Սոքա ամենեքեան սուրբ հարքս կաթողիկէ եւ առաքելական եկեղեցւոյ վերատեսուչք, որք յիւրաքանչիւր ժամանակս հալածեցին զչար գազանս յեկեղեցւոյ Աստուծոյ, անվիրաւորելիս եւ անվարատելիս պահելով զհօտ Քրիստոսի, զոր ապրեցոյց պատուական արեամբն Իւրով, եւ քարոզեցին յընդհանուր [331] տիեզերս քրիստոնէից իբրեւ միով փողով բարբառովն իւրեանց զայս զանբիծ եւ զուղղափառ խոստովանութիւնս հաւատոյ, զոր ի վերոյդ սակաւուք յիշատակեցաք ի բազմաց ի՛ թղթիդ [332] մերում. իսկ Թէոդիտէ ո՛չ գիտեմ, թէ յորո՞ց [333] վարդապետաց կամ յորո՞ց [334] հարանց ուսաւ ասել զհայհոյութիւնս ի վերայ Որդւոյն Աստուծոյ Տեառն մերոյ:

Բայց դու, ո՛վ հայր պատուական, հիմն եւ հաստատութիւն եկեղեցւոյ, մի բացցես,  զլսելիս քո այդպիսեաց մոլար վարդապետութեանց բանի. զի դու ժառանգ [335] գտար ճշմարտութեամբ հարանց ուղղափառաց եւ նոցին խաղաղասիրութեանն եղեր նախանձաւոր. սկիզբն արարեր ի մարդիկ սերմանել զխաղաղութիւն, զոր տնկեաց Հոգին Սուրբ ի մէջ հաւատացելոց: Եւ մի՛ զարմանար, թէ ընդ քո սուրբ աթոռովդ եւ [336] քոյին ուղղափառութեան [337] գաւազանաւդ գտանի թագուցեալ [338] գայլ՝ գառն կերպարանեալ [339], զի ի միում բարի ձիթենոջ պտուղք պարարտք եւ ազազունք. եւ յընտիր [340] մշակացն սերմանէ բարի ոք սերմն, իսկ որոմն ինքնաբոյս եղեալ [341] խառնի ի ներքս: Այսպէս եւ Դիոդրէփէ [342] ե՛ւ աշակերտ՝ մի՛անգամայն ե՛ւ թշնամի Յովհաննու [343], եւ Քրիստոս ինքն երկոտասանսն ընտրեաց [344], իսկ մին ի նոցանէ եղեւ սատանայ [345]: