Արժանապատիւ
տէ'ր
Ստեփաննոս
աւ.
քահանայ
Սիրեցեալ
որդի
մեր.
Յետին
գիրն
քո
առ
մեզ`
է
գրեցեալ,
ի
քէն
ի
Կալկաթայ
1796
ամին,
եւ
ի
դեկտեմբերի
25,
մինն
ի
վերայ
Բասրայու,
եւ
մինն
ի
վերայ
Եւրոպիու,
ի
Կոպընհակու
Դանդցֆէլդ
եւ
Կամպանւոյն,
ստացայ
ի
մարտի
5,
եւ
ի
յօգոստոսին,
պատասխան
սոցա`
ի
վերայ
Բասրայու
գրեալ
եմ
քեզ.
բաց
ի
առաջին
գրեցելոյս
առ
քեզ
եւս
ունիմ
աստի
գրեալ,
ի
վերայ
Բասրայու
առ
քեզ,
եւ
առ
զանազան
անձինս,
ոմանց
որոց
դու
ես
գրեալ,
իսկ
այլոց
ոմանց`
որոց
մեք
գրեալ,
ի
յանցեալ
դեկտեմբերին,
յունվարին,
յայսմ
ամի`
մարտին,
ապրիլին,
յունիսին,
յուլիսին,
յօգոստոսին
եւ
սեպտեմբերին,
եւ
վերջին
գիրն
եւս,
ի
յայսմ
նոյեմբերի
մէկին,
ի
յորս
գոն
բազում
բանք
եւ
որպէսութիւնք,
զոմանս
առ
պարոն
Վարդանն,
եւ
զոմանս
առ
նա,
եւ
առ
պարոն
Յարութիւն
Սահակ
Աղաջանենց,
ի
միասին
առաքեալ
եմ
նոցա,
եւ
խնդրեալ`
հարազատութեամբ
քեզ
առաքել,
ըստ
որում
գտի
գիր
ի
միոյ
բարեկամէ,
որ
քո
գիրն
կալեալ,
առ
որ
գրեալ
եւ
ունիս,
եւ
վասն
այսմ
ո'չ
երկարեմ,
այլ
տամ
քեզ
համառօտ
ծանօթութիւն`
վասն
ամենից:
Ունիս
դու`
ի
սոյն
յանցեալ
մարտի
8-ըն
գրեալ
առ
պարոն
Դաւիթ
Շկօթ
եւ
Կամպանին,
եւս
առ
պարոն
Դանդցֆէլդ
եւ
Կամպանին,
որ
եթէ
մեք`
կամ
գործակալն
մեր,
ոչ
իցեմք
ստացեալ
զմնացորդս
ապրանացն
այնոսիկ,
յայնպիսի
հանդիմանն`
առաքեսցեն
ի
Պօլիս`
առ
մահտեսի
Գալստեանն,
որոյ
հայերէն
թղթովն`
ամենայնի
տան
մեզ
ծանօթութիւն,
ահա
նոցա
թղթոյ
թարգմանութիւնն`
ուղեւորեմ
առ
քեզ,
գիտել,
որ
թարց
քոյ
գրութեանն,
թէեւ
հատուցեալ
իցէաք
Մովսէս
Խաչիկի
դրամն,
եւ
այլ
առաքեցեալ
պարտքն
քոյ,
այլ
ապրանքն
տակաւին
մնայր
առ
նոսա`
ըստ
դաշնադրութեան
քոյ
մինչեւ
ցայժմ,
որպէս
գիր
նոցա
յայտ
առնէ,
եւս
ի
1795
թուէն,
եւ
յունիսի
6-էն
գրեալսդ
առ
նոսա,
թէ
այս
ապրանքն
մնասցէ
առ
ձեզ,
մինչեւ
իմ
գալն,
կամ
գրելն`
առ
ձեզ.
ուրեմն
մի'
լինիր
մեղադիր
մեզ,
որ
մեք
զպարտս
ոչ
հատուցաք,
զի
ի
պարտուցն
այնմիկ
վՃարման,
մեծ
վնաս
ունէր
յառաջանալ
մեզ,
եւ
զմնացորդս
եւս,
եթէ
նոքա
ո'չ
տան,
որպէ՞ս
ընկալնուցուք
զի
ահա
14
ամիս
է,
որ
մեք
տանջիմք,
իսկ
նոքա
ըստ
կարգի
վաՃառականաց,
ըստ
օրինի
պատասխանէին
մեզ,
որ
թարց
գրոյ
քոյ,
ո'չ
կարեն
տալ
մեզ:
Բայց
մինչ
Տէր-Դաւիթն
եկն,
նեղեալ
ի
գերեաց
իւրոց,
իւր
տուեցեալն
խնդրէր,
եւ
մէկ
ո'չ
էաք
տէր
առաքեցեալ
ապրանացն
այն,
ըստ
դաշնադրութեան
քոյ,
բացասէաք
նմա,
այլ
նա
ստիպեալ
ի
յաղքատութենէ
իւրմէ,
եւ
ո'չ
իւիք
անսայր
իրաւանց,
մինչեւ
հարկադրեալ
եղաք,
ըստ
ամենայն
իրաւանց
եւ
ըստ
զօրութեան
զանազան
թղթոցդ
առ
մեզ
գրեցելոց,
բողոքել
առ
թագաւորական
ինօստրաննի
կալէգն,
գրել
ի
Լօնդօն`
ում
հարկ
իցէ
ծանուցանել
կամպանեացն,
որ
մեք
տէր
եմք
այնմ
ապրանաց`
ըստ
զօրութեան
թղթոյն
քոյ
եւ
սանաթացն
աուեցելոցն
ի
քէն
Տէր
Դաւթին:
Բայց
մինչ
տակաւին
զպատասխան
Կալէգին
ո'չ
ստացեալ
մեք,
գիր
քոյ
վաղվաղեալ
է
առ
նոսա,
յայնժամ
եւ
նոքա`
զմեզ
տէր
Ճանաչելով,
ահա
արձակեալ
են,
որպէս
տեսանես
ի
գիրս
նոցա,
եւ
մեք
վաղվաղելով
պատասխանել
ձեզ`
եւ
միամտեցուցանել,
ի
յընկալնուլս`
Տէր
Դաւթի
բաւականութիւն
տալով,
ջանացից
որ
եթէ
հնար
իցէ,
զմնացորդս
ապրանաց`
առաքել
ի
Պօլիս,
առ
պարոն
Անդրէաս
Մինասն,
որ
է
աներձագ
մահտեսի
Գալստեանին,
որ
յանցեալ
ամին
վախՃանեալ
է,
բայց
աներձագն
է
բանակատար
նորին
եւ
մեր,
լաւ
բանական
անձն
է,
որ
նա
ըստ
պատուիրի
քում
յառաջին
եւ
յետին
թղթոցդ`
հետեւեսցի
վաՃառել.
ապրանաց
աստ
բերելն
է
շահաւէտ,
յայսմ
խառնակ
միջոցի,
յաղագս
ահի
Ֆռանսուզացն,
եւ
յաղագս
մաքսին
հոգալոյ
ունիմ,
զոր
յետոյ
գրեցից,
յորժամ
ստացայց
եւ
կամ
կարելի
է
տեղս
ծախել:
Տացէ
Տէր`
որ
ընդ
պարոն
Սարգսին`
կատարեալ
հաշտութիւն
իցես
արարեալ,
զի
զանազան
բանս
գրեն
մեզ,
եւ
զհոգիս
դառնացուցանեն.
եւս
ի
տեսանելն
զգիր
պարոն
Սարգսին,
առ
ոմանս
գրեցեալս
վասն
քոյ,
առ
որ
մեք
ըստ
կարգի
պատասխանեցաք:
Աբդլմսեհի
տան
յաղագաւ,
կալէգն
գրեաց
ի
Լօնդօն,
գրել
ի
Կալկաթայ
Կօրտին`
պահել
հաստատուն
զկտակեալս
նորին,
որոյ
Ֆռանկսզերէն
եւ
հայերէնն
առաքեալ
են
առ
քեզ
եւ
առ
նա.
այժմ
եւս
ուղեւորեմ
գիտել
եւ
միամտիլ,
յուսալով
յԱստուած`
եւ
հաւատալով
գրութեան
քում,
ո'չ
եւս
երկարեմ
ինչ
զմէնջ,
եւ
զգործոց
քոյ,
տացէ
Տէր
որ`
յաջող
եկեսցես,
զամենայն
ինչ
ընդ
միմեանս
խօսեսցուք:
Ես
չունիմ
զոք
առաքելոյ
ի
Հնդիկս,
առանց
քեզ,
որպէս
եւ
դու
լուեալ
ես,
եւ
վիրաւորեալ
գրես
մեզ:
Թինաթինն
առողջութեամբ
ի
Մօզդօկ
է,
յաղագս
Աստուածատուրին,
քանիցս
փող
եմ
առաքեալ.
ի
Թարվէզ,
որ
ազատեն
եւ
բերեն,
այլ
մահտեսի
Յովհաննէսն,
ո'չ
տայ.
մեր
Եսայուն`
հինգ
հարիւր
ալթմիշլուղ
ետու
եւ
առաքեցի,
եւ
նա
ունայն
դարձաւ,
գրեալ
եմ
Սրբազան
Կաթողիկոսին,
որ
մի
անգամ
զոր
ինչ
խնդրէ
նա`
աւելի
քան
զհարիւր
թուման
տայ,
ազատէ
եւ
մեզ
ղարկէ.
սպասեմ
այսմ
պատասխանւոյ:
Շուշանն
ի
Ֆահրապատ
է.
յառաջ
վաթսուն
թուման
խնդրէին,
այժմ
հարիւր
խնդրեն,
վասն
այսմ
եւս
երեք
չորս
անձանց
հաւատարմութիւն
եմ
տուեալ
առնուլ
եւ
առաքել.
ես
փող
ո'չ
խնայեմ
վասն
նոցա,
ապա
զի՞նչ
արարից,
որ
խառնակութիւնք
երկրին
ոչ
թուլատրեն
յառաջանալ
բանից:
Արքայն
վախՃանեցաւ.
այժմ
Գեօրկին
թագաւոր
է.
երկիրն
աւեր
եւ
քօչաքօչ
վասն
ժանտախտին:
Մերայինքն..
Ես
երկու
ինչ
էի
գրեալ
Կամպանոյն.
նախ
յաղագս
ապրանացն
որ
նոքա
պարտ
էին
զմեր
հակսն
ծախել
եւ
ապա
զմիւս
հակսն
բանալ:
Երկրորդ`
կամաւոր
ծախս
չառնել,
այլ
նոցին
պատասխանն
տեսանես:
Եթէ
Տէր
Դաւիթն
ընդ
ապրանացն
առաքէիր,
այսքան
վնաս
ո'չ
պատահէր
մեզ:
Եւս
պանտրախտին
լաւ
վերահասու
եղած
չես,
որպէս
եւ
համեմատ
նմին
95
էն
եւ
յունիսի
6-էն
գրած
թղթոցդ
առ
նոսա
վասն
արգելման
ապրանացն
մինչեւ
քոյ
գալն
եւ
կամ
կրկին
հրաման
գրելդ:
Ուրեմն
մի'
զմեզ
մեղադրէր,
եւ
ոչ
մեք
քեզ,
զի
այսպէս
է
պատահեալ
մեզ`
վիՃակի
մերում,
ես
շնորհակալ
եմ
զաշխատանացդ
զբանիցդ
եւ
զքրտանցդ
եւ
օրհնեալ
ժողովրդեան
տրոցն:
Յորժամ
ընկալնում
ինչ
կերպ
կարգադրելն
իսկոյն
տան
քեզ
գիտել:
Այլ
արասցէ
Տէր
որ
այս
թուղթ
ի
յԵւրոպիայ
ընկալցիս:
Աստուած
սիրես
բաւ
է.
ե'կ
եւ
մի
յամենար,
զի
որքան
եւ
կայ
ես
այնու
բաւական
եմ:
Մերքն
ամենեքեան
զքեզ
ողջուեն
ընդ
Տէր
Դաւիթին
եւ
պարոն
Փիլիպպոս
Մանուչարեանին
եւ
ես
օրհնութիւն
տամ
քահայնայից
եւ
ժողովըրդեան
ուր
եւ
իցես:
Վասն
քոյ
ի
սրտէ
աղօթարար
Յովսէփ
Արքեպիսկոպոս
1798
դեկտեմբերի
20.
ի
Սանկթ-Պետրբուրգ.
Կրկին
անգամ
1799
փետրուար
15
ի
Պետրբուրղ
