Սիրեցեալ
կարօտեալ
որդի
տէր
Ստեփան
Աւագ
քահանայ.
Գիտեմ
ի
բազում
ամացհետէ
յինէն
թուղթ
ո'չ
ընկալար,
թէպէտ
ես
գրեալ
եմ,
սակայն
ի
Բասրայու
եւ
ի
Եւրօպիու
յետ
են
դարձուցեալ,
որպէս
եւ
պարոն
Վարդան
Քալանթարեանն
քանիցս
դարձոյց
առ
մեզ
զգիր
քոյ,
որպէս
թէ`
ի
վերայ
Եւրօպիու
իցես
գալոց
այսպէս
եւ
նոքա:
Եւս`
զմեզ
մաշեցեր
յայս
երեք
ամս
գրելով
թէ`
յառաջիկայ
Զատկիս
ելանելոց
եմ,
որպէս
եւ
այժմ
գրես:
Եթէ
երկար
մնալդ
գիտիցէի,
այլ
հանգամայնք
ունէի
գրելոյ,
այլ
այժմ
սպասեմ
գալստեանդ:
Յանցեալ
թուոյ
1794
յունվարի
30
ի
Կալկաթու
գրեալ
թուղթդ`
ի
վերայ
Բասրայու
պարոն
Վարդանի
գրովն
ընկալայ.
այժմ
ի
սոյն
թուոջս
յուլիսի
1,
ի
նոր
քաղաքս
Գրիգորիուպօլ,
մինչ
նոր
էաք
դարձեալ
ի
Հաշտարխանու.
զի
եօթն
ամաց
հետէ
ոչ
էաք
գնացեալ
անդ,
յանցեալ
ամին
գնացաք
վասն
այցելութեան,
այլ
տակաւին
չեւ
էաք
առեալ
զկարօտութիւն
մեր
ի
միմեանց.
անդէն
գտաք
զողորմութիւն
Կայսերուհւոյն
վասն
Գրիգորիուպօլու
քաղաքին
եւ
ժողովրդեան.
յետս
դարձուցին
զմեզ.
ուր
կամին
եւ
զքաղաքս
շինեմ.
որպէս
գրելոց
եմ
յետոյ:
Զայսմանէ
եւ
յառաջ
գրեալ
եմ
առ
քեզ
եւ
առ
հասարակութիւնն
Հնդկաց
ի
Պետրօ-Բօլգու
եւ
աստի
ի
վերայ
Բասրայու:
Ընդ
որս`
եւ
զձեւ
քաղաքին
տպմամբ
առաքեալ
առ
Ձեզ:
Այլ
այժմ
պատասխանեցից
գրոյդ.
Մովսէս
Խաչիկի
տուեալ
դրամն
մեր
բարերար
պայծառ
իշխան
աղայ
Յովհանջան
Գիրաքեանի
յանցեալ
1794
եւ
յունվարի
մուտն
ի
Պետրօպօլգ.
առ
ազնիւ
պարոն
Փիլիպպոսն
Մանիչարեան
եւ
ի
նմանէ
առ
մեզ,
որպէս
եւ
գրեցի
ի
նոյն
թուոյ
մարտի
15
առ
նոսա
եւ
առ
քեզ:
Զկնի
ընկալնլոյ
զգիր
ի
Մովսէս
Խաչիկէն
յանուն
պարոն
Փիլիպպոսին,
եւս
պատասխանեցի
վասն
մուդաթին
թէ
մեք
եւս
աստ`
մուդաթով
ունիմք
եւ
այլ
բանք
շատ:
Ինչ
եւ
իցէ
կրկին
առնուլդ
սխալանք
է,
բայց
յուսամ
ի
հանՃարեղութիւն
քոյ,
որ
այնպէս
իցես
արարեալ,
զի
սրտնեղութիւն
եւ
վիրաւորութիւն
ոչ
ծնանիցի.
այլ
ամենից
սիրովն
ելցես
այդի:
Բարերարն
մեր
Յօհանջան
Աղայն
եւս
զնոյն
բողոքն
գրէ
զնմանէ,
որպէս
եւ
դու:
Մովսէս
Խաչիկն
խոստացեալ
էր
ի
գիրս
պարոն
Փիլիպպոսի
գրել
մեզ
զբազում
բանս,
սակայն
մինչեւ
ցարդ
ոչ
ունի
առ
մեզ
գիր:
Արդարեւ
նա
գրած
է
լեալ
ի
Լօնդօն
նոյն
չափն
մեզ
հասուցանել.
սակայն
իւրեանց
այնքան
տեղն
կայ
չէ
եղեալ
եւ
նոյն
կնպնին
վախՃանեալ
էր.
յետոյ
գրեաց
եւ
ետուն.
այլ
թէ`
մէկ
դատարկ
կարծիք
էր,
միայն
թէ
մուտաթն
չկայր,
չգիտեմ
ո՞րպէս
յետ
դարձուցեր,
կարծեմ
այդ
եղեւ
թակարթ
ոտից
քոց,
որ
այսքան
յամեցար.
միայն
վերջն
խաղաղութեամբ
իցէ,
որպէս
եւ
ցանկամ,
այն
է
ինձ
ըղձալի:
Յանցեալ
յամին
եւս
ընկալայ
ի
քէն
զգիր
պարոն
Վարդանի
գրովն
եւ
գիտացի
զորպէսն
Դաքայու
Մուչլի
Բէնտերու
եւ
Սէյտապատու.
հասարակութեան
նոցա
եւ
յատուկ
անձանց`
որոց
նշանեալ
էիր,
ըստ
նոյն
յատկութեան
գրեցի
իւրաքանչիւրոցն,
որոց
վասն
պարոն
Վարդանն
գրեալ
է,
որ
առաքեալ
է
նոցա
եւս
տետրակն
Հոգեշահ.
տպեսցուք
ի
յիշատակ
պարոն
Ստեփանին,
եւ
զփոքրիկ
Բառարան`
յիշատակ
պարոն
Մարտիրոսին
Տէր
Ստեփանեան,
որոց
վերջաբանութեանցն
կարես
գիտել,
որոց
ամենայնից
բաւական
առաքեցի
առ
պարոն
Վարդանն`
առաքել
նոցա:
Սոյն
պարոն
Վարդան
Քալանթարն
եւ
Սարգիս
Կիրակոս
բանակատարն
մեր
Գալուստեանի
կարգեցի
մեզ
վէքիլ
ի
Հնդկաստան,
որ
մեր
ամենայն
բանն`
նոցա
ձեռօքն
լինի:
Աղայ
Յօհանջան
բարերարն
մեր`
նորապէս
առաքեալ
էր
մեզ
ի
վերայ
Բասրայու,
մեր
Սարգիս
Կիրակոսի
եւ
պարոն
Մաղաքիայի
ձեռամբն
առ
մահտեսի
պարոն
Գալուստեանն
4110
(զորս
հազար
հարիւր
տասն)
ղրուշ
Օսմանցւոց
եւ
մէկ
բօղչայ
զգեստ,
որոց
եւ
սիահին
գոյր
ի
նմա
եւ
դու
յառաջագոյն
գրեալ
էիր
մեզ
ցնոցանէ,
դրամն
եհաս
մահտեսի
Գալուստեանն
եւ
զգեստն
դեռ
ոչ.
ես
ըռիսդրն
գրեցի
եւ
Գրիգորուպօլու
քաղաքի
շնորհեցեալ
նոր
կնքովն
եւ
երբովն
կնքեցի
եւ
առաքեցի
առ
պարոն
մահտեսի
Գալուստեանն
առաքել
առ
վերոյիշեալ
անձինսն,
առաքել
առ
բարերարն
մեր:
Եւ
ես
ինքս
յատուկ
թուղթ
գրեցի
նմա
շնորհակալութեան
եւ
հաստատութեան.
զի
օրհնեալն
այն,
գրեալ
էր
թէ`
«սատանայ
պատերազմի
ընդ
իս
ի
ծերութեանս
որպէս
ընդ
Յօբայ.
զի
սարմայիցս
պակասեցաւ
այսքան.
թէպէտ
գերեզման
տանելոց
չեմ,
այլ
վասն
Ձեր
ամբարէի.
այլ
կռիւն
Ֆրանկսիզաց
վնասեցին
զմեզ,
եթէ
ոչ
աւելի
կամք
ունէիե
եւ
այլ
բանք
շատ
եւ
տրտունջ
զՄովսէս
Խաչիկէն
եւ
խղՃալ
քեզ:
Ինչ
եւ
իցէ
ես
գրեցի
նմա
զոր
հարկն
էր.
Քրիստոս
օրհնեսցէ
զհաւատս,
զյոյս
եւ
զսէր
իւր,
զտուրքն
իւր
եւ
զինքն
տուողն
եւ
զօրհնեալ
կենակիցն
իւր,
պահեսցէ
Տէր
ընդ
երկայն
աւուրս
վասն
մխիթարութեան
հասարակ
ազգին:
Արդարեւ
ծանուցի
յատկապէս
ողորմած
Թագուհւոյն
զգործ
նորա.
ամենեքեան
զարմացան:
Հրաման
խնդրեցի
ի
Թագուհւոյն
զի
հրովարտակ
շնորհեսցէ,
Հաշտարխանու
Սուրս
Աստուածածնայ
եկեղեցւոյ
շուրջն
լինիլ
մեզ,
որ
սոյն
բարերարի
մերոյ
արդար
արդեամբն
ի
յերկրի
աստ`
տպարան
եւ
դպրոց
հաստատեսցի:
Եղեւ
որպէս
եւ
կամեցաք.
մինչեւ
ցբերդի
պատն`
մեր
եղեւ.
այժմ
վերակացութեամբ
մեր
Գրիգոր
վարդապետին,
պարոն
Մկրտում
Գալուստեանին
եւ
պարոն
Յովսէփ
Թումանովին,
շինի
անդ
մեծ
շէնքս,
ներսն
քարվանսէրայ
եւ
դուրսն
խանութք,
դպրոցք
եւ
տպարան,
բոլորն
ԱՃԻ
(120)
հատ.
գեղեցիկ
տեսլեամբն
եւ
յաւիտենական
յիշատակ,
որոց
ձեն
յետ
այսորիկ
առաքեցից:
Յայսմ
ամի
Մանէիջի
տանիցն
սկսեալ
եթէ
իմտի
ունիցիս,
Քաչալ
Թաթոսի
քարեայ
տունն,
անդ
հասուցանեն,
զի
զայն
ամենայն
մեք
փողով
առաք.
ի
ներքոյ
ամենեցուն
մաղազայք
են,
Նախիջեւանու
շէնքսն
արդիւնաբերք
չեն:
Ի
Հաշտարխան
գոյ
այժմ`
ի
տան
մերում
վերակացութեամբ
Գրիգոր
վարդապետին,
փոքրիկ
դպրոց
երեք
լեզուաւ.
Հայերէն.
Ռուստերէն
եւ
Լաթիներէն,
ութ
երախայք
են.
ապա
զբազումս
զմայլեցուցանեն,
երբ
երեք
լեզւովն
ի
մէջ
եկեղեցւոջն
խօսին:
Զայսմանէ
երկար
ունէի
գրելոյ,
սակայն
չունիմ
ժամանակ
ներեսցես:
Աղայ
Յօհանջան
Գիրաքեանի
խաչ
տալըդ
գիտեմք,
դու
եւ
տէր
Զաքարն
նոցա
գրեալ
էիք:
Պարոն
Մատթէոսինն
եւս
բարւոք
առնես,
նոյնպէս
եւ
պարոն
Սարգսին
եւ
պարոն
Մարտիրոսին,
այլ
ինչ
օգուտ
որդի.
որքան
եւ
աշխատեցար
մեզ
բաւական
է,
եւ
եւս
կամին
նոքա
զկնի
քոյ
զայլս
առաքել.
դու
փութացո
զգալուստ
քոյ,
զի
զոր
ինչ
եւ
բերցես
հաՃոյ
է
մեզ.
մնացեալն
եւս
քոյ
աշխատանք
է
եւ
բարի
սերմն,
ո'վ
եւ
աշխատի
եւ
հնձէ,
անունն
քոյ
է:
Չորս
մարմարեայ
արձանաց
յիշատակարանի
ոտանաւորն
ահա
առաքեմ
առ
քեզ
գիտել:
Փութայ
գալ
նուիրակունք
երկու
ամ
մնամ
յայդր,
իսկ
դու
ահա
եօթն
(Է)
ամն
անցաւ,
խղՃա
քոյոցն,
ամենեքեան
առողջ
են,
զի
մեր
Զաքարն
ի
զատկիս
առ
մեզ
էր
յետ
դարձուցի.
եղբայրդ
միայն
եկեալ
ի
Հաշտարխան
թարց
գիտութեան
Գրիգոր
վարդապետին
պսակեցեալ
է
խելագարապէս.
որդիդ
Աստուծով
լաւ
է,
որպէս
եւ
Զաքարն
ասէր,
նոյնպէս
եւ
մերքն:
Հնդկաց
բամբակէ
եաղլուղք
շատ
բերցես,
զանազան
տեսակ
տեսակ
գունով
լաւ
գինք
ունի
աստ:
Եթէ
լաւ
փիրուզայք
գտանիցես
իստակն
լինի:
Զամենայն
դրամդ
եթէ
մարգարտի
տացես,
ո'չ
սխալիս,
զի
յամենայն
ժամ
ունի
զգիրն
իւր:
Սուրաթու
պարոն
Ստեփան
Աղաբաբովն
միշտ
առաքէ
առ
իւր
եղբայրսն,
մեծ
վաստակ
արարին
նոքա:
Գրիգորիուպօլ
քաղաքի
ողորմութիւնն
է
այս:
Նախ`
աւագ
եկեղեցի
Անուանակրի
թագուհւոյն,
Սրբոյն
Կատարինէ:
Երկրորդ`
երկու
հասարակ
եկեղեցիք,
մէկ
վանք
յանուն
Սուրբ
Լուսաւորչին:
Դպրոց
արքունուստ
եւ
Արքեպիսկոպոսարան.
բոլորի
դրամն
եղեւ`
ԵՌԵՃ
(5500)
թուման:
Երրորդ`
քաղաքի
տունքն
հազար,
համայն
քարեայ.
ԴՃ
(400)
խանութք,
մաղիստրաթ,
բաղանիս,
ղայֆէխանայ,
շատրուան,
այսինքն
ջուր
ի
հեռուստ
ածել
ի
քաղաքս.
դրամ
սոցա
տասն
երկու
հազար
թուման:
Երրորդ
աղքատացն
օգնութեան
եւ
վաՃառականացն
ձեռնտուութեան
ԵՌԵՃ.
(7500)
թուման
եւ
տասն
եւ
հինգ
տարի
յամենայն
տեսակ
խարՃից
ազատութիւն:
Չորրորդ`
ազատութիւն
ի
փօստօյէ
եւ
ի
տալոյ
զպատերազմական
զինուորս:
Յատուկ
կնիք`
գծագրեալ
ձեռամբ
թագուհոյն,
ուր
են
նշանքն
Հայոց
թագաւորաց.
որ
է
մեծ
պարծանք
ի
մէջ
աշխարհի:
Ազնուութիւն
ով
ոք
ունիցի
զվկայութիւն,
որ
նոր
իմն
է
եւ
չքնաղ,
եւ
այլ
տեսակ
տեսակ
ողորմութիւն
անլուր
ազգաց
եւ
յաւիտեանց:
Շինութիւնն
ամենայն
յանձնեցեալ
է
մեզ,
ուստի`
զամենայն
գործս
մեր
ի
բաց
թողեալ,
աստ
դեգերիմք
գոհանալով
յԱստուծոյ
որ
ի
ձեռն
նուաստութեան
մերոյ`
զմեծամեծս
ներ
էած
ի
յազգս
մեր:
Այլ
թէպէտ
յաղքատութեան
մաշիմք,
բայց
ըստ
Պօղոսի
զբազումս
մեծացուցանեմք:
Ամենայն
ազգաւ
փառք
տուէք
Աստուծոյ,
զայս
ամենայն
մարթ
է
քեզ
ի
վերջաբանութեան
Թելեմաքին
տեսանել,
զորոց
(150)
հատ
պարոն
Փիլիպպոսն
առաքեալ
է
ընդ
Խորհրդատետրին
յիշատակ
պանծալի
անուան
Գիրաքեանին:
Ուր
եւ
հանդիպիս
քահանայից
եւ
ժողովրդեան,
օրհնութիւն
տացես.
մերքն
զքեզ
ողջունեն:
Կարապետ
վարդապետն
ի
Նախիջեւան,
Թադէոս
վարդապետն
ի
տպարանն
եւ
Գրիգոր
վարդապետն
Հաշտարխան.
չէրքէզ
Յովհաննէս
վարդապետն
պատրաստ
ի
տեղի
քոյ:
Վասն
քոյ
աղօթարար
Յովսէփ
Արքեպիսկոպոս
1795
Յուլիսի
25
Ի
Գրիգորիուպօլ:
