Դաւթար (1778-1800)

Երջանկազարդ եղբօրդ իմոյ տեառնդ Դանիէլի սրբազան արքեպիսկոպոսի, աստուածաբան վարդապետի պատրիարքի մեծիդ Պօլսոյ, նաեւ բարեպաշտ եւ պայծառածին իշխանաց եւ Ամիրայից ազգի մերում, ողջոյն եւ օրհնութիւն ցանկամ.

Յառաջին գրեցելովքս, նաեւ ի փետր. մուտն թղթովքս ամենայն ինչ յայտնի լեալ է ձեզ, եւ յուսամ զի եւ դուք ըստ այնմ իցէք համաձայնեալ ընդհանուր գլխոյն, այսինքն` բաղձանացն հոգելոյս հայրապետին, զի սրբազան Եփրեմ արքեպիսկոպոս եղբայրն իմ, ի սեպտ. 19 գրեալ է մեզ թէ` սրբազան Հայրապետն մեր կայ ի յետին հիւանդութեան կամքն նորա եւ բոլոր միաբանիցն առ քեզ է եւ դու ես ակնկալութիւն մեր ամենեցուն, յետ մահու նորա լինել տէր Աթոռոյն եւ հայր հասարակաց ազգի մերում. եւս ի յունվ. 5 գրեալ է մեզ զայսպիսիս, նոյնպէս եւ Դաւիթ արքեպիսկոպոս ի նոյեմ. 2, գրէ մեզ, որ ակնկալութիւն Իսրայէլի դու միայն ես եւ ոչ այլ ոք, ըստ այս եւ գեղարդակիր Յովհաննէս արքեպիսկոպոսն գրէ մեզ ի հոկտ. 10 եւ 20, ուստի եւ մեք անկասկած լեալ յայսմանէ, զի եւ Վրաց Արքայն եւ երկիր իւր համաձայն գտաք յամս երկուս, որք զմեզ յորդորէին յանձն առնուլ զլուծ տնտեսութեան սրբոյ Աթոռոյն եւ Ազգին, ուստի եւ իմ հաւատ ընծայեալ բազմութեան գրողացն եւ առ իս աղաղակողացն, տեսանելով իմ որ ըստ Ճշմարտութեան, ըստ հնութեան, ըստ աշխատանաց եւս իմ է այն ժառանգութիւն, լքի թողի զամենայն աստ եղեալ պատիւս եւ զփառս իմ եւ զհանգստութիւնս, տեղի ետու բանից նոցա, այց առնել լուսոյ մօրն իմոյ եւ համօրէն ազգի, ծանուցաք ամենաողորմաց թագաւորին մերոյ եւ կայսեր զբարձրագոյն հրամանաւ, գրեցաք առ մեզ, պահելով զսովորութիւն հանուրց ազգին եւ զպատիւ ձերդ սրբազնութեան եւ իշխանացդ յարգութեան, ուստի եւ ձեզ գրեցի զկամս իմ յառաջեւյետ, որպէս զի եւ ձեր իմացեալ զօրինաւոր ժառանգութիւնն մեր եւ զընտրութիւնն, միացուսջիք եւ զձերդ ձայն. զի մի' մտցեն յանարատ կոչումն մեր զարատ ինչ եւ զաղտեղութիւն ի... ազգին, ի վնաս սրբոյ Աթոռոյն եւ ի յարհամարումն հրամանաց վեհագունից: Իսկ այժմ լսեմ, որ զկնի վախՃանի հոգելոյս հայրապետին, թէպէտ միաբանքն յառաքեալ սիւնոդոսին զմեզ միայն են կամեցեալ, իսկ երկրորդումն զայլ եւ այլ սնոտի պատՃառս յառաջ բերեալ, ի տեղի մեր զայլս են ընտրեալ եւ ձեզ գրեալ, առի յարուցանել զշփոթ մեծ եւ զհուր անշիջանելի: Զոր լսելով եւ նորին կայսերական մեծութեան յատուկ սուրհանդակս առաքեաց յայդր առ դեսպանն իւրոյ մեծութեան առ գերազանցագոյն Վասիլ Ստեփանիչ Թամարովն, որպէս զի` զբարձրագոյն բարեհաՃութիւնս իւրոյ մեծութեանն յայտնեսցեն ձեզ եւ ամենափառաւոր դրանն Օսմանցւոց, որ ամենեքեանքդ հաՃեսջիք առ ընտրութիւն իմ, որ ունիմ ի ձեռին` զհաւանութիւն լուսահոգի հայրապետին եւ երեւելի միաբանիցն եւ հրաւիրականացն առ իս ունիմ, այս է Եփրեմ արքեպիսկոպոսն, եւ զբարձրագոյն կամեցողութիւնս նորին մեծութեան զհաւանութիւն եւ զմահսար Վրաց, աշխարհին Ռուստաց, եւ ընդդէմ այսմ, ոչ ես կարելի զոք առնել ձեզ ինձ հայր եւ տէր: Սրբազան Դանիէլ Պատրիարքն տեղդ լինելն եւ մեր անդ` շինութիւն եւ հաստատութիւն է սրբոյ գահին, եթէ ջերմեռանդ էք առ այն սուրբ տունն եւ ազգն. իսկ այլք` ոչ ունին երբէք զիրաւունս յառաջ մատչիլ ընդդէմ մեզ եւ դուք ոչ ունիք զյիրաւունս զնոսա յառաջ կացուցանել եւ առնել գլուխ ազգին, մինչ ես ի կայսերէ, ի թագաւորէ, ի հոգելոյս Հայրապետէ եւ յերեւելի միաբանիցն ընտրեցեալ եմ եւ յատկացեալ առ անտեսութիւն տանն Աստուծոյ:

Գրեցին եւ ի Թիֆլիզ առ Արքայն Վրաց եւ առ դեսպան Կավալենցկին, եթէ ընտրեալ եւս ոք լինիցի ի ձէնջ ի տեղի մեր` մի' մուծանել ի սուրբ Աթոռն եւ մի համարձակել օծանել, որ կաթողիկոս լինել ոչ կարէ ընդդէմ բարձրագոյն բարեհաՃութեանն: Վասնորոյ եւ հարկադրեալ եղէ գրել առ եղբայրդ իմ եւ առ իշխանսդ, գիտել եւ ոչ առնել ընդդէմ օրինի եւ ընդդէմ նորին մեծութեանն. զի եթէ արհամարհիցէք զմերս գրութիւն եւ զբարձրագոյն հրամանն` թէ ինչ անտի ծնանիցի, ես անպարտ անձն իմ անտի կացուցանեմ. եւ խղՃամ ազգի իմոյ ապերախտութեանն, որք ոչ Ճանաչեցին զիս եւ զվաստակս իմ ի վերայ հանուրց ազգին, հաւատոյն եւ եկեղեցւոյն, զորս ոչ երկարեմ. փափագեալ իմ շուտով անցուցանել զհուրն` որ ունի ծնանել աստի` առաքեմ առ ձեզ զհարազատն իմ զԿարապետ վարդապետն` զամենայն ինչ խաղաղական հոգւով յառաջադրել ձեզ. զի եւ դուք համաձայնեալ ընդ Ճշմարիտ եւ օրինաւոր ընտրութիւն իմ, որպէս սեպհական ժառանգ սուրբ Աթոռոյն, եւ առ վեհագոյն հրաման, որպէս զի ազգային խաղաղութիւնն եւ թագաւորական պատիւն ի կարգէ մնասցէ եւ սուրբ Աթոռն մեր` նորոգեսցէ զնմանութիւն իւր որպէս զարծուի եւ տեսցէ զայն, որում երկայն ժամանակաւ փափագի ազգն իմ ընդ միաբանիցն տեսանել զայն ամենայն, որում ըղձան` զի զանձն իմ պատրաստեալ եմ զոհ առնել ի վերայ ազգին եւ Աթոռոյն, եւ զԱթոռն լուսաւորել իմաստութեամբ, գիտութեամբ եւ ամենայն կերպ բարեկարգութեամբ. որ եթէ համաձայն գտանիցիք ինձ եւ զձերդ համբուրելի խաղաղութիւնն, սէրն, համաձայնութիւն եւ միաւորութիւնն ընդ Կարապետ վարդապետ հարազատին իմոյ եւ կամ Դաւիթ արքեպիսկոպոսին որ եկեալ է յայդր` առ իս առաքեսջիք, իմացէք թէ զԱթոռն զայն նոր շինէք, մուծանելով ի նմա ի ցեղէ Լուսաւորչին ձերոյ սրբոյ Գրիգորի, յորմէ եմք մեք. զոր ողորմութեան թագաւորն եւս հաւաստեալ ի զանազան պատմագրաց եւ ի գրութենէ Արքային Վրաց, նորոգեաց զցեղն իմ եւ զտոհմակից կնքով Աստուածատիպ մատամբն հաստատել:

Իսկ եթէ ոչ լուիցէք ինձ` լուարուք. ում եւ ընտրէք, կաթողիկոս լինել ոչ կարէ եւ ոչ իշխել ի վերայ կողմանցս. այլ խղՃալի է յոյժ տեսանել զայն աղէտալի տեսարան, զոր տէր մի' ցուցցէ մեզ:

Եւ եթէ ընտրեալ եւս իցէք եւ առաքեալ, ես սուրբ եւ մաքուր հոգւով յառաջադրեմ ձեզ, դադարեցուցանել ուր եւ իցէ ընտրեալն այն` որպէս զահագին Սահակն. յաղագս հասարակացն խաղաղութեան եւ Աթոռոյն հաստատութեան եւ կատարման բարձրագոյն հրամանին: Արդ գիտելով ձեր զամենայն հանգամանս բանից այսոցիկ` ես յուսով եմ, որ դուք հարազատ բարեկամութեամբ եւ որդիական ջերմեռանդութեամբ պարտաւորիցէք զիս, առաւել գրկել զձեզ սիրով, այնու որ դուք, անդր քան զյառաջնոյն տայցէք պատրաստել վասն իմ զֆերմէն ամենափառաւոր դրանէն ի շահ եւ ի յօգուտ սուրբ Աթոռոյն եւ ի բարձրութիւն անուան ձերոյ. առ այս օգնելոց է ձեզ եւ մեծ դեսպանն Ռուստաց, որքան ինչ թուղթք վասն այսմ նիւթոց գրեալ եմ առ լուսահոգի Զաքարիա պատրիարքն եւ առ իշխանսն, եւս առ Դանիէլ պատրիարքն եւ առ ի մէնջ ընտրեալ վէքիլն իմ եւ հարազատ տիրացու Մանասէն, ըստ պատահման հարկին մատուցանել ձեզ. ի հարկէ նա մատուցեալ լինի. ի յորս գտանել կարէք զազգասիրութեան պարզ հոգին իմ, պահպանումն պատւոյն ձերոյ եւ զխաղաղութիւն հանուրց ազգին. զի եթէ ես անձնասէր ոք լինիցէի, ոչ թողուի աստ զհանգստութիւնս իմ եւ զփառս, զորդ ունիմ ի մեծ եւ ի բարեպաշտ կայսերէ, որպէս եւ լուեալ էք եւ գիտէք, այլ զամենայն կամաւ թողի, լինել ծառայ ազգին եւ Աթոռոյն, վայելել զանհանգստութիւն եւ զվրդովալի կասկածալի կեանս ի պատիւ եւ ի շահ Ազգին եւ սուրբ ծնողին իմոյ, կենցաղավարելով ընդ բարբարոս ազգաց, այլ յորժամ ձերդ սէր որդիական լինիցի առ իս, այն ամենայն գրկեմ որպէս բաժակ պատրաստեալ վասն իմ ի Տեառնէ Աստուծոյ: Ես այժմ առաքեմ առ ձեզ` զօրինակ համահաՃական թղթոյն զոր երկիրս այս առաքեաց ի սուրբ Աթոռն, որպէս եւ Վրաց աշխարհն էր առաքել, թերեւս ձեզ յայտնի իցէ: Սոյն Ճշմարիտ յուսով քրիստոնէականաւ, սպասեմ համաձայնութեան սրբազան Պատրիարք եղբօրդ իմոյ եւ պայծառ իշխանացդ եւ համօրէն ազգին. որով եւ մնամ վասն ձեր միշտ աղօթարար

Խոնարհ Յովսէփ արքեպիսկոպոս

աւելածու սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի

1800 մարտի 23

ի կայսերական քաղաքն

ի Սանկթ Պետրբուրղ.