Ի ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆՆ ԱՐԻՍՏՈՏԷԼԻ

1 [1] Ընդ այսոսիկ [2] հանդերձ աստուծով եւ առաջիկայ պրակք

ՊՐԱԿՔ Է

2 Սահմանեալ զառաջարկութիւնն՝ իջանէ եւ ի տեսակս առաջարկութեան, երկու տարակուսանս առնելով մեզ տարակուսիլ։ 3 Առաջին՝ եթէ ընդէ՞ր յաղագս հաւաքաբանութեան ելոյ դիտաւորութիւն [3], եւ այսք եւ յաղագս հանուր առաջարկութեան։ 4 Երկրորդ՝ թէ ընդէ՞ր [4] ի տեսակս առաջարկութեանցն զանազանութեան [5] զտրամաբանականն միայն ասէ առաջարկութիւն եւ զապացուցականն. իսկ զիմաստականն եւ զքերթողականն ոչ ասէ։ 5 Արդ առ առաջինն ասեմք, եթէ իջեալ ի տեսակս առաջարկութեանցն՝ ոչ ինչ ընդհատ ի հանրականումն մնաց. քանզի զանազանին առաջարկութիւնք ոչ ընդ հանրականիւն իւրեանց սահմանաւ, քանզի մի սահման է, այլ այլովք ոմամբք։ 6 Իսկ առ երկրորդն ասեմք, եթէ իջեալ ի տեսակս առաջարկութեանցն՝ զհուպսն տարորոշէ, այս ինքն [6] զբացացուցականն եւ զտրամաբանականն [7] ։ 7 Եւ այսք յաղագս այսորիկ [8] ։

8 Յետ որոց ասէ զզանազանութիւն բացացուցականի առաջարկութեան եւ տրամաբանականի. եւ առ այժմ տարորոշէ զնոսա ի միմեանց եւ պիտոյիւք եւ նիւթով։ 9 Եւ պիտոյիւք՝ եթէ տրամաբանականն հակասութիւն [9] հարցանէ եւ առաջարկութիւն առնէ ոչ զբոլորն, այլ զմասն ինչ հակասութեան, եւ այժմ սահմանէ այսպէս, եթէ Տրամաբանական նախադասութիւն է հարցումն [10] հակասութեան. իսկ ի [11] հաւաքաբանողումն տրամատութիւն երեւեցելոց [12], եւ ներկարծաւորին։ 10 Իսկ ի Յաղագս մեկնութեան այսպէս սահմանէ զնա ասելով, Տրամաբանական է՝ հարցումն [13] պատասխանւոյն միոյ նախադասութեան, կամ միոյ մասնական հակասութեան։ 11 Վասն որոյ եւ տարակուսեն, եթէ զիա՞րդ զտրամաբանականն հարցումն հարցումն [14] հակասութեան ասէ. իսկ ի Յաղագս մեկնութեան, միոյ պատասխանոյ հարցումն [15], եւ կամ միոյ մասին նորա։ 12 Առ որ Ամոնիոս ասէ լուծումն իմն այսպիսի, եթէ երկոքեան ճշմարիտ գոն. զի եւ որ [16] զբոլոր հակասութիւնս [17] հարցանէ՝ տրամաբանականն [18] յայտ առնեն, ուրացողական պատասխանիքն հաճոյացեալքն լռեցելումն մասնումն. իսկ զմի առաջարկութիւն ներգործութեամբ, զմիւս եւս մասն զաւրութեամբ յայտնելով։ 13 Եւ այս յաղագս այսորիկ։

14 Բացացուցականն ոչ հարցանէ [19], այլ առնու զկարծեցեալսն ճշմարիտ գոլ նմա, թէպէտ եւ ոչ թուի տրամաբանողումն։ 15 Արդ այսպէս պիտոյիւք [20] զանազանին, այլ եւ նիւթով, զի բացացուցականումն ենթակայանայ ամենայն որ ինչ ճշմարիտ է, թէ եւ անկարծելի է. որգոն՝ թէ արեգակն կարի յոյժ մեծ է քան զերկիր, եւ երկիր քան զլուսին. թէպէտ եւ ոտնաչափ երեւի արեգակն։ 16 Քանզի այս թէպէտ եւ անկարծելի է, այլ սակայն ճշմարիտ գոյ։ 17 Իսկ տրամաբանականումն ամենայն որ ինչ կարծելի է՝ ենթակայանայ, թէպէտ եւ սուտ գոյ։ 18 Իսկ ներկարծելի է եւ սուտ՝ ասելն, եթէ Աստուած զամենայն ինչ կարէ ներգործել. վասն զի բազմաց ամենեցուն այսպէս թուի։ 19 Բայց սուտ է, վասն զի ի չարիս անկարութիւն ունի նոյնպէս եւ Աստուած, սակս անչափ [21] բարւոյն՝ որ բնութեամբ եւ ի վեր քան զբնութիւն գոյ գոյացեալ [22] ի նմա։ 20 Եւ դարձեալ ներկարծաւոր է եւ սուտ՝ ասելն, եթէ ամենայն մարմին ի տեղւոջ է. քանզի այս թէպէտ եւ է ներկարծաւոր, բայց սուտ է. քանզի անմոլարն [23] ոչ է ի տեղւոջն. թէ եւ մակերեւոյթ ասիցեմք զտեղին, ոչ ինչ արտաքոյ է անմոլարն՝ ոչ մակերեւոյթ եւ ոչ մարմին. թէպէտ եւ մարմին տացի, գտցի նոյն ինքն տեղական մարմին ի տեղւոջ. եւ այս յանհունս։ 21 Եւ այսք մինչեւ ցայսչափ [24] ։

22 Նախադասութիւն է բան ուրումն ըստ ումեքում, որպէս զի թէ ասէր, եթէ նախադասութիւն է, ոչ որպէս թէ երբեմն բան ստորասական կամ բացասական. քանզի ենթագրական է այսպիսիս, որպէս ի ձեռն բացասութեան նշանակելեացն, այլ որպէս այժմու բանս ստորասական՝ ումեմք ուրումն [25] ըստ ումեքումն։ 23 Եւ սա՝ կամ ընդհանուր եւ կամ ներմասնումն, մասնական եւ կամ անորոշելի. ահա նեղեալ զորակն՝ զքանակն տարածեաց բացաթուեալ զտեսակս առաջարկութեանցն. իսկ զըստ իւրաքանչիւրսն եթող. եւ եթէ որոյ [26] պատճառի՝ [27] ասացաք։

24 Բայց ասեմ [28] ընդհանուր ամենայնում, կամ ոչ ումեքումն՝ ընդհանուր առաջարկութիւնք զերկուս ընդհանուրս առ որոշմունս պարունակեալք ունին. իսկ ներմասնումն ումեքում, կամ ոչ ումեքում, եւ ոչ ամենայնում։ 25 Զմասնական բացասութիւն երկակի անուանէ, ոչ ումեքում եւ ոչ ամենայնում, որպէս ումեմն ստորասութիւն հակակայց [29] ոչ ումեքում ոչ է. իսկ որպէս ընդհանրում ամենայնում ստորասութիւն հակակայիցեալ [30] բացասաբար՝ ոչ ամենայնում։ 26 Բայց ոչ ինչ տարբերեսցէ առիթ լինել զերկաքանչիւրոցն հաւաքաբանութեան [31] զտարակուսեալն ի [32] տեսութիւն։ 27 Ասէ, եթէ ընդէ՞ր հանուր [33] հաւաքաբանութեան [34] ելոյ դիտաւորութիւն, եւ այսորիկ [35] եւ ընդհանուր առաջարկութեան [36], ինքն ի տեսակս առաջարկութեանցն էջ։ 28 Եւ ասէ՝ եթէ ոչինչ արգելու զմեզ ի խնդրելոյ զտեսակս առաջարկութեան, առ ի լինելոյ զդիտաւորութիւն [37], եւ յաղագս ընդհանուր առաջարկութեան՝ եւ ընդհանուր հաւաքաբանութեան։ 29 Քանզի հանուրբն բանիւ ոչինչ զանազանին [38] առաջարկութիւնքն. քանզի զամենայն առաջարկութիւն որպէս այսու սահմանէ, բան է ուրումն [39] ըստ ումեքում։