Ի
սրտէ
սիրեցեալ
որդի
տէր
Ստեփան
արժ.
ա.
քահանայ.
Ի
1790
թուին
եւ
ի
հոկտեմբերի
5,
ի
Բէնդէրու
գրեցի
քեզ
զպատասխանիս
թղթոցն
քոց
ուրախալեաց.
եւ
ընդ
հասարակութեան
թղթոյն,
առաքեցի
առ
Շամիրամ
Աղայն,
հասուցանել
քեզ
ուր
եւ
իցես.
յուսամ
ընկալեալ
եւ
միամտեալ
իցես
եւ
ամենայն
գրութիւնք
մեր,
ըստ
կամացդ
իցես
գտեալ:
Յետ
այնորիկ
ընկալայ`
կրկին
թուղթդ`
որ
էր
յառաջին
մտացն
ըստ
բոլորին.
գոհ
եմ
յոյժ.
ի
յաշխատանացդ
եւ
ի
մտացդ
ծննդոց,
որ
զամենայն
ինչ
պարզապէս
նկարեցեր
յառաջի
աչաց
իմոց
եւ
ամենից
բարուցն
եւ
կացութեանցն`
տեղեակ
արարեր
զիս,
այնպէս`
որպէս
թէ
այժմ
զամենեսեան
տեսեալ
գիտեմ:
Ուրախ
եմ
ի
վերայ
այնմ
առաւել,
որ
ամենիցն
հաՃոյ
ես
գտանեցեալ,
որպէս
վայել
է
կարգիդ.
եւ
իմս
առ
քեզ,
յատուկ
պատուիրին
եւ
ցանկութեան:
Ուրախ
եմ
եւ
ի
վերայ
այնմ,
որ
աւատեալ
էիր,
որպէս
թէ`
զկնի
այսմ
զատկիս,
ելանելոց
ես.
ո՞հ
թէ`
բացօք
աչօք
տեսանիցէի
զքեզ.
եւ
զաշխատանս
քոյ,
կարգաւորիցէի,
ըստ
յուսոյ
եւ
ցանկութեան.
բարեպաշտ
նուիրողացն,
որ
մեք
ի
խղՃահարութեանց
եւ
նոքա
ի
մտատանջ
կարծեացն
զերծանիցէին,
եւ
մեք
թերեւս
ի
կենդանութեան
մերում,
զպտուղ
աշխատանաց
մերոց`
տեսեալ,
փառաւորիցէաք
զԱստուած,
որ
կարացաք
աշխատիլ
վասն
ազգին
մերոյ.
որպէս
զի
հաւատարմասցի
առ
մեզ
բան
Տեառն
թէ`
ես
եդի
զձեզ,
զի
դուք
երթիցէք
եւ
պտղաբեր
լինիջիք,
եւ
պտուղն
ձեր
կացցէ:
Բոլոր
հասարակութեանն
երկրիդ
ի
հոգտեմբերին
եւ
այժմ
գրեցի
կողմանցս
ամենայն
որպէսն,
նոյնպէս
եւ
տպարանինն:
Սոյնպէս
եւ
առ
ոմանս:
Յատկապէս
առ
բարերարսն
մեր,
Ազնիւ
աղայ
Օհանջան
Յակոբ
Գերակեանն
եւ
առ
պ.
Ստ.
Աղաբաբեանն.
որոյ
վասն
ահա
տպեն
սաղմոս
եւ
ժամագիրք,
գինն
ըստ
մասին
գրեալ
է
եղբօրն
տալ.
զի
մարգարիտ
է
առաքել
ծախել.
լաւ
գնով
ծախեց:
Զոր
ինչ
ուխտեալ
ես
բոլոր
Հնդկաց
ժողովրդեանն
մերոյ
եւ
ապա
յՕհանջանին.
Աստուծոյ
ողորմութեամբն,
բոլորից
լրումն
տեսանելոց
ես
դու
եւ
նոքա:
Դեկտեմբերի
ԺԱ-ին,
Իսմայէլ
քաղաքն
ռուսքն
առին`
մեծ
արիւնահեղութեամբ,
մերազնեացն
մերկացուցին
ի
բոլոր
կայից`
ի
սաստիկ
պաշարմանն,
որք
էին
տունք
ԳՃԻԲ.
իսկ
անձինք
ՌԷՃ.
գնացեալ
սփոփեցաք
եւ
ըստ
կարեաց
մերոց
հաց
եւ
հանդերձ
առեալ,
բաժանեցաք
նոցա.
նոյնպէս
ի
վիՃակացն
օգնութիւն
խնդրեալ,
կարեկից
եղեն
ամենեքեան,
հացիւ
եւ
հնոտի
հանդերձիւք.
եւ
զգերիսն
նոցա
բոլորովին
ազատեցաք.
երկար
եւ
սարսափելի
է
գրելն
զամենայն
անցս
Իսմայէլու.
զի
ի
մէջ
հինգ
ժամու
առին
զքաղաքն.
ԼԲՌ.
թուրք
ի
սուր
քաշեցին.
մնացեալն
գերեցին
եւ
զքաղաքն
աւառ
առին.
ըստ
այսմ
իմացիր
զանցս
մեր
ազգի.
որք
ի
մէջ
նոցա
էին.
այնքան
եղեւ
որ
ի
պատիւ
երեսաց
իմոց,
ոչ
ի
սուր
մաշեցան
եւ
ոչ
ի
գերութիւն
անկան.
այլ
Լ.
անձինք
որք
գերի
անկան,
զնոսա
եւս
ազատեցի:
Եւ
Լ.
որբ
տղայ
ի
սոցանէ
առեալ,
առաքեցի
ի
Նախիջեւան.
ի
կողմանէ
աղայ
Յօհանջան
Յակոբ
Գերաքեանին,
լինիլ
հիմն
դպրոցի
նորին,
եւ
եւս
եմ
առնելոց,
որք
լինիցին
Ծ.
անձինք.
յիշատակ
նմա
ի
յերկու
դպրոցին:
Թիֆլիզեցի
Տէր
Պետրոսն
է
վարժապետ
նոցա:
Յետ
այսքան
տառապանացն
եւ
նեղութեանցն,
զորս
կրեցի
ի
Քիլի
եւ
Իսմայէլ
ի
ձմռան
ժամանակին,
ապա
մեծ
իշխանն
կամեցաւ
գալ
առ
թագուհին
ի
Պետրպօլք.
ես
եւս
ընդ
նմա
եկի
ի
յԵաշու
հիւանդ
անձամբ,
վասն
անդառնալի
հարկաւորութեան
տառապեալ
ազգի
մերոյ.
նախ`
շնորհելոյ
զպարտս
նախիջեւանցւոցն,
որ
է
ԻԴՌՃ
թուման:
Երկրորդ`
եւ
եւս
տալ
նոցա
աւելի
գետին,
երրորդ`
տալ
պրվէլէկ
ամենայն
ազգին
հայոց`
հանգոյն
նախիջեւանցւոցն:
Չորրորդ`
այս
նոր
առեալ
ողորմելի
ժողովրդեանն
Քիլու
Իսմայէլու,
եւ
այլոց,
այցելութիւն
առնել
ողորմութեամբ:
Մեծ
իշխանն
յոյս
տայ
կատարել.
եթէ
կատարեցաւ,
երջանիկ
լինելոց
է
ազգ
յերկրի
աստ:
Յայսմ
ամի,
ձեր
տունն
ղրկեալ
եմ
Ծ.
բաՃաղլու
ոսկի,
որ
է
այժմ
ԻՑ
(՞)
թուման,
եւ
եւս
առաքեցից.
հոգս
չառնես
վասն
նոցա.
ամենեքեան
առողջ
են.
եղբօրս
գրեալ
եմ
խնամարկել:
Եսային
շատ
դառնութեան
միջի
է.
եւ
Դաւիթբէգն
ի
Բասրայ
վախՃանեալ
է:
Ուրմելի
եւ
այլ
փողն,
զոր
գրես,
Նանին,
աստ
ստացաւ
ի
յԸնկլիզի
կանթօռէն
շատ
շուտ
եւ
դիւրութեամբ,
եւ
մնացեալն
եւս
ստանալոց
է.
նոյնպէս
եւ
միւսքն
ասեն
թէ`
այս
հեշտ
է
եւ
շուտով
աստի
պիտի
ստանամք:
Քեզ
Աստուած
առողջութիւն
տացէ.
ոչինչ
իր`
քեզ
պակասելոց
չէ,
եթէ
ողջ
մնասցուք:
Այլ
է
թէ`
դու
եւս
փութայ`
ի
Մատրաս
աղայ
Շամիրին
տալ
փողդ,
որ
նա
շուտով
մեզ
հասուսցէ.
որպէս
վասն
իւր
գրեանցն
հասոյց.
վասն
այսմ,
մեր
հարազատ
վէքիլ
պ.
ազնիւ
Փիլիպպոս
Մանիչարեանն`
նմա
գրեալ
է
ինչ
ղրկելն,
որ
տեղս
շահ
լինի.
հետ
քեզ
փող
չտանես,
այլ
ի
վերայ
Ինգլիզու
բարաթ
տաս.
այժմ
բարաթն
մեծ
շահ
ունի
մեզ.
վասն
աւելման
կուրսին:
Չգիտեմ
թէ`
ի
վերայ
Բասրայու,
դու
երբ
իցես
գալոց.
եթէ
ի
վերայ
Ինգլիզու
գայիր,
բարւոք
լինէր
եւ
շուտ.
օգուտն
քոյ`
դու
գիտես.
եւ
Աստուած
քեզ
յաջողեսցէ
որ
կողմն
եւ
կամիցիս:
Միայն
ջանք
արա',
մեզ
փող
հասուցանել.
զօրութիւնս
հատաւ:
Քանի
մի
գիրք
տպեցաւ.
պատարագի
աղօթքն
եւս
զերծան.
այժմ
սաղմոս
եւ
ժամագիրքն
տպեն
Ստեփան
Աղաբաբի:
Յետ
այնորիկ
Շամիրամ
աղայի
Որոգայթ
փառաց
գիրքն.
Հայելի
Աստուածաշունչ
եւ
Թելամաքն
զոր
իտալիացւոց
եւ
ի
Ֆռանգսիզաց
թարգմանել
ետուք
իզմիրցի
պ.
Մարգարին
Զաքարեան:
Աղէքսանդր
պատմագիրքն
եւս
պ.
Յարութիւնն
է
թարգմանեալ.
տպարանն
ի
Նախիջեւան
է
Թադէոս
վարդապետն
անդ
է.
ես
աստի
անդ
գնացից
եւ
ի
կարգ
եդից
զամենայն.
Յօհանջան
աղայի
յիշատակարանն
աստ
ի
վերայ
մառմառ
քարի
գրել
ետու.
առաքեալ
ի
Նախիջեւան
դնել
դպրատան
Ճակատին.
իւրն
եւս
գրեցի:
Ժամէ
ժամ
սպասեմ
ուրախարար
գրոյդ
որ
խաղաղութեամբ
եւ
արդիւնաւորութեամբ
աւարտեալ
իցես
զԿալկաթայ
եւ
զայլ
քաղաքս,
որ
լուեալ
ըստ
միամտութեան
մերոյ`
ուրախասցուք:
Պատկերքս
պատրաստ
է
որպէս
եւ
գրեալ
ես,
դեղով
նկարեալ.
յետ
այսորիկ
առաքեցից
յամենայնն
քաղաքս:
Ժուռիկենց
պ.
Գասպարին
յորդորեա,
զխոստացեալն
ի
կատար
հասուցանել
վասն
բառարանացն.
նոյնպէս
եւ
Խօջամինասենց
Ազնիւ
աղայ
Յովհաննէսին
յորդորեսցես,
յիշատակ
ինչ
ստանալ
ի
տպարանիս
եւ
կամ
ի
դպրոցիս
մերոյ:
Թադդէոս
վարդապետն
ի
վանքն
է
վերակացու
գոլով
տպարանին.
Կարապետ
վարդապետն
եկեալ
էր
ի
յԵաշ,
վասն
տեսութեան
մերոյ`
թողի
անդ
ի
վերայ
իսմայէլացւոցն,
խնամել
զնոսա
մինչեւ
մեր
յետ
դառնալն
աստի.
առ
նա
են
այժմ
հացակերք,
ԽԵ
անձինք:
Առ
մեզ
են.
մեր
նորընծայ
Տէր
Գրիգոր
աբեղայն,
Յովհաննէս
եւ
Խաչատուր
սարկաւագունքն,
Փիլիպպոս
եւ
Աբէլ
դպիրքն
եւ
մեր
Բարսեղն,
որք
ամենեքեան
զքեզ
սիրով
ողջունեն.
ուր
եւ
իցես,
անդ
եղեալ
սրբանուէր
քահանայիցն
եւ
օրհնեալ
ժողովրդեանն
ամենից
օրհնութիւն
տամ.
յանձնելով
զքեզ
ի
շնորհն
Աստուծոյ,
մնամ
վասն
քոյ
միշտ
աղօթարար`
Յովսէփ
Արքեպիսկոպոս
ռուսաց
երկրի
հայոց
ազգին.
1791
ապրիլի
4
Ի
Պետրպօլք.
Աղայ
Յօհանջանին,
Նախիջեւանայ
հասարակութիւնն,
շնորհակալութիւն
էր
գրեալ:
Էմին
աղայն
մեզ
թղթեր
էր
գրեալ,
պատասխան
նորին
եւս
գրեցաք,
ընդ
սոյն
թղթոյս.
1
հասարակ
կոնդակ
գրեցաք
յամենայն
քաղաքս.
3
գիր
ի
Սուրաթ`
Գերաքեանին,
աղայ
Մկրտչին
եւ
Ստեփան
Աղաբաբին
եւ
ի
Մատրաս,
աղայ
Շամիրին:
