Յորմէ
սիրով
մեծաւ
եւ
օրհնութեամբ
բազմաւ,
Քրիստոսաձիր
սուրբ
ողջունիւ,
եւ
պահպանողական
շնորհիւ
սրբոյ
իջման
տեղւոյս
նորին`
գիտասջի'ր
սիրելի
եւ
հոգեւոր
որդիդ
մեր`
եւ
սրբոյ
Աթոռոյս
ծոցածին
եւ
հարազատ
զաւակ
Յովսէփ
Աստուածաբան
վարդապետ:
Զի
ի
սկզբան
այսր
ամի
ի
յունուարի
Դ,
գրեցաք
առ
քեզ
թուղթ,
որոյ
զպատասխանին
ո'չ
եղեւ
տակաւին
առնուլ
մեր
յերկարաձիգ
միջոցիս:
Բայց
ընկալաք
զերիս
թուղթսն
քո
զգրեցեալսն
յանցեալ
ամն
նոյեմբերի
ի
1,
եւ
ի
22
եւ
ի
սոյն
տարւոյս
յունուարի
ի
22,
որովք
եւ
իմացեալ
զԱստուածայաջող
եղելութեանցն
կողմանցդ`
սրտադիւր
եղաք:
Եւ
կամէաք
ո'չ
անագանել
զանդրադարձսն,
սակայն
յարտաքուստ
մարտք
եւ
ի
ներքուստ
արհաւիրք
անպակաս
յաջորդեալք
հետզհետէ
կասեցուցին
մինչեւ
ցարդ:
Եւ
այսոքիկ
այժմ
ոչ
յայլոց`
եթէ
ո'չ
ի
տիրողաց
մերոց
խստաց
բարբարոսաց
որք
բարւոք
էր
եթէ
յայնցանէ
հեթանոսաց
իցէին,
որք
բռնութեամբ
զօրինացն
գործեն
ըստ
Առաքելոյն
բանի,
զգացուցմամբ
խղՃի
մտացն:
Այլ
արտուղեալք
յամենայնէ
Ճանապարհէ
բարւոյ
եւ
յառաջեալք
ի
չար
անդր`
ամենայնիւ
վրդովեն
զխաղաղութիւնն,
թշուառանան
ինքեանք
եւ
տառապեցուցանեն
զմեզ:
Որպէս
ծառքն,
նոյնպէս
եւ
պտուղք
իւրեանց`
միթէ
ի
տատասկէ
քաղի
թուզ,
եւ
ի
փշոյ
խաղո՞ղ:
Ո'չ
երկարել
կամելով
զանախորժալուր
գործոց
սոցա
համառօտիւք
անցցուք
զամենավնաս
արարողութեամբք
սոցա
եւ
վնասակրութեամբք
եւ
վշտիւք
մերովք:
Յապրիլ
ամսոյն
հետէ
ցարդ
ոչ
եղեւ
երկրիս
եւ
մեզ
անդորրութիւն
տեսանել.
ընկալեալ
զվայըն
Մարգարէին
զոր
տայ
քաղաքին
ունողի
զմանուկ
իշխան:
Քանզի
ունելով
սորա
իբր
զառնլիս
ի
Խօյու
խանէն`
յոչ
տալն
նորան,
ժողովեալ
զբազմութիւն
զօրաց
յեղակարծ
գնաց
ի
վերայ
նոցա.
եւ
նա
անպատրաստ
գտանեցեալ`
խոնարհեցաւ,
եւ
կատարեաց
զանցեալսն,
եւ
զեղբայրն
ետ
պատանդ.
զոր
առեալ
սա
եբեր,
եւ
դարձեալ
արձակեաց.
ապա
նոքա
եկին
ի
վերայ
սորա
հանդերձ
Նախջուանու
խանիւն.
որոց
զգալուստն
մինչ
լուաւ
սա,
գնաց
ի
Նախջուան,
եւ
անտի
երկուցեալ
դարձաւ
եւ
բնակեցաւ
մօտ
ի
բերդն.
եւ
ի
ժամանել
նոցա
առ
ինքն`
մարտեաւ,
բայց
պարտեցաւ
եւ
եմուտ
ի
բերդն:
Իսկ
նոքա
ի
քանիս
աւուրս
բանակեալ
ի
նորագաւիթ
գիւղի
անդաստանսն,
ապա
հրակիզելով
զգիւղորայսն
եկին
եւ
ընդ
ներքին
կողմն
սրբոյ
Աթոռոյս
անցին,
եւ
գնացին
աւերագործութեամբք
ի
տեղիս
իւրեանց:
Բայց
զգիւղս
մեր
ոչ
հրկէզ
արարին,
եւ
ո'չ
էր
կամ
նոցա
վնաս
տալ
սրբոյ
Աթոռոյս,
սակայն
անսանձ
զօրքն
զլծկան
տաւարսն
մեր
եւ
զմասն
մի
յանդէոց`
եւ
զգիւղի
անդեայսն
ամենայն
արտաքոյ
պարսպին
գտեալ
յաւարի
առին,
հանդերձ
այլ
վնասագործութեամբք:
Զկնի
այնորիկ`
խելօք
իշխօղն
երկրիս
վերստին
զօր
ժողովեալ
ի
Շարուր`
դարձեալ
կամի
գնալ
Նախիջեւան
որպէս
թէ
առնուլ
զվրէժ
վնասուց
նոցա:
Որովք
անցիւք
եւ
արարմամբք
ամենավշտակիր
երկիրս
ի
տատանման
կայ:
Եւ
մերս
տաժանելի
կիրք`
անգրելիք:
Յաղագս
որոց
ոչ
ունելով
զապահովութիւն
անձին
եւ
զհանգստութիւն
մտաց`
արգելեալ
եղաք
ի
գրութեանց
հարկաւորաց
իսկ
այժմ
հազիւ
ժամ
գտեալ,
ահա
գրեմք
զայս
թուղթ
ո'չ
թողլով
զսիրելիդ
առանց
պատասխանւոյ:
Արդ
գրեալ
էիր
զգնալդ
ի
բանակն
մեծ
առ
պայծառափայլ
Քնէազն,
եւ
զխնդիրն
հասարակութեան
Նոր
Նախիջեւանցւոց`
մատուցանելդ
նմա,
բայց
զկատարումն`
յետոյ
լինել
ցուցանելով.
մինչ
պատերազմն
վՃարեսցի:
Եւ
ծանուցեալ
էիր
զառնուլն
վեհ
իշխանին
զԵաշ
եւ
զԱքերման,
զԴուբնասար,
զՔիշնով
եւ
զայլս:
Նաեւ
զԲէնդէր,
եւ
Կայսերն
Մեծի`
զԲէլղրաթ
եւ
զՈւլահ,
եւ
զայլ
տեղիս:
Եւս
եւ
զշնորհելն
Պայծառափայլին`
մերայնոցդ
զմզկիթն
ի
լինել
յեկեղեցի,
եւ
զքո
օծանելն
զնա
յանուն
սրբոյ
Լուսաւորչին
եւ
բարւոք
շարժմամբ
եւ
արարողութեամբ
հաՃեցուց
անելդ
զիշխանն
մեծ,
եւ
ի
գերամբարձ
կայսերուհւոյն
զպարգեւս
ընդունելն
նոցա
եւ
քո,
եւ
զտածելդ
եւ
զբարեկարգելդ
զմերայնեայսն
որք
ի
կողմանսդ,
եւ
զայս
եղելութիւնս
եւ
զորպիսութիւնս
զուարՃալիս:
Որովք
արդարեւ`
զգեցաք
զուրախութիւն
ի
վերայ
անմխիթար
տրտմութեանս
զոր
ունիմք
վասն
տառապանաց
կողմանցս.
եւ
փառս
վերառաքեցաք
գոհութեամբ
ամենաբարերարին
Աստուծոյ`
պարգեւողին
զյաջողութիւն
հաւատացեալ
Տէրանց,
եւ
նոքօք
խնամողին
զազգ
մեր:
Եւ
լիաբերան
օրհութեամբ
օրհնեցաք
զբարեացապարտ
եւ
զգերփառունակ
զիշխանն
Պայծառափայլ`
զխնամակալն
ազգի
մերոյ,
եւ
եւս
օրհնեցաք
զսիրելի
եւ
զհոգեւոր
որդիդ
մեր`
որ
գուն
գործեալ
ջանաս
եւ
հնարես
զբարեդիպութիւն
եւ
զմխիթարութիւն
բազմավշտակիր
մերազնէիցդ,
յորում
Տէր
տացէ
կարողութիւն
եւ
զօրութիւն
ի
բարօրութեան
եւ
յառաջադիմութեան
պահելով
խաղաղակեաց
եւ
արգասաւոր`
բարեօք:
Խնդրեալ
էիր
ապա
գրել
զթուղթս
առ
Կայսրն
Գերմանացւոց
եւ
առ
Պայծառափայլ
վեհ
իշխանն
եւ
առ
Ամբրոսիէ
եպիսկոպոսն,
եւ
առ
Սչովայու
ազնիւ
ԱղաՃայ
Յովհաննէսն:
Բայց
եւ
գրեալ
էիր
թէ
հագարացիքն
զհաշտութենէ
խօսին,
եւ
սոքա
հաՃին,
եւ
այլն.
եւ
թէ`
ի
գնալս
ի
Սչովայ,
գալոց
են
եւ
այլ
տեղեաց
մերայինքն
անդ,
եւ
խորհրդակցելոց
եմք
վասն
խնդրոյ
մերոյ
ի
Կայսերէն.
զորմէ
յետոյ
գրեցից:
Ապա
մեք
ո'չ
եմք
անյօժար
ի
գրել
զայնս
թուղթս,
սակայն
նկատելի
է
առ
վախՃան
ձեռնարկութեանց
դոցա,
թէ
հաշտելոց
են,
եւ
յառեցելոցն
դարձուցանելոց,
թէ`
զա'յլս
եւս
տեղիս
առնլոց
են,
եւ
զայլ
կերպ
ցուցանելոց:
Ուրեմն`
վասն
զանազան
կարծեաց
պատշաՃ
վարկաք
փոքր
մի
եւս
մնալ,
մինչեւ
նշան
կատարման
իրաց
դոցին
երեւիցի,
ըստ
այնմ
որ
գրեալ
ես
թէ`
զՔիլի
եւ
զիսմայիլ
եւս
առնելոց
են`
որ
Դանոբայ
այս
կողմն
բոլորապէս
իւրեանց
լինիցի,
ապա
հաշտելոց
են:
Եւ
սիրելիդ
ըստ
խոստմանդ
յետ
դարձիդ
ի
Սչովայու
զպատշաՃատեսութիւն
խորհրդակցութեան
ձերոյ
եւ
զայլ
եւս
որպիսութիւնս
գրեալ
ծանուսցես
մեզ,
եւ
յայնժամ
լաւապէս
տեղեկացեալ
մեր
թէ
ո'ւր
լինի
սահման
բաժնի
դոցա
եւ
ի՞նչ
տեղիք
են
լինելոց
ի
տէրունի
վիՃակ
մեզ,
ըստ
այնմ
գրեսցուք
զթուղթսն
զորս
խնդրեալ
ես:
Խնդրեալ
էիր
եւ
զկոնդակս
գրել
ի
վերայ
նորաստաց
տէրունեացն
ժողովրդոց
իբր
վասն
նուիրակութեան,
բայց
եւ
դարձեալ
ծանուցեալ
էիր
զխղՃութիւն
նոցա
ի
պատՃառս
տառապակրութեանցն
որ
յառաջնոց
իշխողացն,
եւ
զաղքատութիւնսն:
Ապա`
տակաւին
նոր
ոգի
առեալ
նոցա,
ո'չ
է
յուսալի
ի
նոցունց
զիրս,
այլ
մնասցեն
առ
ժամանակ
մի
եւ
տեղաւորեսցին
եւ
վայելեսցեն
զնորագիւտ
խաղաղութիւնն:
Յետոյ
ի
հարկէ
գրելոց
եմք
զուրախակցութիւն
եւ
զայլ
ինչ
որք
ի
դէպ
են
եւ
լինիցին:
Բայց
առ
հանգուցեալ
Խանփէրի
խանումի
որդիսն
աղայ
Աւետիքն
եւ
աղայ
Սիմօնն,
որ
զմխիթարութեան
թուղթ
էիր
խնդրեալ,
ահա
գրեալ
յղեցաք:
Ի
կողմանէ
նուիրակութեանն
Հաշտարխանու
եւ
կողմանցն
գրես
թէ
յամենայ`
եւ
այլն,
սիրելիդ
իմ
յիրաւի
այդոքիկ
հարկաւորք
են,
յորս
աշխատիս,
բայց
այն
եւս
ոչ
է
անփոյթ
առնելի,
զի
այս
կողմունքս
ընդ
որս
եւ
Վրաստան,
ի
յետին
խղՃութեան
են,
եւ
Օսմանցւոց
երկիրն
ի
սաստիկ
վրդովման,
այժմ
օգնութիւն
սրբոյ
Աթոռոյս
յայդրուրտ
պարտի
լինիլ.
իսկ
եթէ
առ
գործն
դորին
եւս
թոյլատրել
լինիցի,
այլ
ուստի՞
է
յուսալի
օգնութիւն
գտանել:
Ուրեմն
որքան
կարելի
է,
փութասցից
եւ
առ
հոգացումն
գործոյ
այդմ
վիՃակի:
Վասն
թագին
քոյ
զոր
ինչ
Մինաս
վարդապետն
լուեալ
ի
մհտ.
Գալստանէն
ծանուցեալ
էր
մեզ,
եւ
մեք
յառաջ
գրեալ
եմք
քեզ,
յայնմհետէ
ցարդ
ո'չ
եւս
ունիմք
զտեղեկութիւն,
եւ
թէ
առ
մեզ
եկեսցէ,
անյապաղ
յղելոց
եմք
առ
քեզ:
Եւ
վասն
Աւետիք
վարդապետին
զոր
ինչ
գրեալ
էիր
իմացաք:
Եւ
զսիահին
իրցն
տեսեալ`
կոչեցաք
զնա
առ
մեզ
եւ
պահանջեցաք
զնշանակեալսն
ի
նմին,
զշուրջառն
որ
ըստ
գրելոցդ
նշանաց
էր,
առաք,
իսկ
յայլ
մանրամասնեայ
իրացն,
զո'րն
խարՃեալ
ասաց`
եւ
զորն
այո,
եւ
ոչ.
որոց
աղագաւ
գիր
մի
եւս
գրեցոյց
առ
քեզ,
զոր
Իսահակ
եւ
Ղունկիանոս
վարդապետքն
կնքեցին,
եւ
յղեցաք,
տեսանելոց
ես:
Ի
գալոյն
հետէ
մինչեւ
ցարդ
Լ
թուման
եւս
ի
մէնջ
է
իբր
փոխ
առեալ
առ
ի
խարՃել,
որովհետեւ
իւր
դրամն
առ
ինքն
չէ,
եւ
դեռ
ո'չ
բաւականանայ,
ընդ
այնպիսւոյն
գլուխ
դնելն
ոչ
է
բարեվերջ,
որ
ոչ
է
ընտրեալ
զօգուտն
եւ
զվնաս
անձին
իւրոյ,
հայիմք
թէ
իցէ
զի
ի
համեստութեան
կողմն
շրջիցի.
ապա
թէ
ո'չ,
շահ
չունի
եւ
այլն:
Իսկ
զգրչեայ
գիրքն
ի
տանէն
իւրեանց
բերեալ`
տուեալ
էր
ի
ներսս.
զոր
ըստ
խնդրոյդ
ահա
յղեցաք
ի
Թիֆլիզ
առ
տէր
Ղազարն`
հասուցանել
առ
քեզ:
Յառաջ
գրեցեալ
թղթովն
մերով,
զկարմիր
եւ
զկանանչ
գռզէթ
եւ
գռնէտուր`
եւ
զմինալու
ղութիս
եմք
խնդրեալ
ի
սիրելւոյդ
յուսամք
թէ
այն
թուղթն
ժամանեալ
իցէ
քեզ,
եւ
հոգացեալ
իցես
զայնս,
եւ
թէ
ո'չ,
գրեսցես
ի
Հաշտարխան
շուտով
առնուլ
եւ
յղել.
զի
ի
պահանջողացն
զերծանիլ
ո'չ
կարեմք:
Այլ
եւս
Պօլսեցի
Սահակ
տղայի
Ծ
ղուռուշն
էհաս
մեզ,
որպէս
եւ
յառաջ
քան
զայս
գրեալ
է
քեզ
Իսահակ
վարդապետն
մեր
վասնորոյ
գրեմք
ահա,
զի
զփոխանակն
5
ղուռուշին
այնորիկ`
վերընկալցիս
յայդր
յարդեանց
սրբոյ
Աթոռոյս:
Եւ
զհարազատական
թուղթդ
մի
պակասեցուսցես,
գրելով
զհարկաւոր
որպիսութեանց,
մանաւանդ
զպատերազմէն`
զի
ի
հագարացւոց
կալուածոյն
ո'չ
ոք
կարէ
գրել
մեզ
զայնցանէ
կասկածելով
ի
նոցունց`
որք
տկար
գոլով`
ո'չ
կամին
զհռչակ
հարկանելն
տկարութեան
իւրեանց:
Ապա
քեզ
սիրելւոյդ
է
հարկ
գրելն
մեզ
զի՞նչ
եւս
տեղիս
առնուլն
դոցա
եւ
ցո՞ր
վայր
հասանիլն,
եւ
յինչ
միտս
գոլն`
որքան
եւ
գիտես,
զի
իմացեալ
ըստ
այնմ
խոկասցուք
առ
գրելիսն
մեր
եւ
առ
այլ
ինչ
առնելիս.
եւ
շնորհակալութեամբ
օրհնեսցուք
զհարազատ
սիրելիդ
մեր:
Ո'ղջ
լեր
ի
Տէր:
Ողջոյն
եւ
օրհնութիւն
տամ
հոգեւոր
որդւոյն
մերոյ
եւ
քոյ
տիրացու
Գրիգոր
շնորհունակ
սարկաւագին,
եւ
միւս
համեստազարդ
սարկաւագացն,
եւ
այլոց
ամենեցուն
որք
առ
քեզ
են,
որք
հանդերձ
քեւ
եղիցին
յանձնեցեալք
ի
խնամս
Տեառն:
Գրեցաւ
ի
ՌՄԼԹ
թուոջս,
եւ
ի
հոկտեմբերի...
ի
Լուսակառոյց
Աթոռս
սուրբ
Էջմիածին:
