Դաւթար (1778-1800)

՞՞՞ Տեառն Յովսէփայ սրբազնասուրբ կաթողիկոսի ի քաղցրահայեաց ակնարկութենէն Աստուծոյ ընտրեալ յառաջագոյն Ճանաչմամբ եւ շնորհազարդեալ ամենաազնիւ քաջընտիր հովուապետի եւ յարարթուն դիտապետի նշանադրելոյ ... փեսայութիւն անարատ հարսին Քրիստոսի լուսանկար գահիս սրբոյ Էջմիածնի, Մեծախնամ Տեառն մերում եւ հօր հասարակաց Տեառն Յովսէփայ սրբազնասուրբ կաթողիկոսի ամենայն Հայոց խոնարհադէմ հպատակութեամբ եւ կաթոգին կարօտիւ օրհնաձիր սրբոյ Աջոյ զհամբոյրս մատուցանելով` ծանուցանեմք զայս ինչ:

Քանզի յետ ժամանելոյ առ միաբանութիւնս շնորհալի նամակի ձերոյ սրբութեան ի Հաշտարխան գրեցելոյ ի մետասաներորդ աւուր ամսոյս գրեցաք զթուղթ հրաւիրանաց եւ աղերսանաց առ ձերին մեծահանդէս վեհափառութիւն, զոր մինչ յուղարկեցաք յԵրեւան հարկ եղեւ մեզ ի հրաման իշխողին գնալ անդ, որք ի զրաւ պատասխանեացն մերոց` ընկալեալ եւ առ ի նմանէ զթուղթ եւ գրեալ մեր այլով նոր թղթով զպատմութիւն անցիցն համառօտակի ի վեշտասաներորդում աւուր ամսոյս դարձուցաք զթղթաբերսն յԵրեւանու առ ի Թիֆլիզ եւ մեք դարձաք առ սուրբ գահս, եւ այն ինչ ժամանեցաք այսր, զհոգեւոր Հայրն մեր զՄինաս ծերունափայլ արք եպիսկոպոսն` զոր թողեալ էաք ի թեթեւ հիւանդութեան, գտաք յայնժամ ի տագնապի ծանրագոյն ցաւոց. որում մինչ պատմեցաք զիջումն կամաց իշխողին, ի կամս մեր, կարի իմն դիւրասիրտ եղեւ: Բայց զի կամք եղեն անմահ Արքային կոչել զնա յանցաւոր կենացս, օր քան զօր առաւելաւ հիւանդութիւն եւ ինքն երանելին եւս իբրեւ իմացաւ զհրաւէր մահուն, պատրաստեցաւ խոստովանութեամբ եւ հաղորդութեամբ: Եւ յամսոյս ԻԲ ի չորրորդ ժամու ցերեկին աւանդեաց զսրբասնեալ զիւր հոգին առ Աստուած: Արդ` Տէր մեր սրբազան զկնի վախՃանման հոգելոյս Հայրապետին երկու պատուական ծերք էին աստանօր, ի սուրբ գահիս` աշխատաւոր եւ օգտախոհք եւ բարեջանք. առաջին սոյն այս յիշատակեալս, խոհական բանաւոր եւ իմաստուն վարդապետս: Երկրորդն հաւատարիմ եւ ընտիր լուսարար Գրիգոր առաքինազարդ վարդապետն: Յորոց երկուցունց պիտանեգոյն արանց` լուսարար արհին յառաջ քան զգալ պարսկական հինին մեռաւ խաղաղութեամբ եւ թողեցաւ փառաւորապէս, որոյ գրէթէ դիւրագոյն մահն, ցանկալի էր կենդանեացս քան զթշուառալից կեանս մեր: Իսկ Մինաս հոգեզգոն արք եպիսկոպոսն կրեալ եւ զդառնութիւն նեղութեանցն դիւաժողով զօրուն եւ վշտացեալ յայնչափ հոգս, յետոյ վախՃանեցաւ, ըստ որում ծանուցաւ: Եւ թէպէտ հանգիստ էր նմա ի վշտաց ծերութեան եւ աչաց վտանգին զերծանելն, սական մեք բոլոր միաբան, որ զնա փոխանորդ Հայրապետի Ճանաչէաք եւ ի մեծութենէ ձերմէ եւ ի կոստանդնուպօլսեցւոցն բազմակնքով կարգեցեալ տեղապահ ունէաք, որ ամենեցուն պատկառելի հրամանատուէր, եւ խորհրդականութեամբ նորին վարէաք, եւ խրատուքն մխիթարէաք. այսօր զրկեցեալ ի նմանէ ի մեծի թախծութեան կամք, տեսանելով զմարգարէական սպառնալիսն առ մեզ վՃարեալ, զբարձումն առն հզօրի, ես զիմաստնոյն եւ զծերոյ, եւ զսքանչելի խորհրդականին: Այլ հանրախնամն Աստուած` հանգուցիչն ննջեցելոց եւ պահպանիչն կենդանեաց լուսաւորեսցէ զհոգիս բարեյիշատակ յօգնավաստակ արք եպիսկոպոսացն, եւ զԱմենապատուական գլուխդ սրբոյ եկեղեցւոյ մերոյ յետ գլխոյն Քրիստոսի, ողջ պահեսցէ եւ ընդ երկայն աւուրս արասցէ ի պարծանս եւ ի մխիթարութիւն բազմավարան որդւոցս քոց եւ ծառայից:

Եւ արդ պարտական համարելով զայս ազդ առնելս սրբազան վեհապետիդ մերում, ի վերայ այսր մանաւանդ կարեւոր իմանամք կրկնել եւ երրորդել զխնդիրն հասարակութեան մերոյ, այս է զանյապաղ գալուստն սրբութեանդ առ սուրբ Աթոռս: Քանզի այս Ժ ամիսք եղեն անտերունջ գոլոյ սրբոյ տանս եւ տարակուսեալ լինելոյ միաբանութեանս. եւ յորբութեանս մերում այն գլխաւոր աղէտք եւս ժամանեցին ի վերայ ի կենդանութեան ծերոց` յերեսս նոցա նայէաք, յետ նոցա եւս պակասելոյն զինչ ունիմք առնել: Թէպէտ եւ աշխատասիրեմք, թէպէտ եւ հոգամք, թէպէտեւ ջանամք վասն բարւոյն, սակայն ընդ առն եւ զօրութիւն իւր, զի՞նչ է կար զօրութեան մերոյ, եւ զի ի մէջ օձից եւ կարՃաց բնակեալ եմք, ըստ բանի մարգարէին, եւ ժամանակս ժխորեալ սղութիւն ամենայն պիտոյից յարտաքուստ յումէքէ դանկ մի չէ մտեալի սուրբ տունս, բաց ի յուխտաւորացն եկելոց եւ (նոքա եւս յայնպիսի աւուրս եկին որ ժամ մի յառաջ ի բաց առնելն հոգայաք): Բայց զառտնին եղեալսն իբր թէ սպառեցին: Ընդ այսորիկ ծանիցէ Տէրութիւնդ եւ զայնոսիկ պակասութիւնսն որք ըստ հոգեւորին. ի քանի վիՃակս եպիսկոպոս ոչ գոյ. եւ աստանօր յարտաքուստ եւ ի ներքուստ սպասողքն շլացան դիտելով ի Ճանապարհս կաթողիկոսի: Այլ եւ Պօլսոյ նուիրակն ի մետաղս (՞) եւ չորք վիՃակք եւս ի տէրութեան օսմանւոց, ահա յերիս ամս առանց նուիրակի են, որոց կոնդակքն գրեցեալ հոգելոյս սրբազանն ձեռնհաս չեղեւ առաքել: Սրբալոյս Մեռոնն եւս նուազեալ է մերձ ի սպառումն, ուստի նախահոգութեամբ լուսահոգի Հայրապետին նիւթն պատրաստեցաւ ձեռամբ մերով, եւ այնպէս կնքեալ պահպանի: Արդ այսոքիկ պակասութիւնք հարկաւորք կարօտին հզօր բազկի, բարձր սրբազնութեան ձերոյ, առ լրցումն: Վասն որոյ աղաչեմք զՎեհափառութիւն Ձեր մի եւս ամենեւին յետաձգել այլ փութացուցանել զբարիոք գալուստն շքեղաշուք փեսայիդ առ մաքուր հարսն քո սգացեալ որ զբաղձանսն իւր առ երագութիւն ընթացիցդ ցուցանելով կոչէ տարփմամբ սիրոյ դարձի եղբօր որդի իմ, եւ նմանեաց այծեմանց կամ որթուց եղանց ի վերայ լերանց խնկաբերաց, եկ եւ բարձ զտխրութիւն այրիութեան իմոյ եւ որբութեան մանկանց իմոց: Եւ մի գուցէ յետոյ բարձրաձայն աղաղակեսցէ, թէ խնդրեցի զնա եւ ոչ գտի, կոչեցի եւ ոչ ետ ինձ զձայն: Ապաքէն ըստ խոստմանն Տեառնդ, եւ ըստ խնդրոյ ծառայիցս կամաց եւ ջանա երագել ի գալ որպէս զի գոնէ ի դեկտեմբերի վերջին աւուրսն աստանօր գտանիցես, եւ զբազում հոգալիս սրբոյ տան (որ չէ արձանացուցանելի աստ) ի գլուխ հանցես, ապա տեսցուք թէ յապրիլէ եւ այնր զինչ նշանք երեւեցին, որք թէ խաղաղութեան իցեն անխռով վայելեսցուք, իսկ թէ խռովութեան իցեն մի' անպատրաստ գտանիցեմք. ամէն ասեմք զի յայնժամ անգլխութիւն մեր եւ անպատրաստ լինելն ածելոց է զվախՃան շինութեան սրբոյ Աթոռոյս, զոր մի արասցէ Տէր: Զներկայական կացութենէ նուաստիցս այսպէս գիտել լիցի գորովագութ հայրութեանդ, զի ի դարձէ երկրականացս ի վտանգութենէ իւրեանց, մինչեւ ցարդ ես խառնակութիւնն եւ շփոթումն սոցա ոչ դադարեաց, զի ոչ գոյ խաղաղութիւն ամբարշտաց, այլ ամենայն ջանիւ ջան գործածեալ զմնացորդ որայսն ցորենոյ ժողովեցաք ցԴՃ սոմար որ սերմանելոյ եւս չէ բաւական: Գնեցաք եւ գնեմք մինչեւ ցՌ սոմար գարի եւ ցորեն, եւ ի յօրհնեալ երկիրն Ղարսայ ժողովարար առաքեցաք կոնդակաւ հասարակութեան. ակնունիմք թէ օգնութիւն լինիցի. եւ զայլ պիտոյս ձմրան եւս պատրաստեմք, եւ զամենայն հոգալիսն տեսանեմք: Զաւանդս ինչ զորս ի մեծի վրդովմանն տարեալ էին ի սրբոյ Աթոռոյս ի բերդն ամբողջ դարձուցին առ մեզ: Տէրութիւն ձեր ապահով մտօք եկեսջիք եւ մի յամեսջիք. ակնադէտ սպասեմք աւետաւոր գրոյդ եւ ուրախարար գալստեանդ: Ողջ լեր ամենայն խաղաղութեամբ եւ փառաւորութեամբ ի մխիթարութիւն որդւոցս քոց եւ ծառայից իբր գործակալաց սրբոյ գահիս ստորակնքողաց:

Գրեցաւ յամի կենարարին 1800. եւ ի հոկտեմբերի ԼԱ ի սուրբ Էջմիածին: