Դաւթար (1778-1800)

Ծանի'ր սիրեցեալ որդի Տէր Ստեփան համեստազարդ քահանայ. բաց ի Բանդառբուշու գրեալ գրոյդ` այլ գիր ոչ ունիմ, այլ մեք քանիցս գրեալ ընդ Շամիրամ Ազնի'ւ Աղայի գրոյն` գրեալ եւ առաքեալ եմ առ քեզ: Այժմ մե'ք վասն հասարակաց հարկաւորութեանն Նախիջեւանու, որոց տասն ամն ազատութեան լրացաւ *)... զանազան խնդրանօք եկի ի Կրմէնչուկ գնալ ի մեծ բանակն, առ պայծառափայլ քնեազն, որ այժմ է ընդդէմ Թուրքաց, պաշարեալ զԲէնդէր, իսկ զԱչակով, զՀօթին եւ զայլ բերթս. ի վաղուց սոքա ունին կալեալ մինչեւ ցԵաշ, եւ ես ինքս ընդ մեծ իշխանին ի յԵաշ եմք ձմերելոց: Ի սոյն աւուրս մեծ Սէրէսկէրին եւս փախուցին, յայսկոյս Թօնայ գետոյն` տիրեցին ընդ Գերմանացւոյն, քիլի Իսմայէլ է մնացեալ, որոց` փութապէս տիրելոց են: Ի վերայ ծովու եւ ցամաքի, յաղթօղք են սոքա: Որպէս ի վերայ Թուրքաց, նոյնպէս եւ ի վերայ Շուէթացն:

Թուրքն` բազում արծաթ են պահանջել ի հայոց, ի հօռօմոց եւ ի հրէից, գրեթէ` զբոլոր եկեղեցիսն Կոստանդինուպօլսոյ` մերկացուցեալ են ի զարդուց, եւ սուգ զգեցուցեալ. մեծն Պօլիս` ոչ այսու միայն, այլ եւ ի սովու յոյժ տառապի, վերին այցելութեանն կարօտի:

Մեր ողորմելի մէլիքքն` փախուցեալք ի Շուշու խանէն Մէլիք Ապովն` քանի մի տամբ ի Գեանջայ նստի, իսկ Մէլիք Մէջլումն` որպէս պանդուխտ` ի Թիֆլիզ դեգերի:

Վիրքն` հարուածեալք են ի լեգզեացն եւ են ի մէջ մեծի չքաւորութեան: Ձերքն ամենեքեան Աստուծով առողջ են: Ազնիւ պ. Ստեփանն տէր Սահակեան Դաւթեանց` տակաւին դեռ աստ է, զքեզ ողջունէ: Վանքն աւարտ հասաւ: Ապա դեռ չեմ օծեալ:

Տպարանն` դեռ չեմ բերեալ, վասն մնացեալ պարտուցն, հոգամք հատուցանել: Ընդհանրականն` յուսամ ընկալեալ իցէք ի ձեռն Ազնիւ Շամիրամ Աղային: Մեր գիժ Աւետիս աբեղայն, առաքեցի ի սուրբ գահն ընդ զգեստուցն` հետ մեր Գիգորին. նա մնաց անդ եւ զերծաք: Մեր Գրիգորիւն առաքեալ էր վասն մեր` սրբազան Վեհապետն, փիլոն, մատանի եւ խալիչայ: Եւ նորոգեալ զնուիրակութիւնն եւ զառաջնորդութիւնն: Կարապետ վարդապետն` ի վանքն նստի, քաղաքն ի բարեկարգութեան կայ, քոյ խնամի մահտեսի Աւետիկն` ի Ղռիմու սուրբ Խաչ վանքն է: Ահա ներկայական որպիսութիւն կողմանցս` այս է: Դու եթէ զգործդ աւարտեալ իցես, ի վերայ Ինգլիզու եկեսցես, նոյնպէս եւ եթէ յառաջ ինչ ղրկելոյ լինիս, ի վերայ Ինգլիզու ղրկես ի Պետրպօլք առ Ազնիւ բարեկամն մեր պ. Փիլիպպոսն Մանչարեան: Փութացիր որդի, ինձ օգնութիւն հասնել, տպարանի պարտքն դիզեալ է: Գեղեցկութիւն տպարանին տեսանես, ըստ այնմ յորդորեա: Եփրեմ վարդապետ սիրեցեալն իմ, եթէ իցէ յայդկոյս, յինէն կարօտիւ ողջոյն մատուսցես: Եթէ ի պարսս խաղաղութիւն լինիցէր, դիւրին էր անտի գալն:

Ի Մօսկովու Նանինի վարիսն, իւրն հասեալ է, դու քոյ գործդ հոգա եւ օր մի յառաջ փութացիր առ մեզ եւ առ քոյայինսդ: Մեր Բարսեղն` աստիՃան սիրեաց, այժմ ափիցէր է: Գրիգոր եւ Յովհաննէս սարկաւագունքն մեր, Բարսեղն եւ այլք. զքեզ սիրով ողջունեն. եւ եւս ես օրհնութիւն տամ տեղւոյդ ամենայն քահանայիցն, իշխանացն եւ ամենայն ժողովրդեան եւ Մկրտչին Նախիջեւանցւոյ: Եւ մնամ վասն քոյ միշտ աղօթարար`

Յովսէփ Արքեպիսկոպոս`

ռուսաց երկրի հայոց ազգին:

1789 սեպտեմբերի 24 ի Կրմէնչուկ:

Վրաց դեսպան` մերազնեայ քնեազ Սուլխան Դիվանն Թումանեան, աստ գոլով զքեզ ողջունէ:

Զայս եւ ծանիր, ես այժմ գնամ ի յԵաշ եթէ հնար լինէր յանձնարարական գիր առնուիր վասն իմ ի դեսպանէ նորին. ես որպէս եւ իցէ տեսանելոց էի զԿայսերն Իմփերատօլ. հետեւիս վասն այսմ. եթէ գիրն առնուս, առաքես շուտով ի Կրմէնչուկ պ. Ստեփանին, հասուցանել մեզ: