ՍԱՀՄԱՆՔ ԵՒ ՏՐԱՄԱՏՈՒԹԻՒՆՔ ԻՄԱՍՏԱՍԻՐՈՒԹԵԱՆ

1 Ընդ այսոսիկ հանդերձ աստուծով եւ առաջիկայ պրակք

ՊՐԱԿՔ ԺԲ

2 Եւ վասն զի ի վեր անդ զբոլոր սահմանն որպէս բոլոր ուսաք, եկեսցուք այսուհետեւ ի մասունս նորա եւ քննեսցուք զմի մի ի նոցանէ ի մէջ ածելով։ 3 Վասն որոյ եւ ասեն ոմանք, եթէ յոյժ տխմարաբար զիմաստասիրութիւն արհեստ արհեստից ասացէք գոլ. քանզի թէ արհեստ արհեստից է՝ յայտ է, եթէ եւ արհեստ է. իսկ եթէ արհեստ է՝ յայտ է, թէ եւ սխալական է, որ է անպատեհ։

4 Առ որս պարտ է ասել, թէ ոչ ամենայն իրաւք որք միանգամ միաբանաբար ասին, նոքին եւ առանձնաբար ասին, քանզի ահա ասեմք մեռեալ մարդ, եւ ոչ կարեմք առանձնաբար ասել, թէ մարդ է, վասն զի ոչ ունի զյատկութիւնս մարդոյ, քանզի ոչ շնչաւոր է եւ ոչ զգայական։ 5 Եւ դարձեալ, ասեմք քարէ նաւ, եւ ոչ ասի նաւ, վասն զի ոչ վերաբերի ի ջուրց որպէս նաւ։

6 Եւ դարձեալ, որպէս առասպելն ասէ, թէ մարդ եւ ոչ մարդ, բայց սակայն մարդ, զհաւս եւ ոչ զհաւս, բայց սակայն զհաւս ի վերայ փայտի եւ ոչ ի փայտի, այլ ի փայտի, քարիւ եւ ոչ քարիւ, այլ քարիւ հարեալ սատակեցան զչղջիկան ի վերայ կանջոխոյ նստեալ։ 7 Արդ, որպէս յառաջագոյն ասացաք, ոչ ամենայն իրաւք միաբանար ասացեալքն եւ առանձնաբար ասին, որպէս եւ յընդդիմէն, ոչ ամենեւին առանձնաբար ասացեալքն եւ միաբանաբար ասիլ կարող գոն։

8 Արդ, ստորակայեսցի ոմն Սիմոն՝ արուեստիւ կարուակ, իսկ բարուք բարի, արուեստիւ յոռի։ 9 Արդ, ի վերայ սորա առանձնաբար ասացեալքն ոչ կարող գոն միաբանաբար ասիլ. որգոն, յորժամ ասեմք Սիմոն կարուակ է, եւ Սիմոն բարի է։ 10 Արդ, զայսոսիկ զառանձնաբար ասացեալսս ոչ կարող գոյ միանգամայն յարելաբար ասել, թէ Սիմոն կարուակ բարի, վասն զի ըստ արուեստին փցուն զնա ստորագրեցաք։

11 Արդ այսպէս եւ ի վերայ իմաստասիրութեան. քանզի արհեստ արհեստից զնա ասել մարթ գոյ. իսկ արհեստ միայն ասել ոչ գոյ մարթ, որպէս յառաջագոյն ցուցաք, թէ ոչ կարողք գոն միաբանաբար ասացեալքն եւ առանձնաբար ասիլ։ 12 Բայց սակայն թէ եւ արհեստ ասեմք զիմաստասիրութիւն գոլ, ոչ ինչ է անտեղի. քանզի բազում անգամ զանուն արհեստիդ եւ ի վերայ մակացութեան առնուն. քանզի եւ Պղատոն ի «Գորգիայ» տրամաբանութեանն զմակացութիւն արհեստ կոչէր. քանզի առ նա ասէր, թէ որո՞յ զքեզ ասասցուք արհեստի մակացու, այսինքն մակացութեան, քանզի մակացու՝ մակացութեան է մակացու։ 13 Այլ եւ ի «Սոփեստիայ» տրամաբանութեանն զարարիչն արուեստաւոր կոչեաց՝ զանսխալաբար գիտողն ամենայնի։

14 Եւ դարձեալ, թէ արդարեւ այս սահման, որ ասէ զիմաստասիրութիւն արհեստ արհեստից՝ յաւառաւելութենէ է, իսկ առաւելութիւն այլ է այնմ, առ որ զառաւելութիւնն ունի, ապա եւ իմաստասիրութիւն ոչ է արհեստ, այլ առաւել քան զարհեստ։ 15 Արդ այսոքիկ այսպէս։

16 Դարձեալ ասեն ոմանք, թէ զի՞ ասաց զիմաստասիրութիւն մակացութիւն մակացութեանց։ 17 Միթէ ա՞յլ մակացութիւն է աւելի քան զիմաստասիրութիւն։ 18 Առ որս պարտ է ասել, թէ երկակի է մակացութիւն. մին ներստորադրական եւ միւնսն աններստորադրական։ 19 Եւ ներստորադրական է, որ առնու սկզբունս, որք պէտս ունին ապացուցութեան եւ որոց զպատճառսն անգիտանայ. որպէս յորժամ երկրաչափն առնու խոստովանաբար, եթէ նշան է անմասն ինչ, զորոյ զպատճառսն ոչ գիտէ, այլ զայն բնական իմաստասիրին է։ 20 Իսկ աններստորադրական մակացութիւն է, որ առնու սկզբունս զհասարակաց մտածութիւնս, որք ոչ ունին պէտս ապացուցութեան. որպէս յորժամ ասեմք, թէ աստուած բարի է, որ է հասարակաց մտածութիւն. վասն զի ամենայն ոք խոստովանի, թէ աստուած բարի է, եւ ոչ ինչ ունի պէտս ապացուցութեան։ 21 Արդ այսոքիկ այսպէս։

22 Եւ վասն զի յիշումն արարաք արհեստի եւ մակացութեան, եւ վասն սոցա ասասցուք դուզնաքեայ ինչ։ 23 Բայց նախ քան զսոցայն յաղագս գիտութեան ասասցուք։ 24 Արդ, պարտ է գիտել, եթէ գիտութիւն կամ ընդհանուր է կամ մասնական, կամ հանդերձ պատճառաւ կամ առանց պատճառի, յորոց լինին չորքս այսոքիկ. հմտութիւն, ներհմտութիւն, արհեստ, մակացութիւն։

25 Արդ, հմտութիւն է միոյ իրի անպատճառ գիտութիւն. որպէս յորժամ մի դեղ գիտելով, այնմ միայն պիտանանայ, ոչ գիտելով զպատճառսն, թէ որպէս պարտ է պիտանանալ նմա։

26 Իսկ ներհմտութիւն է ընդհանուր անպատճառ գիտութիւն. որպէս այնք, որք ի ներհմտականաց բժշկաց են, որք բազում դեղս գիտելով՝ անգիտանան զպատճառս ներգործութեան դեղոցն։ 27 Եւ դարձեալ, ներհմտութիւն է յիշումն եւ անբան պահպանութիւն մարդկային բազմաբար եւ նոյնաբար երեւեցելոցն, քանզի ներհմտական բժիշկն, յիշելով եւ պահելով բազում անգամ զնոյնաբար երեւեալսն ի դեղոցն, պիտանանայ այնոցիկ։

28 Իսկ արհեստ է ընդհանուր գիտութիւն հանդերձ պատճառաւ, կամ արուեստ է ունակութիւն ճանապարհորդեալ հանդերձ երեւակայութեամբ. քանզի արուեստ ունակութիւն ոմն է եւ գիտութիւն, այլ եւ ճանապարհորդէ. այսինքն զամենայն ինչ ըստ կարգի առնէ։ 29 Իսկ հանդերձ երեւակայութեամբ ասացաւ վասն բնութեան. քանզի եւ բնութիւն ունակութիւն է, քանզի ունի զգոլն յայնոսիկ, որք ունին զնա, այսինքն ի մարդում եւ ի քարում եւ յայլսն, եւ ըստ կարգի յառաջագայի, բայց ոչ ըստ երեւակայութեան, որպէս եւ արհեստ. քանզի արուեստաւորն պիտանանալով բանի, յորժամ կամի ինչ առնել, այսինքն պատճառին, նախ եւ առաջին տպաւորէ յինքեան եւ այնպէս բացակատարէ զբանն։ 30 Իսկ բնութիւն ոչ երբէք յառաջագոյն տպաւորէ յինքեան։

31 Եւ դարձեալ, արուեստ է բաղկացութիւն ի հասողութենէ, ներհմտութեամբ նախակրթեալ առ պիտանացու ինչ կատարումն, որ ի կենցաղումս։ 32 Իսկ հաւաստութիւն սահմանիդ այս է՝ արհեստ է բաղկացութիւն, այսինքն գումարութիւն յարադրութենէ. քանզի ոմանց զայս ինչ գիտելոց եւ ոմանց զայն ինչ՝ բացակատարեցաւ արհեստ։ 33 Ներհմտութեամբ նախակրթեալ, այսինքն փորձեալ բազում հմտութեամբ. քանզի բազում հմտութեամբ փորձեալ զտեսակս արհեստին, այսպէս ձաւնէին զնոսա նորին արհեստի։ 34 Իսկ առ ինչ պիտանի կատարումն, որ ի կենցաղումս ասացաւ, վասն ընդունայն արուեստութեանց եւ չարարուեստութեանց, որք ոչ ունին պիտանի կատարումն ի կենցաղումս։ 35 Եւ են ընդունայն արհեստութիւնք՝ լարախաղացութիւն, ձողախաղացութիւն, որք ոչ աւգտեցուցանեն զկենցաղս եւ ոչ վնասեն։ 36 Իսկ չարարուեստութիւն է կախարդութիւն եւ դիւթութիւն, որ ոչ միայն ոչ աւգտեցուցանեն զկենցաղս, այլ եւ վնասեն։

37 Իսկ մակացութիւն է ընդհանուր անսխալ եւ անփոփոխելի գիտութիւն, քանզի անսխալաբար գիտէ զգիտելիսն։ 38 Եւ դարձեալ, մակացութիւն է գիտութիւն անսխալ իւրոց ենթակայից իրողութեանց, ըստ որում ունին զբնութիւն, քանզի որպէս ունին զբնութիւն իրողութեանց ենթակայ իրք, այնպէս գիտէ։ 39 Արդ այսոքիկ այսպէս։

40 Բայց տարակուսեն ոմանք ասելով, թէ մինչ արհեստ հանդերձ պատճառաւ գիտէ, եւ մակացութիւն հանդերձ պատճառաւ, ըստ որո՞ւմ իրաց զանազանին ի միմեանց։ 41 Եւ ասեն ոմանք, թէ վասն զի մակացութիւն անսխալաբար գիտէ եւ անսխալ է. իսկ արհեստ սխալ է։ 42 Առ որս ասեմք, եթէ ոչ բարիոք ասէք. քանզի եւ արհեստ ըստ իւրում բանին անսխալ է, իսկ վասն ենթակային անպատկանութեան թուի սխալական գոլ։

43 Արդ զանազանին ի միմեանց արհեստ եւ մակացութիւն, վասն զի մակացութիւն եւ ենթակայն իւր անսխալք են, որպէս երկիր եւ երկրաչափութիւն, աստեղագիտութիւն եւ աստեղք. քանզի եւ աստեղագիտութիւն անսխալ է, եւ ենթակայն նորին, այսինքն աստեղք։ 44 Իսկ արհեստ ըստ իւրում բանին անսխալ է. իսկ ըստ ենթակային վասն զի հոսանուտ է, թուի սխալական գոլ. որպէս հիւսնութիւն եւ փայտ՝ նորին ենթակայ։ 45 Արդ հիւսնութիւն ըստ իւրում բանին անսխալ է. իսկ փայտն, վասն զի ապականացու է եւ հոսանուտ, յառնել հիւսան աթոռ կամ այլ ինչ յանկարծաւրէն բեկանի եւ սխալեցուցանէ զարուեստն։

46 Արդ, որպէս յառաջագոյն ասացաք, այսոքիւք զանազանին ի միմեանց արհեստ եւ մակացութիւն. վասն զի մակացութիւն եւ ըստ իւրում բանին անսխալ է եւ ըստ ենթակային. իսկ արհեստ ըստ իւրում բանին անսխալ է, իսկ ըստ ենթակային թուի սխալական գոլ։