Դաւթար (1778-1800)

Ողորմութեամբն Աստուծոյ Յովսէփ արքեպիսկոպոս, Ռուսաց երկրի ամենայն հայոց ազգին Առաջնորդ, ծայրագոյն նուիրակ ս. Էջմիածնի, եւ հիմնադիր Նոր Նախիջեւան եւ Գրիգորուպօլ քաղաքացն հայոց: Յորմէ սիրով սուրբ Հոգւոյն` քրիստոսական ողջունի եւ Աստուածային բազմապատիկ օրհնութեանն ծանուցումն լիցի օրհնեալ ժողովրդականացդ դասուց, որք կայք բնակեալ ի Տիրապահ քաղաքդ` ի Մոսկով, սրբանուէր քահանայից, գերապատիւ ազնուականաց, քրիստոսազօր եւ մեծահաւատ իշխանաց եւ առհասարակ մեծաց եւ փոքերց արանց եւ կանանց խնդալ ի Տէր յարազուարթ բերկրանօք, Ամէն: Զկնի զօրացուցիչ առաքելական օրհնութեանս եւ հայրականի յորդառատ սիրոյս, կամիմ ըղձանօք եւ կարօտակէզ տենչիւ ծանուցանել զընդարձակութիւն սրտին իմոյ` դէպ առ սիրելի եւ հարազատ որդիսդ իմ: Եւ որքան առիս տեսանեմ զսոյն ընդարձակութիւն Հայրականի սիրոյս, այնքանիցս յիշեմ եւ զձեզ պարկեշտ սէրն` որ առ Հայրս ձեր, որք կայք գրեալ եւ ներտպեալ անջնջելի մոռացմամբ` ի միտս` ի սիրտս եւ ի հոգիս իմ. յիշեմ նաեւ` զգովելի հնազանդութիւն ձեր, զորդիական երկիւղն, ի բարին յառաջադրեցմանս` զյօժարակամ լուրն, առ աստուածակամ ակնարկութիւնն իմ` կամովին պատրաստական ծառայութիւն, զհոգեսիրութիւնն, եւ վասն բարեաց գործոց` նախանձաւոր միմեանց լինելն, եւ ի վերայ այսր ամենայնի` զպատրաստի ունելն զունկն ձեր` ի լուր բանի բերանոյ, հոգեւոր հօրս ձերոյ. ուստի տեսանելով իմ զայսոսիկ` անխոնջ ջանացողութեամբ եւ անդադար Ճանապարհորդական վշտակրութեամբ ոչ տամ հանգիստ երբէք գոնեայ ժամ մի ցաւակիր անձինս, այլ զառողջութիւն եւ զխաղաղ կեցութիւն իմ կորուսեալ զմարմնական գոյս իմ եւ զարդիւնս վատնեալ, եւ զկեանքս ընդ նոսա մաշեալ` տիւ եւ գիշեր աշխատեալ չարչարիմ, զի ի ձեզ համբարեցից` որ միայն զերկնային հրեշտակական պարկեշտ վարուց լրումն, այլեւ` ամենայն մասանց բարելաւութիւն առաքինական կենաց կատարումն: Հոգամ, ոչ զձեզ հոգիսդ միայն` (մատուցանելով զաղօթս եւ զջերմեռանդութիւնս ձեր` անկարօտին Աստուծոյ, եւ իջուցանելով զառատ ողորմութիւն եւ զանզղջանալի շնորհն Աստուծոյ ի վերայ քաղցր եւ ախորժ որդոցդ իմոց հպատակաց). այլեւ` զսրբութեամբ սնեալ, եւ զպարկեշտութեամբ կրթեալ զմարմինս ձեր, զի լիցի արժանի տաՃար` Աստուծոյն յաւիտենականի: Ուստի եւ զմարմնական զԱստուածապարգեւ զգոյսդ ձեր եւս` ի բարին կիրառեցման կերպի ուսմունս` պարապեցուցանելն եւ բարեկարգելն ոչ դանդաղիմ. զի առաջի Աստուծոյ գտայց հայր հաւատարիմ հնազանդ որդւոցդ իմոց, գանձելով զամենայն բարիս եւ պատՃառաւ... բարութիւն` ձեր սիրելեացդ, ըստորում ըստ հրաշալւոյն Պողոսի հարկ ի վերայ կայ հարց` գանձել զբարիս` որդւոց: Ջանք մեծ է հօրս ձերոյ, եւ ոչ պակաս ցաւք սրտի իմոյ, մինչեւ զհոգեծին որդիսդ իմ, կամ մեծամեծացն այնոցիկ սրբոց կատարելութեանցն հաւասարս կացուցից առաջի Աստուծոյ, եւ կամ հաղորս փառաց նոցին արարից: Զի եթէ հաղորդքն չարաչարանացն Քրիստոսի, եւ փառացն լինին հաղորդք. ուրեմն` եւ մասնակցօղքն նախանձաւորութեան սիրով եւ ուրախ սրտիւ, պայծառութիւն շինութեան, եւ վերանորոգութեան տաՃարացն Աստուծոյ եւ սրբոց նորին, եւ փառաց լինին հաղորդք: Վասնորոյ եւ սքանչելի Պողոս` յորդորէ զսիրելի որդիսն իւր` յասելն` ի պէտս սրբոց հաղորդեցարուք զի գիտէ, թէ` միջնորդութեամբ ժամանակաւորի այնր հաղորդութեան, անժամանակ յաւիտենիւ պսակաւորեցման սրբոցն Աստուծոյ` լինին եւ ինքեանք հաղորդք: Ուստի եւ ես հոգեւոր հայրս եւ ծնողս ձեր, (որ համարձակիմ առաջի Աստուծոյ վասն սիրելի որդւոցդ իմոց վկայել թէ` թէպէտ եւ բիւր դաստիարակս ունիցիք ի Քրիստոս, այլ ոչ եթէ բազում հայրս, զի ի Քրիստոս Յիսուս աւետարանաւն` ես ծնայ զձեզ) հոգւով չափ ըղձացեալ` երկնէի միշտ ի միտս իմ խորհելով զշինութիւն, զպայծառութիւն եւ զվերանորոգութիւն սրբոց վանօրէից. վասնորոյ` ի Նախիջեւան յետ ամենայն բարեկարգութեանց կառուցի իմով արդեամբ զչքնաղաշէն վանս յանուն սուրբ Խաչին եւ զարդարեցի զնա զգեստուք եւ արծաթեղէն անօթիւք եւ յաղագս այնմ ոչ զոք յորդորեցի օգնական ինձ լինել եւ ձեռն կարկառել, չկամելով տալ զձանձրութիւն հարազատ որդւոցդ իմոց. զկնի սոյնպէս ամենայն կերպ պայծառացուցանելոյն` լցուցի անդ զդասս պաշտօնէից ի հաստատութիւն նմին, որք կան այժմ եւ աղօթեն յաղագս ձեր: Այլ այն` որ յաջողէ ի մեզ զկամիլն եւ զառնելն` տնօրինեաց ի միտս Հօրս ձերոյ այց ելանել եւ ի խնդիր պարտուց ազատեցման եւ վերանորոգութիւն Սանահնու սուրբ Աստուածածնայ գերահրաշ Վանիցն մեր: Վասնորոյ գրով իմով կոչեալ զտէր Առաքել սրբասուն քահանայն ի Թիֆլիզու որ ի Սանահին ծնեալ` սնեալ եւ վարժեալ էր ետու նմա զկարգ եւ զաստիՃան ծայրագոյն իշխանութեան եւ կարգեցի Առաջնորդ նոյն Սանահնու սուրբ Աստուածածնի վանիցն, որ ի սրբոյն Գրիգորէ Լուսաւորչին մերմէ է հիմնեցեալ. ի յԱշոտայ արքայէն Բագրատունւոյ եւ ի մեծ թագուհւոյ նորին Անոյշն կոչեցելոյ` հաստատեալ, եւ յետ ժամանակաց ի մեծագործ նախնեաց իմոց` ի Զաքարիայ ամիր սպասալարէն Հայոց եւ Վրաց, եւ ի յորդւոց նորին գերասքանչ արհեստիւ գեղազարդեալ: Որոց եւ պատուական դամբարանքն անդ տեսանին մինչեւ ցայսօր: Արդ` ընդ ժամանակս ժամանակս` անհաւատարիմ ոմանք` ոչ այնքան ի պայծառութիւն եւ ի շէնութիւն սրբոյ վանիցն աշխատեցան, որքան յանհոգութիւն թմրեալ մնալով` զսուրբ ուխտին պայծառութեան խրթնացուցին. եւ ոմանք առաւել եւս յաՃախեալ ի չարութեան` զսուրբ անօթսն զսպասսն` զգեստսն` զկահս եւ զկարասիս սրբոյ ուխտին, զպահպանեալսն ի յեօթն հարիւր ամաց ի վեր համարձակեցան ծածուկ ի գրաւ դնել, եւ այնպէս զչքնաղ զարդուք զարդարեալ զսուրբ վանքն` մերկ եւ կողոպուտ յամենից վայելչութեանց կացուցին: Ոյր սակս ցաւէի միշտ եւ հոգայի խնամ տանել այսր դիպուածոյ, մինչեւ յաջողեցաւ ժամանակն յաստուծոյ, որ տէր եւ առաջնորդ այնր սուրբ ուխտի, կարգեցի զՏէր Առաքել Աստուածիմաստ վարդապետն եւ յանձնեցի զսուրբ վանքն հանդերձ իւր բովանդակ թեմիւ եւ վիՃակաւն նմա, որ կայ այժմ ի Հաշտարխան քաղաքս եւ ժողովէ զհոգեւոր պտուղս եւ զօգնութիւնս ի յօրհնեալ ժողովրդոց: Որոյ աղագաւ եւս` ոչինչ գրեմ ձեզ եւ պահանջեմ, այլ թողում ի կամս եւ ի յօժարութիւնս հոգեւոր որդւոցդ իմոց մտածել զաղքատութիւն Սանահնու սուրբ վանիցն եւ ըստ այնմ կամաւ մասնակցել: Զկնի ամենայնի կամեցայ եւ զհրաշ. չքնաղաշէն ս. Խաչ վանքն Ղրիմու վերանորոգել, եւ յառաջին պայծառազարդութիւնն հասուցանել եւ արդարեւ` դրախտ Աստուծոյ, եւ ամենայն բարեօք զարդարեալ, ձեւն հրաշակերտ, դրութիւնն բարեյարմար, տեսողաց ախորժ եւ բաղձալի, տեղն վայելուչ, օդն պարզ անխառն, ջուրն կենդանարար, բիւրատեսակ տնկօք եւ բազմակերպ ծառօք եւ ծաղկամբք գեղազարդեալ. ցաւ էր ինձ հօրս ձերոյ եւ անպատմելի կսկիծ թողուլն զնա այնպէս քայքայեալ եւ անմարդաբնակ. ուստի` ապաւինեալ իմ յաստուած եւ ի ձերդ բարեպաշտութիւն ձեռն ի գործ արկի շինել, եւ զամենայն պակասութիւնսն հոգալ, որեւ նորոգել ետու զխախտեալ տեղիսն, շինեցուցի անդ զառաջնորդարանս, զխուցս եւ զտունս յաղագս միաբանից եւ ուխտաւորաց, կացուցի անդ վանահարս, զարդարեցի միաբանիւք, վասն նորա զբաւական գետինս առի մայրիւք բարեհամ ջուրբք եւ պտղատու ծառովք: Եւ որչափ կարելի էր ի Նախիջեւանու եւ յայլ տեղեաց զշուրջառս զեկեղեցւոյ անօթս, զարծաթեղէնս եւ զայլ այսպիսի զգեստ ժողովեալ առաքեցի վասն նորա. ի Հաշտարխանու եւս մասնաւորապէս ժողովեալ եմ թէ հին եւ թէ նոր. բայց այսու ոչ զարդարի նա զի ամենայն կերպիւ կայ ի մէջ աղքատութեան ՍՃ թուման եմ խարջեալ ի վերայ վանիցն դեռ ոչինչ երեւի ի միջի որչափ է զօրութիւն իմ, զի կարացից միայնակ զվանս շինել եւ ինքն զարդարել, եթէ հարազատ որդիքդ իմ չլինիցիք իմոյ տկարութեան օգնական եւ ինձ գործակից, ուստի այսու օրհնութեան թղթով յորդորեմ եւ աղաչեմ զամենեսեանդ զմեծսդ եւ զփոքունսդ զարսըդ եւ զկանայսդ օգնական տկարութեանս եւ աղքատութեանս լինել եւ զարդիւնաւոր զառատ ողորմութիւնս տալ. եւ լինիլ պատՃառ շինութեան եւ պայծառութեան անզարդ եւ խրթնացեալ սուրբ Խաչ վանիցն Ղրիմու. ուրեմն զոր ինչ բղխեն ի քաղցր սրտից ձերոց զայն պարտիք յօժարութեամբ եւ ուրախ սրտիւ տալ, զշուրջառս, զուրարս, զշապիկս, ըզփորուրարս, զթեւանոցս, զսաղաւարտս, զվակասս, զսեղանի ծածկոցս, զվարագոյրս, զպատկերս, զբուրվառս, զքշոցս, եւ զայլ զեկեղեցական անօթս, թէ արծաթեղէնս եւ թէ Ճոթեղէնս, որք իւրաքանչիւրքն հարկաւորք են եւ պիտանի խղՃալի եւ աղքատ սուրբ տանն այնմիկ, ուստի` յաղագս այսմ կացուցանեմ այդր սուրբ Խաչ վանքին Ղրիմու վէքիլ եւ վերակացու զՔալանթար ազնիւ պարոն Պետրոսն որ նա ժողովեսցէ զհոգւոր պտուղս ձեր եւ զողորմութիւնս մեզ հասուսցէ: Արդ ի վախՃանի բանիս զայս ասեմ հարազատ որդւոցդ իմոց. զի որպէս մինչեւ ցայժմ յամենայնի առաւելեալ էք հաւատով բանիւ գործով եւ ամենայն փութով, եւ որպէս սէրն իմ հայրական առաւել իցէ առ ձեզ, քան զամենայն ոք. նոյնպէս եւ կամիմ եւ ըղձամ զի եւ յայսմ շնորհի հաղորդակցութիւնն առաւել քան զամենայն ոք` լինիցիք, մանաւանդ թէ` վանքն այն յատկապէս ձեր է, ոչ իմ. զի եթէ առ այլս գթած էք եւ ողորմած ամենայն տեսակ բարեացպաշտութեամբ, որչափ եւս առաւել առ հոգեւոր հայրս ձեր: Քանզի ըստ սրբազան առաքելոյն Պողոսի որ սերմանէ առատութեամբ` առատութեամբ եւ հնձեսցէ: Այլ այն որ առատն է ողորմութեամբ եւ պարգեւօք` տացէ զիւրն առատ ողորմութիւն եւ գթութիւն ձեզ սիրելի որդւոցդ իմոց:

Շնորհք Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի լիցի յամենայն բանս եւ գործս ձեր օգնական եւ զօրավիգն ամէն:

1795, յունվարի 4:

Ի Հաշտարխան.