Սրբազնագունեղ
եւ
գերապայծառ
Արքեպիսկոպոսի
Ռուսաց
երկրի
հայոցն`
Իմ
ողորմածագունեղ
Տեառն
սրբոյ
աջոյն`
ջերմեռանդական
խոնարհութեան
համբոյր:
Եւ
զկնի,
ի
նորին
Սրբազնութենէն
կացուցեալ`
հաւատարիմ
գործակալն
բարեծնունդ
ազնիւ
պարոն
Փիլիպպոս
Աստուածատուր
Մանուչարեան:
Իմ
ախորժ
սիրելի
բարեկամի
ողջոյն
Յիսուսեան:
Ի
վերն
յիշատակեալ
Սրբազան
Տեառնդ
իմում
գրեալ
ունիմ
զորպէսն
մեր,
յանցեալ
ամի
Յունուար
11.
եւ
Ովդան
10.
թէ`
որքան
տառապանս
կրեցի
ի
Մոսէս
Խաչիկ
առաքեալէն`
մինչ
ցձեռս
բերել
զՍուրաթու
պարոնայց
օգնութեան
դրամն.
ԻԷՌ.
(27000)
յի
արկաթին:
Յետ
ստանալոյն
իմ
զնոյն
դրամն
հանդերձ
իւր
անցեալ
ժամանակաց
մուդաթովն,
սակս
մեծի
խռովութեան
ամենայն
յերօպացւոցն,
որ
ի
կողմանէ
Ֆրանզիսաց,
երթեւեկութիւն
եւ
նաւագնացութիւն
ծովային,
ընդ
նմին
եւ
վաՃառականութիւն`
յոյժ
նուազեալ
էր.
(որպէս
եւ
այժմ
եւս
իսպառ
խափանեալ
գոգցես):
Վասնորոյ`
աստէն
առ
յերօպ
բարաթ
առնուլն
եւ
դրամ
տալն
վնաս
բերէր
շատ:
Ուստի
եւ
վասն
այս`
անպատշաՃ
համարեցի
բարաթով
տալն:
Այլ
օգուտ
տեսի
Ըստամպօլու
խարՃ
խրիթ
պատրաստել,
եւ
զայն
ապահով
արարեալ
ի
վնասուց
ծովային
եւ
այլոց,
բարձեալ
յերկուս
նաւս,
բերել
ի
Կոստանդինուպօլիս
եւ
վաՃառել,
եւ
փոխանակ
բարաթով
վնաս
կրելոյն,
ֆի
հարիւրին`
քսան
եւ
հինգ
վերադիր
շահովն
մատուցանել
սրբազան
Տեառն
իմում:
Որ
եւ
յաջողմամբն
Աստուծոյ
այսպիսի
հիման
վրայ,
ամենայն
ի
ձեռս
իմ
եկեալ
դրամովքն,
այսինքն
թէ
Նոր
Նախիջեւանու
անուամբն
էր,
եւ
թէ
այլոց
սանադով
յինք
առեալս,
եւ
թէ
իմ
առանձինն,
սկսեցի
Ճերմակեղէն
եւ
ապրշմեղէն
խրիդս
պատրաստել:
Եւ
յաւուր
յորում
ձեռնամուխ
եղէ
յայս
գործ,
գրով
հաստատեցի
ի
վերայ
իմ
զի
ամենայն
դրամոցն
Նոր
Նախիջեւանու,
ֆի
հարիւրին
քսան
եւ
հինգ
շահ
տալ
ի
հասանիլն
իմ
յՍտամպօլ
ըստ
օրինի
աւագապարտուց:
Եւ
մինչ
զայս
սկսեալ
պատրաստէի,
եւ
մերձեցեալ
էր
ժամանակն
նաւելոյ,
Մօսէս
Խաչիկն`
թուղթ
իմն
ցուցանէր
ինձ
իբր
գրեալ
ի
յիշեալ
պարոն
Փիլիպպոս
Աստուածատուրէն.
որպէս
թէ
յիշեալ
Սուրաթու
դրամն
ըստաց
է
ի
Պետերբուրգ,
ի
Դէվիթ
Ըսկաթ,
եւ
կումպանոցն:
Որով`
զինուորեցաւ
Մօսէս
Խաչիկն
եւ
ջանաց`
աստ
տուեալ
դրամն
որ
ինձ
եւ
իւր
վաղխն,
կրկին
յետս
յինք
առնուլ:
Վասն
զի
ասէր
թէ
յերօպ
ձեր
օրդնին
ահա
ըստացեալ
է
յիշեալ
դրամն:
Ես
զայս
տեսանելով,
կարի
ի
մեծ
տարակուսանս
մտի,
քանզի
աւելի
քան
ԹՌ
000
(9000)
վաշխ
եմ
գտեալ
աստ
սակս
Սուրաթու
դրամոցն,
եւ
դուք
յայդր
ոչինչ
բնաւ:
Որ
եթէ
յանձս
առուի
աստ
կրկին
յետ
յիւրն
տալն
զյիշեալ
դրամն,
պարտականի
եւ
վաշխն
եւս
յետս
տալ,
ուստի
եւ
առ
այս
վարանէի:
Եւ
նա
յիշեալ
ռսդոմն
զօրացեալ
խեղդէր
զիս
եւ
պահանջէր,
եւ
տեղիս
ամենայն
պարոնայքն
եւս
ակն
առեալ
սմա
օգնական
լինէին
բանիցն
սորա,
եւ
իբր
իրաւունս
տեսեալ`
ասէին
պարտիս
յետս
տալ
աստ
գտեալ
զամենայն
դրամն:
Ես
յուսացեալ
յԱստուած`
արիաբար
ներհակեցայ.
եւ
հրաւիրեցի
զնա
յօրէնս
դատաստանի.
եւ
այնու
ազատել
զիս`
ոչ
եւս
դարձուցի
աստ
առու
զյիշեալ
դրամն:
Ուստի
եւ
պարտաւորեցին
զիս
գրել
առ
ձեզ`
յիշեալ
ձեր
ըստացեալ
դրամն
կրկին
յետ
վՃարել
նոցա`
յորոց
եւ
ըստացեալ
էք,
իւր
անցեալ
ժամանակաց
ֆի
հարիւրին
հինգ
մուդաթի
խսէպովն.
որ
եւ
գրեցի
եւ
ետու
յիւրն,
եւ
մատոյց
ձեզ:
Եւ
ո'չ
այսու
շատացեալ
յետ
այնր
պահանջեաց
յինէն`
եւ
զերաշխաւորս
որ
եթէ
յայդր
յետս
չիցէք
դարձուցեալ,
իմ
երաշխաւորն
եղիցի
հատուցօղն
յիշեալ
դրամոցն
եւ
իւր
մուդաթին:
Ուստի`
եւ
զամենայն
ի
ձեռս
իմ
եղեալ
կայքն,
այսինքն,
պատրաստեալ
խրիդն,
որ
եթէ
Նոր
Նախիջեւանու
անուամբ
արդեամբն
էր,
թէ
իմ
անձնական
արդեամբն,
եւ
թէ
յայլոց`
վաշխիւք
առեալ
դրամովքն,
զամենայն
յանձնեցի
աստ
պարոն
Սարգիս
Տէր
Յօհաննէսին.
զի
սա
այսու
միամտեալ
երաշխաւոր
կացցէ
եւ
ազատիցեմ
զիս
ի
վնասուցն:
Որեւ
աս
յիշեալ
բարեպաշտ
պարոնն
երաշխաւոր
կալով
ինձ,
զամենայն
կայսն
իմ
էառ
ի
յինքն
եւ
ընդ
այս
դաշնաւորեցաք
գրով
առ
միմեանս,
այսպէս:
Այսինքն,
իմ
ամենայն
խրիդն
սա
յերկուս
բաժանեալ,
յերկուս
նաւս
բարձեալ
առաքեսցէ
յերօպ
առ
իւր
օրդնին,
նա`
տիրեսցէ
եւ
պահեսցէ
առ
իւր
մինչեւ
յիշեալ
դրամոց
եւ
իւր
վաշխից,
ընդ
նմին
եւ
ի
վերայ
յիշեալ
խռդին
եկեալ
խարջն
հատուցանելն:
Որ
եւ
յետ
յիշեալ
խրիդն
ի
ձեռն
սորա
օրդնուն
մտանելոյն,
մինչի
վեց
ամիս
եւս
ժամանակ
ունիցիմք.
կամ
ըստ
շնորհաբաշխութեան,
ութն
ամիս
ժամանակ
ունիցիմք,
յիւր
ժամանակոջն
յիշեալ
դրամն
եւ
այլն
հատուսցու
քեզ
խրիդն
տիրեսցուք:
Եթէ
մինչ
ցպայմանեալ
ժամանակն
չկարողասցուք
հատուցանել,
յայնժամ
յիշեալ
խրիդն
վաՃառեսցէ
սորա
օրդնին
եւ
իւր
պահանջմունքն
տիրեսցէ:
Արդ`
ի
վերա
այսր
պայմանի,
զամենայն
խրիդն
իմ
երկուս
բաժանեցի.
20:
հակն,
օրումս
բարձի
Կրօն
պրինսէս
Մարիայ
նաւումն,
ընդ
կառավարութեամբ
Գրօբէր
նաւապետին,
որ
ելանելոց
է
անխափան
ամսոյս
25:
Այս
նաւս
է
նշանաւ
եւ
պաշապօրտիւ
Տինամարքի
տէրութեան.
եւ
մինչ
Տինամարքն
ոչ
խառնի
ի
պատերազմունս.
վասն
որոյ
յարմար
տեսաք
սոցին
նշանաւ
նաւուք
առաքել
զբեռինս
իմ:
Յիշեալ
հակներն
նշանաւորեալ
եմ
այս
մարքովն,
I
S
B
որ
եւ
զամենայն
ծովային
եւ
պատերազմական
վնասն
բարձեալ
եւ
ապահով
արարեալ
առաքեցաւ
յիշեալ
հակներն
ի
Կօպնհակ
առ
յիշեալ
պարոն
Սարգսի
օրդնի
պարոն
Դան
դզֆիլտ,
պարոն
Մայերս
եւ
Կումպանուն
իւրեանց,
զի
նոքա
տիրեսցեն
ի
կողմանէ
յիշեալ
պարոն
Սարգիս
տէր
Յօհաննէսին,
եւ
ի
կողմանէ
Դէվիթ
Ըսկան
եւ
կումպանուն:
Ի
վնասուց
հրոյ
ապահով
արարեալ
լաւ
գօդամում
պահեսցեն
մինչի
գնալն
իմ
եւ
յիշեալ
դրամն
հատուցանելն:
Ուրեմն,
այժմ
յայտնելով
ձեզ
զորպէսն,
աղաչեմ
զի
ըստ
ամենայնի
զգուշ
կազջիք
իմ
գնալոյն
անդ`
եւ
կամ
ութն
ամիս
ժամանակն
լրանալոյն,
որ
եթէ
յիւր
ժամանակին
չկարողացայց
ներկայանալ,
փութասջիք
զյիշեալ
դրամն
եւ
զայլ
պահանջմունս
որ
ինչ
եւ
յայտնեսցի
ձեզ`
հատուցանել,
եւ
զյիշեալ
խրիդն,
համեմատ
թասվլին
զոր
առաքելոց
եմ
տիրել,
եւ
առաքել
ի
մեծն
Պօլիս
եւ
համեմատութեամբ
Բարլամին
զոր
առաքելոց
եմ,
վաՃառել:
Եւ
վասն
իմ
տկարութեանս
չկարողացայ
այս
նաւումս
գալն,
քանզի
ի
դեկտեմբեր
ամսոյն
սկսեալ
մինչեւ
ցայսօր,
յանկողինս
մաշէի
ընդ
ձեռամբ
երկուց
Ճարտար
բժշկաց
Երօպացւոց:
Այսօր
միայն
հազիւ
կարողացեալ
հարկիւ
ելի
արտաքս
սակս
զբեռինս
բառնալոյ
ի
նաւն:
Ողորմութեամբն
Աստուծոյ`
եթէ
առողջութիւն
գտից`
միւս
նաւովն,
մինչ
ցվերջ
զամս,
որ
է
ապրիլ
ամիսն,
ելանելոց
եմ
աստէն
գնալ
առ
Կօպնհակ,
բերել
ընդ
իս
եւ
զմնացեալն:
Հակների
որպիսութիւն
եւ
խրդի
բարլամէն,
եւ
կամ
ի
վերայ
խրդին
պատահեալ
խարՃի
խսեպն
պատրաստեալ
առաքելոց
եմ
ձեզ
այլ
նաւուք,
զի
եթէ
ինձ
պատահեսցի
վտանգ
ինչ
մահու,
եւ
կամ
յամենալ
ուրեք
ի
Ճանապարհի
հիւանդութեամբ
եւ
կամ
ի
ձախ
ինչ
պատահմանց,
յայնժամ
մերձ
ի
լրանալ
վեց
ամսոցն,
եւ
կամ
ութն
ամսոցն,
նախ
քան
զանցանել
դաշնաւորեալ
ժամանակին,
տիրեսջիք
զամենայն
խրիդն
իմ
եւ
առաքեսջիք
ի
մեծն
Պօլիս.
եւ
աստէն`
իմ
առ
ձեզ
առաքեալ
զբարլամէն,
խարջերի
խսէպն
Ճոթանքոց
զանազանութիւն
եւ
յատկութիւն
ձեզ
առաջնորդ
ունելով`
կարողասջիք
օրինաւոր
գնով
վաՃառել
զի
վնաս
ինչ
չգոյասցի
խրդին,
եւ
ի
ներքոյ
ծանրութեան
պարտուց
մատնեցայց
ես`
եւ
կամ
ընտանիքն
իմ,
փոխանակ
շահուցն:
Քանզի
առանց
բարլամայ
եւ
կամ
խարջից
խըսէպին
եւ
կամ
իրաց
զանազանութիւն
եւ
յատկութիւն
գիտելն,
եթէ
վաՃառեսցի
ինչ
վնաս
ունելոց
է
խրիդն:
Ահա
յայտնեցի
ձեզ
ի
Մօսէս
Խաչիկէն
կրեալ
նեղութիւն
իմ.
ուրեմն
այժմ
մնայ
ինձ
յիշեալ
խրդի
վաՃառելն
եւ
մէպլաղն
շահիւք
ի
ձեռս
բերելն
եւ
պարզերեսութեամբ
ներկայանալն
առաջի
Սրբազան
Տեռան
իմ:
Վասնորոյ
աղաչեմ,
երկայնամիտ
եւ
զգուշ
լինիլ
սահմանեալ
ժամանակի
լրմանն
եւ
իմ
ներկայանալոյն.
այսինքն
մի
զպայմանեալ
ժամանակն
թողուլ
անցանել
եւ
անվՃար
մնալ
պարտուցն,
եւ
մի
նախ
քան
զլրանալ
ժամանակին
վաղվաղկոտութեամբ
վնաս
ինչ
կրել.
այլ
սպասել
իմ
գնալոյն,
եւ
կամ
ժամանակի
լրմանն
ըստ
պայմանին.
եւ
յայնժամ
ըստ
ժամանակին
հոգալ
եւ
դրամն
տալ
ըստ
չափու
պահանջմանց
հաշւոյն.
զոր
ցուցանելոց
եմ
ես
միւս
նաւովն.
եւ
զորս
յիշեալ
պարոնի
օրդնիքն
յայտնելոց
են
ի
կողմանէ
Կօպնհակ
պատահեալ
խարջին
եւ
կամ
հրոյ
շոգուրանսին
եւ
այլն:
Եւ
այսպէս
զյիշեալ
ամենայն
խրիդն
իմ
տիրել.
ի
Կօպնհակ
եւ
կամ
յայլ
ուրեք
չվաՃառել
յերօպումն,
զի
վնաս
է
բերեոց,
այլ
առաքել
ի
մեծն
Պօլիս,
եւ
հաւատարիմ
մարդով
վաՃառել
տալ,
ձեր
դրամն
տիրել
հանդերձ
աւագապարտուց
շահիւքն,
որքան
եւս
հաշիւն
բերելոց
է:
Եւ
այլոց
տալիքս
եւս
տալ
եւ
իմ
ձեռագրեալ
պարտագիրսն
յինք
առնուլ:
Եւ
յետ
այնր
եթէ
մնասցէ
ինչ,
իմ
ընտանեացն
յանձնել,
եւ
կամ
որպէս
իմ
կտակն
ցուցանիցէ
այնպէս
առնել:
Ուրեմն,
տեսէ'ք
զի
այս
իմ
նեղութիւնս
կրելն
եւ
այսքան
յամենալն
եւ
ի
հիւանդութիւնս
մաշիլն
վասն
շահուց
Նոր
Նախիջեւանու
եղեւ,
վասնորոյ
ե
դուք
հարկիւ
պարտական
էք
այնպէս
բերել
զձեւ
գործոյն,
զի
յիշեալ
խրիդն
ի
ներքոյ
ծանրութեան
չանկցի
եւ
ես
վնաս
կրեցից:
Ես
ի
սաստիկ
տկարութենէս
մաշեալ
եմ,
եւ
երկբայ
եմ
կենդանի
ժամանելն
իմ
առ
ձեզ:
Բազում
ինչ
ունիմ
հարկաւոր
յայտնելոյ,
այլ
ո'չ
գրելոյ.
մանաւանդ
զի
ոչ
կարողանամ
գրելն,
եւ
այլոց
ոչ
կարեմ
յայտնել.
վասն
որոյ`
թողում:
Եթէ
կենդանի
ժամանեցից
յայդր.
բազում
շահաւէտութիւնս
ունիք
տեսանել,
իսկ
եթէ
մեռանիլ
հասանիցի,
տուք
փառս
կամացն
Աստուծոյ:
Այժմ
ոչ
կարեմ
քան
զայս
աւելի
գրել
ինչ,
քանզի
նուաղիմ:
(Մի
համարեսցէ
Տէր
զայս
ի
մեղս,
Մօսէս
Խաչիկին):
Իսկ
մինչեւ
այնպէս
առողջութիւն
գտից,
ոչ
զանցառից
զհարկաւորն
գրել
ձեզ
որքան
եւ
կարելի
է:
Կրկին
վասն
յիշեալ
խրդին
եւ
դաշանցն
գրեմ,
որպէս
վերն
յայտնեալ
եմ.
ըստ
զօրութեան
դաշանցն
մեր
առ
միմեանս,
ոչ
կարեն
ձեզ
խստել
եւ
պահանջել
ի
ձէնջ
զյիշեալ
դրամն,
նախ
քան
զժամանակն:
Ուրեմն
մի
գուցէ
նախ
քան
զժամանակն
անցանելն
ձեռնամուխ
լինիցիք
առանց
բարլամայ
եւ
խսէպ
գտանել
վաՃառել
ինչ
ի
խրդէն,
զի
եթէ
առանց
բարլամայ-գտանել
վաՃառիցէք
ինչ,
գիտեմ
զի
վնաս
է
գոյանալոց:
Վասնորոյ`
ասեմ
յառաջագոյն
զի
ի
յայնս
պատահեալ
վնասն
ձեզ
է
վերաբերելոց.
ես
մասնակցութիւն
չեմ
ունելոց:
Ուստի
եւ
պատահեալ
վնասն
դուք
հատուցանելոց
էք
յետոյ
եթէ
առանց
բարլամի
վաՃառիցէք
եւ
կամ
յերօպումն
վաՃառիցէք:
Քանզի
մինչեւ
այս
ծանրութիւն
ի
պատՃառս
շահուցն
ձեր
պատահեցաւ
եւ
ոչ
իմ,
ուրեմն
պարտիք
խնայել
ինձ
եւ
դուք:
Պարոն
Յօհանջան
Յակոբն
ցանկայ
զիս
կրկին
տեսանել,
բայց
ոչ
եղեւ
կարելի.
գրով
բազում
խօսակցութիւն
արարի
եւ
յաւել
այլեւս
խոստումն
ինչ
ԸՌ
000
յի
(8000):
Գրեցի
առաքել
ի
Բասրայ
առ
պարոն
Մաղաքիայ
Սարգիսն
եւ
առ
պարոն
Սարգիս
Կիրակոսն,
որք
են
արք
բարիք
եւ
անկասկածելի.
մանաւանդ`
մինչ
երկուք
իցեն
եւ
երկուցն
անուամբ
առաքեսցես,
ոչինչ
վտանգ
կարէ
պատահիլ:
Եւ
անդ
զնոսա
երկոսեանն
կամիմ
կարգել
տալ
մեզ
վէքիլ:
Եւ
յայդր
եղեալ
արծաթեղէնն
մեր
եւս
առաքեսցես
առ
նոսա
ի
Բասրայ:
Հաւանութիւն
էր
տուեալ
բանից
իմ,
եւ
գրեալ
էր
թէ
ԱՌԸՃ
(1800)
եալդուզ
ոսկի
կուղարկեմ,
հանդերձ
արծաթեղինովն
եւ
իմ
պատկերովն:
Իսկ
այժմ
գրեալ
էր
թէ`
վասն
յայսմ
ամի
շատ
վնաս
կրելն
իմ
ի
վաՃառականութիւնն
Չինացւոց,
ոչ
կարողացայ
ԸՌ
000
յին
(8000)
առաքել.
այլ
գրեցի
ի
Բասրայ
ԴՌ
յի
(4000)
ղուրուշ
տալ
յիշեալ
քոյ
օրդնոցն
առաքել
առ
սրբազանն:
Յայնմանէ
ԱՌ
000
(1000)
ղուրուշն
սրբազանին
յատուկ
ժամուց
եւ
ընծայ
իբր
շնորհակալութիւն
սակս
սուրբ
մասն
եւ
խաչըն
շնորհելոյն
ինձ
եւ
ԳՌ
000(3000-)
ղրուշն
կրկին
վասն
դպրատանցն.
եւ
յիշեալ
ԴՌ
000
(4000)
ղրուշի
խտուրն
ԱՃ
(100)
քանի
ղուռուշ
եւս
իմ
արդեանց
խսէպիցն
կայ
սուրաթու
որ
նիսիայ
մնացեալ
էր:
Որ
ջամնայ
ԴՌԱՃ
(4100)
քանի
ղրուշ,
եւ
գրեալ
էր
ինձ
թէ
Բասրուց
գիր
գտայ
որ
ըստացեալ
են,
եւ
գրեալ
են
թէ
քանի
օրումըս
կուղարկենք
փօլիցով:
Աստ
Կալկաթայ
եւս,
յետ
քանի
աւուրց
յիշեալ
պարոն
Սարգիս
տէր
Յօհաննիսին
մատուցանելոց
եմ
սուրբ
մասն
եւ
ոսկեայ
ականակուռ
խաչն
եւ
պատկերն
ձեր,
հանդերձ
օրհնութեան
թղթովդ
եւ
այլն.
ցանկամ
տեսանել
եւ
օրհնութիւնս
ըստանալ
եւ
մնամ
սրբազան
Տեառն
իմ`
խոնարհ
ծառայ
եւ
որդի`
Ստեփաննոս
քհնյ.
տէր
Յարութիւնեան.
1795
Մարտի
ամսոյ
20:
Ի
Կալկաթայ:
Վասն
երկիւղի
հանդիպման
նաւուց
թշնամեաց,
ի
նաւն
Տինամարքի
ողջունագիր
ինչ
ոչ
առնուն.
վասնորոյ
թուղթս
այս
Ինգլիզի
նաւում
առաքեցի
ի
Բրիտանիայ
զի
անտի
մատուցանիցի
ձեզ:
