Տեղեկացայ
թէ
կամիք
զոմն
առաքել
աստ:
Ասեմ
ձեզ
առ
այս,
թէպէտ
ինձ
օգուտ
լինի
այլոց
գալովն
աստ,
քանզի
զկնի
իմ
եկօղքն
միայն`
յայտնելոց
են
զաշխատանս
իմ,
եւ
դուք
յայնժամ
կարէք
զանազանել:
Բայց
կամ
պարտիք
յիւրաքանչիւր
տարեկան
խարջի
կողմանէ
ԲՌ
յի
աստ
պատրաստել
վասն
նորա
եւ
կամ
սպասել
մինչեւ
իմ
գալն:
Քանզի
երկնչիմ
թէ
գուցէ
զկնի
իմ
եկօղն
զամենայն
սերմանեալն
իմ
արմատախիլ
առնիցէ,
եւ
չգիտիցէ
ընդ
ում
զինչ
խօսիլն
եւ
զինչ
առնելն:
Իսկ
եթէ
առաքեալ
իցէք,
բարւոք
կառնէք
յետս
կոչելն,
եթէ
ո'չ
լուիցէք,
յետոյ
կը
տեսանէք
վնասն,
ես
անպարտ
եղէց.
չկարծէք
թէ
տեղիս
պարոնայքն
քսականու
բերանն
բաց
դրած
ունին
պատրաստ
ի
բաժանել.
զայն
ես
եմ
գիտակ,
եւ
Աստուած
կվկայէ
թէ`
ամեն
մի
ռուփի
հանելումն
ինչ
եմ
գործածել:
Վասնորոյ
հարկ
է
սպասել
մինչ
ցգալն
իմ,
եւ
յայնժամ
եթէ
հարկիւ
կամիցիք
առաքել
զոմն,
ցուցից
ձեզ
թէ
զով
եւ
կամ
յոր
Ճանապարհաւ
եւ
զօրութեամբ
պարտիք
առաքել,
որ
շահաբեր
իցէ
եւ
կամ
վնաս
չգոյասցի:
Իսկ
եթէ
պարոն
Վարդանի
գրածին
հետեւիք.
կարծեմ
նա
պարզ
մտօք
իցէ
գրեալ
առանց
երկարատեսութեան,
քանզի
եւ
ո'չ
է
եկեալ
ի
կողմունս
այս,
վասնորոյ
եւ
չունի
տեղեկութիւն
կացութենէ
սոցա:
Մաթէոս
Յովհաննէսի
վախՃանիլն
ի
Չինու
յերկիրն,
եւ
կտակաւ
մեզ
ընդ
ժառանգացն
իւր
մասն
գրելն,
եւ
Մաքաւու
Տէրութեան
կառավարիչքն
զկտակն
ստելն
եւ
կայքն
տիրելն
եւ
կտակակատարացն
երկնչիլն
եւ
չկարողանալ
խօսիլն,
յառաջագոյն
գրեալ
եմ:
Աստ
գտանեցեալ
կայքն
մինչ
երկիւղ
ունէր
տանել,
վասնորոյ
ես
դատաստանատանն
յայտնեցի
աստ
անցքն
Մաքաւցւոց
եւ
տեղիս
կայքն.
ընդ
նմին
եւ
կտակի
օրինակն:
Եւ
վասն
իմ
բաժին
ունելս
խնդրեցի
կարողութիւն
շնորհել
եւ
զկտակն
հաստատել,
զի
այնու
աստ
եղեալն
տիրեցից
եւ
չը
թողից
տանել.
եւ
մանաւանդ
եթէ
անդ
առ
նոսա
եղեալ
կտակն
ստեսցեն,
այս
հաստատեսցի,
եւ
այսու
կարողասցուք
զկայսն
նորա
փրկել:
Սարգիս
Տէր
Յօհաննէսն
յաղթեցաւ
յագահութենէ
եւ
ներհակութիւն
էարկ
ի
դատաստանին,
ստելով
զբանս
իմ.
դատաւորքն
քննեցին
եւ
տեղեկացան
յագահութենէ
լինիլն,
ինձ
ետուն
իրաւունս,
եւ
հրամայեցին
դրամն
տալ
ինձ,
1795
օգոստոսի
սկիզբն:
Սարգիսն
վերստին
յանդգնեալ
ոչ
ետ,
պարտաւորեցայ
յայտնել,
յայնժամ
Սարգիսն`
այլ
դատաստանատան
բողոքեաց:
Անդ
եւս
սուտ
հանին
զնա
եւ
դրամն
առին,
1796
մարտ
20:
Եւ
մինչ
դրամն
առին,
ի
յերրորդ
դատաստանատանն
յայտնեաց
ի
վերստին
գտանելն
ջանայր.
անդ
եւս
ստեցին
եւ
մեծ
կնիքով
եւ
գրով
հաստատեցին
զիս
կտակակատար.
եւ
կտակն
եւս
հաստատել
ետու,
եւ
մի
գիր
եւս
առ
Մաքաւցւոց
կառավարչիսն
գրել
ետու
ի
դիմաց
դատաւորացն.
1796
նոյեմբեր
1:
Յայսքան
ժամանակս
ի
զուր
տեղ
չարչարեաց
զիս
Սարգիսն
այլ
ի
Ճշմարտութենէն
յաղթեցաւ:
Դատաւորքն
կոչեցին
զիս
յատենին
եւ
երդմնեցուցին
հաւատարմաբար
աշխատիլ
եւ
ժողովել
զամենայն
կայսն
Մաթոսի:
Եւ
ըստ
կտակի
պատուիրանին
դնել
Կոմպանու
մօտ
մուդաթի,
եւ
յետ
վեց
ամսէն
եւ
յետ
մին
տարէն,
երկու
անգամ
խսէպ
տալ
դատաստանատանն:
Ուստի
եւ
յայսմ
պատՃառէ
յայսմ
ամի
արգելաւ
գալս,
եւ
մնալոց
եմ
աստ
մինչեւ
1797
նոյեմբերի
1:
զի
մինչեւ
յայնժամ
համ
խսէպն
կտամ
եւ
համ
կը
տեսից
թէ
Մաքաւցիք
զինչ
պատասխան
տան,
որ
ապա
վասն
այն
եւս
յերօպումն
հոգասցուք:
Եւ
աստ
ներկայ
ժողովեալ
կայքն
մերձ
90000
հազար
ռուփի
է,
որ
Կումպանու
մօտ
մուդաթի
իմ
դրել,
եւ
սանադանին
ամանաթ
պահեմ
տուեալ
դատաստանատանն:
Ահա
այսպէս
ես
ըստ
ամենայնի
աշխատիմ
վասն
օգտին
ձեր.
մաշելով
զկեանս
իմ
յօտարութեան,
եւ
զընտանիսն
իմ
մինչ
ցգերութիւն.
եւ
դուք
փոխանակ
սփոփանացն
անուանաբեկ
առնէք
զիս:
Չգիտեմ
թէ`
որպիսի
խղՃմտանք
են
այդ.
եւ
ինչ
իրաւունս
ունիք:
Եթէ
ես
երեք
տարի
աստ
չարչարիլս
յանձս
չառնուի,
դուք
որպէս
կարէիք
ստանալ
զդրամն,
եթէ
ես
հնարս
չգործէի,
եւ
այդ
դրամն
ոչ
տայր
տուօղն:
Եւ
յետ
տալոյն
Մատրասու
նման
կլինէր,
յայնժամ
զինչ
ունէիք
ասել:
-
Դարձեալ
եթէ
ես
աստ
չմնայի,
եւ
կամ
յետ
մնալոյս,
իմ
հանգստեանն
հետեւէի,
արդեօք
Մասեհի
տունն
ի՞ւ
ունէիք
ժառանգել:
Մաթոսի
մեծ
հարստութենէն
ո
տայր
ձեզ
ժառանգութիւն:
Եւ
եթէ
ներկայ
ես
չյառաջանայի
ի
դատաստան,
ո՞վ
էր
հաստատելոց
կտակն.
քանզի
կտակի
հնղինակն
ի
ձեռս
Մաքաւցոցն
է.
եւ
մինչ
նոքա
կամին
կլանել
զմեծ
հարստութիւն
եւ
մինչ
կտակակատարքն
ստորադրեալք
են
նոցա,
եւ
Տէրութիւն
բարբարոս,
ո՞վ
կարէր
խօսիլ
եւ
կտակն
պահանջել
եւ
կայքն
հանել:
Յիրաւի
ես
մեծապէս
եմ
մեղանչել
իմ
ընտանեացն,
որ
զձեզ
շահելն
առաւել
եմ
հաՃեալ
քանզնոցա
այց
առնելն
եւ
փրկելն
ի
գերութենէն,
վասնորոյ
նոքա
ունին
իրաւունս
նզովել
զիս
իբրեւ
անգութ
բարբարոս,
եւ
ոչ
թէ
դուք:
Ուստի
ձեր
այսպէս
իզուր
դատապարտելովն
զիս
մեծապէս
մեղանչէք.
բայց
մտածեցէք
զի
եւ
ձեզ
տէր
գոյ
յերկինս.
մանաւանդ
մտածեցէք
զի
այսպէս
մտերմաբար
աշխատիլն
իմ
վասն
ձեր`
ոչ
է
հարկիւ
եւ
պարտաւորութեամբ,
կամ
ծառայական
երկիւղիւ,
այլ
ինքնակամ
սիրով
որպէս
հարք
վասն
որդւոց
աշխատին
ժողովել:
Քանզի
ոչ
ոք
Եպիսկոպոս
կարէ
օրինօք
պարտաւորել
զոմն
քահանայ
գնալ
ի
գործ
աւուր
միոյ
Ճանապարհ,
ուր
թէ
տարեկան
Ճանապարհ
եւ
յայսքան
ժամանակ:
Մանաւանդ
զիս`
որ
ոչ
էի
ի
վիՃակի
ձեր:
Եւս,
յիշեցէք
զարտասուս
արկանելն
ձեր
եւ
աղաչելն,
եւ
իմ
ի
պատւոյ:
Սրբազանութենէդ
պատկառեալ`
ակամայ
կամօք
գալն
իմ
աստ,
եւ
ոչ
թէ
իշխանաբար
հրամայելովդ:
Այժմ
զայս
ինձ
հատուցումն:
Գրեալ
էիք
թէ
անխելք
բան
է
արարեալ:
Ասացէք
արդէօք
զինչ
եմ
արարեալ
անխելք:
Ութսուն
հազար
ռուփու
տեղիս
գին
խրիդ
եմ
աղարկել,
եւ
սակս
այնր
քառասուն
հազար
տալիք
եմ
գրել,
որ
եթէ
դուք
չկարողանայք,
խրդի
շահիցն
միայն
հատուցումն
կլինէր:
Եթէ
մին
օտարականի
գրէի,
նա
եւս
յանձն
կառնոյր:
Իսկ
եթէ
ես
գիտենայի
աստ
յամենալս,
կարող
էի
գրել
վաՃառել
անդ
եւ
տալ,
եթէ
մտածէի
թէ
դուք
զզուել
ունէիք
առ
այն:
Բայց
ոչ
այլ
ինչ
է,
եթէ
ոչ`
յայտնէք
թէ
շահն
յօժարիք
գտանել
իմով
ձեռամբ
եւ
այն
ըստ
ամենայնի
ինքն
ինքեան
եկեալ
իբրեւ
կամաւոր
պատարագ
եւ
ոչ
թէ
աշխատութեամբն
իմ:
Իսկ
յորժամ
նեղութիւն
եւ
կամ
ներհակ
պատահմունք
գայցէ,
զայն`
որպէս
թէ
ըստ
ամենայնի
յինէն
լինի:
Բաբէ~,
բաբէ~,
երախտագիտութեան
ձեր:
Եթէ
ձեր
երախտիքն
որ
առ
ազգն
մեր
ունիք,
եւ
առնիք,
եւ
առնէք
դեռ
եւս,
այդպէս
գիտասցեն,
յիրաւի
զի
ոչ
են
լինելոց
պակաս
քան
զանբանըս:
Ահա
այժմ
եւս
դեռ
համեստութիւն
ո'չ
թողու
զիս
զտրիտուրն
առնել,
որ
եթէ
յաղթեալ
իցէ
ի
կարՃատեսութենէ,
հարկ
էր
ինձ
թողուլ
զամենայն
աստ
եւ
ջրել,
եւ
գալ
յիմ
ընտանեացն
օգնութիւն.
բայց
մինչ
երդուեալ
եմ,
եւ
մանաւանդ
երաշխաւորս
եմ
տուեալ
յատենին
չկամեցայ
զերաշխաւորսն
իմ
մատնել
ի
վտանգս
յապագայ.
զի
եւ
նոքա
յետոյ
զձեզ
նեղեսցեն
իրաւամբ:
Վասնորոյ
համբերութեամբ
մնալս
յայս
ամի
եւս
յանձն
առի,
զի
անձն
իմ
աստ
վասն
ձեր
օգտին
չարչարիցի,
եւ
յապագայ
պտուղն
դուք
վայելիցէք.
միայն
այսպիսի
նախատինքն
թողուցուք
ինձ
մասն:
Եւ
դարձեալ`
իմ
յայս
գործ
ձեռնամխիլս,
ո'չ
միայն
զկայսն
Մաթոսի
փրկելն
է
եղեալ,
այլ
եւ
այն`
զի
ամենայն
տեսօղքն
ուսցին
գրել
մեզ
մասն,
տեսանելով
մտերմաբար
հետեւողութիւն
մեր
թողեալ
կայիցն:
Որպէս
եւ
իսկ
զկնի
այսօրիկ,
ըստացայ
զյիշեալ
տունն:
Գրեցին
մեզ
եւ
այլք
ոմանք
ի
կտակոջն
իւրեանց
մեզ
մասն,
որոց
մինն
եկն
յայդր
կողմունս:
Որ
է
Խօջայ
Մինասի
դուստր
Կատարինէն,
թոռն
Խօջայ
Մինասեան
աղայ
Էլիազի,
եւ
կին
հանգուցեալ
Խօջամալ
Սափար
Կումպանովին:
Իմով
յորդորմամբն
եկն
յայդ
կողմունս.
այժմ
Բասրայ
է:
Սպասէր
իմ
գնալոյն,
գուցէ
ի
գալ
աշնանն
յԵրուսաղէմ
գնասցէ
եւ
անտի
ի
Նոր
Նախիջեւան:
Զկնի
ելանելոյն
իւր
աստէն`
այրն
նորա
Խօջամալն
եկեալ
ի
Չինու
ի
Մատրաս
եւ
անդ
վախՃանեցաւ,
զամենայն
կայսն
իւր
կնոջն
է
թողեալ
կտակաւ
եւ
Նախիջեւանու
եւս
ինչ
անօթ
եւ
զգեստ:
Յայդրէն
յարմար
թղթով
շահեցէք,
եւ
բարեկամացն
եւս
յանձնարարութիւն
գրեցէք
վասն
նորա.
զոր
լւեալ
հաստատուն
պահեսցէ
զսերմանիսն:
Այլ
ի
թուղթսն
ձեր
որ
առ
նա
գրեցէք,
մի
ինչ
ցուցցէք
պահանջել
ի
նմանէ
ըստ
սովորութեան
մեր
կարգաւորացն.
քանզի
ժլատ
է
յոյժ,
երկերուք
զի
մի
փախնուցու:
ԽօՃամալ
Սափարինն,
Չին
մինչի
քսան
եւ
հինգ
հազար
ռուփի
ունի
որպէս
ի
կորուստ.
եւ
զայս
ինքն
Կատարինէ
տիկինն
տեղեակ
է
եւ
ցաւի.
վասն
այս
յուսադրեցի
ասելով
չհոգալ.
ի
գալ
անխել
Ստեփաննոսին
ի
Կալկաթու`
վասն
գանթօմ
եղեալ
դրամոցն
հոգալն
եւ
հանելն
մեզ
դիւրին
է,
միամիտ
լեր
վասն
այնր.
միայն
յուսա
ի
Տէր
եւ
զանձն
քոյ
ի
զգուշութեան
պահեա
ըստ
կամացն
Աստուծոյ,
որպէս
մինչեւ
ցայժմ
պահեալ
եւս
պարկեշտութեամբ,
որպէս
եւ
գրեալ
էր
զբարեպաշտութենէ
քումմէ
մեր
անխելն:
Յիշեալ
Կատարինէի
եղբայր
Աղայ
Էլիազի
որդի
հանՃարեղ
աղայ
Մուրադն
անցեալ
դեկտեմբերի
վերջն
վախՃանեցաւ
աստ
ԼԳ.
(33)
տարւոյ
հասակաւ
անզաւակ
եւ
մեծ
կսկիծ
եթող
ծնողացն
եւ
բազմաց.
քանզի
յոյժ
իմաստուն
ոմն
էր
եւ
ինձ
մեծ
բարեկամ:
Յայնժամ
Կատարինէն
աստ
էր,
յետ
քանի
աւուրն
նաւ
նստաւ:
Առ
յիշեալ
աղայ
Էլիազ
Մինասն:
Եւ
առ
ամուսինն
իւր
խաթունն
եւ
առ
ԺԲ
(12)
ամեայ
պատանեակ
որդի
սոցին
Յովանջանն
եւ
առ
Խաչխաթուն
հարսն,
այսինքն
կինն
հանգուցելոյն
օրհնութեան
եւ
մխիթարական
թուղթ
գրեսցես:
Ունին
եւ
սոքա
դստերք,
Մատլինէ
խաթուն,
Նանաջան
խաթուն,
եւ
Բէգում
խաթուն:
Երեքեանն
եւս
ամուսնացեալք:
Եւ
սոքա
եւս,
են
ժլատ.
միայն
շահեցողական
թուղթ
գրիցէք.
զայլն
ես
հոգալոց
եմ:
Առ
տեղս
իմ
տեղակալ
եւ
վաքիլ
զորս
թողլոց
եմ
զկնի
իմ,
այսինքն
առ
պարոն
Ներսէս
Յոհաննէսն:
Եւ
առ
պարոն
Դիոնիսիոս
Հայրապետն
օրհնութեան
գիր
գրեսցես:
Սիրահար
բարեկամք
են
եւ
խելօք:
Նմանապէս
եւ
վասն
պարոն
Մասեհ
Մարտիրոսին.
(որ
յԱնգլիացւոց
Մարտին
Մասեհ
կոչի.
)
որ
յառաջագոյն
գրեալ
եմ
ձեզ,
զնոյն
յանձնարարական
գիրն
փութացուցէք:
Հարկ
է
վասն
մեր
տեղս
վաքլացն
եւս
յանձնարարական
թուղթ
առաքել
տալ,
յորում
ժամանակի
եւ
կարողանայք:
Քանզի
յատենի
դատաւորացն
եւ
քաղաքապետացն
զանունն
եւ
զգործն
ձեր
հռչակեցաւ:
Եւ
ողորմածութիւն
կայսերուհւոյն
առ
ազգս
մեր
պատմեցաւ.
վասնորոյ
հարկ
է
այնպիսի
թուղթ
ինչ
գալ
վասն
մեր
վէքիլացն.
զի
այնու`
աստ
մեր
վաքիլքն
ծանօթասցին
մեծամեծացն
քաղաքիս.
եւ
նոքա
ծանիցեն
զսոսա
մեզ
բանակատարք:
Եւ
ապագայ
եթէ
մեզ
գործ
ինչ
պատահեսցի,
երկիւղ
ունիցին
ղրկօղքն,
եւ
մի
եւս
համարձակեսցին
ներհակիլ
եւ
վնասել:
Ես,
առ
Բթաւու
պարոնայսն,
այսինքն
առ
պարոն
Մանուկ
Յակոբջանն,
եւ
առ
պարոն
Վարդան
Գասպարն,
որոց
յառաջ
քան
զայս
եւս
ի
ձէնջ
թուղթ
եմ
մատուցեալ.
եւ
ըստ
ներկայ
յաջողելոյն
զօգնութիւնս
գտեալ:
Որոց
զորպէսն
յայլ
թուղթսն
գրել
եմ
ձեզ:
Ուստի
եւ
դուք`
յիշելով
զառաջին
ողջոյնագիրն
ձեր,
հարկ
է
գրեալ
եւ
այժմ
թուղթս:
Քանզի
ունին
սոքա
միտք
եւ
զայլ
երեւելի
յիշատակս
թողուլ:
Եւ
առ
ձեզ
թուղթ
չգրելն
յայտնեալ
էին
ինձ
թէ`
պատկառիմք
դատարկ
թուղթ
մատուցանելն,
սպասեմք
յաջողութեան
զի
ընծայիւք
հանդերձ
մատուսցուք:
Խօջայ
Մինասեանց
աղայ
Էմնիւզէն
ԵՃ.
(500)
յի
եմ
գտեալ
ի
Սէյտաբադու,
եւ
այժմ
եւս
ունի
միտք
վասն
զոքանչին
իւրոյ
նոր
վախՃանեալ
Ովսաննային
տալ
ինչ
յիշատակ
գիրք
տպելոյ.
առ
սա
եւս
գիր
օրհնութեան
գրելն
հարկ
է:
Սա
է
թոռն
տղայ
Էմնիւզի,
եւ
որդի
աղայ
Յօհաննէսին:
Ունի
եղբայր
մի`
եւս
աղայ
Աբրահամ
մեծ
քան
զինքն,
յորմէ`
ոչինչ
եմ
գտեալ
զօգնութիւն,
եւ
չունիմ
յոյս:
Չունին
սոքա
որդիք,
ամուլք
են:
Սէյտաբադու
պարոն
Նիկողոս
Յարութիւնեանի
անուամբ
տպեալ
տետրակն
եկեալ
է
աստ.
եւ
դեռ
չեմ
տիրեալ:
Յետ
քանի
աւուրց
գալոց
է
եւ
ինքն
աստ
տալոց
եմ
յիւրըն:
Առ
այս
պարոնն,
եւ
առ
պարոն
Կարապետ
Ծատուրն
եւ
առ
միւս
պարոնայսն
Սէյդաբադու
հարկ
է
գրել
գիր
նորոգ,
քանզի
յառաջին
գրեալսն
ձեր
որ
առ
Սէյդաբադու,
առ
Դաքու,
եւ
առ
Կալկաթու
պարոնայսն
գրեալ
էիք,
այն
ամենայն
ի
գետոջն
ընկղմեցաւ
նախ
քան
մտանելն
աստ:
Դաքու
պարոն
Մարտիրոս
տէր
Ստեփանին
եւ
իւր
եղբօր
թոռն
Յարութիւն
Միքայէլին
մատուցի
ի
ձէնջ
օրհնութեան
թուղթն
եւ
երկու
խաչն
մասամբ.
իսկ
գրեանքն
եւ
պատկերն
այժմ
մատուցանելոց
եմ,
գիտասցես:
Եթէ
գրեսցես
եւ
առ
սոսա,
միայն
օրհնութիւն
տալով
եւ
զիմ
տուեալն
յիշելով
եղերեսցես
մինչի
իմ
առ
ձեզ
հասանիլն:
Ի
Կօպնհակ
առաքեալ
ապրանացէն
լուր
չգիտեմ.
ա՞րդեօք
անդ
վաՃառեցաւ
թէ
ի
մեծն
Պօլիս
հասուցիք.
զորս`
եթէ
ի
Պօլիս
իցէք
հասուցեալ,
մերձ
Բ.
լաք
ռուփի
կգոյանայ:
Աւա~ղ
որ
այս
Մաթոսի
կայից
կողոպտելն`
ի
Մաքաւցւոցն`
ինձ
խոչնդակ
եղեւ
եւ
տանս
քանդման
պատՃառ.
զի
ոչ
կարողացայ
զանց
առնելն
յայնժամ,
եւ
ոչ
այժմ
կարողանամ
թողուլն:
Աղաչեմ
գրել
առ
բանակատարսն
ձեր`
ուր
եւ
ունիք,
չափն
իւրեանց
Ճանաչել
ի
գրելն
ինձ
զթուղթս.
քանզի
ես
եթէ
զբանս
ձեր
դժուարաւ
տանիմ,
զնոցայն
իսպառ
չեմ
կարող
տանել,
ես
այլ
նուիրակաց
նման
գաղած
պահած
ո'չ
ինչ
չունիմ
որ
յումեքէ
երկիւղ
կրեցից.
եւ
ես
հասարակ
եկողաց
նման
չեմ
աշխատեալ,
որ
եթէ
միւսանգամ
եւս
լսեցից
յումեքէ
ծանր...
1796
մարտ
20.
