Պատմութիւն Հայոց

Մինչդեռ սակաւ մի կազդուրեալ էր երկիրս ի հինից եւ յասպատակէ բորբոքեալ աշխարհակուլ հրոյս, եւ մարդիկ ի սոսա ապաստանեալ էին առաւել քան յաստուած. իշխանքն զրկէին եւ կողոպտէին զաղքատս եւ ի զրկանաց անտի գնէին հանդերձս մեծագինս եւ ագանէին, ուտէին եւ ըմպէին եւ մեծամեծս փքային, որպէս է սովորութիւն ամբարտաւանութեան վրաց. թոյլ ետ աստուած խոնարհիլ ի բարձրութենէն եւ ճանաչել զչափ տկարութեանց, որք առաջնովն ոչ խրատեցան։ Յարոյց նոցա սատանայ զնոսա, յորս նոքա յուսային, յանկարծակի խորհուրդ արարեալ ամենայն աւագանին թաթար զօրուն, վառեցան զինու եւ կազմեցան առ հասարակ կոտորել զաշխարհս Հայոց եւ Վրաց՝ զհնազանդեալս իւրեանց, վասն այսպիսի պատճառի, թէ ապստամբել կամի թագաւորն վրաց ամենայն իշխանօքն, եւ զօրաժողով են գալ կոտորել զնոսա, քանզի երեւէր իսկ, զի զօրաժողով եղեն ամենայն իշխանքն առ թագաւորն վրաց Դաւիթ ի Տփխիս։

Եւ մինչ ըմպէին գինի, բարձրացան սիրտք իւրեանց, եւ ասացին ի նոցանէ արք խակք. «Ընդէ՞ր ծառայեմք մեք սոցա՝ ունելով զայսքան բազմութիւն զօրաց, այլ եկայք յանկարծակի անկցուք ի վերայ նոցա, եւ կոտորեալ՝ ջնջեսցուք զնոսա, եւ մեք կալցուք զաշխարհս մերե։

Եւ խափանեաց զայս խորհուրդ մեծ իշխանն Աւագ. եւ թաթար զօրուն պատահեալ ի տեղւոջն՝ լուան զայն եւ ազդեցուցին գլխաւորացն։

Եւ իբրեւ ցրուեցան զօրք իշխանացն յիւրաքանչիւր տեղիս, ապա նոցա այսպէս զինեալ՝ կամէին առ հասարակ կոտորել զամենեսին։ Եւ յիշխանացն, զորս գտան առ իւրեանս, ի կալանս արարին. եւ որք ո՛չ էին անդ, հրաւիրակս առաքեցին՝ փութով առ իւրեանս կոչելով։

Իսկ ողորմածն աստուած ոչ ետ թոյլ իսպառ լինիլ իրին, խափանեաց այսպիսի պատճառաւ։

Մի ոմն յաւագ գլխաւորացն, որ զօրավար էր ամենայն զօրուն, Չաղատայ անուն նորա, որ բարեկամն էր Աւագին, եկաց ի մէջ վառեալ զօրացն եւ ասէ ցնոսա. «Մեք ոչ ունիմք հրաման ի ղանէն կոտորել զայնոսիկ, որ հնազանդեալ են մեզ եւ կան մեզ ի ծառայութեան եւ հարկատուք են ղանին. եւ իրք ապստամբութեան նոցա չէ ճշմարտեալ։ Արդ՝ եթէ կոտորէք զնոսա առանց պատճառի, դուք տայք պատասխանի ղանինե։ Եւ լուեալ զայս, դադարեցին ստուգել զիրն։

Եւ գնացեալ առ նոսա մայրն Աւագին, որում անուն էր Խոշաք, երաշխաւոր լինէր վասն որդւոյն իւրոյ միամտութեան առ նոսա, եւ թէ ինքն իսկ ընդ հուպ գալոց է առ նոսա, որ եղեւն իսկ, զի եկն վաղվաղակի իշխանն Աւագ եւ եցոյց նոցա զիւր մտերմութիւնն առ նոսա բազում վկայիւք։

Եկն եւ թագաւորն Դաւիթ, եւ այլ իշխանքն. եւ կապեալ զամենեսեան ուժգին ըստ օրինի իւրեանց զձեռս եւ զոտս բարակ չուանօք, եւ թողեալ այնպէս կապեալ զերիս աւուրս՝ ձաղէին եւ անարգէին զնոսա վասն հպարտութեանն եւ ապստամբ խորհրդոյն։ Եւ ապա առեալ զամենայն երիվարս եւ զգինս գլխոց նոցա, թողին զնոսա, եւ ինքեանք յարձակեցան ի կողմանս Վրաց ի վերայ բազում գաւառաց, ո՛րք ապստամբք եւ ո՛րք ոչ, եւ զբազումս կոտորեցին եւ զեւս բազմագոյնս գերի վարեցին. զարս եւ զկանայս եւ զմանուկս գետամոյն առնէին անթիւ ի բազմութենէ։ Եւ այս գործեցաւ ի ՈՂԸ թուականին հայոց։

Յետ այսորիկ մեռաւ իշխանաց իշխանն Աւագ եւ թաղեցաւ ի Պղնձահանքն ի գերեզմանի հօր իւրոյ Իւանէի։ Եւ ետուն զիշխանութիւն նորա Զաքարէի, որդւոյն Շահնշահի, հօրեղբօր որդւոյ Աւագին, զի Աւագն որդի ոչ ունէր, բայց միայն դուստր մի երեխայ եւ ի պոռնկութենէ որդի մի երեխայ, զոր յետ մահու նորա ասացին, թէ ի նմանէ է, զոր առեալ քոյր նորա սնուցանէր։ Եւ ապա հանեալ ի Զաքարէէ ետուն կնոջ Աւագին, որում անուն էր Գոնցա։