Յորմէ
Ճշմարիտ
սիրով
եւ
կարօտիւ,
հոգեւոր
օրհնութեամբ
եւ
պահպանողական
շնորհիւ
Քրիստոսաէջ
սրբոյ
Տեղւոյս՚տացի
ողջոյն
խաղարարար`
ազնուագունի
սիրելւոյդ
մերոյ
եւ
օգտախոհ
որդւոյդ
սրբոյ
Աթոռոյս`
Աստուածասէր
եւ
նովիմք
զօրացեալ`
պերՃապատիւ
եւ
շքեղաշուք
պ.
Շահամիր
Աղայիդ:
Որում
եւ
գիտութիւն
լիցի:
Զի
յամի
Փրկչին
1789
ի
սեպտեմբերի
11.
եւ
ի
1791
ի
մայիսի
13,
թուղթս
եմք
գրեալ
առ
ազնւութիւն
քո
որոց
եւ
զյետինն
յղեալ
եմք
ձեռամբ
ի
Հերակլ
Արքայէն
յայդկոյս
առաքեցեալ
պ.
Կարապետին,
եւ
յուսամք
թէ
յիւրաքանչիւր
ժամանակին
հասեալք
իցեն:
Ապա
ի
թուականի
Փրկչին
1789
ի
նոյեմբերի
1
գրեալ
թուղթդ`
եհաս
առ
մեզ
յայսմ
ամի
մարտ
ամսոջն,
որով
գիտացեալ
նախ
զողջունէ
քումմէ
ուրախ
եղաք:
Իսկ
վաղագոյն
քան
զայն
հասին
առ
մեզ
սիրանիշ
ընծայքն
քո
ամբողջ
ծրարաւն,
ձեռամբ
Թիֆլիզեցի
պ.
Յարութիւնի
ուրումն.
որք
էին
4
թօփ
ներկեալ
կտաւ,
2
թօփ
մատրփակ,
2
թօփ
եզերքն
ղալամքեար,
2
թօփ
կապոյտ
մահրամայք,
2
թօփ
եաւշան
ղալամքեար:
Զորս
սիրով
ընկալեալ
շնորհակալ
եղաք
զբարեպաշտ
սիրելւոյդ.
ամենահարուստ
պարգեւաձիրն
լի'
արասցէ
զամենայն
պէտս
քո,
օրհնեսցէ
եւ
զօրասցուցէ',
փրկեսցէ'
ի
վտանգից,
եւ
պահեսցէ'
ի
խաղաղութեան
եւ
ի
բարեյաջողութեան:
Բայց
զի
անագանեցաւ
թուղթս,
պատՃառն
է,
նախ
խուժանն
զանազան
զբազմաց
հանապազօր
կուտեալ
ի
վերայ
մեր.
եւ
երկրորդ
ակնկալութիւնն
մեր
գալստեան
նուիրակ
Եփրեմ
վարդապետին
առ
այն`
զի
գրես
թէ`
ունիմ
ինչ
բերանով
ասելոյ
նմա.
որ
եկեալ
յայդր
պատմեսցէ:
Եւ
որովհետեւ
զգործն
աւարտեալ
է`
եւ
ժամանակն
առաւելապէս
երկարեալ,
դիտէաք
նմա`
որ
զասացեալսն
քո
իմանայաք
ի
նմանէ
եւ
ըստ
այնմ
առնէաք
զգրութիւն
մեր
առ
սիրելիդ:
Այլ
այժմ
թուղթ
ընկալաք
ի
նմանէ
ի
Մուչլիբանդարու
յանցեալ
տարւոյ
նոյեմբերի
ամսեանն
գրեցեալ,
եւ
ծանեաք
թէ
նա
ո'չ
ժամանէ
առաջադրութեանն
մերոյ:
Վասնորոյ
փոյթ
կալաք
գրել
զայս
թուղթ:
Եւ
նախ
զայս
ասասցուք,
զի
նուիրակն
համառօտիւ
գրեալ
էր
մեզ
զղփոթմանէն
տեղւոդ
մերազնեայցն,
եւ
զքոյդ
վրդովման,
ընդ
որ
ո'չ
սակաւ
տրտմութիւն
եղեւ
մեզ:
Այլ
զի
ի
կրկին
գալն
իւր
առ
ձեզ
ի
խաղաղութիւն
է
համոզեալ,
եւ
խաղաղացեալ
էք
առ
հասարակ,
ընդ
այն
սրտադիւր
եղաք:
Հոգին
սուրբ
Աստուած
որ
ի
խաղաղասէրս
հանգչի,
անհետ
արասցէ
ի
ձէնջ
զխռովութիւնն,
եւ
արմատացուցեալ
զխաղաղութիւնն
ի
ձեզ,
այնու
բարեկեցիկ
պահեսցէ
զձեզ,
զի
եւ
մեք
բարի
համբաւով
ձեր
զուարՃասիրտ
լիցուք:
Եկեսցուք
այսուհետեւ
ի
պատասխանագրութիւն
բանիցդ
գրեցելոց:
Նախապէս
գրեալ
էիր
թէ`
Կոստանդնուպօլիս
կամ
մատնեցեալ
իցէ
կայսերացն,
կամ
թէ
խաղաղութիւն
եղեալ
է
ընդ
մէջ
նոցա
եւ
Սուլտանին:
Յիրաւի`
ընդ
Ալամանսն
վաղագոյն
հաշտութիւն
եղեւ,
եւ
ընդ
Ռուսսն
նոր
խաղաղութեան
ձայնն
հնչէ.
եւ
դաշնադրութիւն
են
սկսեալ
առնել,
կատարումն
տակաւին
ո'չ
է
յայտնի:
Իսկ
վարկանելով
սիրելւոյդ`
թէ
ամենայն
իրքն
ըստ
քոյդ
հաւատալո'յ
իցեն
գլխաւորեալ,
առ
այն
գրեալ
էիր
արկանել
զհիմն
արժանաւոր
շինութեան
առ
բազում
օգտութիւնս.
որպէս
ի
Կայսերուհոյն
Ռուստաց,
նոյնպէս
եւ
ի
կայսերէն
Ալամանաց
ստանալ
զնոմոս`
ընդ
հրամանաւ
ունելոյ
զկառաւարութիւն
կարգաւորաց
ազգի
մերոյ,
եւ
այլն:
Եւ
զՅովսէփ
արքեպիսկոպոսէն
գանգատանաց
ո'չ
ախորժել
լսել
ումեք
եւ
թողուլ
յառաջնորդութեան
Նոր
Նախչուանու,
եւ
առ
ամենեսեան
մերայինսն
գթած
եւ
ներող
լինել:
Առ
որս
ծանի'ր,
զի
յառաջագոյն
մինչ
Ալամանք
նոր
առին
զՍիչով`
ուր
են
ի
մերայնոց
ժողովուրդք,
եւ
ո'չ
թողուին
ի
կարգաւորաց
մերոց
մտանել
անդ,
թուղթ
գրեցաք
առ
կայսրն
Յովսէփ
եւ
առ
դեսպանն
նորին
որ
ի
Պետրպօլք,
եւ
յղեցաք
առ
Յովսէփ
արքեպիսկոպոսն
եւ
առ
Ազնիւ
աղայ
Յովհաննէսն,
հասուցանել
ի
ձեռն
դեսպանին
զթուղթ
կայսերն
առ
նա:
Յորում
էր
խնդիր
մեր,
շնորհել
զհրովարտակ
համամիտ
Ռուսաց
կայսերուհւոյ
շնորհեցելոյն:
Որոց
աղագաւ
դեսպանն
եւ
Յովսէփ
վարդապետն
գրեցին
մեզ
թէ
հասուցեալ
իցեն
առ
կայսրն
եւ
նա
խոստացեալ
է
կատարել
զխնդիր
մեր
զկնի
թեթեւանալոյ
ի
խուժանաց
պատերազմին:
Բայց
վախՃանեցաւ,
եւ
բանն
մնաց
անկատար:
Այլ
մեք
իսպառ
ո'չ
եմք
վերջացեալ
յայնմանէ
փութոյ,
զնոյն
հայցուած
յիշեցուցանել
եղբօր
նորա
նորոգ
թագաւորելոյն
Լէօպօլայ:
Տեսցուք
թէ
զիարդ
յաջողեսցի:
Եւ
առ
հոգեւոր
որդին
մեր
Յովսէփ
Աստուածիմաստ
վարդապետն
զսէր
եւ
զխնամարկութիւն
ունելով
վասն
բարեջանութեանն,
չունիմք
յօժարիլ
ունկնդնելոյ
բողոքման
զնմանէ
թէ
լինիցի,
այլ
օժանդակեմք
նմա
ըստ
պատշաՃողութեանն,
եւ
երթեւեկն
թղթոց
անպակաս
լինի
ի
մէջ
մեր.
առ
այս
մի
ինչ
հոգ
լիցի
սիրելւոյդ:
Երկրորդ`
գրեալ
էիր
զամենայն
թուղթս
ժառանգութեանց
սրբոյ
Աթոռոյս`
վերանորոգել
տալ
ձեռնագրութեամբ
իշխողին
երկրիս,
եւ
այլն.
բարեմտութեամբ
է
փոյթ
քո,
բայց
ի
յայն
յուսաւորութենէ
թէ`
մերձ
ի'ցէ
խանգարել
պետութեանց
օտարասեռիցն:
Եւ
սակայն
նոքա
կա'ն
այժմ
յիշխանութեան
իւրեանց,
որպէս
յերեկն
եւ
յեռանդն,
եւ
ո'չ
գոյ
դեռ
եւս
նշան
դրդուեցման
ինչ:
Այլ
մինչ
նկատեցեմք
զայնպիսի
նշան,
ի
հարկէ
մեք
առաւել
եւս
հոգամք
վասն
նշանակելոցդ,
եւ
անդր
իսկ
քան
զցուցեալսդ:
Երրորդ`
գրեալ
էիր
թէ`
զԿիլիկիոյ
Թէոդորոս
կաթուղիկոսէն
եւ
զԱղուանից
Յովհաննէս
կաթուղիկոսէն
լուաք
թէ
վախՃանեալ
են,
իսկոյն
զառաջնորդս
յղեա',
եւ
այլն:
Յովհաննէս
կաթուղիկոսն
թէպէտ
վախՃանեցաւ,
բայց
իրսն
գոյր
ընդ
նմա
համաժամանակ,
որոյ
վասն
ամենայն
երկրայինքն
բազմակնքով
աղերսեցին,
եւ
բուռն
իշխօղն
եւս
խնդրեաց`
շնորհել
նմա
վարել
զկաթուղիկոսութիւն
տանն
Աղուանից,
վասնորոյ
եւ
մեք
ետուք:
Իսկ
Թէոդորոսն
Կիլիկիոյ
կենդանի
է:
Եւ
Աղթամարուն
առաջինն
մեռաւ.
եւ
այլ
ոմն
օծաւ,
եւ
նա
հրաժարեալ,
զայլ
ոմն
եդին,
նա
եւս
մեռեալ,
զմիւս
ոմն
կացուցին.
թէպէտ
եւ
ջանացաք
խափանել,
սակայն
բազմիցս
գրեցին
եւ
աղերսեցին
յամառեալ
ի
սովորութեան
իւրեանց:
Զի
ո'չ
ինչ
փոյթ
է
նորա
ընտրել
զօգտաւորն,
այլ
զհետ
սովորութեան
ընթանան:
Առ
այս
յոլով
ցաւակրութիւն
գոյ
առ
մեզ,
եւ
շատ
գրելիք,
բայց
զինչ
օգուտ,
վասնորոյ
լռելն
է
բարւոք:
Չորրորդ`
վասն
առ
Սուլխան
դիւանն
գրեալ
թղթոյդ
խնդրեալ
էիր
յուղարկել
ի
Թիֆլիզ,
եւ
զպատասխանին
յուղարկել,
Սուլխան
դիւանն
ի
վաղուց
առաքեցեալ
գոլով
յերկիրն
Ռուսաց,
զթուղթն
քո
յուղարկեցաք
ի
Թիֆլիզ
առ
եղբայրն
նորա
Մանուչար
Դիւանն,
հասուցանել
առ
եղբայրն,
եւ
նա
թուղթ
գրեալ
առ
մեզ
զպատասխանին
թղթոյ
քո
եդեալ
էր
ի
մէջ
նորա,
եւ
խնդրեալ
էր
ի
մէնջ,
հասուցանել
առ
պ.
Կարապետն
եւ
մեք
վաղուրեմն
յղեցաք
ի
Վան
առ
Ջուղայեցի
տէր
Յովհաննէսեան
տիրացու
Ստեփաննոսն
ի
վերայ
Բաղդադու,
յղել
առ
նոյն
պ.
Կարապետն
որ
հասուսցէ
առ
քեզ,
յուսամ
ըստ
ժամանակին
ժամանեալ
իցէ
ազնուոյդ:
Պատմեմ
ապա
զանցից
եւ
զորպիսութեանց
երկրիս
եւ
կոմանցս:
Յանցելում
ամի
ներքինի
Աղայ
Մահմադ
խանն
տիրեալ
բոլոր
Արաղստանայ
բազմամբոխ
զօրօք
եկեալ
ի
Դավրէժ
հնազանդեցոյց
զամենայն
իշխօղսն
երկրացս,
բայց
ի
յԱրցախու
Իբրահիմէն:
Եւ
մինչ
դարձ
արար
նա
ի
Դավրիժու,
Իբրահիմն
համարձակեալ`
զԿովկասային
վիրագ
Ուման
խանն
էած
առ
ինքն,
եւ
ամենայն
զօրօք
իւրեանց
աւելի
քան
զի
հազարաւ
յեղակարծ
յարձակեցան
ի
վերայ
Նախչուանու,
զքաղաքն
աւերեցին,
եւ
զբերդն
պաշարեցին.
եւ
մինչ
ի
նեղ
էին
արկեալ
առնուլ,
Երեւանայ
եւ
Խօյայ
իշխօղքն
միաբան
ամենայն
զօրօք
իւրեանց
գնացեալ
պատերազմեցան`
հարին
զբազումս
ի
զօրաց
թշնամեացն,
եւ
զայլսն
վանեցին
անտի.
որք
փախստեամբ
դարձան
ի
Շուշի.
Իբրահիմն
զլազկիսն
պահեաց
առ
իւր
ի
ձմռան.
զի
կարիցէ
զչարիս
ինչ
հասուցանել
կողմանցս.
այլ
խափանեցաւ
խորհուրդ
նոցա.
եւ
վիրագն
ամենայն
մնացորդօքն
դարձաւ
ի
Կովկաս
եւ
ապահովութիւն
եղեւ
կողմանցս
եւ
սրբոյ
Աթոռոյս:
Այժմ
զյիշեալ
Աղայ
Մահմադ
խանէն
համբաւեն
թէ`
եւ
զՇիրազ
առեալ
է,
եւ
կրկին
գալոց
է
յայս
կողմս,
եւ
ի
յԱրդաւիլ
զսուր
կապեալ
թագաւորելոց
է:
Աստուած
խաղաղութիւն
շնորհեսցէ',
եւ
զբազմավշտակիր
ազգ
մեր
ազատեսցէ'
ի
վտանգից:
Ո'ղջ
լեր
ի
Տէր:
Գրեցաւ
յամի
փրկչին
1792
յօգոստոսի
ԺԶ
ի
բարձրագահ
Աթոռս
սուրբ
Էջմիածին:
Փուսուլայ:
Գիտասջի'ր
եւ
զայս
ազնիւ
սիրելիդ
իմ,
զի
զոր
գրեալ
էիր
թէ
զմի
նորատիպ
գիրք
իցես
յղեալ
առ
մեզ
անուանեալ
Որոգայթ
փառաց,
թուեցաւ
մեզ
թէ`
նշաւակ
կոչեցեալ
գրքուկն
իցէ,
զոր
քանի
ամօք
յառաջ
ընկալեալ
եմք
եւ
ազնուոյդ
եւս
միամտութիւն
գրեալ,
բայց
թէ
այլ
ուրիշ
գիրք
իցէ
Որոգայթ
փառացն,
տակաւին
առ
մեզ
չէ
հասեալ:
Եւ
զի
ի
կարծիս
էաք
ի
կողմանէ
սորին,
վասն
այն
ի
թղթոջն
ո'չ
յիշատակեցաք:
Այսպէս
գիտացեալ`
ողջ
լեր
Տէրամբ:
