Դաւթար (1778-1800)

Յուլիսի գրած գիրն քոյ ընկալայ յամսոյս 6 եւ տեղեկացայ ամենայն գրեցելոցդ: Զարմանամ ես յոյժ ի յիմաստութիւն Արքային մերոյ, որ պատրաստեալ է զտերն իւր առաքել ի Պարսիկս, եւ աստ մինչեւ ցայսօր ոչ եթէ զաներն, այլ մէկ ծառայ եւս ոչ առաքեցաք եւ որպէս օրէնն էր ո'չ ծանոյց մեծի կայսերն զվախՃան հօրն իւրոյ եւ իւր յաջորդելն զաթոռ նորա, ոչ այս միայն մէկ օրինաւոր եւ ըստ կարգի գիր ոչ գրեաց մինչեւ ցայսօր, ոչ առ թագաւորն, ոչ առ լուսափայլ քնէազն եւ ոչ առ դեսպանն իւր: Չգիտեմ որպիսի՞ անբազտութիւն է այդ երկրիդ տիրեալ ոչ իմ այնքան աշխատանքն եւ գրածն ազդեաց իւրեանց եւ ոչ այդքան տառապանքն ամենայն եւ երկիւղն զորս կրէք եւ ոչ պարոնի որդի Դաւիթի աստ գալն եւ մեծամեծ խօսիլն եւ այդր լռելն, ո՞ւր է իւր խոստմունքն, որ մեր շուտով գալ: Իսկ ողորմած կայսրն մեր` սպասէ դոցա մարդոյն եւ կամ դարձին առաջի որդի Գեօրկուն, որ եթէ կամին մտանել ենթ հովանաւորութեամբն իւրոյ` յայնժամ ցուցցէ զիւր ողորմութիւն մեծ, որ ահա ունի պատրաստեալ, աւելի քան զոր ինքեանք կամէին, թագ, ծիրանի, թուր, կավալէր, աստղ եւ այլն ամենայն իւրն եւ ժառանգին եւս եղբարցն. զօրքն եւս պատրաստ է: Վասն ձեր` վերստին եւ այնց տեղեացն կամի տիրել, ուր մեք շրջեցաք: Կըռտածի ժառանգին ծանոյց որ զնոսա մերն գիտասցէ եւ լռեսցի: Աւելի ինչ առնէ չգիտեմ մինչեւ խոնարհեցաւ եւ ինքն գրեաց առ Արքայն, առ ժառանգն եւ առ ձեզ, ողորմութիւն տեառն ընդ ձեզ է մի երկնչիք. մեր լուսաւորագունեղ արքայորդի Դաւթին, որ ինչ իւր բանն չէ այն է գրեալ Լաշկարովին եւ մեզ`վասն դեսպանին իւրեանց: Միթէ չգիտէ, որ իւր խօսքն եւ գիրն առանց Արքայի գրոյն ոչ անցնի եւ ոչ կարեն ցուցանել: Եւ կամ իբրեւ գուրիէլ շինեցին դոյն էլչին, որ գրէ. ինչ եւ իցէ յուսամ որ այլ իմն առաքեալ իցեն զոք կամ Աւալի որդի Գէօրկին, իւրեանց էլչին եւս կայ տարակուսեալ զի վասն նորա մինչեւ ցայսօր ի դուռն ոչինչ են գրեալ ըստ օրինի, այլ հատ եւ կտոր թղթեր անկանօն եւ անպատշաՃ թագաւորի: Այս ամենայն ծանուսցես Արքային եւ արքայորդւոյն. ես իմ պարտուցս զերծայ, այժմ ինքեանք գիտասցեն: Լաշկարովին որ գեղ են բաշխեալ, նորին Արքայի գիրն ոչ է ըստ օրինի երկրիդ. պետք է ըստ կարգին միգել գրէ որպէս սովորութիւն է այդ թագաւորութեան, իւր անունն, թագուհոյն իւրոյ ժառանգին եւ այլոց` եւս դիվանաց, վեզիրաց եւ վէքիլաց, որպէս այժմ նոյնպէս եւ ապագային, որպէս ինքն նոյնպէս եւ յետագայ թագաւորքն շնորհեալ են Լաշկարովին եւ իւր ժառանգացն յետամիտ են եւ այլն, եւ ամենեքեանք ձեռք դնեն եւ այնպէս ղրկեն, որ ցուցցէ ուր հարկն է, միայն արքայի անունն է ի նմա որ ընդդէմ է երկրիդ կանօնին եւ սովորութեանն այսպէս գրելն, միայն ռուստաց կայսերացն է սովորութիւն: Յաղագս մեր խանգարեալ գիւղօրէիցն գիտասցես, որ ես ոչ փէշքաշ եւ ոչ քրթամ տալոյ ֆիքր չունիմ, այժմ եւ ամօթ է ինձ եւ դոցա, որովհետեւ ոչ են տուեալ, այլ իւր հայրն իւր գրովն ղազան գումբէթ եւ գօգ գումբէթ ինձ է տուեալ թէ` յորժամ ռուստաց զօրքն մնան եւ այլն. այլ Ղօրղանի որդին զօրեղ էր հրաման նորա ոչընչացոյց, որպէս ինքն արքայն գիտէ: Եթէ հայեսցին դոքա յիմ սէրն առ հայրենին իմ եւ աշխատանքն վասն հաստատութեան թագաւորութեան իւրեանց եւ պայծառութեան, ի միտ ածցեն եւ ինձ ցուցեն զայն շնորհ, ո'չ եթէ փեշքաշ, այլ իմ անձն եւ իմ հայոց ազգն մատուցանելոց եմ դոցա.. իբրեւ զզոհ եւ տեսանելոց են յայնժամ իմ շնորհակալութիւնն արդեամբ եւ բանիւ, որպէս խօսեցեալ եմ ընդ արքայորդի Դաւիթին եթէ ոչ է մոռացեալ զայնս, զի իմ կամքն է կակղեցուցանել զդոսա եւ կոչել ոչ միայն թագաւոր Վրաց, այլ եւ Հայոց: Այժմ ինքեանք գիտասցեն եւ իւրեանց նոմոսն մինչեւ ցաստ թարգմանեալ ցուցցես Արքայական բարձրութեան եւ ժառանգի նորա, որ բռլիանթ աստղի տէր լինելոց է: Եւ ասա նմա իմ գրով եւ անգիր պատուէրքն չմոռանայ: Մելիքների բանն կախեալ կայ ի դոցանէ եւ Աստուծով լաւ են լինելոց, ասա նոցին ընտանեացն լինել միամիտ: Ես այժմ ոչինչ չունիմ կարողութիւն թէեւ բազմիցս լայք, ըստ որում պարտք շատ ունիմ եւ յօրեցօր շատանայ եւ եթէ ունիցիմ ձեր գրելն չեմ ուզիլ, այլ գիտեմ պակասութիւն ձեր եւ հարկաւորութիւն: Ակն ունիմ ի մօտոյս Հնդկաց ապրանքն ընկալնուլ, յայնժամ ամենայն ինչ ըստ կարգի լինի համբերեցէք, հազարապետն մի թողուք ի ձեռաց` որպէս գրած եմ, այ խելօք հետեւեցէք ձեռք բերել: Տէր Դաւիթն առ մեզ է եւ սպասէ գալոյ Հնդկաց ապրանքացն, զձեզ ողջունէ: Տէր Ստեփանի որդին բերել տայք, որպէս խնդրած եմ ի Դիվան պարոն Աւետիկէն: Եւ Եսայու մօտի փողն առնուք, որովհետեւ ոչ կատարեաց զխնդիրն իմ: Քնեազ Գարսեվանն եւ կնիքնեն (?) զձեզ ողջունեն, տարակուսած մնացած են: Փեսայ պարոն Մարտիրոսն զձեզ ողջունէ, Աստուծով լինի թէ` շուտով ուղեւորեմք զի ամենեքեանքն երկրիդ խաղաղութեան սպասեն: Ախլցխայու լեգզու համար գրեցին ուր որ հարկն էր դուրս առնել, միամիտ լինի, այլ շտապեցէք մարդ ղրկել. բարեկամաց ամենից եւ մերայնոցն օրհնութիւն:

Սեպտեմբերի 7