Դաւթար (1778-1800)

Յորմէ ժամանեսցէ թուղթ Ճշմարիտ սիրոյ` եւ սրտակէզ կարօտոյ` եւ խաղաղարար ողջունի, հանդերձ ամենառատ օրհնութեամբ Ամենասրբոյ Երրորդութեանն, եւ հոգեպարար շնորհօք եւ զօրութեամբք փրկական խաչին Քրիստոսի, եւ նորին կողամուխ սուրբ Գեղարդեանն, եւ սրբոյ իջման տեղւոյս նորին, եւ Աստուածաշօշափ Աջոյ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին մերոյ` եւ հրաշագործ Դամբարանաց Սրբուհեաց Կուսանացն Հռիփսիմեանց եւ Գայիանեանց, առ Գերապայծառութիւն բարձրապատիւ սիրելւոյդ մերոյ` հոգւոյս ցանկալւոյ, եւ ընտրելագոյն բարեկամիդ սրբոյ Աթոռոյս եւ տիրաբար խնամարկողիդ ազգի մերոյ ընդ հովանեաւ ձերով եղելոց, յԱստուածպետական տեսչութենէն զօրացելոյ եւ արժանավայելուչ փառօք Ճոխացելոյ` Նախարարիդ Առաջնոյ` եւ օգոստափառ ինքնակալ Մեծի Կայսեր Պաւլ Պետրովիչի առաջագահ եւ հաւատարիմ Գործակալիդ, Քրիստոսասէր եւ բարեպաշտ` Լոսաւորագունեղ Քնեազ Ալէքսանդր Անդրէիչ Բէզպօրօտկուդ: Եւ բնաւից Քոյայնոց հարազատաց: Որոց լիցի ի Տէր խնդալ անեզրական ցնծութեամբ:

Եւ ընդ շնորհազեղուն օրհնութեանս Աստուածայնոյ` ծանուցումն լիցի գերայրգութեան ձերում: Զի թէպէտ մինչեւ ցարդ ո'չ է հանդիպեալ երթեւեկութեան թղթոց ի միջի մերում, եւ յատկապէս ծանօթութեան առ միմեանս, սակայն ամենեցուն հաւատացելոցս մի գոլով Տէր եւ գլուխ կենսատու փրկիչն մեր Քրիստոս, եւ ընդ հարկիւ պատուիրանի եղեալ մեր սիրել զմիմեանս սիրով սերտիւ, հաստատեմք վկայութեամբ մտաց` եթէ ըստ Աստուածասիրութեան ձերում ունիք եւ առ մեզ զսէր Ճշմարիտ, եւ զանբռնադատ յօժարութիւն գթալոյ եւ բարերարելոյ: Նա զի եւ ոչ է անգիտելի ի յօգնագէտ իմաստութենէ ձերմէ զմշտնջենական փառացն արժանաւոր Ինքնակալ Կայսերաց օրհնեցելոյ ազգիդ Ռուսաց զմեծագոյն խնամ եւ շնորհ ունիլ առ ազգս Հայոց եւ առ մեզ. մանաւանդ եւ զերանելի բարեյիշատակ Կայսերուհւոյն Եկատարինեայ զամենաշքեղ հրովարտակ ողորմութեան շնորհելն նախընթաց Պատրիարգին սրբոյ Աթոռոյս Տեառն Սիմէօնի սրբազան Կաթուղիկոսին. եւս եւ նախընթացիցն քոց Կայսերականդ դրան առաջագահ Գործակալացն եւ մեծամեծաց սիրանիշ թղթովք ծանօթանալն նմա եւ մեզ` որպէս հոգելոյս Գրաֆ Նիկիտա Իւանիչ Պանինին, եւ այլոց նոյնպիսեաց, առ որս եւ մեք ունիմք գրեալ զթուղթս սիրոյ եւ յարգանաց, եւ պատասխանիս մխիթարութեան ընկալեալ ի յոմանց: Արդ` զնոյն շնորհ մարդասիրութեան եւ ի ձերմէ գերապայծառութենէ ընդունել յուսալով` մատչիմք յայս գրութիւն առաջի առնելով մեծութեան ձերում զանցիցն մերոց աղէտալեաց, եւ խնդրելով զդեղս սփոփանաց ի դիւրութիւն յոգնատարժան կրից մերոց: Քանզի յայտնի է վսեմութեան ձերում զրկեալ գոլն մեր ի մարմնաւոր Տէրութենէ, եւ մատնիլն անօրէն տիրողաց անողորմից` որք կեղեքեն զկեանս մեր խստութեամբ եւ հարստահարութեամբ, եւ յաղագս իւրեանց եւս անգլխութեան եւ դժնէութեան, անկեալ զմիմեամբք միշտ իբրեւ զծով ծփին` ըստ մարգարէութեանն, ի վնաս աշխարհի. յորոց եւ չէ ակնունելի բարի ինչ, որպէս չէ' հնար փշոցն խաղող բերել, եւ տատասկին թուզ, եւ ո'չ աղտաղտին տեղւոյն ջուր քաղցր առնել, ըստ Տէրունի եւ Առաքելական բանիցն: Իսկ մինչ սովորական կրիւքն մերովք տաժանէաք, վասն մեղաց մերոց յարեաւ այլ ոմն բռնաւոր չարագոյն քան զամենեսեան իբրեւ զգաւազան բարկութեան տանս արեւելեան, աղարտիչ եւ կողոպտիչ` գերօղ եւ սպանօղ: Յորմէ առ ազգ մեր որ յայսկոյս, եւ առ սուրբ աթոռս եւ առ մեզ ի չորս ամս եթէ որքան վնասք եւ տառապանք ժամանեցին, գրելն ոչ պարունակի աստ, այլ ի հարկէ լուեալ էք զամենայնն: Ես յայնոսիկ վիշտս եւ հեծութիւնս կալով մինչ սպասէաք յայդմ կուսէ ստանալ զդիւր իմն, առ տարաբախտութեան մերոյ` գուժեաց ի լսելիս մեր բօթ վՃարման կենաց ամենաբարեպաշտուհի մօրն ողորմութեան` գերերջանիկ Կայսերուհւոյն Եկատարինեայ: Որով բազմապատկեցան ցաւք եւ հեծութիւնք մեր, եւ լի եղաք տրտմութեամբ եւ սգով: Բայց հետեւաբար արագ ընդ արագ լսելով զբերկրալի աւետիս արժանաժառանգ Գահակալութեան Կայսերազն որդւոյ Նորին Քրիստոսապսակեալ բարձր օգոստափառ Մեծի Կայսեր Պաւլ Պետրովիչի, փարատեցաւ ի մէնջ տրտմութիւնն, եւ ուրախացեալցնծութեամբ մեծաւ գոհացաք զՏեառնէն տէրանց զտնօրինողէն կարգաց համայն տէրութեանց: Ապա ընկալեալ զթուղթս ի սիրելի որդւոյն մերմէ Յովսեփայ Արքեպիսկոպոսէն, որ է վերատեսուչ մերազնէիցն յԱստուածախնամ երկրոջդ եղելոց եւ ծանուցեալ զմեծիմաստ կառավարութենէ Աստուածարեալ նորապսակ Մեծի Կայսեր Պաւլ Պետրովիչի եւ զգերազանց խնամարկութենէն առ մերազուն ժողովուրդսն, ընդ նմին իմացեալ եւ զձերոյ Աստուածասիրութեան ողորմած եւ բարերար լինիլն առ նոսա` յոյժ եւ յոյժ շնորհակալ եղաք: Ուստի` առաջի Միածնաէջ սրբոյ Տեղւոյս աղօթեցաք եւ աղօթեմք միշտ վասն երկարութեան անգին կենաց առատախնամ եւ ողորմածագունեղ Ինքնակալ Մեծի Կայսեր Պաւլ Պետրովիչի եւ Գերապանծ պսակակցի Նորին ամենաբարեպաշտուհի թագազնեայ Կայսերուհւոյն եւ Կայսերազուն Որդւոց Նորին թագաժառանգից Ալէքսանդր Պաւլովիչին եւ Կոստանդին Պաւլովիչին, եւ այլ ամենայն ժառանգորդաց Կայսերութեանն: Զորս ամենաթագաւորն Աստուած ընդ երկայն աւուրս արասցէ, եւ զամենափառաւոր Տէրութիւն իւրեանց միշտ բարձր եւ ահարկու պահեսցէ առ ամենեսեան, եւ առաւել եւս տարածեսցէ ընդ ծագս տիեզերաց` ի պարծանս ամենեցուն մեր հաւատացելոց: Իսկ եւ յաղագս գերամեծար եւ քաղցրասիրտ բարեկամիդ եւ ազգի մերոյ խնամածուիդ եւս հայցեցաք եւ հայցեմք յԱստուծոյ միշտ զպարգեւս բարութեան: Որ եւ զկեանս երկար շնորհելով լի արասցէ զքեզ իմաստութեամբ եւ հանՃարով, եւ առաջի բարձրագահ Կայսերականի Աթոռոյն եւս քան զեւս յառաջադէմ եւ երեւելի առնելով գերազանց պատուով եւ փառօք Ճոխացուսցէ': Եւ արդ քանզի պատեհագոյն էր մեզ այժմ գրել զշնորհաւորութիւն ի սպաս Աստուածարեալ նորապսակ Մեծի Կայսեր Պաւլ Պետրովիչի միանգամայն եւ ժամ էր բաղխելոյ զդուռն ողորմութեան նորին, վասնորոյ ահա գրեցաք զթուղթ աղերսանաց եւ շնորհաւորութեան, եւ առաքեցաք ի ձեռն Յովսէփ Արքեպիսկոպոսին մատչիլ առ լուսափայլութիւն ձեր: Եւ այսու գրով խոնարհաբար խնդրեմ յԱստուածասիրութենէ Ձերմէ, նախ` զի զգթութիւն եւ զբարերարութիւն ձեր առաւել եւս առատացուցանիցէք ի վերայ ազգիդ մերոյ ընդ հովանեաւ այդր Աստուածահաստատ Տէրութեան բնակեցելոց, եւ մանաւանդ ի Դարբանդու եկեալ խղՃալի ժողովրդեանն, եւ ի վերայ հոգեւոր այցելուիդ դոցին Յովսէփայ արքեպիսկոպոսիդ` որով եւ կատարի պատուէրն Առաքելական թէ` ունիցիք զգութ առ ընտանիս հաւատոց: Եւ երկրորդ` զթուղթն աղաչանաց մերոց մատուցեալ առ հանդիսավեհութիւն Կայսերական պարգեւաձիր Աթոռոյն, միջնորդ եւ բարեխօս լիջիք, զի որպէս բարեյիշատակ երանելի Կայսերուհին շնորհեալ էր նախանցեալ պատրիարգին մերոյ նոյնպէս եւ դորին Կայսերական Մեծութիւնն ամենաողորմածաբար մեզ շնորհեսցէ' զհրովարտակ ողորմութեան: Եւ երրորդ` եթէ կամք իցեն բարձրապատութեանդ` սիրայայտ եւ յուսադրական յատուկ գրով մխիթարեցէք զվշտաւորութիւնս մեր: Արդ մինչ մարդասիրութեամբ խոնարհեալ ի բարձրութենէդ լսօղ լիցիս աղաչանացս մերոց, ամենակատարն Աստուած զՁերին ամենայն խնդրուածսն լուիցէ եւ կատարեսցէ': Որ եւ կացցե'ս ողջ ի Տէր եւ պահպանեցեալ միշտ օգնականութեամբ նորին, ի հրՃուանս մեր. Ամէն: Գրեցաւ յԱմի Տեառն 1797, եւ

ի յուլիսի... ի լուսանկար Աթոռս ամենայն Հայոց ի սուրբ Էջմիածին. որ ի դաշտս Արարատեան:

(Ձեռագիր սրբազանին ի ներքոյ գրեալ): Քրիստոսի փրկչին ծառայ եւ վասն Գերապայծառութեան Ձերոյ զբարիս հայցող խոնարհ Ղուկաս Կաթողիկոս ամենայն հայոց ձեռամբ իմով գրեցի զայսչափս առ ի ստուգութիւն ամենայն վերոգրելոցն: