Դաւթար (1778-1800)

Յորմէ Ճշմարիտ սիրով եւ հոգեւոր օրհնութեամբ, Քրիստոսաձիր ողջունիւ, եւ առատածաւալ շնորհիւ սրբոյ իջման տեղւոյս նորին` ծանի'ր սիրելիդ մեր ի տէր` հարազատ եւ օգտաջան որդի սրբոյ Աթոռոյս` Յովսէփ գերահանՃար Արքեպիսկոպոս: Զի յառաջ քան զայս վերջին թուղթն քո ի Թիֆիլիզու` ձեռամբ Ութրութին եւ Շաքրօյին մինչ էհաս առ մեզ, գրեցաք զպատասխանի նորին ի յունիսի 30 եւ ընդ նոսա ուղեւորեցաք, յորմէ ունէիր իմանալ զդժնդակ սարտարի մերժիլն յերկրէս, եւ զկացութիւնն մեր: Եւ վասն խնդրելոցդ թղթոց խոստացաք գրել եւ յուղարկել, բայց զբազմունքն եւս ոչ երբէք թեթեւական առ ի մէնջ, այլ ինչ եւ իցէ հանդերձ այլ հոգօքն հոգացաք գրել զթուղթ մի առ օգոստափառ Կայսրն, զթուղթ մի առ վէզիր քնեազ Ալէքսանդր Անդրէիչ Բէզպօրօտկին, զերկուս թուղթս առ Պլատոն եւ Գաբրիէլ արքեպիսկոպոսսն, զթուղթ մի առ ազնիւ աղայ Յովհաննէսն, եւ զթուղթ մի առ ազնիւ պ. Մարգարն եւ Փիլիպպոսն Մանչարեանց: Ի թղթոջ Կայսերն գրեալ եմք առ պահանջելոյ բանին կարգի զամբաստանութիւն զբարբարոս տիրողացն մերոց, եւ զաղօթսն եկեղեցւոյս մերոյ, վասն իւրեանց արժան խոստովանեալ, իբրեւ յատկապէս խնամածուաց ազգի մերոյ: Զկնի` վասն Մօրն մահուան տրտմակցութիւն եւ վասն իւրն յաջորդութեան ցնծութիւն եւ շնորհաւորութիւն: Եւ ապա զերկուս խնդիրս առաջադրեցաք. նախ` առաւելապէս ունիլ զխնամսն ի վերայ ազգի մերոյ ընդ գաւազանաւ իւրով եղելոցն, եւ երկրորդ` զի որպէս հոգելոյս Կայսերուհին շնորհեաց զնամակ ողորմութեան Տեառն Սիմէօնի Սրբազան Կաթողիկոսին, նոյնպէս եւ ինքն մեզ շնորհեսցէ: Ի թղթոջ վէզիրին եւս ըստ այսմ մտաց, բայց յատկապէս եւ վասն ի Դարբանդու նոր անցեալ մերայնոցն խնդրեցաք զխնամարկութիւն, եւ վասն խնդրոցն մերոց որ առ Կայսրն` հոգատարութիւն եւ կատարումն: Իսկ եպիսկոպոսացն միայն զկրից մերոց ծանուցումն, եւ վասն քո յանձնարարութիւն: Եւ առ աղայ Յովհաննէսն` երկարապէս, օժանդակ լինիլ քեզ առ խնդիրսն մեր թէ վասն հրովարտակին եւ թէ վասն Դարբանդու ժողովրդեան: Վասնորոյ եւ քեզ սիրելւոյդ գրեմք, զի ամենայն ջանիւ հոգ տարեալ առ դռանն Կայսեր` ընկալցիս զհրովարտակն ողորմութեան` համեմատ առ Քրիստոս փոխեցեալ Կայսերուհւոյ հրովարտակին շնորհեցելոյ սրբազան հայրապետին մերոյ ի Տէր հանգուցելոյ, եւ վասն ժողովրդոցն մերոց եւ Դարբանդու նոր եկելոցն զոր ինչ ողորմութիւնս առնիցէ, ծանուսցէ մեզ լիապէս: Եւ զի գրեալ էիր թէ` թագուհին եւս ընդ թագաւորին ի միասին են օծեցեալք, պատշաՃ վարկաք ի յօրհնութիւնսն զնա եւս ընդ նմա յիշել. բայց վասն անուանն տարակուսեցաք: Զի թէ եւ գրեալ իցես մեզ յառաջ, սակայն զոմանս թուղթս քո ի գալ չարաՃՃիկ սարդարին ի վտանգէ կասկածելով պատառեցաք, եւ յայլ ուստեքէ չունէաք հաւաստել, ապա այլով ծաղկատիպ նշանաւ անորոշ գրեցաք թէ` Թագազնեայ Կայսերուհւոյն, եւ տեղի ինչ եւս թողաք, եթէ հարկաւոր գիտասցես, կարես գրեցուցանել զանունն ի ներքոյ, եւ թէ զգրեցեալքն բաւական համարեսցիս, ի յնտրութիւնս քո է ապաստան: Դարձեալ եւ տարակուսեցաք թէ զթուղթն զիա՞րդ յղիցեմք, զի թէ ծալէաք, աղՃատիւր ի Ճանապարհին. վասնորոյ վայելուչ համարեալ զթուղթն կայսեր գալարեալ ի մէջ ղուպուրի եդաք, եւ զայլսն բաց կնքեալ` այնպէս յղեցաք, զի տեսցես եւ թարգմանեցուցեալ` այնպէս մատուսցես, եւ կամ թէ` ըստ այլ պատշաՃաւորութեան արասցես, որք հաՃելի երեւեսցին: Ըստ նշանակելոյդ` գրելոց էաք այժմ, եւ զկոնդակ ի վերայ մերայնոց երկրիդ առ հասարակ` ծանուցանելով զկրից մերոց, եւ միամտեցուցանել վասն ազատութեան սրբոյ գահիս ի վերջին վտանգից, եւս եւ զկոնդակ յուսադրութեան ի վերայ տարագրեցեալ ժողովրդեանն ի Դարբանդու, եւ առ այլ ոմանս յատուկ անձինս ըստ հարկին, սակայն` թող զի քանի տեղեաց փայեկ գալն եւ պաշարեցուցանելն զմեզ այլ եւ այլ թղթագրութեամբք, ահա ուխտաւորք եւս եկին յՕսմանցւոց երկրէն, եւ իսպառ զբաղեցուցին զմեզ` որ եթէ կամիցեաք զամենայնն լրացուցանել, ամիս մի եւս յերկարէր, վասնորոյ աՃապարեալ, զայսքանս յղեցաք շուտով, զի չեւ եւս գնացեալ քո ի դուռն` հասցի առ քեզ, զայլսն եւս յետոյ գրեցուցեալ յղելոց եմք: Եւ զի առաջին թղթովն մերով գրեցաք քեզ վասն Դարբանդու նոր անցեալ ժողովրդոցն` ծանուցանել մեզ թէ` յո'ր եւ յո'ր տեղեաց իցեն, իցէ թէ գրեալ իցես` եւ շուտով հասանիցի առ մեզ, եւ ըստ այնմ տեղեկաբար ասասցուք զգրութիւն մեր: Զի յայն կողմանցն եւ ի Շուշւոյ եւս եկօղ չգոյ դեռ եւս, զի որք փախստեամբ գան, ի Ճանապարհին կողոպտեալք լինին: Տեղւոյս իշխօղն որ գնացեալ ի Թէհրան արգելաւ հանդերձ եղբարբքն, տակաւին անդ են, եւ Խօյու իշխօղքն եւս. երկրայքս անտէրունչ, Մակուայ սուլթանն որ առ ներքինի կորստականն կայր ընդ երկար, եւ խան կոչեցեալ ի նմանէ` զերկիրս տարեկան կտրուածքով առեալ էր` գալ նստիլ, եւ զհարկն հասուցանել. յետ կործանման ներքինւոյն եկն տիրօղ երկրիս, իսկ երեւելիքն երկրիս որք ժողովեցեալ են ի բերդն, ոչ ընկալան զնա, ոմանք սրտիւ եւ ոմանք կեղծիւք: Եւ նա գնացեալ ի գաւառն իւր զօրաժողով լինի գալ ի վերայ Երեւանու. յերկուց կողմանց եւս գրեալ են առ պետն Վրաց, եւ թուի թէ նորա կողմն հզօր է, եւ Արքայն թէ որոց պարտի անսալ, չգիտեմք: Վասնորոյ երկիրս այլեւս ի վրդովմանց չէ ապահով: Յաղագս Խօյու եւս ասեն թէ զքաղաքն դատարկեալ ի հարստութենէն` բնակիչքն իբրեւ ի վերայ փշոյ նստեալ կան յերկիւղէ Սադըղ խանին. եւ Սադըղ խանն ունի զՃանապարհն Արաղստանու, որոյ եղբայրն եւս ի Թարվէզ նստեալ կայ: Ինքն Աստուած բարերարն այս բանաւորացն օգտագիտութիւն տացէ. զի ողորմելի աշխարհս այս սակաւ մի անդորրասցի: Ըստ խնդրելոյդ եւ խոստման մերոյ ահա ի հատոր անկազմ շարականս յղեցաք ի Թիֆլիզ հասանիլ առ քեզ: Ոչ միայն ի Թիֆլիզու, այլ եւ ի Պօլսոյ լսեմք զկատաղիլ տիրասպանիցն ի վերայ հռօմէական տէրութեանն, եւ ունիլ զդիտումն ի սահմանս կողմանդ, ուստի եւ յոյժ ցաւիմք: Տէր ցրեսցէ զխորհուրդս նոցա` եւ փրկեսցէ զերկիրդ յապականարար թունից նոցին: Ապաքէն զտեղւոյդ եւ զնոցին որպէսն գրեսցես մեզ ի գիտել: Յառաջ քան զալեկոծութիւն կողմանցս` որ զԼմնայ անապատի ժողովարար Ներսէս վարդապետն իրօք իւրովք յուղարկեալ էիր աստ, էհաս. ընկալաք զինքն եւ հասու եղաք դաւթարացն եւ կայիցն. եւ պահեցաք ի սուրբ Աթոռոջս մինչեւ յամիսս ութ եւ այլ աւելի. զոր իմացեալ Անապատականացն եւ Վանայ իշխանացն մահսարօք խնդրեցին զնա եւ զինչսն, եւ մեք յիրաց անտի չափաւոր բաժին հանել ետուք իւրն ըստ թախանձանաց իւրոց, եւ զայլն ամենայն զնաղդն եւ զվէՃն կնքեալ անպակաս հանդերձ ինքեամբ յղեցաք յանապատն. եւ յանապատականաց անտի եւ ի Վանցւոց թուղթս ընկալաք վասն հասանելոյն: Իսկ զի մրրիկն հետեւապէս յարեաւ ի վերայ մեր, եւ Ճանապարհքն փակեցան, ցարդ չկարացաք ինչ գրել զայնմանէ. այժմ գրեմք, զի միամիտ լիցիս: Նաեւ Աւետիք վարդապետն` զոր յուղարկեցաք ի գործ` իբր զի զիւր կայսն եւս առ ձեռն բերցէ, եւ գործակատար երեւելով սրբոյ Աթոռոյս`արժանապէս հանդիպեսցի բարւոյ անուան եւ պատուոյ, նա մինչեւ ցայժմ քառապատիկ յամելով` գիր եւս ոչ գրէ. զորոյ ոչ զփոյթն իմանամք, եւ ոչ զդիտումն: Յանցելում ամին գրեալ էիր ի Շամախւոյ թէ առ իս է, եւ վասն անքննաբար տուեալ դրամոցն հետեւիմք հանել, եւ այլն: Այժմ լսեմք թէ` նա յայնժամ ի սակաւ աւուրս է կացեալ առ քեզ, եւ դարձեալ մեկնեցեալ է. չգիտեմք թէ ո՞ւր է: Եթէ գիտե՞ս ինչ զնմանէ եւ զի՞նչ առնելոյն, շուտով գրեսցես մեզ. շնորհակալ լինելոց եմք:

Ողջ լեր:

Ի յուլիս 20.

Յետ աւարտման թղթոյս, ի յանկարծ ուղեւորելն, նոր եւս շաղագրով բան գրեցաւ. վասն թղթոյս յամելոյն ի քանի աւուրս եւս թէ ի պատՃառս ուխտաւորաց դժուարաւ Ճանապարհելոյն, եւ թէ զկնի Պարոնի որդւոյն գալոյն աստ, եւ մեր հանդերձեալ գոլոյն ի վաղիւն գնալ յԵրեւան ի տեսութիւն Հասանխանին որ նոր նստեալ էր ի բերդն, եւ այլն:

Ի յուլիսի 31.