Դաւթար (1778-1800)

Ի լուսանկար մեծի գահիս Հայաստանեայց սրբոյ Էջմիածնի պաշտօնէից քահանայակարգ միաբան եղբարց` այսինքն` յարքեպիսկոպոսաց, յեպիսկոպոսաց, ի վարդապետաց եւ յաբեղայից մատուսցի Քրիստոսաձիր ողջոյն եւ հոգեւորական օրհնութիւն բարձրապատիւ սիրելւոյդ մերում եւ գթաշատ բարեկամիդ սրբոյ Աթոռոյս Քրիստոսակերպի, եւ Աստուածապսակեալ ինքնակալ Մեծի Կայսերն հաւատարիմ գործակալիդ` Տէրամբ Յիսուսիւ զօրացեալ բարեպաշտօն եւ իմաստնախոհ, շքեղափառ եւ մեծազնիւ Պետր Իւանիչ Կաւալիցկինիդ, Իշխան բնաւից ընդ քեզ եւ ընդ ձեռամբ քով եղելոցն, ի Տէր խնդալ: Շնորհք` սէր` ողորմութիւն եւ խաղաղութիւն Ամենասրբոյ երրորդութեան:

Եւ ընդ Աստուածապարգեւ օրհնութեան սիրառաք թղթոյս` ծանուցումն լիցի բարեպաշտութեան քում: Զի յանցելոյ ամի դեկտեմբերի ամսեանն աւետաւոր համբաւ գալստեան ձերոյ ժամանեալ առ հոգելից հայրապետն մեր Տէր Ղուկաս սրբազան կաթողիկոսն, եւ առ միաբանութիւնս մեր, եւ մեծ ուրախութիւն ընծայեալ մեզ, այն ինչ փութայր նա զթուղթ օրհնութեան գրել առ պատուականութիւն ձեր ի շնորհաւորութիւն գալստեան ձերոյ, (որպէս եւ բանիւ ողջունի իւրոյ խոստացաւ ի թղթի Յովհաննէս Արհի եպիսկոպոս եղբօրն մերոյ) ոչ ժամանեաց դիտմանն` յաղագս օրհասին մահու կանխելոյ: Որով եւ ողորմելի միաբանութեանս մերում եղեւ սուգ եւ տրտմութիւն մեծ: Բայց զինչ ունիմք ասել առ կամս Արարչին, եթէ ոչ` զփառս եւ զգոհութիւնս վերառաքել նմա: Որ եւ անբաւ ողորմութեամբն իւրով հանգուսցէ զսրբազնեալ հոգի երջանիկ հայրապետին մերոյ ի լուսեղէն խորանս երկնից արքայութեանն ընդ դասակարգութիւնս սրբոցն, եւ զգերարգոյ սիրելիդ մեր ողջ պահեսցէ երկարագոյն կենօք, եւ յաւելցէ` զաւուրս Աստուածապսակեալ ինքնակալ Մեծի Կայսերն, եւ համայն իւրայնոցն: Յետ վախՃանման հոգելոյս Հայրապետին մերոյ եւ մեք ըղձայաք զսէր մեր օրհնութեան գրով մատուցանել ձերումդ Աստուածասիրութեան, բայց յաղագս ո'չ գտանելոյ ի միջի հարկեցուցիչ պատՃառի` ո'չ համարձակէաք: Միայն թէ` երբեմն ի յայտ առնել զեռանդն սիրոյ եւ փափագանաց սրտից մերոց` միջնորդութեամբ Յովհաննէս արքեպիսկոպոսին առաքեցաք զողջոյն եւ զօրհնութիւն մեր, եւ յուսամք թէ քաղցրութեամբ հաՃեցեալ իցէք: Իսկ նարդենիս մեծաշուք Արքայն Վրաց, եւ որդին իւր շքեղաշուք Դաւիթ Միրզայն եւ մերասեռ ժողովուրդն քաղաքիդ թուղթս էին գրեալ մեզ վասն հայրապատիւ յարգելւոյն մերոյ Տէր Յովսէփայ սրբազան արքեպիսկոպոսին ընտրութեան, ընդ նոսին եւ սիրելի եղբայրն մեր սրբոյ Գեղարդեան սպասաւոր Յովհաննէս բարեհամբոյր արքեպիսկոպոսն գրեալ էր մեզ զձերդ ազնուութեան մտերմօրէն խորհրդատուութիւն, ծանուցանելով մանաւանդ եւ զՃշմարիտ սէր եւ բարեկամութիւն ձեր առ սուրբ Գահս եւ առ որբացեալ միաբանութիւնս, նաեւ զմեծապատիւ ընդունելութիւն եւ զմխիթարութիւն ցուցանելդ առ ինքն: Որովք բարեշնորհութեամբք ձերովք զվայելուչ վստահութիւն առստացեալ համարձակեցաք գրել զայս թուղթ սիրոյ եւ ողջունի առ ձերդ բազմագով բարեպաշտութիւն: Որով նախ շնորհաւորեմք զբերկրալի գալուստդ քո ի քաղաքդ, հայցելով յԱստուծոյ, զի զամենայն օգտակար առաջադրութիւնս Աստուածապսակեալ Ինքնակալ Մեծի Կայսերն եւ զքոյդ բարեմտօրէն ջանասիրութիւն իւրով ամենակարող զօրութեամբն յաջողելով արդիւնաւորս եւ շահաւէտս արասցէ ի դիւրութիւն հաւատացեալ ժողովրդոց: Քանզի եւ մեք որք ըստ ամենայնի նեղեալ եւ վշտացեալ եմք ամենեւին անայցելու յումեքէ, յետ Աստուծոյ ի հզօրագունեղ տէրութենէդ ձերմէ յուսամք գտանել զայցելութիւն: Երկրորդ` բացայայտ կացուցանեմք զմեծապէս շնորհակալութիւն մեր` զԱստուածասէր սիրելւոյդ վասն Ճշմարիտ սիրոյ եւ հաւատարիմ բարեկամութեան ձերոյ առ սուրբ գահս, եւ առ մեզ, եւ յաղագս յոգնազան պատուոյ եւ յարգութեան եւ շահեցողութեան ձերոյ զորս ցուցանէք բաղձալի եղբօր մերում Յովհաննէս արժանապատիւ արքեպիսկոպոսին, զորս նա ինքն գոհունակութեամբ գրէ մեզ յիւրաքանչիւր թուղթս իւր: Ոյր աղագաւ եւ մեք պարտաւորիմք հանապազ առաջի սրբոյ Իջման տեղւոյս Քրիստոսի աղօթել վասն կենաց եւ բարեյաջողութեան ձերոյ: Երրորդ` առ այն զի եւ մեծապատուութիւն ձեր կամեցեալ էիք սակս Յովսէփայ սրբազան արքեպիսկոպոսին ընտրել եւ խնդրել ի կաթողիկոս, ծանուցանեմք զայս Ճշմարտութեամբ, որ հայրապատիւ յարգելին մեր Յովսէփ Ճոխափառ արհի եպիսկոպոսն ի յերկուս սիւնհոդոսսն մեր եւս բազմիցս յիշատակեցաւ, եւ ամենայն հաւանութեամբ ընտրեցաք եւ ընդ պատրիարգին Կոստանդնուպօլսի նշանակեցաք զանունն ի թղթի. բայց վասն զարհուրելի վտանգից պատՃառաց ոմանց ոչ իշխեցաք գրել ի մահսարին, (եւ այն պատՃառաք ի Յովհաննէս արքեպիսկոպոսէն յայտնի լինելոց են մեծութեան ձերում: ) Իսկ ապա մինչ թուղթքն քաղաքիդ ժամանեցին առ մեզ, եւ բանք գերազնուութեան ձերոյ ի գրոյ Յովհաննէս արքեպիսկոպոսին ազդ եղեն մեզ, զերկրորդ մահսէր գրեցաք ըստ օրինակի առաջնոյն, եւ ընդ պատրիարգ Դանիէլ արհի եպիսկոպոսին զՅովսէփ արքեպիսկոպոսն դասեցաք, զերկոսեան եւս միապէս հաւանական ցուցանելով մեզ ամենեցուն: Արդ` եթէ ազգս մեր զայլ ոք առաքեսցէ, մեք ոչ կարեմք ընդդիմանալ, զի շինութիւն սրբոյ Աթոռոյս եւ ապրուստ մեր ի նոցանէ է, եւ մինչ ազգն մեր կամակցեալ մեզ զՅովսէփ արքեպիսկոպոսն հրաւիրեալ առաքեսցեն` մեզ ընդունելի եւ յարգելի է: Որք եւ ահա միաբանութեամբ զհրաւիրանաց թուղթ գրեցաք առ նա ինքն Յովսէփ վայելչաղուք արքեպիսկոպոսն, որ ի հրաւիրեալ օրհնեալ ազգին մերոյ եթէ ոչ կասկածիցի ի վտանգից, հրամայեսցէ գալ ի սուրբ Աթոռս, զոր մեծաւ հնազանդութեամբ վերընդունելոց եմք: Չորրորդ` մինչ այսքան համարձակութիւն եղեւ մեզ խօսիլ ընդ գերապատուելւոյդ իբրեւ ընդ ընտրելագոյն բարեկամի, վստահացեալ ի մեծութիւն սիրոյ ձերոյ զայս մի ինչ խնդիր եւս առաջի առնեմք: Բարձրաշուք Արքայն երկրիդ յամի Տեառն 1798 զսուրբ Գեղարդն Քրիստոսամուխ խնդրեաց ի հոգելոյս սրբազան Հայրապետէն ի փարատումն ժանտախտին եւ նա յուղարկեաց. որով եւ ցաւն փարատեցաւ: Յետոյ ի յերկարել միջոցին քանիցս խնդրեաց, եւ մեծազօր արքայն խոստանայր դարձուցանել, բայց վերջապէս ձերոյ գալստեանն մնաց` զի եւ ձեր բարեպաշտութիւնն հաբուրեսջիք: Ապա յետ գալոյն ձերոյ սրբազան Հայրապետն վախՃանեցաւ. եւ մեք ի վերայ սգոյ եւ տրտմութեան մերոյ ունիմք եւ զթախծութիւն կարօտութեան սուրբ Գեղարդին, եւ դորին պաշտօնեայ Յովհաննէս արքեպիսկոպոսին. որ պիտոյ է մեզ յայսմ անտիրութեան ժամանակի պատասխանել այլազգեաց: Ամենայն ուխտաւորք ի հեռուստ եկեալք` լալով եւ տրտմութեամբ դառնան վասն ոչ տեսանելոյ աստ զսուրբ Գեղարդն: Արդ` միաբանութեամբ զաղաչանս գրեցաք առ մեծազօր Արքայն երկրիդ, եւ զձերդ աստուածասիրութիւն եւս աղաչեմք ի փառս Քրիստոսի եւ ի սէր սրբոյ Աթոռոյս միջնորդ լինիլ առ օրհնեալ Արքայն, զի դարձուսցէ զսուրբ Գեղարդն ընդ Յովհաննէս արքեպիսկոպոսին ի մխիթարութիւն տարակուսեալ միաբանիցս, եւ բաւական համարեսցի զայսքան ժամանակ յետաձգելն: Եւ որպէս մեծազնուութիւն ձեր լուիցէք աղաչանաց մերոց, ամենաբարերարն Աստուած զձեր ամենայն բարի խնդրուածսն լուիցէ եւ կատարեսցէ, եւ զքաղցրագոյն խնամս Աստուածապսակեալ Ինքնակալ Մեծի Կայսերն առաւել եւս աՃեցուսցէ ի վերայ ձեր եւ մեր: Մնամք պայծառափայլ բարձրապատուութեան ձերում բարեխնդիր աղօթաւորք խոնարհ պաշտօնեայք սրբոյ Աթոռոյս արքեպիսկոպոսք, եպիսկոպոսունք եւ վարդապետք ստորակնքողք ի թղթիս` եւ այլք ամենեքեան որք ընդ մեզ: Գրեցաւ յամի Փրկչին 1800 եւ ի յունվարի 29. ի սուրբ Էջմիածին: