Յետ այսորիկ իբրեւ զերկամ մի անցանէ՝ դարձեալ գայ արքայն Հօսէն բազում զօրօք, եւ յոգնակի խմբիւք ՚ի դուռն հրաշակերտ վանացս նորոյ ջուղայի, եւ զայն զոր ունէր ՚ի սրտի՝ կամէր յայտնի բացերեւոցել առ ՚ի հաւանութիւն ածել զազգս հայոց ՚ի կրօնս իւրեանց: Եւ յորժամ ՚ի լու լինի թէ՝ Արքայն ինքնին եկեալէ. փութապէս ելանեն ամենայն վարդապետք վանացս ՚ի դուրս, եւ երկոպագութիւն մատուցանեն նմա ըստ օրինի արքայից: Եւ յետ բազում ինչ խօսից ընդ վարդապետսն մեր, գայ ապա ուրացօղ չաբեղայն յոհան՝ (որոյ անունն ըստ պարսկական դենին՝ կոչիւր շեխ մումին եւ կամ մահմատ ալիբէկ) Եւ մատուցանէ զերկրպագութիւն ՚ի վերայ երեսաց իւրոց: Եւ Արքայն ապա սկսանի զնա  գովել ընդ նախարարս իւր թէ՝ /393/ այսպիսի, եւ այնպիսի գիտութեամբ իմաստնացեալէ ՚ի գիրս մեր, եւ յոյժ կօրովամիտ ՚ի հանճարս եւ ՚ի գիտութիւնս գրոց: Եւ ապա հարցանէ ցնա թէ՝ դաս առնուս: Եւ նա ասէ յամենայն աւուր Արքայն ասէ՝ ընդ սոաս երբէք իսկ վիճաբանես թէ ոչ: Եւ նա ասէ՝ յամենայն աւուր: Ասէ արքայն՝ այժմ առաջի իմ արկ զվիճաանութիւնս զի եւ ես տեսից: Եւ արքայն Հօսէն ակն արկեալ առ Յոհհաննէս Վարդապետն՝ որ բացագոյն քան զամենեսեան կայր ասէ դոքա ՚ի բաց կացեն, եւ դու մատիր յառաջ, եւ խօսեա ընդ նմա: Յայնժամ անօրէն ուրացողն այն՝ նախ զայս յառաջ արկանէ թէ՝ ընդէր զմարգարէն մեր ոչ ընդունիք: Արդ՝ դրէ երանելի Վարդապետն Յոհաննէս թէ այսու կրկին խոր փորեաց առաջի իմ, կամ ասացից սուտէ, եւ կամ թէ ասացից՝ ընդէր ոչ հաւատամք Եթէ զառաջինն ասացեալէի՝ հարկիւ բարկացուցանէր զարքայն, եւ զամենայն նախարարսն, եւ զներքենիս, եւ ածէր փորձանս ՚ի վերայ մեր, իսկ եթէ զերկրորդն ասէի՝ յայնժամ ասէր թէ՝ մատս իսկ դաւանութիւնս առաջի արքային: Բայց մարդասէր Սուրբ Հոգին Աստուած, նոյն ժամայն բանայ զբերան երանելւոյն, եւ համարձակութեամբ մատչի ընդ յառաջ. եւ խօսիլ ընդ նմա սկսանի եւ ասէ: Արդ՝ իրն որո՞վ ճանաչի, եւ իմանի, եթէ ոք կամիցի ըմբռնել: Եւ նա ոչ ինչ խօսէ: Եւ ասէ վարդապետն՝ դու որ ոչ ետուր պատասխանի՝ ես ասացից, ամենայն ինչ սահմանաւ ըմբռնի: Արդ՝ ասա ինձ՝ զինչէ սահման մարգարէի: Ասէ Վարդապետն ընդ էր ոչ ասես ինչ. դու որ զառարկութիւն ոչ գիտես, եւ զայդոսիկ ոչ իմանաս, ապա ընդէր առարկես: Յայնժամ ասէ Վարդապետնէ ահաւասիկ մեք ըստ հրամանին Աստուծոյ, սահմանաւ ճանաճեմք զմարգարէսն /394/ որպէս զՄովսէս, զԴաւիթ, եւ զայլ մարգարէսն. յայնժամ եւ բանից նոցա հւատամք: Եւ արդ՝ ունիմք զբանս նոցա ՚ի մեզ եւ նոքօք վարեմք, վասն զի սահմանաւ, եւ նշանագործութեամբ հաստատեալեմք, եւ գիտեմ զնոսա ճշմարիտ մարգարէ: Յայնժամ ասէ շեխ մումինն այլագունեալ դիմօք ցնա՝ նոքա բարճան ՚ի միջոյ եւ այլեւս ոչէ հարկ ընդունիլ զբանս նոցա: Զայս ասացէ զի առաւել հաճոյ թուիցի յամենեցունց: Ապա ասէ երանելի վարդապետն մեր ցնա զի՞նչ գրաւական առդիցես՝ եթէ ես ըստ խելաց եւ ըստ բանականութեան հաստատեցից՝ որք ոչ են ՚ի բաց բարձեալ մարգարէութիւնքն, այլ հաստատուն կան եւ մնան, եւ ընդունելիէ բան նոցա միշտ: Իսկ նա առ այս՝ ոչ ինչ տայ նմա պատասխանի: Ասէ վարդապետն՝ ես ոչ ինչ ունիմ բայց ՚ի գլխոյս, եւ դու եւս զգլուխ քոյ դիր գրաւական: Եթէ ես հաստատեցից զմարգարէութիւնս նոցա, դու լիցիս գլխապարտ, եթէ ոչ՝ ես եղէց գլխապարտ: Իբրեւ զայս ասէ՝ դեղնութիւն կալնու զերեսս նորա, եւ դողումն ՚ի մարմին նորա. եւ ոչ ինչ տայ պատասխանի: Ասէ վարդապետն ցարքայն Տէր իմ, սա ոչ ինչ տայ պատասխանի. բայց եթէ կամիցի Արքայդ Արքայից՝ ես հաստատեցից ըստ խելաց, եւ բնական բանականութեամբ: Ասէ արքայն հրամանէ քեզ՝ ասել, եւ հաստատել: Այնու հետեւ ասէ Վարդապետն արքային՝ տէր իմ արքայ՝ միակերութիւնն Աստուծոյ, ըստ բանականութեանէ, եթէ ըստ գրոյ մարգարէից: Ասէ արքայ՝ ըստ մարգարէից վկայութեանց. վասն զի թէ ըստ բանականութիւնն մի եւ նոյնէ, բայց հաւատալն յԱստուած որ մի Աստուածէ, ոչէ մի եւ նոյն, այլ զի գոն՝ որ արեգակն Աստուած /395/ պաշտեն, եւ այլք զլուսին՝ եւ զաստեղս, եւ այլք այլ ինչ՝ որէ բազմաստուածութիւն. որպէս յայտէ ՚ի կռապաշտսն: Ասէ Վարդապետն՝ մարգարէն այն՝ որ զայդ ասացեալէ, նշանօք եւ արուեստիւք՝ որ յայնժամ հաւատացուցեալէ. ՚ի սերկեանս եւ ՚ի նարդեանս՝ մի եւ նոյն միակերութիւնն խոստովանի աստուածապաշտիցն, թէ այլ եւ այլէ: Ասէ արքայ՝ որպէս յայնժամ, նոյնպէս եւ այսժամ խոստովանիմք մի Աստուած գոլ, եւ ոչ բազում զի կրկնակի ինչէ՝ կամ միէ, եւ կամ բազմութիւն որով հետեւ մարգարէքն նշանօք, եւ սքանչելեօք, եւ մանաւանդ բանականութեամբ՝ զբազմաստուածութիւնն բարձին եւ զմի Աստուած գոլն հաստատեցին. նոյն մի գոլն այնէ  զոր այժմ եւ մեք խոստովանիմք. վասն զի ուր մի գոլնէ՝ բազմութիւնն տարաբարձեալէ, եւ անդրադարձապէս: Ասէ Վարդապետնէ մարգարէն Մովսէս ասաց՝ Լուր իսրայէլ՝ Տէր Աստուած քո, Տեր միէ: Սա գլուխ մարգարէիցէր՝ որ զայս ասաց ընդ դէմ Փարաւոնի, եւ յեգիպտացւոցն՝ որք նոքա բազում Աստուածս պաշտէին. արդ՝ զնոյն մի Աստուածն՝ զոր նա քարոզեաց եւ հաստատեաց, զնոյնն հաւատացին միւս մարգարէքն՝ որ զկին նորա եկին. եթէ զայլ ոք եւ կամ բազմաստուածութիւն: Ասէ արքայ՝ զնոյն մինն՝ զոր մովսէս ծանոյց ընդ դէմ Փարաւօնի, եւ եպգի տացւոց բազմաստուածութեանն Եւ նա ասէ զնոյն մինն այժմ ասեմք ամենայն աստուածապաշտք. եթէ բազմաստուածութիւնն Փարաւօնի. եւ եգիպտացւոցն: Ասէ Արքայ՝ զնոյն մինն՝ որպէս ամենայն մարգարէք խոստովանեալքեն եւ ասացեալ եւ հաստատեալ զնոյն մինն՝ եւ մեք խոստովանիմք ընդ դէմ ամենայն կռապաշտից: Եւ նա ասէ՝ ուրեմն կայ եւ մնայ զնոյն մի Աստուածն խոստովանիլ յամենեցունց՝ յանցեալն, ՚ի ներկայս, եւ յապառնոջն, եւ ոչ այլ եւ այլ: Ասէ արքայ՝ այդպէսէ՝ յաւիտեան եւ յաւիտեանս՝ յաւիտենից ոչ /396/ այլայլի ՚ի միութիէանն, եւ ոչ փոփոխի ՚ի միութենեէն, այլ կայ եւ մնայ զասացեալն ՚ի մարգարէէն, եւ ոչ անցանէ յաւիտեան: Ասէ արքայ՝ յայտնիէ որ այդպէսէ, եւ ոչ անցանէ: Ասէ Վարդապետն ահա սա ասէ թէ՝ անցեալէ, եւ տարաբարձեալէ մարգարէութիւնքն՝ որք ոչ եւս պիտոյանան, եւ ոչ ածի ՚ի գործ. արդ՝ եթէ անցեալէ եւ բարձեալ՝ ապա զի արդ զնոյնն ասեմք, եւ խոստովանիմք զոր թուի թէ՝ եւ ինքն եւս խոստովանեսցի զնոյնն՝ զոր ասացեալքեն սրբազան մարգարէքն: Ասէ արքայ՝ արտաքոյ խելաց խօսի դա. յայտնի ներ երեւի՝ որ ոչէ ուղիղ խորհուրդ դորա, այլ թիւր զի ուրանայ զասացեալսն ՚ի մարգարէից: Ասէ վարդապետն՝ Աստուած ասաց յաւետարանն սուրբ՝ դիւրինէ երկնից եւ երկրի անցանել, քան նշանախեցի մի անկանել ՚ի մարգարէիցն, եւ բանք նոցա: Ասէ արքայ՝ յայտնի ներերեւի՝ որ զօրէնս ինչ ոչ ունի. այլ վերերեւութաբար ունի զոր ինչ ունի: Ապա ասէ՝ ոմն ՚ի մեծադունից ներքինեացն ցվարդապետն մեր թէ՝ հայր արքայից արքայիս որ մեռաւ կարողէ սա՝ որ այժմ գահէրէցսէ, եւ արքայ արքայից՝ տալ նոր իմն պատգամ, եւ պատուիրան, եթէ ոչ: Ասէ Վարդապետն՝ այժմս կարողէ, բայց նա մինչեւ կենդանիէր ոչ ոք կարէր տալ: Ասէ ներքենին մեռաւ նա՝ եւ գնաց, այժմ սաէ թագաւոր: Եւ նա ասէ՝ կարողէ: Ասէ ներքենին՝ նոյնպէս եւ ՚ի մեռանել մարգարէին առաջնոյ, եւ միւսն որ գայ զկնի նորա՝ կարողէ նոր եւս պատգամ եւ պատուիրան տալ: Եւ նա ասէ՝ պատգամն թագաւորինէ, եթէ տանողին: Ասէ ներքենին Արքայինէ: Եւ նա ասէ՝ պատգամաց տուօղն՝ ուրեմն արքայնէ, եւ ոչ բերողն. նոյնպէս եւ պատգամն Աստուծոյէ, եւ ոչ մարգարէին: այսպէսէ եթէ ոչ: /397/ Ասէ ներքենին՝ այդպէսէ: Եւ նա ասէ՝ նոյն թագաւորն Աստուած՝ որ զպատգամն ետ մարգարէին կենդանիէ, եթէ մեռաւ եւ եկն այլ ոմն Աստուած՝ որ նոր պատգամ տացէ: Ասէ ներքենին՝ կենդանիէ Աստուած պատգամաց տուօղն. բայց մարգարէն նորէ: Ասէ Վարդապետն՝ կարողէ մարգարէն առանց Աստուծոյ նոր իմն պատգամ տալ ըստ ինքեան. զոր օրինակ որ արքայս կենդանիէ՝ պատգամաբերն նոր պատգամ տալ առանց թագաւորիս: Ասէ ներքենին՝ ոչ: Եւ նա ասէ՝ յոյժ ուղիղ ենթադատեցեր, բայց ես ըստ խելաց հաստատեցից զասացեալ այոյն քո: Ասէ ներքենին՝ որպէս: Եւ նա ասէ՝ յայտնիէ ամենեցունց՝ որ յորժամ ազնիւ արքայս կենդանիէ, եւ կամիցի պատգամ ինչ առաքել ուրեք ձեռամբ միոյ առաքէ զոր ինքն կամի, ուրեմն պատգամաց տուողն այլէ: եւ կարողութիւն պատգամաց տուողինէ՝ եւ ոչ տանողին, եւ տանօղն ոչ ինչ ունի իշխանութիւն ՚ի վերա պատգամին, եւ ամենայն իշխանութիւն արքայիսէ, եւ ոչ տանողին: Նոյնպէս եւ Աստուած որ թագաւորէ թագաւորաց, եթէ կամիցի զպատգամս իւր առաքել ուրեք՝ զորոք եւ կամի ՚ի ձեռն նորա առաքէ, ուրեմն առաքօղն այլէ առաքելոյն, եւ զոր ինչ իշխանութիւն  որ ենթադատի՝ առաքողին Աստուծոյէ, եւ ոչ առաքելոյն՝ որէ մարգարէն, եւ որպէս արքայս որ միշտ կենդանիէ՝ սորա է տալ պատգամ, եւ ոչ այլ ումեք: Արդ՝ այսպէսէ, եթէ ոչ: Ասէ ներքենին այո: Եւ նա ասէ՝ նոյնպէսէ եւ Աստուած՝ որ առաքողէ մարգարէի եւ ամենայն իշխանութիւն Աստուծոյէ՝ որ զնա առաքէ, եւ ոչ մարգարէին՝ որ պատգամաբերէ: Ասէ ներքենին որպէս արքայն տայ իշխանութիւն որ զպատգամն բերէ, թէ բան ինչ գուցէ նա հոգասցէ, նոյնպէս եւ մարգարէն: Եւ նա ասէ՝ բարւոք ասացեր: /398/ Ուրեմն՝ որպէս իշխանութիւն, եւ ոչ պատգամ տանողին՝ որ զինչ եւ կամիցի արասցէ, այսինքն՝ նոր նոմոս, եւ կամ նոր պատգամ, եւ պատուիրան գրեսցէ՝ որ կենդանիէ արքայն իւր, եւ թէ բան ինչ գուցէ՝ ծանուցանէ տեառն իւրոյ արքայի, յայնժամ նա որ թագաւորէ նորա՝ նոր պատգամ ինչ գրէ զոր ինչ եւ կամի. այսպէսէ եթէ ոչ: Ապա ասէ եւ արքայն՝ այդպէսէ. զոր ինչ ես գրեմ նա այնպէս առնէ, եւ ոչ թէ պատգամ տանողն՝ զոր ինչ եւ կամի նոր պատգամ գրէ. որ այդպէս առնէ գլխապարտ լինի: Ասէ Վարդապետն՝ այսպէս եւ մարգարէն՝ ոչ եթէ պատգամն նոր մարգարէինէ տալ, այլ Աստուծոյ՝ որ առաքեացն զնա. Վասն զի եւ Մովսէս նախամարգարէն եւս այսպէս առնէր՝ որ պատգամաբերէր յԱստուծոյ, զոր ինչ Աստուած տայր պատգամ, զայն խօսէր՝ եւ առնէր. եւ զոր ինչ լսէր ՚ի ժողովրդենէն՝ զայն տանէր առ Աստուած, եւ ոչ յինքենէ ինչ ասէր: Այսպէս առնէին եւ այլ ամենայն մարգարէքն՝ որ եւ ոչ մազի միոյ չափ ոչ կարէին առնել ինչ, որպէս եւ գրեալէ յԱստուածաշունչն՝  այր մի՝ ՚ի շաբաթու փայտ քաղեաց, եւ բերեալ առ մովսէս թէ՝ զինչ արասցեն, եւ նա ոչ իշխեաց առնել ինչ. այլ ասաց՝ մնացէք, մինչեւ հարցից զՏէր, եւ իբրեւ էհարց՝ հրամայեաց քարկոծել: Տեսանես իսկ զի ահա այսու փոքու բանիս՝ ոչ իշխեաց նոր ինչ ասել, այլ կարօտացաւ հարցանելոյ զտէր. այսպէս ոչ ինչ կարէին առնել նոր ինչ, զի կենդանիէր տուօղ պատգամին՝ որ թագաւորէր թագաւորաց: Արդ՝ ՚ի փոփոխիլ պատգամաբերին՝ ոչէ հարկ, թէ պատգամացն, եւ կամ պատգամաց տուողին եւս փսփիխումն լիցի, այլ որքան՝ պատգամաց /399/ տուօղնէ անփոփոխապէս, պատգամն եւս նոյնպէսէ: Բայց փոփոխումն՝ պատգամաբերիննէ, եւ ոչ պատգամաց տուօղին, եւ կամ պատգամաց նորին: Զոր օրինակ ասացաւ թէ՝ Մավսէս ասաց Լուր իսրայէլ, Տէր Աստուած քո՝ Տէր միէ: Պատգամաբերս այս մեռաւ. եւ բարձաւ. բայց տուօղն պատգամին՝ որ թագաւորն թագաւորացէր միշտ նոյնպէս՝ որպէս եւ էրն: Նոյնպէս եւ պատգամս այս՝ եւ որպէս եւ էրն: Նոյնպէս եւ պատգամս այս՝ եւ որպէս մինչեւ ցայժմ ոչ փոփոխեցաւ, նոյնպէս մինչեւ ՚ի կատարած աշխարհիս ոչ փոփոխի. վասն զի կենդանիէ տուօղն՝ որպէս ինքն ոչ փոփոխի, նոյնպէս եւ ոչ պատգամն իւր. բայց պատգամաբերն փոփոխի: Ասէ արքայն՝ բարւոք ըստ խելաց եւ ըստ բանականութեան բան բացատրեցեր: Յայնժամ դարձեալ արքայն ցնախարարս իւր ասէ՝ զոր ինչ խօսի՝ ըստ հաւաքաբանութեան, եւ ըստ տրամաբանութեան ճանապարհի խօսի, համեղ՝ եւ ըստ խելաց ծանուցանէ. թուի թէ՝ զգիրս հաւաքաբանութեան՝ եւ տրամաբանութեան զամենայն ՚ի միտս իւր ժողովեալ ունի: Իսկ իշխան, որէ քեալանթար գեղջս ջուղայի՝ հեռի կայր ՚ի մէջ երիվարացն. կոչէ զնա, եւ դողալով գայ՝ եւ ահիւ երկրպագութիւն մատուցանէ նմա: Ասէ ցնա արքայն՝ որպէս տեսանես զվարդապետն ձեր: Եւ նա ասէ՝ ընդ հովանեաւ արքայիդ արքայից՝ բարւոք ուսեալէ զամենայն ինչ, եւ ընդ պահպանութեան տեառդ ամենայն գիտութեամբ պանձալիէ: Ասէ արքայն թուի թէ՝ եւ ՚ի յեւրոպիայ ՚ի ֆրանկս՝ ոչ գոյ նման սմա: Եւ նա ասէ՝ այո այդպէսէ, որպէս հրամայեցաւ յարքայէդ արքայից: Իսկ ապա Արքայն Հօսէն սակաւ ինչ հայի առ երանելին Յոհհաննէս. եւ դարձեալ դառնայ եւ ասէ ցյառաջադէմ պաշտօնեայն իւր, այսինքն՝ ղուլարաղասւոյն՝ ծածկաբար ՚ի բազմացն: Արժանէ միով բանիւ հրամայել, թէրեւս /400/ հաճեսցի գալ յօրէնս եւ ՚ի կրօնս մեր, եւ նա գլուխ խոնարհեցուցեալ ասէ (նոյն գունակ թագնաբար) ոչէ կարելի: Ասէ արքայն՝ երդնում յԱստուած եւ ՚ի գերեզման հօր իմոյ՝ եթէ լուիցէ ինձ, երկրորդ ինձ արարից: Եւ նա ասէ՝ անհնարինէ. մի ընդ վայր լիցի բան արքայիդ. յորժամ ոչ ընկալցի: Եւ վերստին դարձեալ հայի առ սքանչելի վարդապետն մեր յոյժ քաղցրահայեաց ակնարկութեամբ. եւ ապա գնայ ՚ի պալատն իւր: Դարձեալ՝ զկնի սակաւ ինչ աւուրց գայ ոմն յոյժ իմաստասէր առ երանելին Յոհհաննէս, ՚ի յազգէ պարսից. եւ յետ սակաւ ինչ խօսից՝ զայս ինչ առարկէ առ նա, եւ ասէ: Այր ոք՝ որ ոչ զԱստուած ճանաչէ, եւ ոչ մարգարէ, եւ կամիցի ճանաչել, եւ ինքն ամենեւին անասնասարաս՝ ոչ  զգիտութիւնս ունի, եւ ոչ հանճար ինչ. որով կարես ծանուցանել զԱստուած, զի հաւատասցէ: Ասէ երանելի հայրն մեր՝ ամենայն շարժմամբ վայելուչէ զնա ՚ի գիտութիւն ածել: Եւ նա ասէ՝ որպէս: Ասէ յորժամ ՚ի շարժելեացս խոկումն գայցէ, կարողէ զշարժողն  ըմբռնել. քանզի յամենայն երեւելեաց՝ փութագոյն ունի ճանաչումն աներեւութին: Ասէ նա՝ ո՞րպէս: Ասէ՝ զոր օրինակ գրիչս այս՝ որ ՚ի ձեռին իմումէ ահա շարժի. ՚ի խոկումն գամք շարժողին, եւ մակացու լինիմք՝ որ ինքեամբ ոչ շարժի, այլ յայլմէ ունի զշարժումն: Նմանապէս տեսանեմք՝ որ երկինք, եւ արեգակն, եւ լուսին, եւ աստեղք ամենայն շարժին յարակայ. ուրեմն՝ յայտ առնեն թէ՝ գոյ շարժող ձեռն: Ասէ նա՝ ինքեանք ունին շարժումն, եւ ոչ յայլմէ, եւ ոչ որպէս գրիչդ զոր ցուցեր: Ասէ վարդապետն՝ անհնարէ, եւ հեռի ՚ի խելաց՝ թէ շարժողն շարժեալ լիցի, եւ կամ շարժեալն շարժող. զի առնչաբարեն՝ զի անհնարէ թէ /401/ թէ առնչութիւնն առանց միմեանց ասասցի: Վասն զի առնչութիւնէ՝ որ ՚ի գոլ միոյն միւսոյն գոլ ասասցի. քանզի ընդ միմեամբքեն՝ զոր օրինակ ՚ի գոլ որդւոյ՝ հարկաւորէ գոլ հօր, վասն զի առնչութիւնէ ըստ սահմանի՝ որ ինչէ, այլոյ գոլ ասի: Այսպիսիէ շարժողն եւ շարժեալ, զի ուր շարժեալ գոյ՝ հարկաւորապէս եւ շարժող գոյ, եւ թարց միմեանց անհնարին, թէ գոլ միոյն՝ ոչ գուցէ միւսն, զի ուր շարժեալն, քանզի համայնգամայնեն: Այսէ համառօտ ծանուցումն՝ որպէս եւ գրչաւն ծանուցեալ եղեւ շարժող ձեռն: Եւ նա ասէ՝ զայսոսիկ՝ զորա ասացեր, ՚ի միմեանց շարժին ապա զորս ՚ի սոցանէ հաւատալ պարտէ գոլ Աստուած: Ասէ՝ որ շարժողնէ ամենեցունց: Զի կարգ եւ կանոն այսէ՝ որ շարժելեօքն զշարժողն ըմբռնիցի, այդոքիկ ամենեքեան զորս ասացեր՝ շարժեալքեն, եւ զի արդ կարիցէ շարժեալն՝ շարժող գոլ: Ասէ նա՝ զի թէպէտ շարժեալքեն, շարժող գոլ: Ասէ նա՝ զի թէպէտ շարժեալքեն, շարժող եւս են: Ասէ՝ այս այդպէսէ՝ որ շարժէ եւ շարժի, բայց ոչէ իսկական շարժէ զամենայն, եւ ինքն ոչ շարժիցի, նա միայնէ շարժող՝ որ ոչ շարժի, այլ շարժէ միայն: Նա միայնէ Աստուած՝ որ զամենայն շարժէ, եւ ինքն անշարժ մնայ: Ասէ նա այս ամենայն շարժեցելոց շարժող երկինքն՝ որէ երկինք երկնից, նա շարժէ զամենայն, որէ առաջին շարժումն, ուրեմն՝ զնա ընդունիլ պարտէ Աստուած: Ասէ՝ դա եւս շարժի թէ ոչ: Ասէ նա՝ այո՞ շարժի: Ասէ՝ հասարակ կանոն այս եղեւ եդեալ՝ թէ որ ամենայն շարժեաց շարժողէ, որ շարժէ միայն՝ եւ ոչ շարժի. նաէ իսկական շարժող. դա զոր դուգ ասացեր՝ որէ երկինք երկնից շարժօղ ամենեցունց, դա ինքն եւս շարժի, ուրեմն գոյ եւ նմա շարժող: Քանզի շարժի եւ ինքն, թէպէտ /402/ զայլս շարժ, որ եւ ինքն ընդ շարժելոցնէ կարգաւորեալ ուրեմն՝ եւ ինքն ունի շարժող, որ շարժէ միայն, եւ ոչ շարժի: Զի թէ նա եւս շարժիցի՝ յանհունս ընթանայ, եւ ոչ ինչ ըմբռնի: Այլ զի պարտէ գոլ ինչ շարժող իսկական՝ որ առնչութիւնն ներերեւիցի, որ շարժեալն շարժողեն շարժիցի, եւ համառնչութիւնն ներերեւիցի զի այսէ կարգ եւ կանոն առնչութեան: Վասն այնորիկ առաջին փիլիսոփայքն՝ առնչութեամբ գտին զառաջին շարժողն, որ միայն շարժէ՝ եւ ոչ շարժի նոյնպէս եւ շարժեալն՝ որ միայն շարժի, եւ ոչ շարժէ. իսկ միջինքն եւս նոյնպէս՝ որք շարժեն, եւ շարժին: Զոր օրինակ արարածն՝ որ առնչաբար գոյ առ արարողն, ոչ արարածն կարէ արարող գոլ, եւ ոչ արարողն արարած, այսէ առնչութիւնն որ առ միմեանս զգոլն ունին, եւ առ միմեանս ոչ փոփոխին: Վասն որոյ եւ արիստոտէլ ասաց՝ ըստ ընականին եւ ըստ խելաց՝ հարկէ զի իւրաքանչիւր ՚ի շրջագայութեանցս շարժեսցի ընդ ինքեան եւ յաւիտենական շարժողէն: Եւ դարձեալ ասէ՝ եթէ բանիւ, եւ եթէ թուով միէ նախկին շարժող էակն անշարժ: Եւ դարձեալ ասէ՝ քանզի էոմն մշտաշարժ շարժելեացն, նախին շարժող էակն անշարժ: Յայնժամ ասաց նա՝ բարւոքէ՝ այսպիսի ճանապարհաւ ճանաչել զԱստուած: Ասէ՝ այլ իմն ըստ խելաց ճանապարհի, եւ ըստ բնական բանականութեան որպէս զգիրս զայս՝ որէ ՚ի սեռս իմ, զի՞նչ ասես ունի գրող, եթէ ո՚չ: Եւ նա ասէ՝ այո՞. վասն զի թարց գրչի ոչէ: Ասէ՝ այսպէս եւ երկինք, եւ արեգակ, եւ լուսին, եւ աստեղք, եւ այլք. աղաղակեն թէ արարիչն մեր արար զմեզ, եւ մեք ոչ էաք: Դարձեալ՝ այլ իմն ըստ խելաց՝ Տունս այս յորս եմք, ունի շինող, եթէ ոչ: Եւ նա ասէ այդ բաւականէ՝ որ զմիտս ունի: Բայց զայս ասա թէ՝ /403/ այսու որ ծանեաւ նա, զստեղծողն իւր. զի եւս հարկաւորի գոլ մարգարէի: Ասէ՝ ամենայն ինչ միջնորդութեամբ ճանաչի, եւ ծանուցեալ լինի՝ որպէս ասացաւ կանխաւ որ միջնորդութեամբ շար ժիցելոյն՝ զշարժողն ծանուցեալ եղեւ, եւ ըմբռնեցաւ ՚ի խելաց թէ նաէ Աստուած: Եւ դարձեալ մի եւս միջնորդ պարտէ գոլ՝ զի զկամս նորա ծանուսցէ, քանզի նա յամենեցունց ոչ տեսանի, եւ ոչ ընդ ամենեսեան խօսի, այլ ընդ մաքրագունիցն: Զոր օրինակ ոչ յամենայն քարինս ներերեւի լուս արեգականն, այլ յայնոսիկ՝ որք մաքուրքնեն, որպէս յանդամանդն, (որէ ալմազն) ՚ի յակինթն, (որէ եաղութն) եւ ՚ի զմրուխտն (այսինքն զմրութն) եւ յայլս այսպիսի: Նոյնպէս եւ ոչ յամենայն հողս, այլ որք ՚ի հրահալելիսն մտեալքեն, որպէս յախճապակեայն, եւ կամ պլօրեղեղէնն, եւ այլք այնպիսիք: Այսպէս եւ մարգարէն՝ որ մարքրեալէ յամենայնի, ՚ի յայնս ներերեւի լոյս եւ ճառագայթ Աստուածութեանն եւ նովաւ ծանուցանէ զկամս իւր: Զոր օրինակ այրդ այդ զոր առարկեցեր թէ՝ ՚ի յանապատէ եւ ՚ի լերանց եկեալէ զթագաւոր ոչ ճանաչէ եւ յորժամ ծանեաւ՝ կամի զկամս նորա առնել . եւ թարց միջնորդին անհնարէ. այսպէս եւ Աստուած: Դարձեալ այլ իմն ըստ խելաց. որպէս ՚ի տրամաբանական հաւաքաբանութիւնս՝ եթէ ՚ի մէջ նախադասութեան եւ եզրակացութէան միջնորդ ոչ գուցէ, ունայնէ: Ասէ նա ո՞րպէս: Ասէ՝ զոր օրինակ մարդոյ կենդանի գոլն թաքունէ՝ եւ ծածկեալ, այլ թէ կամիցիմ բացերեւոցել զմիջնորդ իմն գտանեմ, որ յերկոցունց կողմանց հաղորդութիւն ունիցի. այ՝ նախադասութեան, եւ եզրակացութեան, եւ ապա թէ կարասցէ բացերեւոցել զայն՝ որ անգիտելին է: Եւ նա ասէ՝ ո՞րպէս: Ասէ՝ նախադասութիւնն պարտէ՝ որ բովանդակն համայն գոլ երեւելի, եւ եզրակացութիւնն /404/ բովանդակապէս համայն զոլ անգիտելի՝ հակասաբար նախադասութեանն. իսկ միջնորդն՝ մի ինչ ՚ի նախադասութենէն ունիցի, եւ մի ինչ յեզրակացութենէն ասացի՝ ամենայն մարդ ինքնակամ շարժի, եւ որ ինքնակամ շարժի կենդանիէ ուրեմն՝ մարդն կենդանիէ: Ահա կենդանութիւն մարդոյն որ անգիտելինէր՝ գիտացեալ եղեւ ՚ի ձեռն միջնորդին, ահա հարկաւորեցաւ՝ որ միջնորդ պարտէ լինիլ: Այսպէս եւ մարգարէն՝ պարտէ լինիլ ՚ի մէջ Աստուծոյ, եւ մարդոյ. զի զոր ինչ կամք Աստուծոյէ նովաւ գիտասցի: Դարձեալ՝ այլ իմն ըստ խելաց՝ որպէս արեգական եւ աչաց՝ եթէ միջնորդ ոչ գուցէ, անհնարէ տեսանել. այսպէս Աստուծոյ եւ մարդոյ եթէ մարգարէ ոչ գուցէ, անհնարէ թէ տեսցէ ինչ զբարութիւնս Աստուծոյ: Եւ նա ասէ՝ ո՞րպէս: Ասէ՝ յօդ՝ որ ՚ի մէջ արեգական, եւ աչացնէ՝ լինի միջնորդ տեսութեան. ապա թէ ոչ գուցէ միջնորդ օդն՝ ոչ ինչ կարէ տեսանել ակն: Այսպէսէ եւ մարգարէն՝ եթէ ոչ գուցէ, ոչ կարեմք տեսանել ինչ զԱստուածայինն: Դարձեալ՝ միջնորդ է ջուրն ՚ի մէջ երկրի եւ սերման, եթէ ոչ գուցէ՝ ոչ երկիր ծնանի, եւ ոչ սերման բուսանի: Նոյնպէս եւ մարգարէ եթէ ոչ գուցէ՝ երկիր որ մարդկային բնութիւնէ՝ ոչ ծնանի, եւ սերման՝ որ բանն Աստուծոյէ՝ ոչ բուսանի: Բազումքեն այսպիսիք ըստ խելաց, այլ համառօտագոյնս ասացի՝ զի միոք ձանձրասցի, ուրեմն՝ հարկաւորէ մարգարէն զի լինիցի: Եւ նա ասէ՝ ՚ի մէջ ստոց, եւ ճշմարտից որովք զանազանութիւն տեսանէք: Ասէ՝ բանիւք, եւ նշանօք: Ասէ նա ո՞րպէս: Ասէ՝ բանիւք այսէ՝ որ համեմատ լիցի զասացեալն այլոց մարգարէից, զոր ինչ եւ ասասցէ ընդայնմ, նշան սքանչելեաց եւս ցուցցէ՝ որ ՚ի վեր քան զխելս իցէ, եւ զոր ինչ յայնժամ ասասցէ՝ ընդունելի /405/ լիցի: Ասէ նա՝ զինչէ՝ որ ՚ի վեր քան զխելս իցէ զասացեալն: Ասէ՝ որպէս Քրիստոսի Աստուած ասացեալքեն: Ասէ նա՝ որպէս կարէ ոք ընդունիլ զայդ՝ որ Քրիստոս Աստուած իցէ: Ասէ՝ որով հետեւ ընկալար զմարգարէն՝ պարտիս զոր ինչ ասասցէ ընդունիցիս, որպէս կոյր որ աչս ոչ ունիցի պարտի հետեւիլ այնմ որ ունի զաչս: Եւ մանկանն՝ որ առ վարդապետ գնասցէ, եւ ընդունիցի կատարեալ գոլ նա քան զինքն պարտէ զոր ինչ ասասցէ վարդապետն ընդունիցի, եթէ ընթերցման, եթէ գրչութեան, եթէ հիւանդութեան, եթէ պատկերագրութեան, եւ թէ յայլ ինչ այսպիսեաց, եթէ ոչ ընկալցի զասացեալս վարդապետին՝ աշակերտն ունայն մնայ: Այսպէս եւ մեէ որ զմարգարէն ընկալեալեմք՝ եթէ ՚ի վեր քան զմեզէ կատարելութեամբ յամենայնիւ, պարտեմք ընդունիլ զասացեալս նորա զոր ինչ եւ ասասցէ, ապա  թէ ոչ՝ ունայն մնամք իսկապէս յամենայնէ, եթէ ՚ի վեր քան զխելս ասասցէ ինչ՝ պարտիմք հնազանդիլ եւ ընդունել: Քանզի զսքանչէլիսն զոր տեսանէ ընդունի, այսպէս պարտի եւ զասացեալսն ընդունիլ: Զի ՚ի վեր քան զխելսէ՝ մեռելոյ կենդանանալ, եւ կուրի տեսանել, եւ այլ այնպիսի, յորժամ տեսանէ ափիբերան լեալ ոչ ինչ կարէ ասել թէ՝ հի՞մարդեօք եղեւ: Նոյնպէս եւ ասացեալոց նորա՝ պարտէ հաւատալ, եւ ոչ ինչ ասել, որպէս եւ յաւուր միում այլոյ ումեմն պարսկի մեծագունւոյ թէ՝ յորժամ մարգարէն սքանչելագործութեամբ հաստատեալ իցէ, եւ հաւատացեալ, պարտէ զոր ինչ ասասցէ ընդունիլ. եթէ ո՞չ: Իսկ նա յիրաւանցն ոչ վրիպեցաւ, այլ խոստովանեցաւ եւ ասաց, թէ որպէս ՚ի սքանչելագործութիւնն ոչ ինչ կարէ ասել, նոյնպէս եւ բանից նորա ոչ ինչ պարտէ ասել, զի այն ես նշանագործութիւն համարեալէ /406/ որպէս ՚ի սքանչելագործութիւնն ոչ ինչ ասաց՝ յորժամ մեռեալն կենդանացաւ, այլ միայն ապշեալ զարմացաւ՝ որ մեռեալն կենդանացաւ, նոյնպէս եւ զասացեալն ՚ի նմանէ պարտէ ընդունիլ որ ՚ի վեր քան զխելս իցէ զասացեալն: Եւ ես ասացի նմա՝ ուղիղ դատեցար: Զի եւ մարդարէքն եւս այսպէս էին՝ յորժամ լսէին պատգամ ինչ յԱստուծոյ, ապուշ մնային՝ որ ՚ի վեր քան զխելս էին, եւ սոսկացեալ զարմանային. յորժամ լսէին թէ՝ գայ Աստուած ՚ի յերկրի երեւիցի, եւ ընդ մարդկան շրջիցի, դողացեալ սքանչանային: Որպէս դաւիթ յորժամ լուաւ թէ՝ Աստուած ՚ի տաճարի իւրում յայտնի, եւ թէ՝ Աստուած մեր յայտնապէս եկեսցէ՝ ոսոկացեալ սքանչացաւ եւ ասաց թէ՝ յետ գալսաեան նորա թագաւորութիւնք երկրի ժողովեցան, եւ անցին ՚ի միասին, ինքեանք տեսին այսպէս զարմացան, խռովեցան, սասանեցան, եւ դողումն կալաւ զնոսա: Սոյնպէս եւ մարգարէն Երեմիայ՝ եւ Բարուք սոսկացեալ սքանչացան յորժամ լուան յԱստուծոյ, եւ պատմեցին թէ Սաէ Աստուած մեր՝ ըստ որում ոչ համարեսցի այլ, յետ այսորիկ ՚ի յերկրի երեւիցի, եւ ընդ մարդկան շրջիցի. այս գիրք հրամանացն Աստուծոյ, եւ պատգամք որք մնան յաւիտեան, ամենեքեան որք թողուն զնա մեռանին, եւ որք ընդունին զնա ՚ի կեանս կեցցեն: Նոյնպէս եւ մարգարէն Ամբակում ասաց՝ Տէր զլուր քո լուայ եւ երկեայ, հայեցայ ՚ի գործս քոյ, եւ զարհուրեցայ: Որ ՚ի մերձենալ ամացն յայտնեսցիս, եւ ՚ի հասանիլ ժամանակին երեւիցիս, եւ թէ՝ Աստուած ՚ի թեմանայ եկեսցէ: Եւ յորժամ զայսոսիկ լուաւ յԱստուծոյ, եւ ինքն պատմեաց՝ ասէ յետ այնորիկ, եւ յորժամ զայսոսիկ լուայ եմուտ դողումն յոսկերս իմ, եւ ես յանձն իմ խռովեցայ: Եւ այլ բազումք են՝ որք զայսպիսի ասացին, զոր մի ըստ միոջէ գրելն ձանձրութիւնէ. որ զայս /407/ զայս տայ իմանալ մեզ՝ որպէս նախնումն ասացաւ թէ՝ որ ընդունի զմարգարէն, պարտէ եւ զասացեալս զայսոսիկ եւս ընդունել՝ որ ՚ի վեր քան զխելսէ: Եւ նա ասէ՝ եթէ ոք զպատճառս հարցանիցէ, թուի թէ՝ անմեղադրելի լիցի: Ասէ՝ այդմիկ Աստուած տայ պատասխանի մարգարէիւն եւ ասէ Մի թէ կարիցէ կաւն ցբրուտն հարգանել ինչ Բայց փոքր ինչ կարեմք զպատճառն իմանալ թէ՝ ընդէր պարտէր ՚ի յերկրի երեւիլ Աստուծոյ, եւ ընդ մարդկան շրջիլ, եւ թէ զի արդ անմարմին բնութիւնն կարէր երեւիլ: Ասէ նա՝ ո՞րպէս: Ասէ բանն Աստուծոյ միաւորեցաւ ընդ մարդկայինս բնութեան, եւ ապա մարմնով երեւեցաւ որպէս բան քո որ ընդ գրոյ միաւորիցի, որ անտեսանելինէր՝ կարեւոր եղեւ ՚ի տեսանել. նոյնպէս եւ բանն Աստուծոյ: Ասէ նա՝ Աստուած ինքն միաւորեցաւ, եթէ բանն իւր: Ասէ՝ այդ անհնարինէ, այլ բանն հնարաւոր, որպէս բան քո որ գրի, այլ քեզ անհնարէ թէ դու գիր լիցիս: Դարձեալ՝ հնարաւորէ որ լոյս արեգական ընդ յօդոյ միաւորիցի. այլ արեգական անհնարին Նոյնպէս եւ հոտ վարդին կարելիէ՝ թէ միաւորիցի ընդ յօգոյ. բայց վարդին անհնարին: Եւ նա ասէ՝ բարւոք ծանուցումնէ. բայց թէ վասն էր երեւ այդ: Ասէ վասն յանցանացն ադամայ, զոր ճաշակեաց ՚ի պտղոյն: Ասէ նա՝ կարողէր Աստուած իրոք ինչ զայդ գործել: Ասէ՝ հիւանդին բժշկութեան պատճառն կատարելեաւ քանզի անկատարիւ մահ մուծանի: Ասէ՝ արարածք ամենայն առ Աստուած կատարեալք են, եթէ անկատար: Նա ասէ՝ անկատար: Ասէ՝ ուրեմն՝ բարւոք համարեցաւ Աստուած կատարելեաւ բառնել զցաւս մեր, քան թէ անկատարիւ, զի բանն Աստուած՝ որ համագոյ եւ համաբնութիւնէ ընդ Աստուծոյ նովաւ կատարելեաւն յամենայնի բժշկեաց զմեզ: Որպէս /408/ ասաց մարգարէն Դաւիթ՝ առաքեաց զբանն իւր եւ բժշկեաց զնոսա, եւ փրկեաց զնոսա յապականութենէ իւրեանց: Որպէս եւ Աստուած եւս վկայեաց թէ՝ հայեցայ, եւ ոչ ոք էր որ օգնէր, զմտաւածի, եւ ոչ ոք էր որ ՚ի թիկունս հասանէր. փրկեաց զնոսա բազուկ իմ: Նա ասէ՝ զինչէր փրկութիւնն: Ասէ ըատ վկայութեան մարգարէից՝ ՚ի ձեռաց սատանայի, մահու, եւ դժոխոց, եւ մեղաց, զի ոչ ոք էր յարարածոցս որ սուրբ գտանիւր իբրեւ զբանն Աստուծոյ: Որպէս եւ ասաց մարգարէն ոչ ոքէ որ առնէ զբարի, եւ չէ ոք մինչեւ ՚ի մի՝ որ ազատէր յայսցանեաց: Վասն այսորիկ բանն Աստուծոյ որ իսկզբանէ էր, առ Աստուած էր, եւ Աստուած էր, անարատ ըստ բնութեան՝ եւ համագոյակից Աստուծոյ, մարմնացաւ, եւ փրկութիւն շնորհեաց: Զայսոսիկ զոր ասացին եւ ծանուցին մարգարէքն՝ պարտէ հաւատալ, եւ ընդունիլ. եթէ ոչ: Ասէ նա՝ պարտէ հաւատալ: Որով հետեւ հաստատեալէ մարգարէութիւնք նոցա նշանօք, եւ սքանչելեօք, զի որպէս սքանչելեացն ոչ ոք կարէ ասել ինչ՝ յորժամ մեռեալն կենդանաղեալ տեսանէ, նոյնպէս եւ ոչ բանից եւ պատգամաց նոցա կարէ ոք ասել ինչ: Ասէ՝ ինքեանք եւս զարմացան, որպէս եւ կանխաւ ասացի. եւ դողացին եւ սոսկացին եւս: Նա ասէ՝ ընդէր: Ասէ՝ վասն զի ՚ի վեր քան զխելս լուան: Նա ասէ՝ վասն այդորիկ ասէք Քրիստոսի Աստուած որ մարդկութիւնն ընդ բանին Աստուծոյ միաւորեցաւ: Ասէ՝ այո, որ այս Քրիստոսի կատարեալ միջնորդ եղեւ ՚ի մէջ Աստուծոյ եւ մարդոյ, ոչ որպէս մարգարէքն որք անկատարքէին, զի ստեղծեալքէին որպէս ասացաւ յառաջնումն եթէ՝ ստեղծուածն առ Աստուած յամենայնի անկատարէ, վասն այսորիկ համագոյն կից եւ համագնութենակից պարտէր լինիլ յերկուց կողմանց, այսինքն՝ ստեղծողիկ, եւ ստեղծուածոյն զի կատարեալ միջնորդ լիցի: Ասէ՝ նա՝ կարես ըստ /409/ խելաց ծանուցանել: Ասէ՝ բանն Աստուծոյ ըստ բնութեան Աստուած էր, քանզի նոյնագոյէ ընդ Աստուծոյ, որ թէ ոչ գուցէ՝ անկանի Աստուծո յէութենէն, եւ լինի անբան, եւ այսէ անհնարին. ուրեմն՝ է համագոյ Աստուծոյ եւ համաբնութիւն: Նոյն բան որ միաւորեցաւ ընդ մարդկութեանս բնութեան, եւ եղեւ նոյն Աստուած կատարեալ, մարդ կատարեալ. ուրեմն՝ մի եւ Քրիստոսդ ունի զկատարեալ Աստուածութիւն. այսինքն՝ զբանն Աստուած, եւ նոյնն ունի զկատարեալ մարդկութիւն որոյ ասի Քրիստոս, որէ իսկական միջնորդ: Որպէս եւ հաւաքաբանութեամբ կարէ հաստատել՝ զի որպէս միջնորդն ունի զբնութիւն նախադասութեանն կատարելապէս, նոյնպէս եւ եզրակացութեանն ապա թէ ոչ ունիցի՝ ոչ կարէ կատարեալ միջնորդ գոլ: Որպէս յորժամ ասեմք՝ ամենայն մարդ կենդանիէ ամենայն կենդանի գոյացութիւնէ: Ահա միջին նախադասութիւնն յայտնի ներեւի՝ որ յերկոցունց բնութիւն ունի, այսինքն՝ մարդոյն՝ որ նախադասութիւնէր, եւ գոյացութեան՝ որ եզրակացութիւն էր. ուրեմն՝ սա միայնէ միջնորդ՝ որ զերկու զեզերսն ՚ի միմեանս կապէ, այսինքն՝ նախադասութեանն եւ եզրակացութեանն: Այսպէս եւ Քրիստոս որ զերկու  զեզերսն կապեաց ՚ի մի, այսինքն՝ Աստուծոյ, եւ մարդկութեանն միաւորութեամբ բնութեանցն. յայն ժամ եղեւ կատարեալ միջնորդ՝ առաւել քան զընկերսն ՚ի մէջ Աստուծոյ եւ մարդոյ: Որպէս ասաց՝ սրբազանն Պողոս՝ Միէ Աստուած, եւ միէ միջնորսն Աստուծոյ, եւ մարդոյ մարդն Յիսուս Քրիստոս: Որով հետեւ մարգարէքն այսպէս ըստ խելաց եւս ծանուցին, ուրեմն պարպիմք հետեւիլ նոցա, եւ ընդունիլ զոր ինչ ասացին, որով հետեւ Աստուածա պաշտքեմք: Արդ՝ այս այր՝ որ խօսէր ընդ Երանելւոյն Յոհաննու, ապակարի զարմացեալ ՚ի վերա անհուն ծնորհաց նորա Թողու զնա եւ գնա ՚ի տեղի իւր ուստի եկեալնէր: Իսկ /410/ արդ ո՞ ազնուական բաղձալի, մինչ հաճեցաւ կամք բաղձալւոյս իմոյ առ ՚ի աստէն կարճ ՚ի կարճոյ դրոշմել զայնս հարցմունս՝ զոր Արքայն Սլէման, եւ որդին նորա արքայն Հօսէն Վասն ամենասուրբ Երրորդութեանն, եւ վասն անհաս Մարդեղութեանն Քրիստոսի հարցին երանելւոյ Տեառն մերոյ Յոհաննու Վարդապետին. վասն որոյ անվեհեր, եւ թարց իմիք խոչնդակի ձեռնամուխ եղէ, եւ զայնս արտահանեալ ՚ի լուսաբուղխ սոփերից նորա աստանօր արձանագրեցի: Բայց տակաւին աղաչեմ, զի մի գուցէ եպերեալ պարսաւեսցես զիս՝ որպէս զի ոչ կարգաւ ՚ի վայր իջի, այլ խառն ՚ի խուռն: Մի՚ եւ մի՚ իւիք զայս ինչ զմտաւ ածցես՝ քանզի կամեցայ ես զբովանդակ հարցմունս նորա ՚ի գիրս իւր թողուլ ապաստան, զի որովք բարեպէս ընթերցեալ ՚ի միտ առնուիր, բայց որով հետեւ ստիպեցեր զիս՝ զի եւ զայսոսիկ համառօտ վաղվաղակի քեզ ՚ի մատենի աստ ծանուցանել, ուստի անդանդաղ երկամբ յանձն առի գրել, զի ամենայնիւ եւ յամենայնի կատարող եղեց խորհրդոց սրտից քոց, լցուցանելով զփափագ եւ զիղձ կամաց քոց: Բայց արդ՝ Շահ Սլէման արքայն յորժամ ահարտեաց զհարցումն պատկերաց, որպէս ՚ի վեր անդր զտարազ օրինակին գրեցի, յայնժամ ասէ՝ ցվարդապետն մեր թէ՝ ասա ինձ, զԱստուած որպէս ճանաչէք, մի, եթէ բազում: Ասէ՝ թէ բնութիւնն իսկ ուսուցանէ թէ՝ միէ, եւ ոչ բազում: Ասէ արքայ որպէս: Ասէ՝ ամենայն իր յերրեակս բաժանի ըստ խելաց, կամ հարկաւոր էութիւնէ, կամ կարելի, եւ կամ անկարելի, եւ այսոքիկ ոչ կարեն միմեանց ընկեր գոլ: Առաջինն՝ Աստուածէ, երկրորդն՝ եղեալքս, երրորդն՝ անկարութիւնն որպէս ընկեր գոլն Աստուծոյ: Ասէ արքայ՝ եւ ես հարկաւոր էութիւն եմ այժմս ուրեմն՝ հարկաւորէ՝ զի Աստուած լինիցիմ: Ասէ՝ /411/ Այո՞ հարկաւոր էութիւն ես, բայց ոչ ըստ ինքեան, եւ ըստ բնութեան, այլ յայլմէ եղեալ եւ յետոյ սկսեալ. այլ նա որ ինքեամբ ունի զգոլն իւր, եւ ինքնակոյէ բնութեամբ, եւ ոչ յայկմէ նաէ ըստ բնութեան հարկաւոր էութիւն, եւ նաէ Աստուած, եւ ոչ նա որ յայլմէ: Դու յայլմէ հարկաւոր եղեր, եւ ոչ ինքեամբ եւ բնութեամբ ուրեմն ոչ կարես Աստուած գոլ: Ուրեմն նաէ Աստուած՝ որ ինքնակայ էութիւնէ եւ ինքեամբ զգոլն իւր ունի. եւ ոչ դու որ յայլմէ ունիս, եւ հարկաւոր եղեր, եւ ոչ ինքեամբ՝ եւ բնութեամբ: Վասն այսորիկ սորա մու ասի՝ որ ոչ գոյ եւս սոյնպէս, եւ ոչ բազում, եւ զի սա միայնէ որ սոյնպէսէ, եւ ոչ գոյ այլոք: Իսկ կարելին եւս մուէ՝ եւ ոչ բազում, հակ նմին, զի զոր ինչ յետ Աստուծոյէ՝ ըստ բնութեան մուէ՝ որ կարելի ասի եւ ստեղծուած: Եւ որպէս Աստուծոյ որ հարկաւոր էութիւնէ մու ասի, եւ թարց ընկերի: Նոյնպէս եւ կարելւոյն՝ զի ոչ կարեեն միմեանց գոլ ընկեր: Զի թէ Աստուծոյ զկարելին ասասցի՝ նա եղեալէ, եւ սա անեղ, եւ երկեաքս հակ միմեանց. ուրեմն՝ ոչ կարեն գոլ ընկեր միմեանց՝ զի մինն բնութեամբ անեղէ, իսկ միւսն բնութեամբ, իսկ միւսն ժամանակաւ բնութեամբ. անժամանակն, եւ ժամանակաւորն բնութեամբ՝ անհնարէ թէ՝ ընկերք լիցին միմեանց, զի ընկեր այնմ ասի՝ որ համաբնութիւն իցէ, եւ սոքա ոչ են այնպէս, ուրեմն՝ ոչ կարեն ընկեր գոլ միմեանց: Ասէ արքայ՝ ես բազում անգամ յամենեցունց լուեալեմ որ Քրիստոսի Աստուած ասէք, եւ թէ այսպէս իցէ՝ ապա ընդէր ոչ լինիցի ընկեր: Ասէ՝ ճշմարիտէ զոր հրամայեաց արքայ, որ Քրիստոս ճշմարիտ Աստուածէ, բայց ոչէ ճշմարիտ թէ՝ ընկեր ասասցի: Ասէ արքայ՝ ապա որպէս: Ասէ՝ անհնարինէ թէ՝ բանականութիւն արքայիդ՝ ընկեր ասասցի /412/ արքայիդ, վասն զի դու, եւ բանականութիւնդ մի մարդ ես, մի տէր, եւ մի թագաւոր, այսպէս եւ Քրիստոս՝ որ ՚ի բանէն Աստուծայ, եւ ՚ի մարդկութենէ միաւորեալ՝ ոչ կարէ ընկեր գոլ Աստուծոյ: Ասէ՝ արքայն՝ պարզաբար ասա, զի մակացու եղէց: Ասէ՝ ամենայն մարգարէք այնպէս ծանուցանեն՝ որ Քրիստոս ՚ի բանէն Աստուծոյէ, եւ ՚ի մարդկութենէէ միաւորեալ, վասն այնորիկ որ յէութենէն Աստուծոյէ յառաջ եկեալ՝ համագոյ՝ եւ համաբնութեամբ Աստուած ասացին Աստուածաբան սուրբ մարգարէքն, եւ մեք եւս նոյնպէս ասեմք: Ասէ արքայն ահա ասես ՚ի բանէն Աստուծոյ, եւ ՚ի մարդկութենէ  է Քրիստոս՝ որ կատարեալ մի ինչէ եւ զի արդ ոչ իցէ ընկերէ զոր Աստուած ասէք: Ասէ՝ անհնարինէ թէ բանն որ ՚ի սրտէ արքայէդ ելեալ, եւ ՚ի քարտիսի գրեալ, ընկեր լինիցի արքայիդ: Բայց կարէ ասիլ ընդ բանին յէութենէն Աստուծոյ համագոյաբար՝ եւ համաբնութենաբար յառաջ եկեալ, եւ ոչ այլաբնութենաբար, եւ ոչ յայլմէ. վասն այսորիկ Աստուած ասացին սուրբ Մարգարէք, եւ մեք եւս որ ասեմ նոյնպէս, եւ ոչ ընկեր Աստուծոյ տալով: Դարձեալ բանականութիւն արքայիդ՝ որ կատարեալ մարդես, ոչէ յետոյ քան զէութիւնդ այլ համանգամայն: Նոյնպէս եւ բանն Աստուծոյ՝ որէ բանականութիւն Աստուծոյ, ոչէ յետոյ քան զէութիւնն իւր, այլ համանգամայն՝ եւ համագոյաբար: Վասն այնորիկ որպէս էութեանն Աստուծոյ անեղ ասի, նոյնպէս եւ բանականութեանն որպէս էութեանն Աստուած ասի, նոյնպէս եւ բանականութեանն որ համագոյէ ընդ էութեանն՝ Աստուած ասի, եւ յետ ժամանակաց՝ որ միաւորեալէ նոյնն ընդ մարդկութեանն եւս Աստուած ասի, որպէս բանականութեան արքայիդ՝ որ էութեանդէ, համագոյ էութեանդ ասի. այսպէս եւ Աստուած, եւ բանն իւր՝ որքանէ նոյնագոյութեամբէ, եւ /413/ նոյնաբնութիւն, եւ այժմ եւս որ միաւորեալէ ընդ մարմնոյն: Որպէս բան արքայից արքայիդ՝ որ քան ազնիւ էութիւնդէ, բանդ ընդ նմաէ անմեկնելի, եւ ընդ գրելդ նոյնպէս ընդ գրոյնէ անմեկնելի, զի եւ ընդ գրոյն միաւորեալէ անբաժանաբար, նոյն բանն որ ՚ի քեզէ, նոյնն եւ ՚ի գիրն տեսանի անմեկնելի: Զի եւ ՚ի պետրոս եւս ենթադատեա թէ յինքեանէ նոյնէ, եւ թէ ՚ի գիրնէ եւս նոյնէ, եւ ոչ այլայլեալ. եւ ոչ փոխեալ, եւ թէ տարաբաժանիցի ընդ մակամտածութեան ինչ՝ ՚ի յէութենէն, եւ ՚ի գրոյն, համանգամայն լուծանին երկոքեանն, եւ յէութենէն եւս անկանին եւ փոփոխին: Այսպէս իմա եւ յԱստուած, որոյ բանն միաւորեցաւ ընդ մարմնոյն յինքեանէ, այսինքն՝ յԱստուած, եւ ՚ի մարմնի, այսինքն՝ ՚ի մարդկութեանն. եւ եթէ ըստ մակտմտածութեան ինչ տարաբաժանիցի՝ լուծանին երկոքեանն: Աստուած, ըստ այնմ որ անբան իմանի, եւ մարդկութիւնն, ըստ այնմ որ Քրիստոս ոչ եւս կարէ գոլ սոյնպէս ծանուցին մեզ մարգարէքն, եւ ինքեանք եւս ծանեան սոյնպէս՝ որ ոչէ հեռի ՚ի խելաց: Ապա ասէ արքայն Սլէման ընդ իմաստասիրին իւրոյ թէ՝ եթէ այսպէս ասեն, ոչ ինչէ վնաս: Եւ այս՝ այսչափ բաւական լիցի զոր ՚ի գրոց նորա հաւաքեալ հակրճիւ մատենագրեցի. յետ այսորիկ գրեցից եւ զայնս հարցումն՝ որք եղեն ընդ ՚ի Շահ Սուլտան Հօսէն Արքայէ առ Երանելի Վարդապետն մեր Յոհաննէս, եւ զպատասխանիս հարցմանց նորա՝ յոյժ համառօտ:

Այսքանս բաւական համարեցաք վասն ներկայ ազդարարիս ընթերցողացն, եւ զմնացորդսն մինչեւ ցաւարտ պտելոցեմք ՚ի հետեւեալ ազդարարոջսն:

Թուին Հայոց

Թուին

Քրիստոսի